________________
सूत्रे ॥४५६॥
टीका
गौतम
तं कः खलु अपाकरिष्यति ? । एवं विलपन् गौतमस्वामी मनस्यचिन्तयत्-सत्यं, यद वीतरागारागरहिता एव भवन्ति, यस्य नामैव वीतरागः स कस्मिन् रागं कुर्यात् । एवं ज्ञात्वा अवधि प्रयुड़े। अवधिना भवकूपपातिनं मोहकलितं वीतरागोपालम्भरूपं निजापराधं ज्ञात्वा क्षामयित्वा पश्चात्तापं करोति अनुचिन्तयति च-को मम? अहं कस्य ? एक एव आत्मा आगच्छति गच्छति च, न कोऽपि तेन सार्द्धम् आगच्छति गच्छति च।
कल्प
मञ्जरी " एकोऽहं नास्ति मे कोऽपि नाहमन्यस्य कस्यापि ।
एवमात्मानं मनसा अदीनमनुशासयेत्" ॥१॥ प्रश्न करूँगा? कौन मेरे हृदयगत प्रश्न का समाधान करेगा? लोक में मिथ्यात्व का जो अन्धकार फैलेगा, कौन उसे दूर करेगा? इस प्रकार विलाप करते-करते गौतमस्वामी ने मन में विचार किया-सच है, वीतराग राग-रहित ही होते हैं। जिसका नाम ही वीतराग है, वह किस पर राग करेगा? यह जानकर गौतम स्वामी ने अवधिज्ञान का प्रयोग किया। अवधिज्ञान से भवकूप में गिरानेवाला, मोहयुक्त और वीतराग को उलहना देना रूप अपना अपराध जान कर और खमा कर पश्चात्ताप किया और विचार किया। "एगो हं नस्थि मे कोइ, नाहमन्नस्स कस्सवि ।
स्वामिएवमप्पाणमणसा, अदीणमणुसासए" ॥१॥इति ।
नोऽवधि "मेरा कौन और मैं किसका? अकेला ही आत्मा आता है और जाता है। न कोई उस के साथ। प्रयुञ्जनम् आता है न जाता है। मैं अकेला हूँ, मेरा कोई नहीं है और न मैं ही किसी अन्य का हूँ। इस प्रकार मन से मसू०११६॥ કેણ બેલાવશે ?' હું તેને પ્રશ્નો પૂછીશ? મારી શંકાનું સમાધાન કેણ કરશે ? જગતના મિથ્યાત્વ રૂપ અંધકારને કોણ દુર કરશે ? આ પ્રમાણે વિલાપ કરતાં ગૌતમસ્વામીએ વિચાર કર્યો કે એ સાચું છે ! વીતરાગ તે રોગરહિત જ હોય ! જે રાગરહિત થયા છે તેજ વીતરાગ કહેવાય ! આવા વીતરાગી કેના ઉપર રાગ કરે ? આવું સમજતાં ગૌતમ સ્વામીએ અવધિજ્ઞાનને ઉપગ મૂકયે.
અવધિજ્ઞાનથી જોતાં જણયું કે વિકૃપમાં હઠ સેવનારી મેહવાળી વાણી બેલી વીતરાગને ઠપકે દેતાં મહાન અપરાધ થાય છે ! આથી તેઓએ થયેલ અપરાધની માફી માગીને પશ્ચાત્તાપ કરવા લાગ્યા. પશ્ચાત્તાપ સાથે વિચારે ઉદ્ભવ્યાં કે
“एगो हं नत्थि मे कोइ, नाहमन्नस्स कस्स वि। एव मप्पाणमणसा, अदीणमणुसास ए ॥१॥ इति ।
॥४५६|| હું કેણ, મારૂં કોણ? હું કોને ? આમાં એકલે જાય છે અને એકલે આવે છે ! તેની સાથે કઈ જતું જતું નથી, તેમ જ આવતુ પણું નથી ! હું એકલો જ છું'! મારૂં કઈ નથી અને હું પણ કોઈને નથી ! આ * પ્રકારે મનથી અદીપ થઈ આત્મા ઉપર રાજ્ય ચલાવનાર થવું જોઈએ.
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
