________________
જંબૂદ્વીપનું ક્ષેત્રફળ ૭,૯૦,પ૬,૯૭,૧૫૦ યોજન છે. જૈન લઈને ૯૦૦ યોજન સુધીના ૧૧૦ યોજનની જાડાઈ ધરાવતા શાસ્ત્રો મુજબ એક તારાના વિમાનની લંબાઈ-પહોળાઈ બે માઇલ આકાશમાં સૂર્ય, ચંદ્ર, ગ્રહો, નક્ષત્રો અને તારાઓ આવેલાં છે. જેટલી જ હોય છે. આ રીતે એક તારો આકાશમાં ચાર ચોરસ માઇલ આધુનિક વિજ્ઞાનીઓ તારાઓ અમુક પ્રકાશ વર્ષ દૂર આવેલા છે, જેટલી જ જગ્યા રોકે છે. જંબૂદ્વીપના આકાશનું વિરાટ ક્ષેત્રફળ જોતાં એવી જે માન્યતા ધરાવે છે તે માત્ર કપોળકલ્પના જ છે. તેમાં કરોડો તારાઓનો સહેલાઈથી સમાવેશ થઈ શકે છે.
આજનું વિજ્ઞાન એમ માને છે કે ન્યુટનના જૈન શાસ્ત્રો મુજબ જંબૂદ્વીપમાં પ્રત્યેક ગ્રહના વિમાનની ગુરુત્વાકર્ષણના નિયમને કારણે સૂર્ય, ચંદ્ર, ગ્રહો, નક્ષત્રો અને પહોળાઈ બે ગાઉ, નક્ષત્રના વિમાનની પહોળાઈ એક ગાઉ અને તારાઓ આકાશમાં અદ્ધર રહે છે અને નીચે પડી જતા નથી. જૈન તારાના વિમાનની પહોળાઈ અડધા ગાઉની છે. જંબૂદ્વીપમાં બે ચંદ્ર શાસ્ત્રો એમ કહે છે કે આકાશમાં રહેલા વિશિષ્ટ પ્રકારના દેવો સૂર્ય, હોવાથી જંબૂદ્વીપમાં ૫૬ નક્ષત્રો, ૧૭૬ ગ્રહો અને ચંદ્ર, ગ્રહો, નક્ષત્રો, તારાઓ વગેરેને ઊંચકીને ફરે છે. જૈન શાસ્ત્રો ૧,૩૩,૯૫૦ કોડાકોડી તારાઓ હોય છે.
મુજબ ૧૬,૦૦૦ દેવો ચંદ્રને ઊંચકીને ફરે છે. આ પૈકી ચારેય જંબૂદ્વીપમાં સૂર્યના ૧૮૪ અને ચંદ્રનાં ૧૫ મંડલો છે, દિશામાં ચાર-ચાર હજાર દેવો છે. પૂર્વ દિશામાં ૪૦૦૦ દેવો તેમ નક્ષત્રોનાં પણ ૮ મંડલો છે. બધાં નક્ષત્રો આ ૮ મંડલોમાં જ સિંહનું રૂપ ધારણ કરીને ચંદ્રનું વહન કરે છે. દક્ષિણ દિશામાં પરિભ્રમણ કરે છે. જંબૂઢીપમાં નક્ષત્રોનાં જે ૮ મંડલો છે તે પૈકી બે ૪૦૦૦દેવો હાથીનું રૂપ ધારણ કરીને ચંદ્રનું વહન કરે છે. પશ્ચિમ મંડલ જમીન ઉપર છે અને ૬ મંડલ લવણ સમુદ્રમાં પડે છે. આ દિશામાં વૃષભનું રૂપ ધારણ કરીને ૪૦૦૦ દેવો ચંદ્રનું વહન કરે પ્રત્યેક નક્ષત્રમાં તારાઓની સંખ્યા અનુક્રમે ૩ - ૩ - ૫ -૧૦૦ છે અને ઉત્તર દિશામાં ઘોડાનું રૂપ ધારણ કરીને ૪૦૦૦ દેવો - ૨ - ૨ - ૩૨ - ૩ - ૩ - ૬ - ૫ - ૩ - ૧ - ૫ - ૩ – ૫ ચંદ્રને ઊંચકીને ચાલે છે. આ જ રીતે ૧૬,૦૦૦ દેવો સૂર્યને પણ - ૭ - ૨ - ૨ - ૫ - ૧ - ૧ - ૫ - ૪ - ૩ – ૧૧ - ૪ - ૪ ઊંચકીને ચાલે છે. જેટલી છે. અહીં જે તારાઓની વાત કરી છે તેનો અર્થ “નક્ષત્રોનાં ગ્રહોનાં વિમાનોનું વહન કરવા માટે દરેક દિશામાં બે વિમાનો' એવો થાય છે.
