Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 04 Solanki Kal

Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 04 Solanki Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan

View full book textPrevious | Next

Page 445
________________

૪૧૪ ]
સેલફી ફાલ
[ 31.
સાલ`કી કાલના ઝીંઝુવાડાને કિલ્લેા વિસ્તારમાં ઘણા મેાટા નથી તે લગભગ સમચારસ ધાટને છે, અને લખાઈ પહેાળાઈમાં એ અર્ધા માઈલના વિસ્તારને છે. કિલ્લાની ચારે બાજુએ મધ્યમાં પુરદ્વારાની રચના કરેલી છે. કિલ્લાના ચારે છેડે ભદ્રિક–ધાટના ચાર પુરજો(વિદ્યાધર) આવેલા હતા. લિાના પુરદ્વાર અને છેડે આવેલા ખુરજોની વચ્ચે ખીજા એ સાદા ચારસ ઘાટના ખુરજ આવેલા હતા અને એ રીતે આ કિલ્લાને ફરતા ૨૦ બુરજોની રચના થયેલી હતી.
ઝીંઝુવાડાના કિલ્લાની નૈઋત્યકાળે આવેલ કોટની દીવાલને ભાગ ખંડિત અવસ્થામાં જળવાઈ રહ્યો છે, જ્યારે બાકીનેા કિલ્લે નષ્ટ થઈ ગયા છે. ચારે દિશાએ આવેલ પુરઠારા પૈકી પશ્ચિમ તરફનું પુરદ્વાર ‘ મડાપેાળ દરવાજા ’ (પટ્ટ ૧૧. આ. ૩૫) તરીકે, પૂર્વનું પુરદ્વાર ‘નગવાડા દરવાજા'ના નામે, અને ઉત્તર તથા દક્ષિણનાં પુરદ્વાર અનુક્રમે ધામા ’ અને ‘ રાક્ષસપેાળ 'ના દરવાજા તરીકે ઓળખાય છે.
6
6
કોટની દીવાલ સાદી છે, પણ પુરદ્વારા છેક નીચેથી ટોચ સુધી અંદર તેમજ બહારની બાજુએ સુંદર કાતરણી અને શિક્ષ્પોથી વિભૂષિત કરેલાં છે. પુરદ્વારની રચના વિશિષ્ટ પ્રકારની હાવાને કારણે સ્થાપત્યની પરિભાષામાં એને • પ્રતાલી' કહેવામાં આવે છે. આ ' પ્રતાલી ’ની ખતે બાજુના ગાળામાં આવેલા શીતાત ભા કુડચસ્તંભો ’ના નામે અને સ્તંભા વચ્ચેના ગાળા ‘ પાઠ્ય 'ના નામે ઓળખાય છે. કુડયસ્તભા પર · ઉચ્છાલક નામના નાના કદના વામનસ્તંભ ચડાવવામાં આવેલા છે અને સૌથી ઉપરના વામનસ્ત ંભ સાથે દરવાજાની મુખ્ય કમાના, જે ‘ મળેા ’ના નામે એળખાય છે તે, આવેલી હાય છે. દરવાજાની ગામ તરફની તેમજ સીમ તરફની દીવાલેામાં મેટા ગવાક્ષ બનાવીને નગરરક્ષક દેવા જેવા કે ગણેશ, ભૈરવ, શિવ, ચામુંડા, વગેરેનાં શિલ્પ મૂકવાની પ્રણાલિકા હતી. વળી દરવાજાના ગાળા કે પેાલમાં પણ નગરરક્ષક દ્વારપાલિકાઓનાં શિલ્પ મૂકવાની પ્રણાલિકા હતી.
ઝીંઝુવાડા અને ડભાઈનાં પુરદ્વારામાં આ પ્રકારની હારપાલિકાએનાં શિલ્પ લગભગ સાડાબાર ફૂટ ઊંચાઇનાં છે. ઝીંઝુવાડાનાં પુરદ્વારાની દીવાલ પર નગરરક્ષક દેવાનાં જે શિપ છે તેનુ કદ લગભગ થી સાડાછ ફૂટનું છે. ઝીંઝુવાડાનાં ઉપરની રચનાવાળાં ચારે પુરદ્વારાની મદળામાં જુદા જુદા વિભાગ પાડીને અનેક દેવદેવીઓ, અશ્વો, અને ગજારૂઢ સ્ત્રી-પુરુષાનાં યુગલેા, ન' અને વાદકો તેમજ મિથુનશિપેા કાતરેલાં છે. દરવાજાની દીવાલાના ગવાક્ષાની ઉપરના ભાગમાં સુંદર કેાંતરણી-યુક્ત ઝરૂખા (મૃષા) પણ આવેલા છે. ઝીંઝુવાડાના · ચાર દરવાજા પૈકીના માપોળના દરવાજો અને રાક્ષસપેાને દરવાજો ઠીક ઠીક


Page Navigation
1 ... 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748