________________
ક્ષેત્ર જંબુદ્વીપમાં આવેલ છે. જંબુદ્વીપના મધ્ય ભાગમાં મેરૂ પર્વત છે. તે મેરની દક્ષિણે ભરતક્ષેત્ર છે. તેની વચ્ચે વૈતાઢ્ય પર્વત છે જેથી ભરતક્ષેત્રને ઉત્તર-દક્ષિણ વિભાગ પડે છે. તેના પૂર્વ પશ્ચિમ મહાગંગા મહાસિંધુ વહે છે. એમ કુલ છ વિભાગ-ખંડ ભરતક્ષેત્રના છે. સામાન્યથી એમ કહી શકાય કે તે મધ્યખંડના અમુક વિભાગમાં આજની દેખાતી દુનિયા સમાય છે.
મેરૂની ઉત્તરે ભરતક્ષેત્ર જેવું એરવતક્ષેત્ર છે. મેરૂની પૂર્વ અને પશ્ચિમમાં મહાવિદેહક્ષેત્ર છે. ૧૬ વિજય પૂર્વમાં ૧૬ પશ્ચિમમાં. એક–એક વિજય ભરતક્ષેત્ર કરતા ઘણું મેટી કહી શકાય. જબુદ્વીપને વીંટળાએલ લવણસમુદ્ર અને તેની પછી ધાતકીખંડ છે. જેમાં-૨ ભરત, ૨ એરવત, ૨ મહાવિદેડ છે. ધાતકીખંડ દ્વીપની ચારે બાજુ કાળોદધિ સમુદ્ર છે. તેની પછી પુષ્પરાવર્તદ્વીપ છે. અર્ધામાં ૨ ભરત, ૨ ઐરાવત, ૨ મહાવિદેહ છે.
૧૫ કર્મભૂમિ. માનુષેત્તર પર્વત આ પુષ્કરદ્વીપ અર્ધાને ઘેરીને માનુષેત્તર પર્વત આવેલ છે. આ પ્રમાણે અઢીદ્વીપમાં ૫ ભરત, ૫ એરવત, ૫ મહાવિદેહ એમ ૧૫ કર્મભૂમિ છે. કારણ કે અસિમષિ અને કૃષિના વ્યાપાર ત્યાં હોય છે. અસિ શબ્દથી હથિયાર-ચુધ્ધ વિ. સમજવાનું છે. મષિ શબ્દ નામું-ચોપડાવાણિજ્ય-વ્યાપાર સૂચવે છે. કૃષિથી પૃથ્વી–ખેતર–ખેતી આદિ વ્યવહારની વ્યાપકતા સમજી લેવી.
૩૦ અકર્મભૂમિ. ૩૦ અકર્મભૂમિમાં અસિ-મસિ-કૃષિના વ્યવહાર નથી. જ ઓછા કષાયવાળા અને અ૫વિષયી હોઈ ત્યાંથી
