________________
श्री कल्पसूत्रे
॥४२७||
10
【興源
अतः सिद्धं परलोकोऽस्तीति । एवं श्रुत्वा = निशम्य छिन्नसंशयो मेतार्थोऽपि त्रिशतशिष्यैः प्रव्रजितः ||१०||
तं मत्रजितं श्रुत्वा एकादशः पण्डितः प्रभासाभिधोऽपि त्रिशतशिष्यसहितो निजसंशयापनयनार्थ प्रभुसमीपे समनुप्राप्तः । प्रभुणा च स आभाषितः - भो प्रभास । तत्र मनसि श्रयं संशयो वर्त्तते यत् निर्वाणम् अस्ति ? नास्ति वा? यद्यस्ति, किं संसाराभाव एव निर्वाणम् ? अथवा दीपशिखाया इव जीवस्य नाशो निर्वा णम् ? | यदि संसाराभावो निर्वाणं मन्यते, तदा तद् वेदविरुद्धं भवति । वेदेषु कथितम् - "जरामर्य वै तत्सर्वम् अग्निहोत्रम्" इति । अनेन जीवस्य संसाराभावो न भवतीति । यदि दीपशिखाया इव जीवस्य नाशो निर्वाणं मन्यते, तदा जीवाभावः प्रसज्जते इति । तन्मिथ्या । निर्वाणमिति मोक्ष इति वा एकार्थों । मोक्षस्तु बद्धस्यैव ।
अत एव परलोक का अस्तित्व स्वीकार करना चाहीए। इस कथन को कानों से सुनकर और हृदय में धारण करके संशय छिन्न हो जाने पर मेतार्य भी तीनसौ शिष्यों सहित दीक्षित हो गये ।
तार्य को दीक्षित हुआ सुनकर ग्यारहवें पण्डित प्रभास भी तीनसौ शिष्यों सहित अपना संशय दूर करने के लिए प्रभु के पास पहुँचे । प्रभुने उनसे कहा- हे प्रभास ! तुम्हारे मन में यह संशय है कि निर्वाण है यो नहीं? अगर है तो क्या संसार का अभाव ही निर्वाण है ? अथवा दीपक की शिखा के समान जीव का नाश हो जाना निर्वाण है ? अगर संसार का अभाव निर्वाण माना जाय तो वह वेद से विरुद्ध है । वेदों में कहा है 'जरामर्य - वै तत्सर्वं यदग्निहोरात्रम्' इति । अर्थात् - 'यह जो अग्निहोत्र है सो सब जरा-मरण के लिये है ।' इस से प्रतीत होता है कि जीव के संसार का अभाव नहीं होता है । अगर दीपक की लौके समान जीव का नाश होना निर्वाण माना जाय तो जीव के अभाव का प्रसंग आता है । પરલેાકનું અસ્તિત્વ સ્વીકારવાનું રહે છે. આ ઉપદેશથી મેતા'નું મન પીગળી ગયું. અને પોતાના ત્રણુસા શિષ્યા સાથે તેણે દીક્ષા અંગીકાર કરી.
મેતાય મુનિએ પણ, દીક્ષા લીધી છે એમ જાણી અગ્યારમાં પંડિત પ્રભાસ પણ; ત્રણસો શિષ્યા સાથે, પેાતાની માન્યતાનું સ્પષ્ટીકરણ મેળવવા સારૂ પ્રભુ પાસે જવા રવાના થયો. પ્રભુએ તેની માન્યતા જ્ઞાનદ્વારા જાણી લીધી; ને ‘નિર્વાણુ’ નથી તેમ તેની માન્યતાની તેણે રજુઆત કરી. આ સાથે તેનું બીજું પણ એ મંતવ્ય હતુ` કે, સંસારના અભાવ તેનું નામ ‘નિર્વાણુ’ છે. તેમજ, જેમ દિવાની શિખાની સમાન જીવના નાશ થવા તે ‘નિર્વાણ' કહેવાય છે. रवा, समय आये छे, वेहोति 'जरामये वै तत्सर्व श-भर भाटे छे. आथी प्रतीत थाय छे हैं, अपने નિર્વાણુ તરીકે માનવામાં આવે તે, જીવના અભાવ માન
भगवान, उपर वेस तेना वियारो ने निर्माण यदग्निहोत्रम् ' ति अर्थात् भने अग्निहोत्र छे, मधु સંસારને અભાવ નથી. જો દીપક સમાન જીવના નાશને
શ્રી કલ્પ સૂત્ર : ૦૨
कल्प
मञ्जरी
टीका
तार्यस्य दीक्षाग्रहणम् प्रभासस्य निर्वाण विषय
संशय निवारणं च ।
।। सू० ११३।।
॥४२७॥
