________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિસ્તૃતીકરણ: રણછેડલાલે એમના કાર્યક્ષમ સચાલન વડે શરૂઆતથી જ અમદાવાદ પિનિંગ ઍન્ડ વીવિગ કમ્પનીને સારા પ્રમાણમાં નફા કરતી બનાવી હતી. આ મિલ સધ્ધર થતાં એમણે ૧૮૭૬ માં ‘અમદાવાદ નિીંગ એન્ડ મેન્યુફેકારેગ કમ્પની' નામની બીજી મિલ કમ્પનીની રૂા. ૩,૦૦,૦૦૦ની મૂડીથી સ્થાપના કરી, આ મિલે પણ એની શરૂઆત માત્ર સુતર કાંતાથી કરી હતો. ૧૮૭૭ માં આ મિલમાં માત્ર ૯,૧૨૦ ત્રાકા હતી. ૧૮૯૮ માં રોડલાલના અવસાન સમયે અમદા વાદ નિ ગ મિલમાં ૪૪,૯૭૨ ત્રાક અને ૮૭૫ સાળા હતી. કમ્પનીની મૂડી રૂા. ૧૦.૫૦ લાખ હતી. આમ રણછોડલાલ એમના અવસાન વખતે મે મિલેના માલિક (એજન્ટ) હત!. આ મિલેની કુલ ભરાયેલી મૂડી રૂા. ૨૦.૫૦ લાખ હતી. આ મિલેમાં કુલ ૭૮,૧૮૦ ત્રા અને ૧,૬૬૪ સાળા હતી. આ સમયે (૧૮૯૮) અમદાવાદમાં ૪.૫૦ લાખ ત્રાકે અને ૫,૮૮૭ સાળા ધરાવતી કુલ ૨૫ મિન્ના હતી. આમાં રણછેડલાસના હિસ્સા નીચે પ્રમાણે હતા : અમદાવાદની મિલોની કુલ ત્રાર્કાના ૧૯.૧૯ ટકા અને કુલ સાળાના ૨૫.૫૩ ટકા.
રણછોડલાલ મિલ–ઉદ્યોગના પિતા હતા. એમની સલાહ લેવા ભલભલા જૈન અને વૈષ્ણવ શ્રેણુકા આવતા. ઘણી નવી મિલેનુ ઉદ્ઘાટન પણ પ્રેમને હાથે થતુ, ૧૮૯૧ માં અમદાવાદમાં ૯ મિલે હતી તેથી એમણે મિલે અને મિલ-મલિકાનું સંધાળ વધારવા માટે ‘અમદાવાદ મિલ ઓનર્સ એસેશિયેશન (અમદાવાદ મિલ-માલિક મંડળ)ની સ્થાપના કરી અને એ એના પ્રથમ
પ્રમુખ બન્યા.
એક નવા ઉદ્યોગના નિષ્ફળ પ્રયાસ : રણલાલ માત્ર મિલ-ઉદ્યોગવી જ સ તાષ પામીને બેસી રહે તેવા ન હતા. એમણે ગુજરાતમાં લોખંડ અને કાલસાનો ઉદ્યોગ સ્થપાઈ શકે કે નહિ એ અંગે ચકાસણી કરી હતી અને એ મટે એમણે માટી અતે અન્ય ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય ચીજોના નમૂના ભેગા કર્યા હતા. આ ચકાસણી બાદ એએ એવા નિર્ણય ઉપર આવ્યા કે ગુજરાતના પંચમહાલ જિલ્લામાં ખાજુના ઉદ્યોગ શરૂ થઈ શકે એમ છે. આ માટે એમણે મનસુખભાઈ ભગુભાઈ અને મેયરદાસ લશ્કરી જેવા મિલ-માલિકેાની મદદથી ૧૮૮૬ માં‘ગુજરાત કાલ ઍન્ડ આયન કમ્પની'ની સ્થાપના કરી હતી. આ સાહા અત્યંત જોખમભરેલું અતે વણખેડાયેલું હોઇ કમ્પનીના સંચાલકોએ મુંબઈ સરકારને ખાણુકામ માટે પંદર વર્ષના ઈરા આપવાની વિનંતી કરી, પરંતુ મુ ંબઈ સરકાર આ વિનંતીના અસ્વીકાર કર્યાં, આધી રહ્યુછેડલાલે કેન્દ્ર સરકાર સમક્ષ ધા નાખી. એમણે સરકારને લખ્યું કે હિંદને નિન થતું અટકાવવામાં આવા પાયાના ઉદ્યોગ ધણા મદદરૂપ નાવડી, પરંતુ આ સમયે તા હિંદ સરકાર મુક્તપણે વેપારના નાંતને ચુસ્તપણે વરેલી હાઈ એ સમયના વાઈસરોય લોર્ડ કારને રણછેાડલાલના અરજી ફગાવી દીધી. આમ ગુજરાતમાં એક મહત્ત્વને ઉદ્યોગ શરૂ થવાની જે શકયતાઓ ઊભી થઈ હતી તે સાંસ્થાનિક સરકારના પ્રતિકૂળ વલણને લીધે પડી ભાંગી.
સમાપન : રણછેડલાલ ઉચ્ચ કાર્ટિના પ્રયેાજક અને સંચાલક હતા. એ જ્યારે વિદ્યાથી" હતા ત્યારે મુંબઈ યુનિર્વાસ ટીની શરૂઆત પણ થઈ ન હતી, પરંતુ એમણે એ ગાળામાં પોતાના અભ્યાસ વધાર્યાં. રણછેડલાલ સરકારી અધિકારી હોઇ અને અ ંગ્રેજી ઉપરનુ એમનું પ્રભુત્વ હાઈ એમને માટે ફુલજેન્સ અને લૅન્ડન જેવા ઔદ્યોગિક વિષયના જાણકાર માણસો સાથે પરિચય બન્યુ. આવા માણુસાની મદદ વગર એએ મિલ-ઉદ્યોગ અ ંગેના જરૂરી માહિતી ન હોત. આમ ફુલજેમ્સ અને લૅન્ડને ચિનગારીનુ` કામ કર્યુ હતુ. એમ કહેવામાં
કેળવવાનું સરળ પ્રાપ્ત કરી શકા અયુક્તિ નથી, પથિકની પાસમાં
હર
ઑટો.-નવે./૧૯૯૦
For Private and Personal Use Only