હજાર દેવો એમ કુલ આઠ હજારદેવો હોય છે. નક્ષત્રોનાં વિમાનોનું ગ્રહો અને તારાઓનાં વિમાનોને આકાશમાં ફરવા માટેના વહન કરવા માટે ચારે દિશામાં એક હજાર એમ કુલ ચાર હજાર દેવો કોઈ નિયમિત મંડલો નથી. તેઓ મેરુ પર્વતની આજુબાજુ હોય છે. તારાઓનાં વિમાનોનું વહન કરવા માટે ચારે દિશામાં અનિયમિત મંડલોમાં પ્રદક્ષિણા કરે છે. તેઓ ફરતા ફરતા કોઈ વખત ૫૦૦ એમ કુલ બે હજાર દેવો હોય છે. જૈન શાસ્ત્રો મુજબ સૂર્ય દૂર નીકળી જાય છે તો કોઈ વખત નજીક આવી જાય છે. વર્તમાનમાં અને ચંદ્રના અધિપતિ ઇન્દ્રો હોય છે. આ ઇન્દ્રો પોતાના વાહન કાળમાં ધૂમકેતુ તરીકે ઓળખાતા પૂંછડિયા તારાઓ જોવા મળે છે તરીકે સૂર્ય અને ચંદ્રનો ઉપયોગ કરે છે. આ વાહનને વિમાન તેનું કારણ પણ ગ્રહો અને તારાઓની અનિયમિત ગતિ છે. આ ગ્રહો કહેવામાં આવે છે. જે દેવો સૂર્ય, ચંદ્ર આદિનાં વિમાનોનું વહન કરે અને તારાઓ ઓછામાં ઓછા ૧,૧૨૧ યોજનાના અંતરે રહીને જ છે તેઓ આ ઇન્દ્રોના નોકર દેવો હોય છે. જોકે આ નોકર દેવોને મેરુ પર્વતની પ્રદક્ષિણા કરે છે. આ કારણે સૂર્ય, ચંદ્ર, ગ્રહ, નક્ષત્ર કે ભારે ગર્વ હોય છે કે તેઓ ઇન્દ્રોનાં વિમાનોનું વહન કરી રહ્યા છે, તારાઓ ક્યારેય મેરૂ પર્વત સાથે ટકરાઈ જાય એવો સવાલ જ પેદા જેને કારણે તેમને દુઃખનો કે ગુલામીનો અનુભવ થતો નથી. થતો નથી. રાહુ, કેતુ, મંગળ, બુધ, ગુરુ, શુક્ર, શનિ વગેરે ગ્રહોની ગતિ નિયમિત હોય છે.
ધ્રુવના તારાઓની સ્થિતિ જંબૂદ્વીપમાં મેરુ પર્વતની જમીનથી ૭૯૦ યોજના ઊંચાઈએ તારાઓ રહેલા છે. ત્યાર બાદ ૮૦૦ યોજનની
આપણે ઉત્તર દિશામાં ક્ષિતિજની ઉપર નજર કરીએ ઊંચાઈએ સૂર્ય આવેલો છે. ચંદ્ર ૮૮૦ યોજન ઊંચાઈએ રહેલો છે ત્યારે ધ્રુવનો તારો જોવા મળે છે. ધૃવનો તારો અત્યંત પ્રકાશિત છે અને નક્ષત્રો ૮૮૪ યોજન ઊંચાઈએ રહીને મેરુ પર્વતની પ્રદક્ષિણા અને તેની આજુબાજુ અન્ય કોઈ પ્રકાશિત તારાનું અસ્તિત્વ ન કરે છે. બુધનો ગ્રહ ૮૮૮ યોજન, શુક્રનો ગ્રહ ૮૯૧ યોજન હોવાથી ધ્રુવનો તારો ઉત્તર દિશામાં બધાથી અલગ તરી આવે છે. ઊંચે, ગુરુનો ગ્રહ ૮૯૪ યોજન ઊંચે, મંગળનો ગ્રહ ૮૯૭ જો આપણને ઉત્તર દિશાનું જ્ઞાન હોય તો સપ્તર્ષિ તારામંડળની યોજન ઊંચે અને શનિ ગ્રહ ૯૦૦ યોજન ઊંચે રહીને મેરુ મદદથી પણ ધ્રુવનો તારો શોધી શકાય છે. સપ્તર્ષિના સાત તારા પર્વતની પ્રદક્ષિણા કરે છે. આ રીતે જમીનથી ૭૦૦ યોજનથી પૈકી પહેલા ચાર તારાઓ આકાશમાં એક ચતુષ્કોણ બનાવે છે
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન • ૨૦૫
Jain Education International
For Private & Parsonal Use Only
www.jainelibrary.org
