________________
વ્યાખ્યાન:૧
દર્શનાચાર
સ્થળ : નવરંગપુરા ઉપાશ્રય, અમદાવાદ. તા. ૨૨-૦૧-૯૮, પોષ વદ નોમ, ૨૦૫૪, ગુરૂવાર
અનંત ઉપકારી અનંત જ્ઞાની શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માઓ જગતના જીવમાત્રને આત્માના પૂર્ણ સુખની પ્રાપ્તિ કરાવવા ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરે છે.
મહાપુરુષોની દૃષ્ટિએ આત્માનું સુખ એ જ પામવા જેવું સુખ છે. જગતના જીવો સુખને ઝંખે છે પણ તેમના સુખની દૃષ્ટિ ભૌતિક છે અને મહાપુરુષો સુખ પ્રદાન કરવા આત્માના સુખની વાત કરે છે. માટે જેને આત્મસુખની સમજ અને આત્મસુખની પ્રાપ્તિ માટે ઝંખના જાગે તેવા જીવો આત્મકલ્યાણના માર્ગ પર ચડી જાય. હવે તે આત્મસુખ પામવા જીવે આત્માના ગુણોનો વિકાસ ક૨વાનો છે. તેમાં પણ ક્રમ છે કે ગમે તે ગુણથી શરૂઆત કરવાની છે? તો શાસ્ત્ર કહે છે કે ગમે તે ગુણથી નહિ પણ ગુણપ્રાપ્તિ માટેનો ચોક્કસ ક્રમ છે અને તે ક્રમમાં પહેલાં ભગવાનના શાસનમાં દર્શનગુણ આવે છે. માટે ભગવાને દર્શાવેલા આખા ધર્મમાં પહેલાં દર્શનાચાર આવ્યો. વળી મોક્ષમાર્ગમાં પણ પહેલાં સમ્યગ્દર્શન મૂક્યું છે. આનો અર્થ એ કે દર્શનગુણથી ધર્મમાં વિકાસની શરૂઆત થાય છે. માટે સાચી ઉત્ક્રાંતિ કરવા માટે પહેલાં દર્શનગુણની પ્રાપ્તિનો પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. નાનું બાળક પણ ધર્મક્ષેત્રમાં આવશે તો પહેલાં તેને દેવ-ગુરુ-જ્ઞાનનાં દર્શન કરાવાશે; એટલે પહેલાં આરાધ્ય તત્ત્વનાં દર્શન, પૂજન, બહુમાન કરાવાય છે. તમે પણ દર્શન-પૂજન-બહુમાનથી શરૂઆત કરી. નવો નવો પહેલો પ્રવેશ કરે તેના માટે પણ પહેલાં દર્શન-પૂજન-વંદન જ આવે. કેમ કે ધર્મક્ષેત્રમાં આવતો થાય, બહુમાનપૂર્વક દર્શન-પૂજન કરે, પછી સમજજિજ્ઞાસા વધે તેમ સમજતો જાય, એટલે જ્ઞાન આવે, અને પછી પ્રવૃત્તિરૂપ ચારિત્રાચાર આવે. તમારામાં કોઇ એવો નહિ હોય કે જેણે દેવ-ગુરુ-ધર્મનાં દર્શન-પૂજન નહિ કર્યાં હોય. ઉપાશ્રયમાં આવનારાઓમાં કોઇ એવો ન હોય જે પરમાત્માનાં દર્શન-પૂજન ન કરે. પછી કોઇ અપવાદ નીકળે કે હું ભગવાનને નથી માનતો, પણ ધર્મ સમજવો છે, તો સાંભળવા જાઉં. પણ સામાન્ય રીતે તો દર્શન-પૂજન કરનારો જ આવે. તમે દર્શન કરો છો પણ શાસનમાં જે દર્શનાચાર બતાવ્યો છે, તે તમારા જીવનમાં છે ખરો? તમે દર્શન અને દર્શનાચારને એક સમજો છો કે જુદા સમજો છો?
અમારે ત્યાં આઠ પ્રકારનો દર્શનાચાર, આઠ પ્રકારનો જ્ઞાનાચાર, આઠ પ્રકારનો ચારિત્રાચાર અને તપાચાર ૧૨ પ્રકારનો મૂક્યો છે. પંચાચારરૂપ ધર્મમાં દર્શનાચારના આઠ પ્રકાર પાડ્યા. પ્રતિક્રમણમાં પણ ‘વંદિત્તુ સૂત્ર’ વગેરેમાં દિવસ દરમ્યાન થયેલા અતિચારોનું શુદ્ધિકરણ પ્રાયશ્ચિત્ત જ છે ને! દૈનિકમાં તો છે જ પણ પક્ષ્મીપ્રતિક્રમણમાં તો વિશેષરૂપે છે. અતિચાર મૂક્યા છે, તેમાં પંચાચારના અતિચારોનું શુદ્ધિકરણ હોય છે. તેમાં દર્શનના અતિચાર પણ આવે છે. શ્રાવકે અષ્ટવિધ દર્શનાચાર અવશ્ય પામવો જોઇએ. આત્મામાં દર્શનગુણની પ્રાપ્તિ, સ્થિરતા, દૃઢતા, વિકાસ કરવામાં આ આઠ પ્રકારનો આચાર પ્રબળ સાધન
દર્શનાચાર)
***
***
૧
