________________
૧૭૩
માને તથા કોઈને વ્યવહાર માને એ ભ્રમ છે. ૭. વળી, તારા માનવામાં પણ નિશ્ચય-વ્યવહારની પરસ્પર વિરોધ આવ્યો, જો
તું પોતાને સિદ્ધ સમાન શુદ્ધ માને છે તો વ્રતાદિક શા માટે છે? તથા વ્રતાદિકના સાધન વડે સિદ્ધ થવા ઈચ્છે છે તો વર્તમાનમાં શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ મિથ્યા થયો.
એ પ્રમાણે બંને નયોનો પરસ્પર વિરોધ છે, માટે બંને નયોનું ઉપાદેયપણું તો બનતું નથી. ૮. શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ તે સાચો મોક્ષમાર્ગ છે તેથી તેને નિશ્ચય કહ્યો છે. હવે
અહીં સ્વભાવથી અભિન્ન અને પરભાવથી ભિન્ન એવો શુદ્ધ શબ્દનો અર્થ જાણવો, પણ સંસારીને સિદ્ધ માનવો એવો ભ્રમરૂપ શુદ્ધ શબ્દનો અર્થ ન જાણવો. વળી વ્રત-તપાદિ મોક્ષમાર્ગ નથી પણ નિમિત્તાદિની અપેક્ષાએ ઉપચારથી તેને મોક્ષમાર્ગ કહીએ છીએ તેથી તેને વ્યવહાર કહ્યો; એ પ્રમાણે ભૂતાર્થ-અભૂતાર્થ મોક્ષમાર્ગપણા વડે તેને નિશ્ચય-વ્યવહાર કહ્યા છે, એમ જ માનવું. પણ એ બંને જ સાચા મોક્ષમાર્ગ છે અને એ બંનેને ઉપાદેય માનવા
એ મિથ્યા બુદ્ધિ છે. વ્યવહાર નયના સ્વરૂ૫ની મર્યાદા: ૧. નિશ્ચય વડે જે નિરૂપણ કર્યું હોય તેને તો સત્યાર્થ માની તેનું શ્રદ્ધાન અંગીકાર
કરવું તથા વ્યવહાર નય વડે જે નિરૂપણ કર્યું હોય તેને અસત્યાર્થ માની તેનું
શ્રદ્ધાન છોડવું. ૨. વ્યવહાર નય સ્વ દ્રવ્ય-પર દ્રવ્ય વા તેના ભાવોને વા તેના કારણ-કાર્યાદિને
કોઈના કોઈમાં મેળવી નિરૂપણ કરે છે માટે એવા જ શ્રદ્ધાનથી મિથ્યાત્વ છે તેથી તેનો ત્યાગ કરવો, વળી નિશ્ચય નય તેને જ યથાવતુ નિરૂપણ કરે છે તથા કોઈને કોઈમાં મેળવતો નથી એવા જ શ્રદ્ધાનથી સમ્યકત્વ થાય છે માટે તેનું
શ્રદ્ધાન કરવું. ૩. પ્ર. : જો વ્યવહાર નય અસત્યાર્થ છે તો જિનમાર્ગમાં તેનો ઉપદેશ શા માટે
આપ્યો? એક નિશ્ચય નયનું જ નિરૂપણ કરવું હતું ને? ઉ: જેમ અનાર્ય-મલેચ્છને મલેચ્છભાષા વિના અર્થ ગ્રહણ કરાવવા કોઈ સમર્થ નથી, તેમ વ્યવહાર વિના પરમાર્થનો ઉપદેશ અશક્ય છે તેથી વ્યવહારનો ઉપદેશ છે. વ્યવહાર નય મલેચ્છ ભાષાના સ્થાને હોવાથી પરમાર્થને કહેનાર છે. માટે વ્યવહારનય સ્થાપીત કરવા યોગ્ય છે.
