________________
ધમધ-ગ્રંથમાળા
: ૨૦ :
પુર
અપાય (૧૮) રસ અપાય (૧૯) પ્રાણુ અપાય (૨૦) ચક્ષુ અપાય (૨૧) શ્રોત્ર અપાય (૨૨) મન અપાય (૨૩) સ્પર્શ ધારણ (૨૪) રસ ધારણ (૨૫) ઘાણ૦ ધારણા (૨૬) ચક્ષુ ધારણ (૨૭) શ્રોત્ર ધારણ અને (૨૮) મન, ધારણ.
આ જ્ઞાન આત્માને પરોક્ષ છે પણ ઈદ્ધિ અને મનને પ્રત્યક્ષ છે. તેથી લૌકિકપ્રત્યક્ષ કહેવાય છે. તેના જાતિ-સ્મરણ વગેરે ભેદ શાસ્ત્રમાં પ્રસિદ્ધ છે.
(૨) શ્રત વડે સાંભળવાથી થતું જ્ઞાન તે શ્રુતજ્ઞાન. વધારે સ્પષ્ટ કરીએ તે શબ્દના નિમિત્તથી (વાચ્યવાચકના સંકેતરૂપે) ઇકિયે અને મનદ્વારા થતું મર્યાદિત જ્ઞાન તે શ્રુતજ્ઞાન. તેના મુખ્ય ભેદ બે છે. અક્ષરદ્યુત અને અક્ષરશ્રત. તેમાં અક્ષર એટલે અઢાર પ્રકારની લિપિ તેથી જે જ્ઞાન થાય તે અક્ષ શ્રુત અને ઉચ્છવાસ, નિઃશ્વાસ, થુંકવું, ખાંસી, છીંક, સૂંઘવું, ચપટી વગાડવી વગેરે અનેક્ષર શબ્દથી જે જ્ઞાન થાય તે અનક્ષકૃત. આ રીતે લેખન, વાચન કે સ્વાધ્યાયનો સમાવેશ અક્ષરકૃતમાં થાય છે. આ જ્ઞાનના બીજી રીતે ભેદ પાડીએ તે સમ્યકુશ્રુત અને મિથ્યાશ્રત એવા બે ભાગે પડી શકે છે. તેમાં સમ્યકત્વ ધારણ કરનારાએ જે કંઈ કૃત ગ્રહણ કર્યું હોય તે સમ્યકકૃત અને મિથ્યાત્વીએ જે કંઈ ગ્રહણ કર્યું હોય તે મિથ્યાશ્રત. આ બે પ્રકારો પૈકી સમ્યફદ્યુત ઈષ્ટ હેવાથી તેને જ સામાન્ય રીતે “શ્રુત” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ સિવાય બીજી રીતે પણ તેના ભેદે કરવામાં આવે છે. જેમકે સંશ્રિત-અસંક્ષિશ્રુત, સાહિશ્રુત-અનાદિદ્ભુત, સપર્યાવસિતકૃત
