________________
૨૦૧
ખેચાતા ગાડાની નીચે-નીચે ચાલીને હું જ ગાડું ખેચું છું એ અભિમાનમાં
પકડાયેલા કૂતરાની જેમ આકુળ-વ્યાકુળ થઈ રહ્યો છે. ૧૩. અનાદિની કર્તુત્વબુદ્ધિ :અનાદિથી આ વિચારહીન સંસાર પ્રાણી હું આ કરી
શકું છું” અથવા “મેં જ આ કર્યું ત્યારે થયું'-આ પ્રકારના અહંકારથી પીડિત છે. જેવો આ ક્રમબદ્ધ પર્યાયનો નિર્ણય થાય છે તો આ કબુદ્ધિ તૂટી પડે છે. ક્રમબદ્ધ પર્યાય ને જાણવાનો આશય પણ આ પરની કર્તાબુદ્ધિ તોડવાનો છે. પંડિતપ્રવર આશાધરજી અધ્યાત્મ રહસ્ય'માં લખે છે : “જો સદ્ગુરુના ઉપદેશથી જિનશાસનનું રહસ્ય આપે યથાર્થ નિશ્ચિત કર્યું હોય, સમજ્યા હો, તો હું કરું છું આ અહંકારપૂર્ણ કત્વની ભાવના છોડો અને ભગવતી ભવિતવ્યતાનો આશ્રય ગ્રહણ કરો.'
| ‘જેનું જે પરિણમન જે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અનુસાર થવું જિનેન્દ્ર દેવે જોયું છે, તેને ઈન્દ્ર તો શું સ્વયં જિનેન્દ્ર પણ ટાળી શકતા નથી.” - આ ઉપરથી કેટલાક લોકો કહે છે કે એ તો બિલકુલ બરાબર છે કે - જિનેન્દ્રદેવ ટાળી શકતા નથી કેમ કે જૈન માન્યતાનુસાર જિનેન્દ્ર ભગવાન
જગતના જ્ઞાતા-દષ્ટા છે, હર્તા-કર્તા નથી; પણ ભગવાન ટાળી શકતા નથી, તો શું આપણે પણ ટાળી નથી શકતા? જો આપણે પણ ન ટાળી શકતા હોઈએ તો પછી આપણે તો ભગવાનના જ્ઞાનને આધીન થઈ ગયા. જેવું તેમણે જાણી લીધું તેવું જ આપણે કરવું પડશે; અથવા આપણું પરિણમન તેવું જ થશે કે જેવું ભગવાને જાણ્યું છે. તેમનું આ કહેવું બરાબર નથી, કેવી રીતે?
વસ્તુનું પરિણમન ભગવાનના જ્ઞાનને આધીન નથી. જે રૂપે વસ્તુ સ્વયં પરિણમી હતી, પરિણમી રહી છે અને પરિણમશે; ભગવાને તો તેને તે રૂપે માત્ર જાણી છે. જ્ઞાન તો પરને માત્ર જાણે છે, પરિણમવાતું નથી.
જેમ જ્ઞાનને આધીન વસ્તુ નથી, તેવી જ રીતે વસ્તુને આધીન જ્ઞાન નથી. બંનેનું સ્વતંત્ર પરિણમન પોત-પોતાના કારણે થાય છે. જ્ઞાન તો વસ્તુના પરિણમનમાં કોઈ પણ પ્રકારનો હસ્તક્ષેપ કર્યા વિના માત્ર તેને જાણે છે.
બીજું એ કહેવું કેટલું હાસ્યાસ્પદ છે કે જે ભગવાને જાણું છે, તે પોતે ભલે કોઈ પરિવર્તન ન કરી શકે, પણ હું તો કરી શકું છું. એ ભગવાનથી પણ મોટો થઈ ગયો. જે કાર્ય અનંતવીર્યના ધણી ભગવાન પણ કરી શકતા ન હોય, તે કાર્ય આ અલ્પવીર્યવાન હોવા છતાં પણ કરી બતાવવા ઈચ્છે છે.
