________________
૨૦૦
નહિ તો બધી વ્યવસ્થા કેવી રીતે બને? ક્યાંક તો અધિક ભીડ એકઠી થઈ જાય અને ક્યાંક સ્થાન ખાલી પડ્યાં રહે. પણ એમ થતું નથી. માટે જિનવાણી
તેમજ સર્વજ્ઞની સર્વજ્ઞતામાં શ્રદ્ધા રાખવાથી ક્રમબદ્ધ બરાબર સમજાઈ જશે. ૧૦. વિશ્વ વ્યવસ્થતા અને વસ્તુ વ્યવસ્થા વસ્તુ સ્વભાવથી જો વિચારવામાં આવે તો,
'જેમ દ્રવ્યના વિસ્તારનો નાનામાં નાનો અંશ તે પ્રદેશ છે, તેમ દ્રવ્યના પ્રવાહનો નાનામાં નાનો અંશ તે પરિણામ છે. પ્રત્યેક પરિણામ સ્વકાળમાં પોતાના રૂપે ઉપજે છે, પૂર્વરૂપથી નષ્ટ થાય છે અને સર્વ પરિણામોમાં એક પ્રવાહપણું હોવાથી પ્રત્યેક પરિણામ ઉત્પાદ-વિનાશ વિનાનો એકરૂપ ધ્રુવ રહે છે. વળી ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રોવ્યમાં સમય ભેદ નથી, ત્રણે એક જ સમયે થાય છે. આવા ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રોવ્યાત્મક પરિણામો ની પરંપરામાં દ્રવ્ય સ્વભાવથી જ સદાય રહેતું હોવાથી દ્રવ્ય સ્વયં પણ, મોતીઓના હારની માફક ઉત્પાદ-વ્યય
ધ્રોવ્યાત્મક છે. ૧૧. જેમ જેટલા લોકાકાશના પ્રદેશો છે, તેટલા જ એક જીવના પણ પ્રદેશો છે;
તેવી જ રીતે ત્રણ કાળના જેટલા સમયો છે તેટલી જ પ્રત્યેક દ્રવ્યની પર્યાયો છે. એક-એક સમયની એક-એક પર્યાય નિશ્ચિત છે. જેમ લોકાકાશના એકએક પ્રદેશ ઉપર એક-એક કાળાણું અંકિત છે, તેવી જ રીતે ત્રણે કાળના એક-એકસમયમાં પ્રત્યેકદ્રવ્યની એક-એક પર્યાય અંકિત છે. ગુણોની અપેક્ષાએ વિચાર કરીએ તો ત્રણે કાળના એક-એક સમયમાં પ્રત્યેક ગુણની એક-એક પર્યાય અંકિત છે. આ પ્રકારે જ્યારે પ્રત્યેક પર્યાય સ્વ સમયમાં અંકિત છેનિશ્ચિત છે, તો પછી તેમાં અદલા-બદલીનું કયું કામ બાકી રહી જાય છે? “પ્રત્યેક પરિણામ પોત-પોતાના અવસરે જ પ્રગટ થાય છે.' આ બધા ઉપરથી એ જ નિષ્કર્ષ નીકળે છે કે જે દ્રવ્યની જે પર્યાય, જે સમયે, જે કારણે
થવાની છે, તે તે અનુસારે થાય છે. ૧૨. પ્રત્યેક દ્રવ્ય પોતાની પર્યાયના કર્તા સ્વયં છે. પરિણમન તેનો ધર્મ છે. પોતાના
પરિણમનમાં તેને પર દ્રવ્યની જરાય અપેક્ષા નથી. નિત્યતાની જેમ પરિણમન
પણ તેનો સહજ સ્વભાવ છે. અથવા પર્યાયનો કર્તા સ્વયં પર્યાય છે. તેમાં - તારે કંઈ પણ કરવાનું નથી અર્થાત્ કાંઈ પણ કરવાની ચિંતા કરવાની નથી.
પ્રત્યેક દ્રવ્ય પોતાની પર્યાયના કતૃત્વમાં અથવા તે પર્યાય જ પોતાના પરિણમનમાં પૂરેપૂરી સમર્થ છે. તે આત્મા! તારે તેમાં કાંઈ પણ કરવાનું નથી, તું નકામો જ તેની ચિંતામાં તારો ભવ બગાડી રહ્યો છે. તું જ બળવાન બળદોથી
