________________
અને ક્યાં એપોલો યાન ચંદ્ર ઉપર ગયું જ નથી. એપોલો-૧૧ના હતા. આ માટે કેટલી બધી બહાદુરી જોઈએ? અવકાશયાત્રીઓ જે વર્ણન કરે છે, તેના ઉપરથી તો એવું લાગે છે કે
ચંદ્રયાત્રાના એક પુસ્તકમાં એવું લખવામાં આવ્યું છે કે ચંદ્રની ધરતી ઉપર ગરમી કરતાં ઠંડી વધુ છે. “
ઓલ્હીન જેમિની-૧૨ અવકાશયાનની બહાર આવ્યો અને ઓલ્હીને ચંદ્રયાનની ફર્શ ઉપર સૂઈ જવાની કોશિશ કરી અવકાશમાં ચાલવા લાગ્યો. બહાર જતાં જ તેને સૂર્યની ભારે પણ તેને લાગ્યું કે ત્યાં ખૂબ જ ઠંડી હતી અને તે ખૂબ રોમાંચિત હતો, ગરમીનો અનુભવ સ્પેસ સૂટની અંદરની દીવાલમાં થયો. તેની જેને કારણે તે સૂઈ શકતો નહોતો. ઓલ્હીન કહે છે કે ત્યાં સખત ઠંડી ચામડી પણ જાણે દાઝી જતી હતી. સ્પેસ સૂટમાં એક ઝિપર હતી. હતી. ત્રણ કલાક પછી તો આ ઠંડી અસહ્ય બની ગઈ. અમારા સ્પેસ આ ઝિપરની ધાતુ સૂર્યની ઊર્જા મળવાને કારણે એકદમ ગરમ થઈ સૂટમાં લિક્વિડ કૂલિંગ સિસ્ટમ હતી. અમે તેમાં પાણીનું સકર્યુલેશન ગઈ હતી.” ઓછું કરવાનો પ્રયાસ કરી જોયો પણ તેનાથી કોઈ ફાયદો ન થયો.
જો થોડો સમય સૂર્યના પ્રકાશમાં રહેવાને કારણે ધાતુની અમે ચંદ્રયાનમાં ટેમ્પરેચર કન્ટ્રોલને મહત્તમ કરી જોયું પણ તેની કાંઈ ઝિપર આટલી ગરમ થઈ જતી હોય તો ચંદ્ર ઉપર ૧૨ કલાક સૂર્યના અસર ન થઈ. અમે બારી ખોલીને સૂર્યપ્રકાશને અંદર આવવા દેવાનો તડકામાં ઊભું રહેલું ચંદ્રયાન કેમ ગરમ ન થયું? આ વાત ન માની વિચાર કર્યો, પણ સૂર્યના પ્રકાશમાં સૂઈ શકાય તેમ નહોતું.” શકાય તેવી છે.
આ વર્ણન વાંચીને તો એવું લાગે છે કે “નાસા'એ ઈ.સ. ૧૯૭૩ના મે મહિનામાં ‘નાસા' તરફથી સેટર્નચંદ્રયાનમાં ટેમ્પરેચર કન્ટ્રોલની જે સિસ્ટમ બનાવી હતી તે ૫ રોકેટનો જ ઉપયોગ કરીને સ્કાયલેબ નામની અવકાશી ક્ષતિગ્રસ્ત હતી. આ ઠંડીની વાત ખૂબ વિચિત્ર છે, કારણ કે “ચંદ્ર' પ્રયોગશાળા ઉડાડવામાં આવી હતી, જે હકીકતમાં એક કૃત્રિમ ઉપરનાં બધાં ઉતરાણ દિવસ દરમિયાન થયાં હતાં, જ્યારે ત્યાં ઉપગ્રહ જ હતો. સ્કાયલેબની બન્ને પાંખ ઉપર સૂર્યની ઊર્જાને ભઠ્ઠી જેવી ગરમી હોય છે. જો મધ્યાહૅ ૨૭૩ અંશ જેટલી ગરમી ગ્રહણ કરવા માટે જે પેનલો લગાડવામાં આવી હતી તે ખૂલવામાં હોય તો ૧૦ ડિગ્રી ઊંચાઈએ પણ ૨૦૦ ફેરનહીટ ગરમી તો હોય નિષ્ફળ ગઈ હતી. આ પ્રયોગશાળામાં રહેલા અવકાશયાત્રીઓને જ ને?
