________________
૧૯૧
છે કે આપણા આત્માના કલ્યાણનું કાર્ય તો સ્વયંના આશ્રયથી, સ્વની પાત્રતા(યોગ્યતા)થી, સ્વયંમાં જ સંપન્ન થાય છે, પર પદાર્થ તો એમાં માત્ર નિમિત્ત જ હોય છે.
જ્યારે દ્રવ્ય સ્વભાવમાં પર્યાયગત પાત્રતાનો પરિપાક થાય છે તો નિમિત્ત પણ સહજ ઉપસ્થિત થાય છે. એટલે નિમિત્તા પરથી દષ્ટિ હટાવી ત્રિકાળી ઉપાદાન, કે જે નિજ ત્રિકાળી ધ્રુવ પરમાત્મા છે, એના પર દષ્ટિ કેન્દ્રિત કરવાથી આત્મ અનુભવ થાય છે.
આ કાર્ય પણ પર્યાયગત યોગ્યતાના અભાવમાં સહજ ભાવથી જ સંપન્ન થાય છે; એના માટે આકુળિત થવાથી કોઈ કાર્ય થતું નથી. પ્રત્યેક કાર્ય સ્વ સમયમાં સ્વયંની યોગ્યતારૂપ ઉપાદાન કારણથી જ સંપન્ન થાય છે અને જ્યારે કાર્ય થાય છે તો તેને અનુકૂળ નિમિત્ત પણ હોય છે, એમને શોધવા જવા પડતા નથી. - આ પ્રમાણે નિમિત્ત-ઉપાદાનની સંધિનું સમ્યજ્ઞાન થઈ જવાથી દષ્ટિ
પર પદાર્થો પરથી હટીને-દ્રવ્ય સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ કરતા આત્માનુભૂતિ થાય છે. પ્ર.૨ તો પછી જે આત્મ કલ્યાણના કાર્યમાં નિમિત્ત છે એવા સપુરુષ, સત્સંગ,
ગુરુ શોધવાની જરૂર નથી? ઉ. પુરુષ અને સત્સમાગમની વાત તો બરાબર છે પરંતુ બધું જ એનાથી થઈ
જવાનું નથી. પુરુષ, ગુરુ અને સત્સમાગમ નિમિત્ત માત્ર છે. જ્યાં સુધી આપણી અંદરની તૈયારી નથી થઈ, ઉપાદાનગત યોગ્યતા પાકી નથી, દષ્ટિ સ્વભાવ સમક્ષ ગઈ નથી, ત્યાં સુધી આત્મ કલ્યાણનો માર્ગ પ્રગટ થવાનો નથી. આ વાતને સારી રીતે સમજી લેવાની જરૂર છે.
જીવનભર સત્સમાગમ અને ગુરુની સેવા કરી પણ આત્મ લાભની પ્રાપ્તિ ન થઈ-એનું એક માત્ર કારણ એ છે એમની દષ્ટિ એમના પર જ રહીસ્વભાવ સન્મુખ ન થઈ. પોતાના આત્માનો મહિમા ન આવ્યો, પોતાના આત્માનો આશ્રય ન કર્યો. જેનું જેટલું મહત્ત્વ છે એ અવશ્ય સ્વીકારવું જોઈએ પણ એ પણ ધ્યાન રાખવાની જરૂર છે કે જે પ્રમાણે સત્સમાગમ અને સપુરુષનો અસ્વીકાર કરવામાં હાની છે, તેનાથી વધુ હાની એની આવશ્યકતાથી અધિક મહત્ત્વ તેને આપવામાં છે.
વાસ્તવિક સત્ તો આપણો ત્રિકાળી ધ્રુવ ભગવાન આત્મા જ છે,
