________________
૧૭૭
વ્યવહારાભાસીનું સ્વરૂપ :
જીવને શુભ ભાવથી ધર્મ થાય એમ સ્વીકારે, પણ જીવના ત્રિકાળી ધ્રુવ સ્વભાવને ન સ્વીકારે અને તેથી તે તરફ પોતાનું વલણ ન ફેરવે તે વ્યવહારાભાસી છે; તેને કિયાજડ પણ કહેવામાં આવે છે. શરીરની ક્રિયાથી
ધર્મ થાય એમ માને તે તો વ્યવહારાભાસીથી પણ ઘણે દૂર છે. નયાતિકાંત દશા' :
આગમનો પ્રથમ અભ્યાસ કરતાં જે નયોનું જ્ઞાન થાય છે તે રાગ સહિત નય છે; ત્યાં તે રાગ હોવા છતાં રાગથી ધર્મ નથી એમ જીવ માને તો તે નયનું જ્ઞાન સાચું છે; પણ જો રાગથી ધર્મ થાય એમ માને તો તે જ્ઞાન નયાભાસ છે. બંને નયોનું સાચું જ્ઞાન કર્યા પછી પોતાની પર્યાય ઉપરનું લક્ષ છોડી પોતાના ત્રિકાળી શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વભાવ તરફ જીવ લક્ષ કરે ત્યારે સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધ ભાવ પ્રગટે છે તેથી તે નય રાગ રહિત નય છે. તેને શુદ્ધ નયનો આશ્રય અથવા શુદ્ધ નયનું અવલંબન' પણ કહેવામાં આવે છે; તે દશાને ‘નયાતિક્રાંત - પણ કહેવામાં આવે છે, તેને જ સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે અને આત્માનો અનુભવ” અથવા “સ્વાનુભૂતિ’ પણ તેને જ કહેવામાં
આવે છે. વીતરાગી વિજ્ઞાનનું પ્રતિપાદન :
જૈન શાસ્ત્રોમાં અનેકાંત સાચા જીવાદિ તત્ત્વોનું નિરૂપણ છે, તથા સાચો રત્નત્રય રૂ૫ મોક્ષમાર્ગ બતાવ્યો છે, માટે જો જીવ તેની ઓળખાણ કરે તો તે મિથ્યાદષ્ટિ રહે નહિ. તેમાં વીતરાગ ભાવ પોષવાનું જ પ્રયોજન છે, પણ રાગ ભાવ (પુણ્ય-પાપ ભાવ) પોષવાનું પ્રયોજન નથી, માટે જેઓ રાગથીપુણ્યથી ધર્મ થાય એમ માને છે (વ્યવહારાભાસી) તેઓ જૈન ધર્મના મર્મને
જાણતા નથી. નીતિનું સ્વરૂપ :
દરેક વસ્તુ સ્વદ્રવ્ય, સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાળ અને સ્વભાવે પોતાથી છે અને પર વસ્તુના દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવે તે વસ્તુ નથી, તેથી દરેક વસ્તુ પોતાનું જ કાર્ય કરી શકે એમ જાણવું તે ખરી નીતિ છે. જિનેન્દ્ર દેવે કહેલું અનેકાંત સ્વરૂપ, પ્રમાણ અને નિશ્ચય-વ્યવહારરૂપ નય એ જ નીતિ છે. જે પુરુષો અનેકાંત સાથે સુસંગત દષ્ટિ વડે અનેકાંતમય વસ્તુ સ્થિતિને દેખે છે તેઓ સ્યાદ્વાદની
