Book Title: Kalpsutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
कल्प
श्री कल्प
सूत्रे ॥३९८॥
मञ्जरी
टीका
टीका-'तए णं वियत्ताभिहो' इत्यादि । ततः वायुभूतिप्रव्रजनानन्तरं खलु व्यक्ताभिधा-व्यक्तनामा ब्राह्मणो विमृशति-विचारयति यत् इमे इन्द्रभूत्यग्निभूति-वायुभूतयः वेदत्रयीस्वरूपाः ऋग्यजुस्सामेति वेदत्रयी तत्स्वरूपा महापण्डिताः त्रयोऽपि भ्रातरः छिन्न निज निज संशया: विगत स्वहृद्गतसन्देहाः प्रबजिताः । अतोऽयं कोऽपि अलौकिक: लोकोत्तरो महापुरुषः प्रतिभासते । तदन्ति के अहमपि गच्छामि । यदि सः मम संशयं संदेह छेत्स्यति । तदा अहमपि प्रजिष्यामि इति कृत्वा इति परामृश्य सोऽपि पञ्चशत-शिष्यपरिवारपरिवृतः सन् प्रभुसमीपे समागच्छति, प्रभुश्च तम् व्यक्तं नामसंशयनिर्देशपूर्वमाभाषते-सम्बोधयति, तथाहि-भो व्यक्त ! तब देते हैं ? वेदो में भी कहा है-'पृथिवी देवता आपो देवता' अर्थात्-'पृथिवी देवता है, जल देवता है, इत्यादि । 'अतः पृथिवी आदि पाच भूत हैं, यह सिद्ध हुआ। ऐसा सुन कर और हृदय में धारण करके, जिनका संशय निवृत्त हो गया है, ऐसे वह व्यक्त भी पांच सौ शिष्यों के साथ प्रभु के साथ दिक्षित हो गये।सू०१०९॥
टीका का अर्थ-वायुभूति के दीक्षित हो जाने के पश्चात् व्यक्त नामक ब्राह्मण ने विचार किया-इन्द्रभूति, अग्निभूति और वायुभति, यह तीनों महापंडित तीन वेद-ऋग्वेद, यजुर्वेद और सामवेद-स्वरूप थे। यह तीनों भाई अपने-अपने मनोगत संदेहों के दूर कर के दीक्षित हो गये। इस कारण यह-महावीरकोई लोकोत्तर महापुरुष प्रतीत होते हैं। में भी उन के निकट जाऊँ। यदि उन्हों ने मेरी शंका का निवारण कर दिया तो मैं भी दीक्षा अंगीकार कर लूँगा। इस प्रकार विचार कर व्यक्त पण्डित भी अपने पाँच सौ अन्तेवासियों को साथ लेकर भगवान् के निकट पहूँचे। भगवान ने व्यक्त का नामोचारण करते हुए तथा उनके मन का संशय प्रकाशित करते हुए इस प्रकार संबोधन किया-हे व्यक्त ! तुम्हारे अन्तःकरणमें ऐसा
वहमा ५ धुंछ -'पृथ्वी देवता, आपो देवता' माथ्वीवता छ भने यता તેથી એમ સિદ્ધ થાય છે કે પૃથ્વી આદિ પંચમહાભૂતે વિદ્યમાન છે. વેદવાકયનો આ સવળો અર્થ મળતાં તેની મિથ્યા માન્યતા અદશ્ય થઈ ગઈ, તેને પણ સંસાર ઉપર વૈરાગ્ય આવતાં પાંચસો શિષ્યોની સાથે પ્રભુની સમીપે तहीक्षित थया. (सू०१०८)
વિશેષાર્થ–ઇન્દ્રભૂતિ-અગ્નિભૂતિ અને વાયુભૂતિ ત્રણે સગા સહોદર હતા તેમજ પંડિત તરીકે પણ તેઓ પંકાતા હતા. તેઓ વેદત્રયી સ્વરૂપ હતા આ ત્રણ પ્રખર પંડિતે પણ વર્ધમાન સ્વામી આગળ નમી પડ્યા, ને જ્યારે તેમનું કથન તેમને ખરેખર ગળે ઉતર્યું હશે ત્યારે જ આમાર્થ સાધવા તેઓ નિકળી પડયા હશે ! આથી એમ સમજાય છે કે “મહાવીર લેÀત્તર પુરુષ હોવા જોઈએ એમ પ્રતીતિ થાય છે. હું પણ તેમની નિકટ જાઉં, અને આ સંસારની બળતરાને અંત | લાવું આવું વિચારી “વ્યક્ત” પંડિત પણ પિતાની દઢ થયેલ માન્યતાનું નિરાકરણ શોધવા પાંચ શિખ્યા સાથે ઉપડયો.
व्यक्तस्य पश्वभूतास्तित्व विषयक
संशय निवारणम् । ॥मू०१०९॥
॥३९८॥
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
