________________
कल्प. मञ्जरी टीका
भूतेभ्यः समुत्थायपुनस्तान्येवानुविनश्यति न त्यसंज्ञाऽस्ति इत्यादि । तन्मिथ्या। परलोकोऽस्त्येव, अन्यथा जातमात्रस्य बालस्य मातृस्तनदुग्धपाने सज्ञा कथं भवेत् ? तब सिद्धान्तेऽप्युक्तम्
“यं यं भावं स्मरन्नित्यं त्यजत्यन्ते कलेवरम् । श्रीकल्प
तं तमेवेति कौन्तेय ! सदा तद्भावभावितः" ॥१॥ इत्यादि। सूत्रे ॥४२६॥
मूल का अर्थ-'मेयज्जो वि' इत्यादि । मेतार्य भी अपने संशय को दूर करने के लिए तीनसौ शिष्यों के साथ प्रभु के समीप पहूँचे। भगवान् ने उनसे कहा-हे मेतार्य! तुम्हारे मन में यह संशय है कि परलोक नहीं है ? क्यों कि वेदो में ऐसा कहा है-'विज्ञानघनएवैतेभ्यो भूतेभ्यः समुत्थाय पुनस्तान्येवानु विनश्यति न प्रेत्यसंज्ञाऽस्ति' इति । अर्थात्-विज्ञानघन आत्मा इन भूतों से उत्पन्न होकर फिर उन्ही में लीन हो जाता है । परलोक संज्ञा नहीं हैं, इत्यादि।
तुम्हारा यह संशय निराधार है। परलोक-पुनर्जन्म है ही, अन्यथा तत्काल उत्पन्न बालकको माता के स्तन का दूध पीने की इच्छा (या बुद्धि) कैसे होती? तुम्हारे सिद्धान्त में भी कहा है
“यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजन्त्यन्ते कलेवरम् ।
तं तमेवेति कौतेय, सदा तद्भावभावितः ॥ इति । अर्थात-हे अर्जुन ! जीव अन्तिम समय में जिन जिन भावों का स्मरण-चिन्तन करता हुआ शरीर तजता है, उन भावों से भावित वह जीव उसी उसी भाव को प्राप्त होता है ॥१॥
भूजन अर्थ 'मेयजो वियाह. भेताय ५९ पोताना संशयनु नि२४२६ शोधवा, प्रभु पासे से। શિષ્યો સાથે આવી પહો . મેતાર્યની શંકા એ હતી કે, “પરલેક' છેજ નહિ. કારણકે વેદોમાં એવું કહેવાયું
"विज्ञानघनएवैतेभ्यो भूतेभ्यः समुत्थाय पुनस्तान्येवानु विनश्यति, न प्रेत्य संज्ञाऽस्ति" ति, मात-विज्ञान ઘન આત્મા જાતે જ, ભૂતેમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે, અને તે તેમાં જ સમાઈ જાય છે. માટે “પરલેક’ સંજ્ઞા નથી. વિગેરે.
તમારી આ માન્યતા પાયા વિનાની છે. પરલોક-પુનર્જન્મ વિગેરે પણ છે જે તે ન હોય તે, તાત્કાળિક ઉત્પન્ન થયેલ બાળકને, માતાનું સ્તનપાન કરવા કેમ ઈચ્છા થાય ? તમારા સિદ્ધાંતમાં પણ કહ્યું છે કે,
“यं यं वापि स्मरन् भावं, त्यजत्यन्ते कलेवरम् ।
तं तमेति कौन्तेय ! सदा तद्भाव भावितः" ॥ इति.
અર્થાત-હે અજન! અંત સમયે જીવ જે જે ભાવો અને જે જે મરણ-ચિંત્વન કરે છે, ને તેનું સ્મરણુહક ચિંત્વન કરતાં, પિતાનું શરીર તજે છે, તેને ભાવો સ્મરણ અને ચિંત્વન લઈને તે જીવ ફરી અવતરે છે. માટે
मेतार्यस्य परलोक विषय संशयनिवारणम्। मु०११३।।
॥४२६॥
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
