________________
ભરવાનું નક્કી કર્યું હતું પણ આ વાયુ અત્યંત જ્વલનશીલ હતો. તેને સંદેશવ્યવહાર મંત્રણા વારંવાર ખોટકાઈ જતી હતી. સાંજે ૫:૪૫ કારણે જ એપોલો-૧ને લોન્ચપેડ ઉપર અકસ્માત નડ્યો હતો, જેમાં કલાકે તો ગ્રિસને સંદેશવ્યવહારની સિસ્ટમ સંભાળતા ગ્રિસમ, વાઇટ અને ચાફે એ ત્રણેય માર્યા ગયા હતા. આ અકસ્માત ટેક્નિશિયનોને અકળાઈને કહ્યું હતું કે તમે જો અહીં ગ્રાઉન્ડ સ્ટેશન કદાચ ભવિષ્યના એપોલો યાત્રીઓને મોટું બંધ રાખવા માટેની સાથે પણ અમારો સંપર્ક કરાવીનશકતા હો તો ચંદ્ર ઉપરથી અમે શી ચેતવણી સમાન હતો.
રીતે સંદેશાઓની આપલે કરીશું? અવકાશયાનમાં સામાન્ય રીતે ઈ.સ. ૧૯૬૭ના જાન્યુઆરીની ૨૭ તારીખે હવાનું દબાણ પાંચ પાઉન્ડ જેટલું હોય છે, પણ આ યાનમાં ૧૬ અવકાશયાત્રીઓ ગ્રિસમ, વાઇટ અને ચારે એપોલોના લોન્ચપેડ - પાઉન્ડના દબાણથી ઓક્સિજન શા માટે ભરવામાં આવ્યો હતો એ ૩૪ ઉપર પહોંચ્યા. અહીં સેટર્ન-વનબી રોકેટને બળતણ ભર્યા પણ એક રહસ્ય જ છે. વગર ગોઠવવામાં આવ્યું હતું અને તેની ઉપર એપોલો યાનનું એક સાંજે .૩૧ કલાકે એક અવકાશયાત્રીને ધુમાડાની ગંધ જૂનું મોડલ ચડાવવામાં આવ્યું હતું. આ યાન ભલે જૂનું હોય પણ આવી અને તેણે બૂમ મારી, “ફાયર!'' એપોલો યાનનું રૂપાંતર એક રિહર્સલ તો પાકું કરવાનું હતું. “નાસા'ના અધિકારીઓ પોતાના આગના ગોળામાં થઈ ગયું હતું. તેમણે પોતાની પીઠ પાછળ બાંધેલું કર્મચારીઓને આ યાનમાંથી તમામ જ્વલનશીલ પદાર્થો હટાવી “હેચ” ખોલવાની કોશિશ કરી. આ હેચ” પણ ડુપ્લિકેટ હતું. તેને લેવાની સૂચના આપવાનું ભૂલી ગયા હતા. આ રિહર્સલમાં ઉતાવળ ખૂલતાં નવ મિનિટ લાગે તેમ હતું. તે પહેલાં તો તેમનો સ્પેસ સૂટ એટલી જ હતી કે સમાનવ અવકાશયાન મોકલવામાં વારંવાર ઢીલ બળી ગયો અને ઝેરી ગેસની અસરથી ૯૦ સેકન્ડમાં તેઓ મૃત્યુ થઈ રહી હોવાથી આ કાર્ય ઝડપથી આટોપવું જરૂરી હતું. હકીકતમાં પામ્યા. ગ્રિસમનું મૃત્યુ થયું છે એવા ખબર તેની પત્નીને મળે તે સેટર્ન-૫ રોકેટ કે એપોલો યાનનું ક્યારેય અવકાશમાં પરીક્ષણ અગાઉ “નાસા'ના અધિકારીઓએ તેના ઘરે દરોડો પાડ્યો અને તેના નહોતું કરવામાં આવ્યું તો પણ “નાસા'ને એપોલો સમાનવ યાનને બધા જ અંગત કાગળો અને ડાયરીઓ જપ્ત કર્યા. પાછળથી તેમણે અવકાશમાં મોકલવાની ભારે ઉતાવળ હતી.
