________________
9
-
૬. તસ્વનિર્ણયના ઉદ્યમનો વિચાર: જ્ઞાની પાસેથી યથાર્થ તત્ત્વનો ઉપદેશ મળ્યા
પછી પોતે સાવધાન થઈને તેનો વિચાર કરે છે; એને ઉપદેશ સાંભળતાં બહુમાન આવે છે કે :
અહો ! આ વાતની તો મને ખબર જ નથી, આવી વાત તો મેં કદી પૂર્વે સાંભળી જ નથી.”
જુઓ આ જિજ્ઞાસુ જીવની લાયકાત ! જેને પોતાના આત્માનું હિત કરવું હોય તે જગતનું જોવા રોકાય નહિ. તે આત્માના નિર્ણયનો ઉધમ કરે છે. આ શરીર તો જડ અચેતન છે ને હું તો જ્ઞાન સ્વરૂપ છું. અહીં મને હિતના સર્વ નિમિત્તો મળ્યાં છે. માટે હું તત્ત્વ સમજીને મારા
આત્માનો ઉદ્ધાર કરૂં – આમ વિચારીને તત્ત્વ નિર્ણયનો ઉદ્યમ કરે છે. ૭. તત્ત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ કરે : ત્યાં ઉદ્દેશ, નિર્દેશ એટલે કે નામ જાણે, તથા
લક્ષણ એટલે જેનું જે લક્ષણ હોય તે જાણે, તથા પરીક્ષા દ્વારા વિચારીને નિર્ણય કરે. જીવ, અજીવ વગેરે નામ શીખે. તેમના લક્ષણ જાણે અને પરીક્ષા કરીને નિર્ણય કરે. જે ઉપદેશ સાંભળ્યો તેનો નિર્ધાર કર્યો અને પછી અંતરમાં તેનો પોતે નિર્ણય કરે છે. ઉપદેશ અનુસાર નામ અને
લક્ષણ જાણીને પોતે વિવેકથી નિર્ણય કરે છે. ૮. તત્ત્વની યથાર્થ પ્રતીતિ : જ્ઞાની પાસેથી સાંભળેલા ઉપદેશનો પોતે જાતે
ઉધમ કરીને નિર્ણય કરે છે. ‘આ કઈ રીતે છે ” એમ પોતે તેના ભાવને ઓળખીને જાતે નિર્ણય ન કરે તો સાચી પ્રતીતિ થતી નથી. એકાંતમાં વિવેકપૂર્વક વિચાર કરી તેનો નિર્ણય કરે, ને અંતરમાં તેને પરિણામવવાનો પ્રયત્ન કરે. અહીં ચાર વાત છે. યથાર્થ ઉપદેશ સાંભળવો, યાદ રાખવો, વિચાર કરવો અને તેનો નિર્ણય કરવો. તત્ત્વનો નિર્ણય કરવાની શક્તિ પોતામાં હોવી જોઈએ. જાતે કાંઈ પણ વિચાર કરીને તત્ત્વ નિર્ણયમાં
પોતાની શક્તિ ન લગાવે તો તેને યથાર્થ પ્રતીતિનો લાભ થાય નહિ. ૯. તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાનમ્ સમ્યગ્દર્શનમ્ : તત્ત્વાર્થ - શ્રદ્ધાન સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ છે.
એ જ્ઞાનીનો ઉપદેશ સાંભળી, પછી પોતે જાતે એકાંતમાં બેસી વિચાર કરે કે જીવાદિ સાત તત્ત્વો કહ્યાં તેનું સ્વરૂપ શું છે? તેના શ્રદ્ધાનને સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ કહ્યું તે કઈ રીતે ઘટે છે? એમ જાતે નિર્ણય કરે. સાત તત્ત્વોની પરીક્ષા કરીને ઓળખે. જ્ઞાનીએ કહ્યું તે જ્ઞાની પાસે રહ્યું, પણ પોતે
