________________
श्रीकल्प
कल्प मञ्जरी टीका
॥४२०||
च स्वतन्त्रत्वेन गृहीतं, तद्यथा-"पुण्यः पुण्येन कर्मणा, पापः पापेन कर्मणा" इत्यादि । अनेन सिद्धं-पुण्यं पापं च उभयमपि स्वतन्त्रं वस्तु विद्यते । इति श्रुत्वा छिन्नसंशयोऽचलभ्राताऽपि त्रिशतशिष्यः प्रत्रजितः ॥०११२।।
टीका-"मोरियपुत्तं पञ्चइयं" इत्यादि । मौर्यपुत्र प्रबजितं श्रुत्वा अकम्पितः-अकम्पितनामा पण्डितः चिन्तयति । तथाहि-यो यस्तस्य समीपे गतः स सः पुनस्ततो न निवृत्त न परावत्याऽऽगतः। सर्वेषां संशयः तेन छिन्नः दूरीकृतः, सर्वेऽपि च तत्पाचे प्रव्रजिताः। अतोऽहमपि गच्छामि, स्वकीय संशयं छेदयामि, इति कृत्वा एतद् विचार्य त्रिशतशिष्यसहितः प्रभुसमीपे सम्माप्तः। तम् दृष्ट्वा भगवान् वदति-भो अकम्पित ! 'न ह वै प्रेत्य नारकाः सन्ति' प्रेत्य-परभवे नरके निरये नारकाः नैरयिकाः नरकोत्पन्ना जीवा न वै नैव समझ लेना चाहिए। तुम्हारे सिद्धान्त में भी पुण्य और पाप को स्वतंत्ररूप में ही अंगीकार किया है। जैसे'पुण्यः पुण्येन कर्मणा पापः पापेन कर्मणा' इति । अर्थात्-'पुण्यकर्मसे पुण्यवान् होता है। और पापकर्मसे पापवान् होता है इत्यादि । इस से सिद्ध हैं कि पुण्य और पाप-दोनों स्वतंत्र पदार्थ हैं। यह सुनकर अचलभ्राता का संशय भी छिन्न हो गया। वह अपने तीनसौ शिष्यों के साथ दीक्षित हो गये ॥सू०११२।।
टीका का अर्थ-मौर्यपुत्र को दीक्षित हुआ सुनकर अकम्पित नामक पण्डित विचार करने लगे-जो जो भी महावीर के पास गया, वह वह लौटकर वापिस नहीं आया। उन्हों ने सभी के संशय का निवारण कर दिया और सभी उनके समीप दीक्षित हो गये। तो मैं भी क्यों न जाऊँ और अपने संशय का निवारण करूँ ? इस तरह विचार कर अकम्पित पडित भगवान् के पास अपने तीनसो शिष्यों के परिवार को साथ लेकर पहूँचे। उन्हें देखकर भगवान ने कहा-हे अकंपित ! 'परभव में, नरक में नारक-नरकजीव नहीं हैं। इस 2400४.२ ४२वाभा माव्यां छ रेम-"पुण्यः पुण्येन कर्मणा; पापः पापेन कर्मणा" से धुश्य भथी पुश्यवान થવાય છે અને પાપકર્મથી પાપવાન બનાય છે. આથી સિદ્ધ થાય છે કે પય અને પાપ બંને સ્વતંત્ર પદાર્થો છે. આવું સાંભળી અચળભ્રાતાને સંશય છેદાઈ ગયો અને તે પણ પિતાના ત્રણ શિષ્યો સાથે દીક્ષિત થશે. (સૂ૦૧૧૨)
મૌર્યપુત્ર વિગેરેને વૈરાગ્યમાં ઝુલતા ફરેલા જોવામાં આવતાં અક"પિતના મને ભાવે પણ બદલાયા. તેને આત્મા પણ કકળી ઉઠશે. ‘નારકીના જીવો છે કે નહિ તેવી શંકા સેવત તે ભગવાન પાસે આવી પહોંચે. ભગવાને તેને સમજાવ્યું કે નારકીના જ અહી આવી શકતા નથી. કારણ કે તેઓનું શરીર એવું હોય છે કે નરક બહાર જઈ શકતા જ નથી. તેમ જ અહિં આવવું ઘણું દૂર છે તેમ જ કઠીન છે. તેથી માનવ જેમ ત્યાં જઈ શકતો નથી; તેમ જ તેઓ પણ અહીં આવી પણ શકતા નથી.. આટલા બધા આવાગમન માટે દૈવી શક્તિ એટલે અપાર શક્તિ હેવી જોઈએ તે તેમનામાં નથી હોતી.
होना अकम्पितस्य
परभवे नारक का विषय संशयनिवारणम् ।
०११२॥
॥४२०॥
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