ગ્રિસમની પત્નીને અંગત કાગળો સુપરત કર્યા પણ જે ડાયરી ઉપર આ સમગ્ર ઘટમાળમાં કોઈ કાવતરાની ગંધ આવતી હતી. ‘એપોલો' લખ્યું હતું એ ગુમ હતી. આ ખરેખર દુર્ઘટના હતી કે ઠંડા ગ્રિસમને આવી ગંધ આવી પણ ગઈ હતી. તેણે વોલી સ્કીરા નામના કલેજે કરવામાં આવેલી હત્યા હતી? અધિકારીને કહ્યું કે ‘નાસા'ના ચીફ એમિનિસ્ટ્રેટર જો શિયાએ પણ
જો કોઈ વેપારી સંસ્થાએ કે ખાનગી ઉદ્યોગે ત્રણ આ રિહર્સલમાં તેની સાથે જોડાવું જોઈએ. શિયાએ ઇનકાર કરતાં કર્મચારીઓના બેદરકારીથી મોત નિપજાવ્યાં હોત તો તેમની સામે કહ્યું કે રિહર્સલમાં પણ ત્રણને બદલે ચાર અવકાશયાત્રીઓને લઈ ફોજદારી કાર્યવાહી થાત અને જેલની સજા પણ થાત. અહીં તો ખુદ જઈ શકાય નહીં. બપોરે એક વાગ્યે ત્રણેય અવકાશયાત્રીઓને સરકાર જ શકમંદ આરોપી હોવાથી કંઈ જ થયું નહીં. એ વખતે એવી થાનમાં બંધ કરવામાં આવ્યા. કોમ્યુટર જે મુજબ સૂચના આપે તે વાતો સાંભળવા મળતી હતી કે આ દુર્ઘટનાને કારણે આખો એપોલો મુજબ તેમણે યાનની સ્વિચો ઉઘાડબંધ કરવાની હતી. આ સ્વિચો કાર્યક્રમ જ પડતો મૂકવામાં આવશે. જો ત્રણને બદલે ૫૦ માણસો ઉઘાડબંધ કરતી વખતે નાના તણખાઓ થતા હતા પણ એ તરફ મરી ગયા હોત તો પણ આ પ્રોજેક્ટ ચાલુ જ રહ્યો હોત; કારણ કે કોઈનું પણ ધ્યાન ગયું નહોતું. અવકાશયાનમાં ૧૦૦ ટકા શુદ્ધ સવાલ અબજો ડોલરનો અને અમેરિકાની પ્રતિષ્ઠાનો હતો. રાલ્ફરેને ઓક્સિજન ભરવામાં આવ્યો હતો. આ ટેસ્ટિંગ ચાલી રહ્યું હતું આક્ષેપ કરે છે કે એપોલો યાનને લોન્ચપેડ ઉપર નડેલી દુર્ઘટના ત્યારે કન્ટ્રોલ રૂમમાં બેઠેલા કોઈ ફળદ્રુપ ભેજાએ સમય બચાવવાનું સામૂહિક હત્યા હતી. સીઆઇએ અને નાસાએ મળીને પોતાની નક્કી કર્યું. આ માટે તેણે આખા યાનને ૨૦ પાઉન્ડ ચોરસ ઇંચના અબજો ડોલરની આવક ચાલુ રાખવા માટે ત્રણ અવકાશયાત્રીઓને દબાણે ભરવાનું નક્કી કર્યું.
બાળી નાખ્યા હતા, ચારને વિમાનના ઉયન દરમિયાન ફૂંકી માર્યા હોસ્પિટલમાં પણ દર્દીને જ્યારે ઓક્સિજન આપવામાં હતા અને એકનું કાર અકસ્માતમાં કાસળ કાઢી નાખ્યું હતું. આવી રહ્યો હોય ત્યારે કોઈને ધૂમ્રપાન કરવાની છૂટ આપવામાં
જો વર્તમાન કિંમત મુજબ ગણીએ તો અમેરિકાના આવતી નથી. અવકાશયાનની નાનકડી જગ્યામાં ઊંચા દબાણે ચંદ્રયાત્રાના પ્રોજેક્ટનો કુલ ખર્ચ આશરે ૪૦૦ અબજ ડોલર ઓક્સિજન વાયુ ભરવામાં આવ્યો હતો. આ વાતની ખબર હોવા (એટલે કે ૨,૦૦,૦૦૦ કરોડ રૂપિયા) થયો હતો. તેની છતાં ત્રણેય યાત્રીઓ શા માટે આ યાનમાં બેસવા તૈયાર થયા? આ સરખામણીએ ભારતના વિજ્ઞાનીઓ માત્ર ૪૦૦ કરોડ રૂપિયામાં જ એક રહસ્યમય કોયડો છે. અવકાશયાત્રીઓ સાથે વાત કરવા માટેની ચંદ્ર ઉપર અમાનવ ચંદ્રયાન મોકલવાનો દાવો કરે છે. આ વાત કેવી
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન • ૮૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
