________________
આઠમું : : ૭૫ :
જ્ઞાને પાસના પ્રત્યાખ્યાન, સંયમ, કર્મનિર્જરા અને અક્રિયાપણું ઉત્પન્ન થઈ મોક્ષસુખની પ્રાપ્તિ થાય છે. ૧૫. તત્વસંવેદન
જૈન મહર્ષિઓએ અપેક્ષાવિશેષથી જ્ઞાનને ત્રણ પ્રકારનું પણ જણાવેલું છે. તે આ પ્રમાણે (૧) વિષયપ્રતિભાસ, (૨) આત્મપરિણતિમત્ અને (૩) તત્ત્વસંવેદન.
જેમાં ઈન્દ્રિયગોચર વિષયેને પ્રતિભાસ હોય પણ તેના હેય કે ઉપાદેય અંશને ખ્યાલ ન હોય તે વિષયપ્રતિભાસ કહેવાય. કહ્યું છે કે
" विषकण्टकरत्नादौ, बालादिप्रतिभासवत् ।
विषयप्रतिभासं स्यात्, तद्धेयत्वाद्यवेदकम् ॥"
ઝેર, કાંટા અને રત્નાદિકને વિષે બાળકાદિના જાણપણની પિઠે હૈયત્વ આદિને નિશ્ચય નહિ કરાવનારું જ્ઞાન વિષયપ્રતિભાસ છે.”
બાળક એમ જાણે છે કે--આ ઝેર કહેવાય, આ કાંટે કહેવાય, આ રત્ન કહેવાય. પણ ઝેર શા માટે ત્યાજ્ય છે ? કટે શા માટે પરિહાર્ય છે? અથવા રત્ન શા માટે ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે ? એ વિવેક તેને હોતે નથી, એટલે હેય અને ઉપાદેયના વિવેકથી રહિત માત્ર વિષયના પ્રતિભાસરૂપ જે જ્ઞાન હોય તે વિષય પ્રતિભાસ જ્ઞાન કહેવાય.
સામાન્ય વ્યવહારમાં આવા જ્ઞાનને પોપટિયું જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે, કારણ કે પોપટ મુખથી “ રામ રામ બોલે છે, પણ