પાછળથી ખ્યાલ આવ્યો કે લોન્ચ વખતે આ પાંખ સાથે ધાતુનો નાસા' આપણને એવું કહે છે કે એપોલો-૧૩ની યાત્રા નાનકડો ટુકડો અથડાયો હતો, જેને કારણે બન્ને પાંખોને નુકસાન દરમિયાન અવકાશયાનની ઓક્સિજનની ટાંકીમાં એક ધડાકો થયું હતું. સ્કાયલેબની ભ્રમણકક્ષા પૃથ્વીથી માત્ર ૨૫૦ માઇલ થયો હતો. આ કારણે જે બળતણના સેલ હતા તેને ઓક્સિજન જેટલી જ ઊંચી હતી. લોચિંગના ત્રણ કલાક પછી ખબર પડી કે મળતો બંધ થઈ ગયો હતો અને અવકાશયાત્રીઓએ માત્ર અંદરનું ઉષ્ણતામાન સતત વધી રહ્યું છે. હકીકતમાં ચંદ્રયાનની બેટરી ઉપર આધાર રાખવો પડ્યો હતો. આ કારણે અવકાશયાત્રીઓ એમ માનતા હતા કે અવકાશમાં બઠંડી છે એટલે અવકાશયાત્રીઓએ જે સ્પેસ સૂટ પહેર્યો હતો તેમાં ઉષ્ણતામાન તેઓ થર્મલ રોલ પણ લઈ ગયા નહોતા. ચાર આંટા માર્યા પછી સૂર્ય ઘટીને ૬૦ ડિગ્રી થઈ ગયું હતું અને પછી પણ ઘટતું જ રહ્યું હતું. શું તરફની બારીઓ બંધ કરી દેવામાં આવી હતી અને ઉષ્ણતામાન ચંદ્રયાનની નાનકડી બેટરીઓ કલાકો સુધી સ્પેસ સૂટમાં અને ઉપર નિયંત્રણ મેળવવામાં તેમને સફળતા મળી હતી. ચંદ્રયાનમાં ટેમ્પરેચર કન્ટ્રોલ કરી શકે એ શક્ય જણાય છે? આ
સ્કાયલેબમાં ઊંચાઈ માપવા માટેનું ગાયરોસ્કોપ વાત માની ન શકાય તેવી છે.
(આઇએમયુ) નામનું ઉપકરણ પણ કામ કરી રહ્યું નહોતું. ‘નાસા' “નાસા'ના દાવા મુજબ ચંદ્રયાન ચંદ્રની ધરતી ઉપર આશરે એવો દાવો કરે છે કે આ વખતે અવકાશી પ્રયોગશાળાનું ૨૪ કલાક રહ્યું હતું અને આ દરમિયાન અવકાશયાત્રીઓ ઉષ્ણતામાન માપીને તેમને ઊંચાઈનો ખ્યાલ આવ્યો હતો. ‘નાસા' ચંદ્રયાનમાં જ આરામ કરતા હતા, સૂતા હતા, ભોજન કરતા હતા કન્ટ્રોલ રૂમના વિજ્ઞાનીઓ સ્કાયલેબના અંદરના અને બહારના અને કુદરતી હાજતે પણ જતા હતા. અવકાશયાત્રીઓ ૨૪ કલાક ઉષ્ણતામાનમાં જે નાના-મોટા ફેરફારો થાય તેના ઉપર બારીક પછી જ્યારે પાછા ફર્યા ત્યાં સુધીમાં ચંદ્રયાન આજુબાજુની જમીન નજર રાખતા હતા અને તેના આધારે ગણતરીઓ કરીને સ્કાયલેબ કરતાં પણ ગરમ હોવું જોઈએ, કારણ કે તેમાં મૂકવામાં આવેલાં કેટલી ઊંચાઈ ઉપર ઊડી રહ્યું છે, તેની સચોટ માહિતી ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો ગરમી પેદા કરતાં હતાં અને તેમાં અવકાશયાત્રીઓને પહોંચાડતા હતા, એમ નાસા' જણાવે છે. આ અવકાશયાત્રીઓના શરીરની ગરમી ભળી જતી હતી. તેમ છતાં વાત કોઈ પરીકથા જેવી લાગે છે. ઉષ્ણતામાન માપવા માટેના અવકાશયાત્રીઓ આ ભઠ્ઠી જેવા યાનમાં આરામથી પ્રવેશી શક્યા થર્મોમીટર દ્વારા ઊંચાઈની સચોટ જાણકારી કેવી રીતે મળી શકે?
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન • ૯૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
