Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atisuntainsaattho.illine . i nsaadhurlingantualbanigunaathailamuallthattihugustthalihindtihadllinguallhdhindithaliundilhuffinittihulthimunmika atlhallinsanthaltanathaltimmigraith.khanifhalinganadihathingsailihathianathallhinganaithiliunilnathuninatin.de 2002-2000 0 00000000randdog // // // // // // // //// // // //// // ////// // //// // // // //// // // //// //// // // //// PUPPP WH ATrain mUlya Der3ha rupayA CRIBanghubundlnshuntillaurigatishathaniin dihongiballinguithilioni 8-93- 0 -00-00 sinatannuindleadlinaindhadinghindihuathagaminghathrjuantadhunganadhuganthaldhunguinthitunagainsthafhungpostindijuantitualthugannathritingpositiothpassistanonal -000-00--00-00-00-40 zrI kundakundAcAryaviracita * aSTapAhuDa * saMskRta chAyA tathA bhASAnuvAda sahita. hindI anuvAdakapArasadAsa jaina nyAyatIrtha, dharmAdhyApaka jaina anAthAzrama dehlii| maMgalaM bhagavAn vIro, maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM kundakundAryo, jainadharmo'stumaMgalam // prakAzaka bhAratavarSIya anAtharakSaka jaina sosAyaTI, dryaagNj-dehlii| vI0ni0 saM0 2469. I. san 1943. Suprillihoositudentlunghaltail prathama saMskaraNa) 1000 allhadinguindhudhundhulthiyonihdbandhulhnagmail.thugaisiltuationpath.dangrahalhalkhdltingmithulheignenithailitingpanleadlingualilablingualithalilaingandillhallinguallalkingsaniliullhindi.alitingsailaihindilhuditionalhalthumihidi n allion *- -*-*-*-*-*-god-*- *-*--------0000000000 0 000000000000000 maratmemadhutnyanenthulopinaththingstudhigranthuthauninthindiaaithinaathmiandin.hinnam..himdihindtimmoditiewithaltarunindiyanshulthmaunlhdhiganathunigandhulthimithaitinguindhudhathahinionlinthiasmitution
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ PART I. ENGLISH TRANSLATION WITH INTRODUCTION. BY JAGAT PERSHAD M. A., B. SCC. I. E. "The Eight Presents--This is a free but full, expressive and faithful rendering in English by Mr. Jagat Dershad M. A, B. Sc. C. I. E., of Ashta-Pahuda, the extremely helpful treatise on jaina philosophy in Prakrit by Kunda Kunda Acharya. Kunda Kunda has, as stated by the author, the warmth and fervour of an original author who was a saint, a sage, a poet and a preacher, all combined, and who writes not merely to instruct but also to convince, move elevate his readers. The treatise is divided into eight chapters; faith, scripture, Conduct, Enlightenment, Realization, Emancipation, Insignia and Virtue. A condensed and yet exhaustive presentation of the subject matter in the introduction has very greatly exhanced the value of this brochure. The learned translator has very aptly observed that the differences between the Digambara and Swetambara sects relate only to some trivial details in the daily routine prescribed for monks, which do not affect any principle what ever. It is a very useful book for jainas and non jainas who are interested in the study of the Principles of jain philosophy, and is available from the "Jain Orphanage society, Darya Ganj, Delhi." Jaina Gazette.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ viIKARAN bhAratavarSIya anAtha rakSaka jaina sosAyaTI dehalI ke AnarerI janarala sekraTarI tathA TrasTI. lA0 jagata prasAda jI. M.A., B.Sc.,C.I.E.. A.G.P. & L., (Retd.) Apa jaina samAja meM eka ucca koTi ke dArzanika vidvAna haiN| dharma pracAra, zikSA tathA sporTas (Sports) se Apako vizeSa prema hai / ApakI hArdika bhAvanA hai ki anya matAvalambiyoM meM bhI jaina dharma kA adhika se adhika pracAra ho| amerikA, jarmanI Adi dezoM se jo skAlara risarca ke liye Ate haiM, ve jaina dharma kI jAnakArI ke liye Apase avazya milate haiN| Apa zrI kundakunda svAmI ke ananya bhakta haiM tathA unake granthoM kA aMgrejI anuvAda vizeSa utsAha se kara rahe haiN| jinake prakAzana ke liye sosAyaTI meM TrekTa vibhAga cAlU kara prathama puSpa ke liye 1000) ru0 pradAna kiye haiN| -raghuvIrasiMha koThI vAle, mantrI-TrekTa vibhAga saba kameTI.