________________
આવેલું દેવ કુરુક્ષેત્ર મેરુ પર્વત અને નિષધ પર્વત વચ્ચે આવેલું છે.
નીવંત પર્વતમાંથી સીતા નામની માનદી નીકળે છે. આ મહાનદી સીતા પ્રપાત કુંડમાં ધોધના સ્વરૂપે પડે છે અને ઉત્તર કુરુક્ષેત્રમાં થઈને પર્વતની દિશામાં આગળ વધી પૂર્વ મહાવિદેહ ક્ષેત્ર તરફ ફંટાઈ જાય છે.
નિષધ પર્વતમાંથી સીતોદા નામની મહાનદી નીકળે છે. આ મહાનદી સીતોદા પ્રપાત કુંડમાં ધોધના સ્વરૂપે પડે છે અને દેવ કક્ષેત્રમાં થઈને મેરુ પર્વતની દિશામાં આગળ વધી પશ્ચિમ મહાવિદેહ ક્ષેત્ર તરફ ફંટાઈ જાય છે.
મેરુ પર્વત જંબુદ્રીપના કેન્દ્રમાં આવેલો છે અને સર્વ દિશાઓ તેના આધારે જ નક્કી થાય છે. મેરુ પર્વત ઉત્તર દિશામાં જ ગણાય છે. મેરુ પર્વતની સન્મુખ ઊભા રહેતાં જમણા હાથબાજુ પૂર્વ દિશા અને ડાબા હાથબાજુ પશ્ચિમ દિશા કહેવાય છે. ભરત ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ મેરુ પર્વત ઉત્તરમાં છે તો ઐરાવત ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ પણ તે ઉત્તર દિશામાં જ છે. મેરુ પર્વતનો આકાર ગાયના ઊંધા પૂંછડા જેવો છે.
મેરુ પર્વતના ત્રણ મુખ્ય ભાગો છે. પહેલા ભાગની ઊંચાઈ ૧૦૦૦ યોજન છે, જે જમીનમાં દટાયેલો છે. બીજો ભાગ ૬૩,૦૦૦ યોજન ઊંચો છે. આ ભાગના અંતે સૌમનસ વન નામનું જંગલ આવે છે. ત્રીજો ભાગ ૩૬,૦૦૦ યોજન ઊંચો છે. જેના અંતે પાંડુક વન નામનું જંગલ આવે છે. આ રીતે મેરુ પર્વતની કુલ ઊંચાઈ એક લાખ યોજન થાય છે.
મેરુ પર્વતની ફરતે જમીન ઉપર ભદ્રશાલ નામનું વન આવેલું છે. તેનાથી ૫૦૦ યોજનની ઊંચાઈએ જતાં નંદનવન નામનું જંગલ આવે છે. તેનાથી ૬૨,૫૦૦ યોજન ઉપર જતાં સોમનસ વન આવે છે. તેનાથી ૩૬,૦૦૦ યોજન ઉપર જતાં પાંક વન આવે છે. પાંડુક વનની બરાબર વચ્ચે ૪૦ યોજન ઊંચાઈની શંકુ આકારની ચૂલિકા છે. આ ચિલકા મૂળમાં ૧૨ યોજન અને ટોચ ઉપર ૪ યોજન પહોળી છે. આ ચૂલિકા ઉપર એક શાશ્વત મંદિર આવેલું છે. આ મંદિરની લંબાઈ એક ગાઉ, પોળાઈ અડધો ગાઉ અને ઊંચાઈ ૧૪૪૦ ધન જેટલી છે. આ મંદિરમાં જૈન ધર્મના તીર્થંકર ભગવંતોની ૧૦૮ ગાયતી પ્રતિમાઓ બિરાજમાન કરવામાં આવી છે. આ મંદિરનાં દર્શનનો લાભ માત્ર દેવ-દેવીઓ જ લઈ શકે છે, એમ જૈન શાસ્ત્રોમાં લખવામાં આવ્યું છે.
