________________
૧૯૩
જ્યારે સંસાર સાગરનો કિનારો નજીક આવી ગયો હોય છે ત્યારે
(૧) સહજ જ આત્માની રુચિ જાગૃત થઈ જાય છે.
(૨) આત્મરુચિ ભગવાન આત્મા અને આત્મજ્ઞ સત્પુરુષની શોધ તરફ પુરુષાર્થને પ્રેરીત કરે છે-એવી જિજ્ઞાસા સહજ પ્રાપ્ત હોય છે.
(૩) સત્પુરુષના સમાગમથી આત્મરુચિને અભૂતપૂર્વ બળ પ્રાપ્ત થાય છે. (૪) હવે જે પ્રમાણે આત્માનું સ્વરૂપ જાણ્યું છે, નિશ્ચય-વ્યવહાર, ઉપાદાનનિમિત્ત, ક્રમબદ્ધ પર્યાય, સાત તત્ત્વોનું યથાર્થ શ્રદ્ધાન, અધ્યયન, મનનચિંતનની પ્રક્રિયા પરથી વિમુખ થઈ સ્વોન્મુખ થઈ જાય છે.
(૫) રુચિની તીવ્રતા અને પુરુષાર્થની પ્રબળતા સહજ જ દૃષ્ટિને સ્વભાવ સન્મુખ કરે છે.
(૬) જ્ઞાન અને ધ્યાન પર્યાયને પણ આત્મોન્મુખ કરે છે.
(૭) આ નિમિત્ત-ઉપાદાનનો સહજ સુમેળ દેશનાલબ્ધિથી કરણલબ્ધિની તરફ ઢળતો થકો સમ્યગ્દર્શન પર્યાય પ્રાપ્ત કરવાની સશક્ત ભૂમિકા તૈયાર કરી દે છે.
આ બધું સહજ જ થાય છે; એટલા માટે કહેવામાં આવ્યું છે કે આત્માર્થીને નિમિત્તોની શોધમાં વ્યગ્ર ન થવું જોઈએ. આ બધું જ તનાવ વગર અત્યંત સહજ ભાવથી ચાલતું રહે છે અને સહજભાવથી જ ચાલતા રહેવું જોઈએ; કારણ કે મુક્તિનો માર્ગ શાંતિનો માર્ગ છે, તનાવનો નહિ,
વ્યગ્રતાનો નહિ.
નિમિત્ત પર છે, એના પર દૃષ્ટિ રાખવાથી દૃષ્ટિ પરાધીન થાય છે. ત્રિકાળી ઉપાદાનરૂપ નિજ ભગવાન આત્મા ‘સ્વ’ છે, એના પર દૃષ્ટિ રાખવાથી દૃષ્ટિ સ્વાધીન થાય છે. પરાધીનતા એ દુ:ખ છે અને સ્વાધીનતામાં સુખ છે; એટલે સુખાર્થીને તો સ્વાધીનતા જ શ્રેય છે.
વસ્તુત: વાત એમ છે કે કરણલબ્ધિના અંત સમયમાં સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે, ત્યારે જ્ઞાન, શ્રદ્ધા, દર્શન, ચારિત્ર આદિ બધા જ ગુણોની પરિણતિ આત્મ સન્મુખ થાય છે; તે સમયે ત્રિકાળી ભગવાન આત્મા જ જ્ઞાનનો શેય, શ્રદ્ધાનો શ્રદ્ધેય, ધ્યાનનો ધ્યેય હોય છે. અને એ બધા ગુણોની પરિણતિમાં નિર્મળતા પ્રગટે છે. જ્ઞાનની પરિણતિ સભ્યજ્ઞાનરૂપ, શ્રદ્ધાની
