________________
श्री कल्पसूत्रे ॥४३२||
獎
तं मेता पत्रजितं श्रुत्वा एकादशः पण्डितः प्रभासामिषोऽपि = प्रभासनामकोऽपि त्रिशतशिष्यसहितो निजसंशयापनयनार्थ = स्वसंशयच्छेदनार्थे प्रभुसमीपे श्री महावीरमभुपार्श्वे समनुप्राप्तः समागतः । प्रभुणा च स प्रभास आभाषितः = उक्तः - भो प्रभास ! तत्र मनसि अयं संशयो वर्त्तते यत् निर्वाणम् अस्ति ? नास्ति वा ? इति । यदि निर्वाणमस्ति तदा तन्निर्वाणं किं संसाराभाव एव = चतुर्गतिभ्रमणलक्षणसंसाराऽमाप्तिरेव शुद्धात्मस्वरूपेऽवस्थानमेव ? अथवा - दीपशिखाया नाश इव = सर्वथाऽभाववत् जीवस्य नाशः = सर्वथाऽभाव एव निर्वाणम् ? अत्र द्विविपक्षे-यदि संसाराभावी निर्वाणम् - इति प्रथमः पक्षो मन्यते, तदा तद् वेदविरुद्धं भवति । यतो वेदेषु कथितम् - "जरामर्य वै तत्सर्वं यदेतदग्निहोत्रम्" इति । अयमर्थः - यदेतत्- अमेकविधम् अग्निहोत्रं तत्सर्वं जरामर्यम् = जरामरणनिमित्तमिति । अनेन वेदवचनेन जीवस्य संसाराभावो न भवतीत्युपलभ्यते । यदि
• इस प्रकार सुनकर और विशेष रूप से अन्तःकरण में धारण करके मेतार्य भी छिन्नसंशय होकर तीनसौ शिष्यों के साथ दीक्षित हो गये । १० ।
ता को दीक्षित हुआ सुनकर ग्यारहवें प्रभास नामक पंडित भी तीनसौ अन्तेवासियों सहित अपने संशय को दूर करने के लिए श्रीमहावीर स्वामी के समीप पहुँचे । भगवान् प्रभास से बोले - हे प्रभास ! तुम्हारे मन में यह संशय है कि निर्वाण है अथवा नहीं ? अगर निर्वाण है तो क्या वह संसार का अभाव ही है, अर्थात् चार गतियों में भ्रमण रूप संसार का रुक जाना-शुद्ध आत्मस्वरूप में स्थित हो जाना ही है ? अथवा दीपक की शिखा के नाश के समान जीव का सर्वथा अभाव हो जाना ही निर्वाण है ? इन दोनों पक्षों में से यदि संसार का अभाव निर्वाण है, यह पहला पक्ष माना जाय तो वह वेद से विरुद्ध है; क्योंकि वेदों में कहा है कि - 'यह जो नाना प्रकार का अग्निहोत्र है, वह सभी जरा और मरण का कारण है । '
આ પ્રમાણે સાંભળીને અને વિશેષ રૂપે અ ંતઃકરણમાં ધારણ કરીને મેતાય પશુ સશયરહિત થઈને ત્રણસે શિષ્યા સાથે દીક્ષિત થયા. ૧૦
મેતાને દીક્ષિત થયેલ સાંભળીને અગિયારમા પ્રભાસ નામના પતિ પણ ત્રણસે તવાસિયા સાથે પોતાના સંશયને દૂર કરવાને માટે શ્રીમહાવીર સ્વામી પાસે ગયા. ભગવાને પ્રભાસને કહ્યું હે પ્રભાસ ! તમારા મનમાં એ સંશય છે કે નિર્વાણુ છે કે નથી? જો નિર્વાણુ હોય તે શું તે સંસારના અભાવ જ છે એટલે કે ચાર ગતિમાં ભ્રમણ રૂપ સંસારનું અટકી જવુ-શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપમાં સ્થિત થવું જ છે ને ? અથવા દીપકની જ્યાતના નાશની જેમ જીવના સર્વથા અભાવ થઈ જવા એ જ નિર્વાણુ છે? એ બન્ને પક્ષેામાંથી જો સંસારના અભાવ નિર્વાણુ છે એ પહેલે પક્ષ માનવામાં આવે તેા તે વેદની વિરૂદ્ધ છે, કારણ કે વેદેામાં કહેલ છે કે-“આ
શ્રી કલ્પ સૂત્ર : ૦૨
कल्प
मञ्जरी टीका
तार्यस्य
दीक्षाग्रणम्
प्रभासस्य निर्वाण
विषय
संशय
निवारणं च । ॥ मू०११३॥
॥४३२॥