સમગ્ર વિશ્વનો આ મોટામાં મોટો પર્વત છે. મેરુ પર્વતથી મોરચે કોઈ પર્વત સમગ્ર બહ્માંડમાં કાંય જોવા મળતો નથી. એક રીતે જોઈએ તો મેરુ પર્વત માત્ર જંબુઢીપના જ નહીં પણ સમગ્ર
Jain Education International
વિશ્વના કેન્દ્રમાં છે. મેરુ પર્વત જમીનની અંદર એક જાર યોજન અને જમીનની ઉપર ૯૯,૦૦૦ યોજન ઊંચો છે. મેરુ પર્વતના પાયાની પહોળાઈ ૧૦,૦૦૦ યોજન છે અને તેની ટોચની પહોળાઈ ૧૦૦૦ યોજન છે. સૂર્ય, ચન્દ્ર, ગ્રહ, નક્ષત્ર અને તારા જંબૂડીપના મેરુ પર્વતને કેન્દ્રમાં રાખીને નિરંતર પ્રદક્ષિણા કરે છે. જગતમાં કોઈ પણ વસ્તુ સ્થિર અને અડોલ હોય તો તેને મેરુ પર્વતની ઉપમા આપવામાં આવે છે. મેરુ પર્વન અનાદિ કાળથી છે અને અનંત કાળ સુધી એવાનો છે.
મેર પર્વતના ત્રણ ભાગ પડે છે. પ્રથમ ભાગની ઊંચાઈ ૧૦૦૦ યોજન છે, જે જમીનમાં દટાયેલો છે. આ ૧૦૦૦ યોજન પૈકી ૨૫૦ યોજન માટીનો બનેલો છે, ૨૫૦ યોજન પથ્થરનો બનેલો છે, ૨૫૦ યોજન વજનનો બનેલો છે અને ૨૫૦ યોજન કાંકરાનો બનેલો છે. મેરુ પર્વતના બીજા ભાગની ઊંચાઈ ૬૩,૦૦૦ યોજન છે. આ ભાગ જમીનની સપાટીથી લઈને સૌમનસ વન સુધી છે. તેમાં ૧૫,૭૫૦ યોજન સ્ફટિકરત્નનો બનેલો છે, ૧૫,૭૫૦ યોજન અંકરત્નનો બનેલો છે. ૧૫,૭પ૦ યોજન ચાંદીનો બનેલો છે. અને અંતિમ ૧૫,૭૫૦ યોજન સુવર્ણનો બનેલો છે. મેરુ પર્વતનો ત્રીજો તબક્કો ૩૬,૦૦૦ યોજન ઊંચો છે. આ ભાગ સોમનસ વનથી લઈને પાંડુક વન સુધી ફેલાયેલો છે. તે લાલ રંગના સુવર્ણનો બનેલો છે. પાંડુક વનની ઉપર ચૂલિકા છે અને તેની ઉપર સિદ્ધાયનન અર્થાત્ શાશ્ચત જિનમંદિર છે.
મેરુ પર્વતની તળેટીમાં ભાલ વન આવેલું છે. આ જંગલ મેરુ પર્વતની પૂર્વ તેમ જ પશ્ચિમ દિશામાં ૨૨–૨૨ હજાર યોજનમાં ફેલાયેલું છે. તેમાં મેરુ પર્વતના પાયાના ૧૦,૦૦૦ યોજન ઉમેરતાં આ વનની પહોળાઈ ૫૪,૦૦૦ યોજન થાય છે. આ વન મેરુ પર્વતની ઉત્તર અને દક્ષિણ દિશાઓમાં માત્ર ૨૫૦૨૫૦ યોજન જેટલી જ લંબાઈ ધરાવે છે. તેની પહોળાઈ પણ અનિયમિત છે. ભદ્રશાલ વનના પશ્ચિમ ભાગમાંથી સીતોદા મહાનદી અને પૂર્વ ભાગમાંથી સીતા માનદી પસાર થાય છે. મેરુ પર્વતની સામે ચાર ખૂણામાં ચાર ગજદંત આવેલા છે. આ પર્વતોનો આકાર હાથીના દંતાળ જેવો છે. આ પર્વતોનાં નામ ગંધમાદન, માલ્યવંત, વિદ્યુત્પામ અને સૌમનસ છે. સીતા-સીનોદા મહાનદીઓ અને ચાર ગજદંત પર્વતોને કારણે મેરુ પર્વતની તળેટીમાં આવેલું ભદ્રશાલ વન આ વિભાગોમાં વહેંચાઈ જાય છે.
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન • ૧૫૬
ભદ્રશાલ વન
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
