________________
૧૯૫
નિર્ણય કરો; પછી ઉપયોગને બધા પર નિમિત્તોથી હટાવી ઉપયોગ આત્મ સન્મુખ કરો અને આત્મામાં તન્મય થઈ જાઓ. આ જ આત્માનુભૂતિનો ઉપાય છે. અહિંથી ધર્મની શરૂઆત થાય છે, આ જ સંવર છે. નિરંતર વૃદ્ધિગત આત્મ સ્થિરતા નિર્જરા છે અને અનંત કાળ સુધી આત્મામાં સમાઈ જવું એ વાસ્તવિક મોક્ષ છે, જે અનંત સુખરૂપ છે અને પ્રાપ્ત કરવા માટે એકમાત્ર ઉપાદેય છે. આ રીતે નિમિત્ત-ઉપાદાનનું સાચું સ્વરૂપ સમજી બધા જ એ
અનુભૂતિને પ્રાપ્ત થાઓ. કર્મ સંબંધી સમજ માટે: પ્ર. શાસ્ત્રોમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે આપણા પૂર્વકર્મોદયાનુસાર સંયોગ
પ્રાપ્ત થાય છે આમાં વિચારવાની વાત એ છે કે કર્મ તો નિમિત્ત છે એટલે
નિમિત્ત તો કાંઈ કરતું નથી-તો પછી આ વાત આમ કેમ? ઉ. અરે ભાઈ ! એ સમજવા માટે પ્રથમ કર્મનું સ્વરૂપ બરાબર સમજવું પડશે. - નિમિત્ત-ઉપાદાનની સાચી સમજણ થયા પછી એ તો નક્કી થયું છે કે દરેક કાર્ય પોતાની તત્સમયની યોગ્યતાનુસાર જ થાય છે. જેવી રીતે સમ્યગ્દર્શનની પર્યાયની પ્રાપ્તિ પણ તત્સમયની યોગ્યાનુસાર જ થાય છે અને તેમાં સાચા દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્રને એની શ્રદ્ધા નિમિત્ત જ છે. તેવી જ રીતે બધા જ સંયોગ અનાદિ કાળથી આ જીવને પ્રાપ્ત થયા કરે છે એ બધા જ નિયમાનુસાર પોતાની યોગ્યતાનુસાર જ પ્રાપ્ત થાય છે અને તેમાં પૂર્વકર્મોદય માત્ર નિમિત્ત જ છે. અહિંયા તો આ જ કહેવામાં આવ્યું છે કે પ્રત્યેક પ્રાણીના સંયોગ-વિયોગમાં, અનુકૂળતા-પ્રતિકૂળતામાં, સુખ-દુ:ખમાં, ઉપાદાન તો સ્વયં(સ્વયંની તે સમયની ઉપાદાનની યોગ્યતા) જ છે. અને તેમાં નિમિત્ત તેના કર્મોદય છે.
નિયમ તો એ છે કે કાર્ય સંપન્ન તો ઉપાદાનની યોગ્યતા પ્રમાણે જ થાય છે અને ત્યારે કર્મરૂપી નિમિત્તની ઉપસ્થિતિ હોય જ છે. તને ખરેખર આમાં કાંઈ કરવાનું નથી. અહિંયા તો નિમિત્ત-ઉપાદાન બંને બતાવી એની કર્તુત્વની ચિંતાથી તને મુક્ત કરાવવામાં આવે છે. તું તે તરફ ધ્યાન નથી આપતો પરંતુ એ કથનમાંથી નિમિત્તનું જેર કાઢે છે. આ કથન નિમિત્તનું જોર બતાવવા નથી કરવામાં આવ્યું, પરંતુ આ તો કતૃત્વના બોજાથી દબાઈ ગયેલા પ્રાણીનો બોજો ઓછો કરવાનો પ્રયત્ન છે.
કાર્યોત્પત્તિમાં નિમિત્ત-ઉપાદાનનો કેટલું, કેવું અને કયું સ્થાન છે-આ વાત તો બહુ જ સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે. અહિંયા પણ તે અનુસાર સમજવાનું
