Panchvastu

Author(s): Haribhadrasuri,
Publisher: Rushabhdevji Keshrimalji Shwetambar Samstha

Page 8

wષ્ઠ
પંચવસ્તક
જેનશામાં દરેક વસ્તુની વ્યાખ્યા કરતાં ચાર નિક્ષેપ જણાવવાના હોય છે, અને તેથી અહીં પણ નામાદિ ચાર નિક્ષેપો જણાવે છે:નામg ૬. આ પ્રવજ્યા નામપ્રવજ્યા, સ્થાપના પ્રવજ્યા, દ્રવ્યપ્રવજ્યા અને ભાવપ્રવજ્યા
એવી રીતે ચાર પ્રકારની છે. તેમાં કોઈપણ જીવ અછવાદિ વસ્તુનું પ્રવજ્યા નિક્ષેપા એવું નામ સ્થાપવામાં આવે કે પ્રવજ્યા એવા અક્ષરો લખવામાં આવે
તે તેને નામપ્રવજ્યા કહેવામાં આવે છે, તેવી જ રીતે પ્રવજ્યા આચરનાર મહાપુરુષની આકૃતિને સ્થાપનાપ્રવજ્યા કહેવામાં આવે છે. અન્યતીર્થિક ચરક, પરિવ્રાજક વિગેરેની દિક્ષાને દ્રવ્યપ્રવ્રજ્યા કહેવામાં આવે છે અને એ કાયાને આરંભ અને બાહા અત્યંતર પરિગ્રહને ત્યાગ કરાય હેને જેનશાસનમાં ભાવ પ્રત્રજ્યા કહે છે. ૬ દીક્ષાને અંગે આરંભ અને પરિગ્રહ વર્જવાના જણાવ્યા, તેથી આરંભ અને પરિગ્રહનું
સ્વરૂપ કહે છે–પુવાર ૭, રાગો ૮, માટી, મીઠું વિગેરે પૃથ્વીકાય, આરંભ પરિગ્રહનું નદી, કુવાદિના જલ વિગેરે અપકાય, અંગારા, જવાલા વિગેરે તેઉકાય, સ્વરૂપ પૂર્વ દિશા વિગેરેમાં વાત વાઉકાય, વૃક્ષ, પત્ર, પુષ્પ, બીજ વિગેરે વનસ્પતિ
કાય અને બેઇદ્રિયથી પંચેંદ્રિય સુધીના ત્રસકાય એ છકાય જીવોની જે હિંસા તેનું નામ આરંભ કહેવાય છે, તેવી જ રીતે રજોહરણ, મુહપત્તિ વિગેરે ધર્મને સાધનારાં ધર્મો. પકરણને છોડીને જે અધિક વસ્તુ રાખવી કે કઈમાં પણ મૂછ કરવી તે બાહ્ય પરિગ્રહ કહેવાય, અને મિથ્યાત્વ વિગેરે અત્યંતર પરિગ્રહ કહેવાય છે. (૭) આ આરંભ અને પરિગ્રહને મન, વચન, કાયાથી પ્રવૃત્તિ રોકીને જે ત્યાગ કરે તેનું નામ પ્રત્રજ્યા એટલે દીક્ષા કહેવાય છે. અને તેનું સાક્ષાત્ તેજ ભવમાં કે કેટલાક જન્મને આંતરે નક્કી મોક્ષરૂપી ફળ થાય છે. (૮) ઉપર જણાવેલી પ્રવજ્યાના સમાન અર્થવાળી નામે જણાવવાં તે પણ વ્યાખ્યાને ઉપયોગી
હેવાથી પ્રવજ્યાના સમાન અર્થવાળાં નામ એટલે પ્રર્યા જણાવે છે–પવા એકાર્થિકનામે પ્રવજ્યા (૧) નિષ્ક્રમણ (ગ્રહનો ત્યાગ કરીને સાધુતા ગ્રહણ કરવી) (૨)
સમતા (ઈષ્ટ અને અનિષ્ટ એવા સચેતન કે અચેતન પદાર્થોમાં રાગદ્વેષ ન કર (૩)ત્યાગ (આરંભ અને પરિગ્રહને ત્યાગ) ૪, તેવી જ રીતે વૈરાગ્ય (બાહ્ય પદાર્થોની ઈચ્છા વિગે. જેથી બંધાએલા કર્મને આધીન થએલા છ ચતુર્ગતિક સંસારમાં રખડે છે, માટે તે બાહ્યપદાર્થ અને તેની ઈચ્છા ઉપરથી મનનું ખસેડવું) ૫, ધર્મચરણ (અંગે પાંગાદિક શ્રતને સ્વા. ધ્યાય અને ક્ષાંતિઆદિક દશપ્રકારના ધર્મનું આચરવું) ૬, અહિંસા (સૂક્ષમ, બાદર, ત્રાસ, સ્થાવર ઓની હિંસા નહિ કરવાની વિવિધ ત્રિવેધે પ્રતિજ્ઞા કરવી) ૭, દીક્ષા (ક્રોધ, માનાદિક છોડીને ઇન્દ્રિયોને વિષયેથી નિવર્તાવીને મસ્તકનું મુંડન કરવું) ૮ એ આઠ પ્રજ્યાનાં એકાર્થિક નામ છે. ૯
એવી રીતે પહેલા દ્વારમાં પ્રવજ્યાની વ્યુત્પત્તિ, નિક્ષેપા, સ્વરૂપ અને તેનાં એકાર્ષિક ના જણાવ્યાં, હવે બીજા દ્વારમાં તે પ્રવજ્યાને દેવાવાળા ગુરુનું સ્વરૂપ જણાવે છે-વચ્ચMા ૧૦, सम्म ११, सत्त १२, तह पव १३, एआरि १४