________________
રુક્મી પર્વતની ઉત્તર દિશામાં કિરણ્યવંત ક્ષેત્ર આવેલું છે. આ ક્ષેત્રનું વર્ણન હિમવંત ક્ષેત્ર મુજબ છે. આ ક્ષેત્રના મધ્ય ભાગમાં માલ્યવંત નામનો વૃત્ત વૈતાઢ્ય પર્વત આવેલો છે. આ ક્ષેત્રની વચ્ચેથી રૂખ્યકુલા અને સુવર્ણકુલા મહાનદીઓ પસાર થાય છે. આ ક્ષેત્રમાં પણ યુગલિક મનુષ્યો વસે છે.
શિખરી પર્વતનું વર્ણન
હિરણ્યવંત ક્ષેત્રની ઉત્તર દિશામાં શિખરી પર્વત આવેલો છે. તેની લંબાઈ, પહોળાઈ, ઊંચાઈ વગેરે લઘુ હિમવંત પર્વત મુજબ છે. આ પર્વત ઉપર પુંડરિક નામનો દ્રહ છે. આ હની દક્ષિણ દિશામાંથી સુવર્ણકલા મહાનદી નીકળે છે અને હરણ્યવંત ક્ષેત્રમાં જાય છે. આ કારની પૂર્વ દિશાએથી રક્તા નદી અને પશ્ચિમ દિશામાંથી રાવતી નદી નીક્ળીને ઐવત ક્ષેત્રમાં જાય છે.
ઐરાવત ક્ષેત્રનું વર્ણન
શિખરી પર્વતની ઉત્તરે અને લવણ સમુદ્રની દક્ષિણે ઐરાવત ક્ષેત્ર આવેલું છે. આ ક્ષેત્રની લંબાઈ, પહોળાઈ વગેરે ભરત ક્ષેત્ર મુજબ છે. ભરત ક્ષેત્રમાં જેમ ભરત નામના ચક્રવર્તીથાય છે તેમ એરવન ક્ષેત્રમાં ઐરાવત નામના ચક્રવર્તીકા થાય છે. અહીં ઐરાવત નામનો દેવ રહેતો હોવાથી આ ક્ષેત્રનું નામ પડ્યું છે.
૫૬ અંતર્તીપોનું વર્ણન
લઘુ હિમવંત પર્વત જ્યાં પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિશાઓમાં લવણ સમુદ્રને મળે છે ત્યાં તેનો ૮૪૦૦ યોજન જેટલો હિસ્સો દાઢાના રૂપમાં લવણ સમુદ્રમાં ફેલાયેલો છે. પૂર્વ દિશામાંથી બે અને પશ્ચિમ દિશામાંથી બે દાઢા નીકળે છે. આવી જ રીતે ઐરાવત ક્ષેત્રની દક્ષિણે આવેલા શિખરી પર્વતમાંથી પણ ૮ ૪૦૦ યોજનની લંબાઈ ધરાવતી ચાર દાઢાઓ લવણ સમુદ્રમાં પ્રવેશે છે. આ પ્રત્યેક દાઢા ઉપર સાત દ્વીપો એટલે કુલ ૫૬ અંતર્દીપો આવેલા છે.