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkkathana zrIyuva bAbU jagatprasAda jI ke dvArA likhI gaI aSTapAhuDa kI bhUmikA kA hindI anuvAda tathA paM0 pArasadAsa jI zAstrI dvArA kiyA gayA aSTapAhuDa kA hindI anuvAda hamAre sAmane hai| bhUmikA meM likhe gae kucha muddoM ke viSaya meM do zabda likhanA yahAM avasara prApta hai| (1) prA0 kundakunda ne niyamasAra kI gAthA meM avazya hI yaha vicAra prastuta kiyA hai ki kevalI bhagavAna jagat ke samasta padArthoM ko vyavahAranaya se hI dekhate jAnate haiM, nizvayanaya se to ve apanI AtmA ko hI jAmate dekhate haiN| nizcaya kI bhUtAthatA aura paramArthatA kA tathA vyavahAranaya kI abhUtArthatA kA vicAra to hameM isa natIje para pahu~cA detA hai ki kevala jJAna kA paryavasAna vastutaH AtmajJAna yA antataH tattva jJAna meM hotA hai / parantu yahI A0 kundakunda pravacanasAra meM kSAyika jJAna kA varNana arthonmukha prakAra se bhI karate haiN| "jaM takAliyamidaraM jANadi jugavaM samaMtado savvaM / atthaM vicittavisamaM taM NANaM khAiyaM bhaNiyaM // 147 // " arthAt jo trikAladarzI samasta vicitra arthoM ko yugapat jAnatA hai yaha kSAyika jJAna hai| aura isake Age kI do gAthAoM meM unhoMne "jo trikAlavartI samasta padArthoM ko nahIM jAnatA vaha eka dravya ko ThIka nahIM jAna sakatA aura jo eka dravya ko ThIka nahIM jAnatA vaha trikAlavartI ananta dravyoM ko nahIM jAna sakatA" isa siddhAnta kA bhI pratipAdana kiyA hai| pravacanasAra kA kSAyika jJAna kA lakSaNa yaha spaSTa batA rahA hai ki prA0 kundakunda kevala jJAna ko trikAlavartI samahata padArthoM kA jAnane vAlA kaha rahe haiN| para Age kI do gAthAoM meM kevala jJAna ke viSaya meM unakI niyamasAra kI Atma jJAna vAlI dRSTi tathA pravacanasAra kI trikAlavartI padArthoM ko jAnane kI dRSTi saMkrAnta ho jAtI hai| ve gaMgA jamunA kI taraha mila kara Age eka rUpa meM bahanA cAhatI haiN| ve ina gAthAoM meM sambhavataH isa natIje para pahuMca rahe haiM ki AtmA meM ananta padArthoM ke jAnane kI zakti hai aura yadi usa ananta zaktizAlI AtmA kA pratyeka zakti kA vizleSaNa kara yathArtha jJAna kara liyA to una zaktiyoM ke viSaya hone vAle ananta padArthoM kA jJAna to ho hI jAyagA / aura yadi ananta padArthoM ko jAna liyA to una padArthoM "jANAdi passadi savva vavahAraNayeNa kevalI bhayavaM / kevalaNANI jANadi, passadi NiyameNa appANaM // 159 // "
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] ko jAnane kI zaktiyoM ke AdhAra bhUta AtmA ko to jAnanA hI par3egA anyathA una padArthoM kA jJAna hI nahIM ho sakegA / unakA yaha varNana AcArAna sUtra (123) ke "je egaM jANai se savvaM jANai. je sAvaM jANai se egaM jANai" arthAta jo eka ko jAnatA hai vaha sabako jAnatA hai aura jo sabako jAnatA hai vaha eka ko jAnatA hai| isa sUtra meM batAe gae siddhAnta kA dArzanika rUpa hai / jo kevala itanA hI nirdeza karatA hai ki trikAladarzI padArthoM kA sAmAnya jJAna hI apekSita hai| upaniSadoM meM "ya Atmavit sa sarvavit" jo AtmA ko jAnatA hai vaha sabako jAnatA hai isa Azaya ke anekoM vAkya milate haiN| merA yaha vizvAsa hai ki darzanayuga ke pahile AtmajJatA para hI adhika bhAra thA / yaha to take yuga kI vizeSatA hai ki isa yuga meM una siddhAntoM kI bhAvanAoM para utanA dhyAna nahIM rahA jitanA darzana prabhAvanA tathA zAbdika khIMcatAna para / astu, para