________________
૧૯૨
તેના સમાગમમાં જ સતુનો લાભ થવાનો છે. એની સંગતિ જ વાસ્તવિક સત્સંગતિ છે. આપણી શ્રદ્ધાનો શ્રદ્ધેય(દષ્ટિનો વિષય), જ્ઞાનનો શેય, ધ્યાનનો ધ્યેય તો ત્રિકાળી સતુ નિજ ભગવાન આત્મા જ બનવો જોઈએ. સહજ આત્મ સ્વરૂપ પરમ ગુરુ”.
નિશ્ચય સત્સંગ તો ત્રિકાળી ધ્રુવ ભગવાન આત્માના જ્ઞાન, શ્રદ્ધાન અને ધ્યાનનું નામ છે. આત્માનું સ્વરૂપ બતાવનાર, આત્મ અનુભવની પ્રેરણા આપનાર, આત્માનુભવી પુરુષોનો સમાગમ, એમની પાસેથી ત્રિકાળી ભગવાન આત્માનું સ્વરૂપ સાંભળવાથી એને વ્યવહારથી સત્સંગ કહે છે જ્યારે નિશ્ચયથી તો સ્વયં ત્રિકાળી ભગવાન આત્મા જ ઉપાદેય છે.
મુક્તિના માર્ગ પર ચાલવાની ક્રિયા સ્વાધીન ક્રિયા છે, એટલે તે ઉપાદાનના આશ્રયથી જ સંપન્ન થાય છે, નિમિત્તના આશ્રયથી નહિ. સાચા દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર આ કાર્યમાં નિમિત્ત માત્ર છે. એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનું કાંઈ કરતું નથી-અનુભૂતિ સ્વયં પોતે જ પોતાના કારકોથી કરવાની છે. ભગવાન આત્માને ધ્યેય બનાવવાવાળી ધ્યાન પર્યાય, એને શેય બનાવવાવાળી જ્ઞાન પર્યાય અને એમાં અહમપણું સ્થાપિત કરવાવાળી શ્રદ્ધાના પર્યાય ક્ષણિક ઉપાદાન છે અને ત્રિકાળી ઉપાદાન તો પ્રત્યેક વ્યક્તિનું સ્વયંનું ત્રિકાળી નિજ ભગવાન આત્મા જ છે. ત્યારે યોગ્ય નિમિત્ત અવશ્ય હોય જ છે. મોક્ષમાર્ગની પ્રથમ સીડી જે સમ્યગ્દર્શનરૂપ કાર્ય છે, તેનું ઉપાદાન તો ભગવાન આત્મા અથવા શ્રદ્ધા ગુણ જ છે અને નિમિત્ત તરીકે પુરુષનો ત્રિકાળી ધ્રુવ ભગવાન આત્માનો સ્વરૂપ બતાવનાર ઉપદેશ છે. દેશનાલબ્ધિ છે અને એ દેશનાલબ્ધિને બહિરંગ નિમિત્તના રૂપમાં સ્વીકાર કરવા આવ્યો છે, કારણ કે અંતરંગમાં નિમિત્ત તો દર્શન મોહનો ક્ષય, ક્ષયોપશમ કે ઉપશમ જ છે.
વસ્તુત: વાત એમ છે કે ઉપાદાન અને નિમિત્તનો એક સુમેળ છે. જ્યારે ઉપાદાનની તૈયારી હોય છે અથતું પર્યાયની પાત્રતા પાકી ગઈ છે, ત્યારે સપુરુષનો સમાગમ પણ સહજ પ્રાપ્ત થાય છે, પુરુષની ખોજ પણ સહજ પ્રાપ્ત થાય છે, કાંઈ પણ અસહજ નથી હોતું, બધું જ સહજ છે.
ત્રિકાળી સન્ની રુચિમાં પુરુષની ખોજની પ્રક્રિયા સહજ સંપન્ન થાય છે, વ્યગ્રતાથી કાંઈ નથી થતું. આત્મહિતનો માર્ગ તો સહજ જ છે. પુરુષની શોધ પણ સહજ, અને ત્રિકાળી ધ્રુવની અનુભૂતિ-પ્રતીતિ પણ સહજ, બધું સહજ હી સહજ હોય છે.
