________________
આઠમું :
જ્ઞાનાપાસના આરામરૂપી સુખને છેડે છે. આરામના અથીને વિદ્યા કયાંથી? અને વિદ્યાના અથીને આરામ ક્યાંથી ? તાત્પર્ય કે-જેને વિદ્યાભ્યાસ કરીને સુશિક્ષિત થવું છે, સંસ્કારી થવું છે, પંડિત કે પ્રાણ થવું છે, તેણે આરામના વિચારને અંતરમાંથી ભૂંસી નાખવું જોઈએ.” ૪. વિદ્યાર્થીનાં લક્ષણે
વિદ્યાથી કે હવે જોઈએ અથવા વિદ્યાર્થીનાં લક્ષણે શું? એને ઉત્તર આપતાં અનુભવી પુરુષોએ જણાવ્યું છે કે
#ાછા વધ્યાર્ન, શાનના તદૈવ ર.
अल्पाहारश्च स्त्रीत्यागो, विद्यार्थिपञ्चलक्षणम् ॥"
કાગડા જેવી ચપળતા, બગલા જેવી એકાગ્રતા, શ્વાન જેવી નિદ્રા, અલ્પ આહાર અને બ્રહ્મચર્યનું પાલન એ પાંચ વિદ્યાર્થીનાં લક્ષણે છે.'
ચપળતા એ આળસ કે પ્રમાદને ત્યાગ સૂચવે છે, એકાગ્રતા એ મનની અસ્થિર હાલત કે વિક્ષેપને ત્યાગ સૂચવે છે, અલ્પ નિદ્રા આરામ કે બેફિકરાઈને ત્યાગ સૂચવે છે, અલ્પ આહાર રસલાલસા કે સ્વાદવૃત્તિને ત્યાગ સૂચવે છે અને બ્રહ્મચર્ય વિષયભોગ કે અસંયમને ત્યાગ સૂચવે છે, એટલે વિદ્યાર્થીએ વિદ્યાર્જનને એક પ્રકારની ચોગસાધના સમજીને તેમાં બને તેટલું સંયમી જીવન ગાળવાનું છે. આવું સંયમી જીવન ગાળનાર વિમલ વિદ્યાથી વિભૂષિત થાય તેમાં કંઈ જ આશ્ચર્ય નથી.