itanA avazya kahA jA sakatA hai ki A0 kunda kunda nizcaya se AtmajJAna vAle siddhAnta ke kAyala the aura ve usakA mukhyarUpa se pratipAdana karanA cAhate haiM / sarvajJa zabda ke artha kA eka apanA itihAsa hai jo vibhinna samayoM meM vibhinna darzanoM meM alaga 2 rUpa meM vikasita huA hai| sarvajJatva ke prabala virodhI - mImAMsaka kA vivAda sarvajJa zabda ke sAdhAraNa artha se nahIM hai| vaha isa bAta kA virodhI hai ki dharma Adi atIndriya padArthoM ko koI pratyakSa se nahIM jAna sakatA, isakA jJAna neda ke dvArA hI ho sakatA hai| use kisI ko pratyakSa se dharmajJa banAnA sahya nahIM hai| yadi dharma Adi atIndriya padArthoM ko veda se tathA anya padArthoM ko yathA saMbhava pratyakSa anubhava Adi pramANoM ko jAnakara koI yadi ToTala meM sarvajJa banatA hai to use koI Apatti nahIM hai / kumArila bhaTTa mImAMsA zloka vArtika (pR0 8.) meM spaSTa likhate haiM: "yadi SabhiH pramANaiH syAt sarvajJaH kena vAryate / ekena tu pramANena sarvajJo vena kalpyate / nUnaM sa cakSuSA sarvAn rasAdIn pratipadyate // " mImAMsA zlo0) "dharmajJatvaniSedhastu kevalo'tropayujyate / sarvamanyadvijAnaMstu puruSaH kena vAyate / / " * (tattva saM0 pR0 817) . arthAta sarvajJaniSedha se hamArA tAtparya dharmajJaniSedha se hai, dharma ko veda ke hArA aura anya padArthoM ko pratyakSAdi pramANoM se jAnakara koI sarvajJa banatA hai to hameM koI virodha nahIM / eka pratyakSa pramANa se sarvajJa banane vAlA vyakti to A~khoM se hI rasa ko cakhane kA sAhasa karatA hai Adi / parantu bauddha dArzanika dharma kIti apane pramANa vArtika (2-32-33) meM ThIka isake viruddha likhate haiM; * yaha kArikA kumArila ke nAma se tattvasaMgraha meM uddhRta hai|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] "heyopAdeyatattvasya sAbhyupAyasya vedakaH / yaH pramANamasAviSTaH na tu sarvasya vedakaH // savai pazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasaMkhyA parijJAnaM tasya naH kvopayujyate // " bhAva yaha hai ki vaha sabako jAne yA na jAne para use heya aura upAdeya aura unake upAya rUpa dharma kA avazya parijJAna honA cAhie / use pratyakSa dharmajJa honA caahie| dharma ke sivAya anya kIr3e makaur3oM kI saMkhyA ke jJAna kA kyA upayoga hai ? Adi ___ isa taraha hama dekhate haiM ki darzanayuga ke madhyakAla meM bhI vivAda dharmajJatA meM thA na ki sarvajJatA meN| sarvajJatA kA mAnanA na mAnanA mudde kI vastu nahIM thii| * anya darzanoM meM sarvajJatA eka yogajanya vibhUti ke rUpa meM svIkRta hai vaha sabhI mokSa jAne vAloM ko avazya prAptavya tathA mokSa meM rahane vAlI vastu nahIM hai| yaha to jaina darzana kI vizeSatA hai ki isameM sarvajJatA sabhI mokSa jAne vAloM ko prApta hotI hai tathA siddha avasthA meM bhI anantakAla taka banI rahatI hai| (2) lekhaka ne pravacanasAra meM tathA aSTapAhuDa meM AI huI strIdIkSA kA niSedha karane vAlI gAthAoM ke prakSipta hone kA prazna atyanta spaSTatA aura nirbhayatA se uThAyA hai| ina gAthAoM se jaisA ki lekhaka kA likhanA hai ki kundakunda eka kaTTara sAmpradAyika aura striyoM se ghRNA karane vAle vyakti ke rUpa meM upasthita hote haiM / merA vicAra hai ki kundakunda usa samaya ke vyakti haiM jaba sAmpradAyika matabheda kI bAtoM ne saMgharSa kA rUpa nahIM pakar3A thaa| aura isIlie isameM sandeha ko kAphI guMjAiza hai ki kyA ye gAthAeM svayaM kundakunda kI kRti hoMgI ? merA to yaha bhI vicAra puSTa hotA jAtA hai ki digambara AcAryoM kA strImukti aura kevalimukti jaise sAmpradAyika viSayoM para zvetAmbaroM se utanA virodha nahIM thA jitanA yApanIya saMgha ke prAcAryoM se thaa| ye yApanIya AcArya svayaM nagna raha kara bhI AcArA~ga Adi AgamoM ko pramANa mAnate the tathA kevalimukti