________________
(૧૪૩) દુઃખ. ખોરાક કે આહાર પાછળ પૈસા પ્રાપ્તિ અને હાજતેનું દુઃખ. વાહ વાહ પછી અપકીર્તિનું દુઃખ. આમાનું દુઃખ ત્યાં કઈ જ નથી. ત્યાં છે સચ્ચિદાનંદમય દશા સત્ચિત્—આનંદ. સ્વભાવદશા-જ્ઞાન અને આનંદ આ ત્રણમાં જ સમાતે આત્મા. સદા માટે બંધનમુકત. ખાનપાનની પણ ત્યાં જરૂર રહી નહી. કેમકે શરીર નથી, ઇઢિયે નથી. છે માત્ર એક સ્વભાવમાં રમત-સ્વ–આત્મા.
પુણ્ય પણ એક બંધન છે? જરૂર બંધન છે. જડ પુદ્ગલેને એક સમૂહ છે. સારી ક્રિયાઓના પ્રભાવે આકર્ષિત થયેલ, પણ તે એકાંતે ત્યાજ્ય નથી બનતું. મુકિતપંથમાં એની પણ જરૂર પડે છે. મજબુત સંઘયણ–મજબુત મન-ધર્મ સામગ્રી વિ. સાધન છે. જે તેને સદુપયોગ થાય છે. અને નિઃસ્વાર્થ પણે કરેલી સલ્કિયા તે પુણ્યબંધ કરાવે છે. તે પુણ્ય મળેલી સામગ્રીમાં મનને મુંઝાવા દેતું નથી. અધિક સત્કાર્યમાં પ્રેરણાત્મક બને છે. માટે તે પુણ્ય પુણ્યાનુબંધી કહેવાય છે.
બીજું એક પુણ્ય પાપાનુબંધી છે. એહિક કે પારલૌકિક ઇચ્છાઓથી કરેલું તે પુણ્ય સામગ્રી આપી તે દે, છે–પણ તે સામગ્રીના દુરુપયેગથી રખડાવી અનેક યાતનાએ ઉભી કરે છે.
પાપ પણ પુણ્યાનુબંધી હોય છે. પાપના પરિણામે દુઃખી-દરિદ્ર હોય. પણ પૂર્વભવના સુસંસ્કારોને પ્રભાવે વિચારે ધર્મમય અને આત્મન્નિતિકારક હોય છે.
પાપાનુબંધી પાપ–પાપ કરીને આવેલે મહાદઃખી અહિંયા પણ ભયંકર કર્મો કરે છે. તિર્યંચ યા નરકગતિમાં ગમન કરે છે.
