Book Title: Kalpsutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
श्रीकल्पसूत्रे ||३८५||
澳澳
int Day Someon
漢
भवति, कश्चित् - जीव तस्यैव राज्ञः पदातिर्भवति, कश्चित् जीवः छत्रधारको भवति एवम् इत्थं कश्चित् जीवः क्षुत्क्षामः = धापीडितो भवति यः क्षामः कर्मवैचित्र्यात् अहोरात्रम् अटन्नपि = भ्रमन्नपि भिक्षां न लभते, तथा-'जमगसमगं' युगपत् - एककाले व्यवहरमाणानां पोतवणिजां मध्ये एकस्तरति = समुद्रपारं गच्छति, एक:= अपरः समुद्रे बुडति - निमज्जति, एतादृशाम् विचित्राणां कार्याणां कारणं कर्मैव न तु कर्मातिरिक्तं किमपि लक्ष्यते । ननु पूर्वोक्तानां कार्याणां स्वाभाविकत्थमिति तत्कारणतया कर्मस्वीकरणं व्यर्थमितिचेत्तत्राह —
स स्वभावः किं वस्तु, अवस्तु वा ? यदि अवस्तु तदा तस्मात्कार्योत्पत्तिर्न कदापि भवितुमर्हति । यदि वस्तु सि किं वा । अमूर्तस्तदात्वन्मतानुसारेण तस्मात् मूर्त्तकार्याणामुत्पत्तिर्भवतुं नार्हति । यदि मूर्तस्तदा स कर्मैवेति मनसि निधायाह- 'नो खलु' इत्यादि ।
राजाका प्यादा होता है और कोई उसका छत्रधारक - उस पर छत्र तानने वाला होता है। इसी प्रकार कोइ जीव भूव से पीड़ित होता है, जो अपने कर्म की विचित्रता के कारण दिन और रात भीख के लिए भटकता फिरता है, फिर भी भीख नहीं पाता । तथा एक ही समय में व्यापार करनेवाले नौका - व्यापारियों में से एक सकुशल समुद्र पार हो जाता है और दूसरा समुद्र में ही डूब जाता है। इन सब विचित्र कार्यों का कारण कर्म ही है; कर्म के सिवाय और कुछ भी प्रतीत नहीं होता ।
शंका- पूर्वोक्त विचित्र कार्य स्वभाव से ही होते हैं अतएव कर्म को उनका कारण मानना व्यर्थ है । समाधान तुम स्वभाव को विचित्र कार्यों का कारण कहते हो तो बताओ कि स्वभाव क्या है ? वह कोई वस्तु है या अवस्तु ? अगर अवस्तु है तो उससे कार्यों की उत्पत्ति नहीं हो सकती । वस्तु है तो मृर्त રાજાનું વાહન બને છે. કોઈ જીવ તે રાજાના પાયદળ સૈનિક થાય છે અને કોઈ તેને છત્રધારક-તેના પર છત્ર ધારણ કરાવનાર થાય છે. એજ પ્રમાણે કોઈ જીવ ભૂખથી પીડાય છે, જે પેાતાના કર્મીની વિચિત્રતાને કારણે દિવસ અને રાત ભીખને માટે ભટકે છે તે પણ ભીખમાં કંઈ પામતા નથી તથા એક જ સમયે વ્યાપાર કરનાર વહાણમાં સફર કરતા વેપારીઆમાંથી એક સકુશળ સમુદ્રપાર કરે છે અને બીજો સમુદ્રમાં જ ડૂબી જાય છે. એ બધા વિચિત્ર કાર્યોનું કારણ ક જ છે, કર્માંના સિવાય બીજું કંઇ પણ લાગતુ નથી. શંકા-પૂર્વીત વિચિત્ર કા` સ્વભાવથી જ થાય છે તેથી સમાધાન-તમે સ્વભાવને વિચિત્ર કાર્યાનું કારણ કહેા છે તે અવસ્તુ ? જો અવસ્તુ હોય તેા તેનાથી કાર્યની ઉત્પત્તિ થઈ શકતી
શ્રી કલ્પ સૂત્ર : ૦૨
કને તેનું કારણ માનવું તે બ્ય છે. બતાવા કે સ્વભાવ શું છે? તે કાઇ વસ્તુ છે કે નથી. જે વસ્તુ હાય તો મૂત' છે કે અમૂર્ત જો
20-22 Jnor Jorator
कल्प
मञ्जरी
टीका
अग्निभूते: कर्मविषयक
संशय
निवारणम् । ॥सू०१०७॥
||३८५||
