________________
લવણ સમુદ્રની મધ્યમાં કિલ્લા જેવી જળશિખા
જળશિખા
મણ પાતાળ કળશ
મહાપાતાળ કળશનું મુખ
૯૫૦૦૦
યોજન
લઘુ પાતાળ કળશોની ૯ શ્રેણિ
પંક્તિમાં ૨૨૨ અને નવમી પંક્તિમાં ૨૨૩ લઘુ પાતાળકળશો છે. સાથે જોડાયેલાં ન હોવાને કારણે તેમાં પણ ભરતી-ઓટ આવતાં આ રીતે નવ પંક્તિમાં કુલ ૧૯૭૧ લઘુ પાતાળકળશો છે. આ નથી. આ ઉપરથી પણ સાબિત થાય છે કે દરિયામાં ભરતી-ઓટનું પ્રકારની કુલ ચાર હરોળ હોવાથી લઘુ પાતાળકળશોની કુલ સંખ્યા મુખ્ય કારણ લવણ સમુદ્રના પેટાળમાં આવેલા કળશો છે. આ ૭૮૮૪ જેટલી થાય છે.
કળશો જંબૂદ્વીપથી ૯૫,૦૦૦ યોજન દૂર આવેલા હોવાથી પ્રતિદિન નિયમ સાથે મહા પાતાળકળશો અને લઘુ આપણે તેને જોઈ શકતા નથી. પાતાળકળશોના તળિયાના ત્રીજા ભાગમાં અને મધ્યના ત્રીજા જંબૂદ્વીપની આજુબાજુ બે લાખ યોજનની પહોળાઈ ભાગમાં રહેલો વાયુ વિસ્તરણ પામે છે, જેને લીધે મધ્યના ત્રીજા ધરાવતો લવણ સમુદ્ર વલયાકારે આવેલો છે. જાણીને આશ્ચર્ય થશે ભાગમાં અને ટોચના ત્રીજા ભાગમાં રહેલું અબજો ઘનમીટર પાણી કે આ લવણ સમુદ્રનું પાણી એકસરખી સપાટી નથી ધરાવતું પણ બહાર પડે છે, જેને કારણે દરિયામાં ભરતી આવે છે. ભરતીના ઢાળ ધરાવે છે. આ ઢાળનો પ્રારંભ જંબૂદ્વીપની જગતીથી થાય છે. બરાબર છ કલાક પછી આ પાતાળકળશોમાં રહેલો વાયુ સંકોચાઈ જંબૂદ્વીપની જગતીથી લઈને ચારે દિશામાં ૯૫,૦૦૦ યોજન જાય છે, જેને કારણે બહાર ગયેલું બધું પાણી પાછું અંદર ધસી આવે સુધી લવણ સમુદ્રનું પાણી ક્રમશઃ ઊંચું ચડતું જોવા મળે છે. આ છે અને દરિયામાં ઓટ આવે છે. આ રીતે ૨૪ કલાકમાં લવણ રીતે ૯૫,૦૦૦ યોજનના અંતે લવણ સમુદ્રનું પાણી સમુદ્રમાં બે વખત ભરતી આવે છે અને બે વખત ઓટ આવે છે. આ ૧૬,૦૦૦ યોજન જેટલી ઊંચાઈ સુધી પહોંચી ગયું હોય છે. વાયુ આઠમ, પૂનમ, અમાસ વગેરે તિથિને દિવસે વધુ પડતું પ્રસારણ ત્યાર બાદ ૧૦,૦૦૦ યોજન પાણીનો ભાગ ક્ષિતિજસમાંતર રહે પામે છે, જેને કારણે આ દિવસોમાં બહુ મોટી ભરતી આવે છે. છે. ત્યાર બાદ ઘાતકી ખંડ સુધી ૯૫,૦૦૦ યોજન પાણી નીચે સંકોચન અને પ્રસારણ એ વાયુનો સ્વભાવ હોવાથી આવું બને છે. તરફ ઢળતું જાય છે અને છેવટે જમીનની સપાટી ઉપર જ આવી
આજના વિજ્ઞાનીઓ કહે છે કે ચન્દ્રના ગ્રુત્વાકર્ષણને જાય છે. આ કારણે લવણ સમુદ્રના મધ્યમાં ૧૬,૦૦૦ યોજન કારણે દરિયામાં ભરતી-ઓટ આવે છે, પણ આ વાત તર્કની તેમ જ ઊંચી અને ૧૦,૦૦૦ યોજન પહોળી શિખા નીકળી હોય તેવું હકીકતોની કસોટી ઉપર ખરી ઊતરતી નથી. સમુદ્રની ભરતી- દૃશ્ય ઊભું થાય છે. ઓટનો સંબંધ ચન્દ્રની કળા સાથે છે, પણ તે માત્ર યોગાનુયોગ છે. લવણ સમુદ્રની મધ્યમાં આવેલી ૧૬,૦૦૦ યોજન તેમાં કાર્ય-કારણનો સંબંધ નથી. આજની વર્તમાન પૃથ્વી ઉપરના ઊંચી શિખા દૂરથી પાણીના કિલ્લા જેવી દેખાય છે. આ શિખાના જે સમુદ્રો લવણ સમુદ્ર સાથે જોડાયેલા છે, તેમાં જ ભરતી-ઓટ પેટાળમાં જ પાતાળકળશો આવેલા છે. આ પાતાળકળશોમાંની હવા જોવા મળે છે. કાસ્પિયન સમુદ્ર જેવા અનેક સમુદ્રો લવણ સમુદ્ર વિસ્તરણ પામે ત્યારે શિખાની લંબાઈ બે ગાઉ જેટલી વધે છે અને સાથે જોડાયેલા ન હોવાને કારણે તેમાં ભરતી-ઓટ જોવા મળતાં હવા સંકોચન પામે ત્યારે શિખા પાછી પોતાની મૂળ ઊંચાઈ ઉપર નથી. વળી અનેક વિરાટ મીઠા જળનાં સરોવરો પણ લવણ સમુદ્ર આવી જાય છે. જે રીતે લવણ સમુદ્રમાં દિવસમાં બે વખત ભરતી
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન • ૧૮૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
