________________
૧૭૬ ૭. મિથ્યાત્વની અવસ્થામાં કોઈ પણ જીવને કદી સમ્યફ શ્રુતજ્ઞાન” હોતું નથી,
જેને સમ્યક શ્રુતજ્ઞાન પ્રગટ થયું હોય તેને જ નય હોય છે, કારણ કે ‘નય જ્ઞાન તે સમ્યક શ્રુતજ્ઞાનનો એક અંશ છે; અંશી વિના અંશ કેવો? “સમ્યક શ્રુતજ્ઞાન (ભાવ શ્રુતજ્ઞાન) થતાં જ બંને નો એકી સાથે હોય છે. પ્રથમ
અને પછી નહિ એમ સાચા જૈનીઓ માને છે. . ૮. વસ્તુ સ્વરૂપ તો એમ છે કે ચોથા ગુણ સ્થાનથી જ નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ
થાય છે અને તે જ સમયે સમ્યક શ્રુતજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. સમ્યક શ્રુતજ્ઞાનમાં બંને નયોના અંશનો સભાવ એકી સાથે હોય છે, આગળ પાછળે નહિ. નિજ આત્માના આશ્રયે જ્યારે ભાવ શ્રુતજ્ઞાન પ્રગટ થયું ત્યારે પોતાનો જ્ઞાયક
સ્વભાવ તથા ઉત્પન્ન થયેલ જે શુદ્ધ દશા તે આત્મા સાથે અભેદરૂપ છે તેથી તે નિશ્ચય નયનો વિષય છે, અને પોતાની પર્યાયમાં જે અશુદ્ધતા અને અલ્પતા બાકી છે તે વ્યવહાર નયનો વિષય છે. એ પ્રમાણે બંને નયો જીવને એકી સાથે હોય છે. તેથી પ્રથમ વ્યવહાર નય અથવા વ્યવહાર ધર્મ અને તે પછી નિશ્ચય
નય અથવા નિશ્ચય ધર્મ આમ વસ્તુ સ્વરૂપ નથી. ૯. વ્યવહાર વિના નિશ્ચયનો પ્રતિપાદન નથી થતો અને વ્યવહારના નિષેધ વિના
નિશ્ચયની પ્રાપ્તિ થતી નથી. વ્યવહારનો પ્રયોગ નહિ કરીએ તો વસ્તુ સમજવામાં નહિ આવે અને જો વ્યવહારનો નિષેધ નહિ કરીએ તો વસ્તુની પ્રાપ્તિ નહિ
થાય.
૧૦. જો જિનમતને પ્રવર્તના ઈચ્છો તો નિશ્ચય-વ્યવહારમાંથી એકને પણ ન છોડો.
વ્યવહાર વગર તીર્થનો લોપ થઈ જશે અને નિશ્ચય વિના તત્ત્વનો લોપ થઈ જશે. તીર્થનો અર્થ છે ઉપદેશ અને તત્ત્વનો અર્થ છે શુદ્ધાત્માનો અનુભવ. ઉપદેશની ક્રિયા પ્રતિપાદન દ્વારા સંપન્ન થાય છે તથા પ્રતિપાદન કરવું વ્યવહારનું કામ છે. એટલે વ્યવહારને સર્વથા અસત્યાર્થ માનવાથી તીર્થનો લોપ થઈ જશે. શુદ્ધાત્માનો અનુભવ નિશ્ચય નયના વિષયભૂત અર્થમાં એકાગ્ર થવા પર થાય છે. એટલે નિશ્ચય નયને છોડી દેવાથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિ નહિ થાય-આત્મા
અનુભવ નહિ થાય. વ્યવહારને નહિ માનવાથી મોક્ષમાર્ગરૂપ તીર્થ અને - નિશ્ચયને નહિ માનવાથી શુદ્ધાત્મ તત્ત્વના લોપનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે.
આમ નિશ્ચય-વ્યવહાર બંનેની સંધિ છે. નિશ્ચયાભાસીનું સ્વરૂપ :
જે જીવ આત્માના ત્રિકાળી સ્વરૂપને સ્વીકારે પણ વર્તમાન પર્યાયમાં પોતાનો વિકાર છે તે ન સ્વીકારે-તે નિશ્ચયાભાસી છે. તેને શુષ્ક જ્ઞાની પણ કહે છે.
