________________
૨૦૭
પ્ર. : ક્રમબદ્ધમાં કરવાનું શું આવ્યું? ' ઉ. : “કરવાનું છે જ કયાં? કરવામાં તો કત્વ બુદ્ધિ આવે છે; કરવાની બુદ્ધિ
છૂટી જાય એ ક્રમબદ્ધ છે. ક્રમબદ્ધમાં કર્તુત્વબુદ્ધિ છૂટી જાય છે. પરમાં તો કાંઈ કરી શકતો જ નથી, પોતાનામાં પણ જે થવાનું છે તે જ થાય છે, અર્થાત્ પોતાનામાં પણ જે રાગ થવાનો હોય તે થાય છે. તેનું શું કરવું? રાગમાં પણ કર્તુત્વ બુદ્ધિ છૂટી ગઈ; ભેદ અને પર્યાય પરથી પણ દષ્ટિ હટી ગઈ, ત્યારે ક્રમબદ્ધની પ્રતીતિ થઈ. ક્રમબદ્ધની પ્રતીતિમાં તો જ્ઞાતા-દષ્ટા થઈગયો, નિર્મળ પર્યાય કરું એવી બુદ્ધિ પણ છૂટી ગઈ, રાગ કરું એ વાત તો દૂર રહી ગઈ. અરે! જ્ઞાન કરું એ બુદ્ધિ પણ છૂટી જાય છે, કર્તુત્વબુદ્ધિ પણ છૂટી જાય છે અને એકલું જ્ઞાન રહી જાય છે. જેને રાગ કરવો છે, રાગમાં અટકવું છે તેને કમબદ્ધની વાત બેઠી નથી. રાગ કરવો અને રાગ છોડવો એ આત્મામાં નથી. આત્મા તો એકલો જ્ઞાન સ્વરૂપ છે. આવી રીતે બધા વિકલ્પોથી પર-અકર્તાપણું આવી જવું-તે જે મોક્ષમાર્ગનો પુરુષાર્થ છે. ક્રમબદ્ધના નિર્ણયનું તાત્પર્ય વીતરાગતા છે અને આ વીતરાગતા પર્યાયમાં ત્યારે જ પ્રગટ થાય છે જ્યારે વીતરાગ
સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય છે. ૧૮. “સર્વજ્ઞતા” અને “કમબદ્ધ પર્યાય'નો નિર્ણય: જો સર્વજ્ઞતા આપણું લક્ષ્ય છે,પ્રાપ્તવ્ય
છે, આંદશં છે; તેને પ્રાપ્ત કરવા માટે જ બધો પ્રયન છે તો પછી તેના સાચા સ્વરૂપના પરિજ્ઞાન વિના તેને પ્રાપ્ત કરવાનો માર્ગ કેવી રીતે થઈ શકે? જૈન દર્શનનો મૂળાધાર સર્વજ્ઞતા જ છે.
મોહનો નાશ કરીને આત્મશ્રદ્ધાન-જ્ઞાન અને આત્મલીનતાના ઈચ્છુકજનોએ અનંત પુરુષાર્થપૂર્વક મરી ફીટીને પણ સર્વજ્ઞતાનો નિર્ણય અવશ્ય કરવો જોઈએ. સર્વજ્ઞતાના નિર્ણયમાં કમબદ્ધ પર્યાયનો નિર્ણય સમાયેલો છે. સર્વજ્ઞતા અને ક્રમબદ્ધ પર્યાયનો નિર્ણય જ્ઞાયક સ્વભાવની સન્મુખ થઈને જ થાય છે. જ્ઞાયક સ્વભાવની સન્મુખતા જ મોક્ષ મહેલનું પહેલું પગથિયું છે; તેના ઉપર ચઢવાનો અનંત પુરુષાર્થ ક્રમબદ્ધ પર્યાયની શ્રદ્ધામાં સમાયેલો છે. આ રીતે “સર્વજ્ઞતા’ અને ‘ક્રમબદ્ધ પર્યાય' એક રીતે પરસ્પર અનુબદ્ધ છે. એકનો નિર્ણય(સાચી સમજણ) બીજાના નિર્ણય સાથે જોડાયેલ છે. બંનેનો નિર્ણય સર્વજ્ઞસ્વભાવી નિજ આત્માની સન્મુખ થઈને થાય છે. સર્વજ્ઞતાની શ્રદ્ધા વિના દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્રની સાચી શ્રદ્ધા પણ સંભવતી નથી, કેમ કે સાચા દેવનું તો સ્વરૂપ જ સર્વજ્ઞતા અને વીતરાગતા છે. શાસ્ત્રનું મૂળ પણ સર્વજ્ઞની