લઘુ હિમવંત પર્વતની પૂર્વ દિશામાંથી જે બે દાઢા નીકળે છે તે પૈકી એક ઈશાન ખૂણા તરફ અને બીજી અગ્નિ ખૂણા તરફ ચક્રાકારે જાય છે. તેવી જ રીતે પશ્ચિમ દિશામાંથી જે બે દાઢા નીકળે છે તે પૈકી એક નૈઋત્ય ખૂણા તરફ અને બીજી વાયવ્ય ખૂણા તરફ જાય છે. આવું જ શિખરી પર્વત ઉપરથી નીકળતી દાઢાઓનું છે. લઘુ હિમવંત અને શિખરી પર્વતની આઠ દાઢાઓ ઉપર
Jain Education International
જંબુદ્રીપથી ૩૦૦ યોજનના અંતરે પ્રથમ આઇ અંતર્કીપો આવેલા છે. લવણ સમુદ્રના કિનારેથી આ પ્રથમ અંતર્દીપનું અંતર પણ ૩૦૦ યોજન જેટલું જ છે. આ અંતર્દીપનો વ્યાસ ૩૦૦ યોજન છે અને પરિઘ આશરે ૯૪૯ યોજન જેટલો છે. ઈશાન ખૂણામાં જે પહેલો અંતર્દીપ આવેલો છે, તેનું નામ એકોરુક છે. અગ્નિ ખૂણામાં જે પડેલો. અંતપ આવેલો છે, તેનું નામ આભાષિક છે. નેત્રત્ય ખૂણામાં જે અંતર્રીપ છે, તેનું નામ વૈષાણિક છે અને વાયવ્ય ખુણામાં જે અંતહીંપ છે, તેનું નામ લાંગૂલિક છે. ત્યાર બાદ ૪૦૦ યોજનના અંતરે ૪૦૦ યોજનનો વ્યાસ ધરાવતા ૮ અંતર્વીપ છે. આ રીતે અંતિમ આઠ અંતર્દીપનો વ્યાસ ૯૦૦ યોજન થાય છે અને જંબુદ્રીપના કિનારાથી તેમનું અંતર કુલ ૮૪૦૦ યોજન જેટલું થાય
છે.
આ ૫૬ અંનીપોમાં યુગલિક મનુષ્યો વસવાટ કરે છે. આ મનુષ્યો યુગલના સ્વરૂપમાં જન્મ પામે છે અને યુગલના સ્વરૂપમાં જ મૃત્યુ પામે છે. આ મનુષ્યોને ૬૪ પાંસળીઓ હોય છે. તેમનું આયુષ્ય એક પલ્યોપમના અસંખ્ય ભાગ જેટલું હોય છે. તેઓ એકાંતરે આાર ગ્રહણ કરે છે. તેમની ઊંચાઈ ૮૦૦ ધનુષ જેટલી હોય છે. આ અંનીપોમાં કલ્પવૃક્ષ થાય છે, જે યુગલિક મનુષ્યોની ઇચ્છા મુજબ તેમને ભોજન, આવાસ, વસ્ત્રો વગેરે તમામ સામગ્રીઓ પૂરી પાડે છે. આ કારણે ૫૬ અંતર્દીપોમાં કૃષિ, ઉદ્યોગ આદિની કોઈ જરૂર પડતી નથી. આ યુગલિક મનુષ્યોનું આયુષ્ય પૂર્ણ થવામાં ૭ દિવસની વાર હોય ત્યારે તેઓ યુગલ બાળકને જન્મ આપે છે. ૭૯ દિવસ સુધી આ યુગલનું ભરણપોષણ કરીને તેઓ मृत्यु પામે છે. ાવણ સમુદ્ર પછીના કોઈ પણ સમુદ્રમાં આ પ્રકારના અંતર્દીપો જોવા મળતા નથી.
મધ્ય લોકની બરાબર મધ્યમાં આવેલો જંનીપ ચાળી જેવો ગોળ છે અને તેનો વ્યાસ એક લાખ યોજન જેટલો છે. આ જંબુદ્રીપને વીંટળાઈને બંગડીના આકારનો લવણ સમુદ્ર આવેલો છે. આ સમુદ્રનું પાણી ખારું હોવાથી તેને લવણ સમુદ્ર કહેવામાં આવે છે. લવણ સમુદ્રનો કુલ વ્યાસ પાંચ લાખ યોજન છે. આ પૈકી વચ્ચે એક લાખ યોજનનો જંબુઢીપ છે. ગેંગડી આકારના તાવણ સમુદ્રની બન્ને બાજુઓની પહોળાઈ બે-બે લાખ યોજન છે. આ રીતે હાવણ સમુદ્રનો વ્યાસ પાંચ લાખ યોજન છે. લવણ સમુદ્રનો પરિષ ૧૫,૮૧,૧૩૯ યોજન કરતાં થોડોક ઓછો છે. બે લાખ યોજનની જાડાઈ ધરાવતા લવણ સમુદ્રની ફરતે ચાર લાખ યોજનની જાડાઈ ધરાવતો ઘાતકી ખંડ કંકણાકારે આવેલો છે. લવણ સમુદ્રમાંથી ઘાતકી ખંડમાં જવાનાં ચારદ્વાર ચાર દિશાઓમાં આવેલાં છે.
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન • ૧૮૩
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
