________________
ભારત અને ચીન વચ્ચેની અવકાશી સ્પર્ધા
ઈ.સ. ૧૯૬૦ની સાલમાં અમેરિકા અને રશિયા વચ્ચે જેવી કોલ્ડ વોરની સ્થિતિ હતી તેવી જ સ્થિતિ ઈ.સ. ૨૦૦૦ની સાલમાં ભારત અને ચીન વચ્ચે સ્પેસ રેસની બાબતમાં પ્રવર્તતી હતી. અમેરિકા અને રશિયા પછી સ્પેસમાં અવકાશયાત્રીઓને મોકલવાની બાબતમાં ચીન વિશ્વનું ત્રીજું રાષ્ટ્ર બન્યું હતું. ૧૫ ઓક્ટોબર ૨૦૦૩ના રોજ ચીનનો પ્રથમ મનુષ્ય શેન્ઝો-૧ અવકાશયાનમાં બેસીને સ્પેસમાં જઈ આવ્યો હતો. હવે ચીને ચંદ્ર ઉપર ચાંગે-૧ નામનું અવકાશયાન મોકલવાની જાહેરાત કરી હતી. ચીન બીજા તબક્કામાં પોતાનું અવકાશયાન ચીનની ધરતી ઉપર ઉતારવા માગતું હતું અને ત્રીજા તબક્કામાં તેનું અવકાશયાન ચંદ્રની ધરતી ઉપરથી માટી લઈને પાછું આવવાનું હતું. આ સમગ્ર કાર્યક્રમ ઈ.સ. ૨૦૦૦થી ૨૦૧૭ દરમિયાન ચાલવાનો હતો અને ભારત આ બાબતમાં ચીનથી પાછળ રહી જવા નહોતું માગતું.
ભારતના મૂન મિશનમાં એક પછી એક અવરોધો આવતા ગયા અને તેની તારીખો પાછળ ઠેલાતી ગઈ. અગાઉ ઈ.સ. ૨૦૦૫ની સાલમાં ચંદ્ર ઉપર અવકાશયાન મોકલવાની યોજના
હતી તે બે વર્ષ મોડી થઈ ગઈ હતી. ઈસરોએ નવા સમયપત્રક મુજબ ઈ.સ. ૨૦૦૭માં ચંદ્રયાન મોકલવાની જાહેરાત કરી હતી. ત્યાર બાદ ઈ.સ. ૨૦૦૮ના ફેબ્રુઆરીની તારીખો જાહેર કરવામાં આવી હતી. છેવટે ૨૦૦૮ની ૯મી એપ્રિલ જાહેર કરવામાં આવી હતી. કોઈ રહસ્યમય કારણોસર મૂન મિશન પાછળ ધકેલાતું જતું હતું. આ વિલંબનું કારણ ઉપકરણોનું ટેસ્ટિંગ બાકી છે, એવું જણાવવામાં આવતું હતું. છેવટે ઈ.સ. ૨૦૦૮ની ૨૨ ઓક્ટોબરની તારીખ ફાઇનલ કરવામાં આવી હતી. ભારતમાં લોકસભાની ચૂંટણીઓ અગાઉ સરકારની ઇમેજ સુધારવા મૂન મિશનનો ઉપયોગ કરવાનું નક્કી થયું હતું.
ભારતનું ચંદ્રયાન કૃત્રિમ ઉપગ્રહ જેવું છે
ભારતે ચંદ્ર ઉપર જે અવકાશયાન મોકલવાની યોજના બનાવી હતી તે હકીકતમાં એક જાતનો કૃત્રિમ ઉપગ્રહ જ હતો. અત્યાર સુધી ઇસરો તરફથી જેટલા પણ કૃત્રિમ ઉપગ્રહો છોડવામાં આવતા હતા તેઓ પૃથ્વીના આકાશમાં ચકરાવાઓ મારતા હતા. હવે પછીનો ઉપગ્રહ ઇસરોના વિજ્ઞાનીઓ જેને ‘ચંદ્ર’ માનતા હતા તેના આકાશમાં ચકરાવા મારવાનો હતો. આ કૃત્રિમ ઉપગ્રહને
Jain Education International
અવકાશમાં તરતો મૂકવા માટે ભારતીય બનાવટના પોલાર સેટેલાઇટ લોન્ચ વેહિકલ (પીએસએલવી) નામના રોકેટનો ઉપયોગ કરવામાં આવનાર હતો. આ રોકેટ અગાઉ સાત વખત સફળતાથી ભારત રિમોટ સેન્સિંગ ઉપગ્રહોને પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં સફળ થયું હતું. ભારત તરફથી જે ચંદ્રયાન મોકલવાનું હતું તે હકીકતમાં કુલ ૧૦૫૦ કિલોગ્રામ વજન ધરાવતો કૃત્રિમ ઉપગ્રહ જ હતો.
ભારતના મૂન મિશનની મૂળ યોજના મુજબ ચંદ્રયાન માત્ર સાડા પાંચ દિવસમાં જ પૃથ્વીથી ચંદ્ર વચ્ચેનું ૩,૮૪,૦૦૦ કિલોમીટરનું અંતર કાપવાનું હતું. મૂળ યોજના મુજબ પીએસએલવી રોકેટ ચંદ્રયાનને ૧૦૦ કિલોમીટરની ઊંચાઈ સુધી લઈ જઈને પૃથ્વીની આજુબાજુ ૩૬,૦૦૦ કિલોમીટરની ભ્રમણકક્ષામાં મૂકી દેવાનું હતું. સામાન્ય રીતે જીયોસ્ટેશનરી સેટેલાઇટને આટલી પહોળાઈ ધરાવતી ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવે છે. આ ભ્રમણકક્ષામાં ચંદ્રયાન પૃથ્વીની એક વખત પ્રદક્ષિણા કરી લે તે પછી બીજા અને ત્રીજા તબક્કામાં રોકેટો ફોડીને તેનો પ્રદક્ષિણાપથ૩,૮૦,૦૦૦ કિલોમીટર પહોળો કરવાની ઇસરોની યોજના હતી. આમ થતાં જ ચંદ્રયાન ચંદ્રની નજીક પહોંચી જશે,
એવું ઇસરોએ માની લીધું હતું. હકીકતમાં આ બહુ મોટી ગંભીર ભૂલ હતી.
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન • ૧૩૬
For Private Personal Use Only
www.jaine||brary.org