aura strImukti kA samarthana karate the / yApanIya AcArya zAkaTAyana ne kevali mukti aura strImukti ye do prakaraNa hI banAye haiM jinakA khaMDana A0 prabhAcandra ne nya ya kumudacandra meM kiyA hai| AcArya kundakunda digambara the aura isIlie ve strImukti ke virodhI rahe hoNge| yaha bAta asaMdigdha hai / para kyA unake samaya meM ina viSayoM para usa rUpa meM sAhityika saMgharSa cAlU ho gayA hogA? yahI prazna aisA hai jo hameM isa natIje para pahu~cA detA hai ki ukta gAthAeM prakSipta honI caahie| A. amRtacandra jo ki kundakunda ke upalabdha TIkAkAroM meM prAdya TIkAkAra haiM, uma gAthAoM kI vyAkhyA * isake vizeSa itihAsa ke lie akalaGkagranthatraya kI prastAvanA kA sarvajJatva vicAra tathA pramANa mImAMsA bhASA TippaNa (pR. 21) dekhanA caahie|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] na karanA ukta gAthAoM ke prakSipta hone kA eka viziSTa sabala pramANa hai / prA0 kuMdakuMda kA samaya makairA ke tAmrapatra (saM0 388) ke ullekhAnusAra antata: abhI prathama zatAbdI mAnA jA rahA hai| zrI mAn premIjI kA yaha vizvAsa hai ki kuMdakuMda vikrama kI 5-6 vIM zatAbdI ke prAcArya hoNge| jo ho, para itanA nizcita hai ki unakI kRtiyAM hameM yaha batA detI haiM ki ve sAmpradAyika tIvratA Ane vAle yuga ke pahile hI ke vyakti haiN| inake samaya ke viSaya meM abhI aura bhI saMzodhana kI guMjAiza hai| A0 kuMdakuMda ke aSTapAhuDa meM anekoM gAthAeM aisI jo Avazyakaniyukti, dasa prakIrNaka, dazakAlika, Adi zve0 AgamagrathoM meM pAI jAtI haiN| isa viSaya meM to yaha mAnanA samucita hai ki bhagavAna mahAvIra svAmI ke upadeza kI prAcIna gAthAeM kaNTha paramparA se calI AtI thIM aura unheM ve jisa prakAra AgamasaMkalanA ke samaya AgamoM meM sagRhIta huI usI taraha prA0 kuMdakuMda ne apane granthoM meM bhI nibaddha kiyA hai| aSTapAhuDa graMtha ke viSaya kA sAmAnya paricaya prastAvanA meM diyA hI gayA hai| prA0 kuMdakuMda kA sAhitya di0 jaina sAhitya ke koSThAgAra meM apanA bahumUlya viziSTa sthAna rakhatA hai aura unakI prakRti AdhyAtmika hone ke kAraNa unakA sAhitya prAyaH sAmpradAyika matabhedoM se alipta rahA hogaa| abhI ina pAhuDoM kI prAcIna pratiyoM para se isa bAta kI jA~ca kI jarUrata hai ki unameM ye sabhI gAthAeM pAI jAtI haiM jo Aja unameM darja haiN| Aja rayaNasAra kI jitanI pratiyAM milatI haiM unameM gAthAoM kI hInAdhikatA tathA prakSiptattA para pUrA pUrA prakAza par3atA hai| anta meM maiM bAbU jagatprasAdanI ko dhanyavAda die binA nahIM raha sakatA jinhoMne saMskRta ke vidvAn na hote hue bhI isameM yatheSTa zrama kiyA aura grantha ko prAmANikatA ke sAtha aMgrejI meM anuvAda kiyA hai| mujhe aMgrejI bhASA ke vizeSajJoM se unake anuvAda ke viSaya meM kAphI santoSakAraka vAkya sunane ko mile / prastAvanA meM bhI unhoMne apanI sAmagrI aura zakti ke anusAra pUrva grahoM se mukta hokara svatantra vicAra kie haiN| paM0 pArasadAsajI zAstrI kA anuvAda bhI ThIka huA hai| para gAthAoM kI bhASA meM abhI saMzodhana kI paryApta guMjAiza hai| AzA hai ki Age bAbU jagatprasAda jI isI taraha anya sAhityika kAryoM meM apanA samaya lgaaeNge| anta meM apanI isa sUcanA ke sAtha hI apanA prAkkathana samApta karatA hUM ki jisa grantha kA bhI kArya ho pahile usakI prAcIna pratiyoM se milAna karake mUlapATha kI zuddhi karake hI anuvAda Adi hone cAhieM jisase grantha kA apane gaurava ke sAtha sampAdana ho / Aja sampAdana kA mApadaNDa kAphI UMcA ho gayA hai| ataH isake anurUpa hI hameM pragati karanA caahie| sya dvAda mahAvidyAlaya) kAzI. mahendra kumAra nyAyAcArya.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA __ prastuta pustaka bhagavat kundakunda viracit "aSTa pAhuDa" kA anuvAda hai, jo jana sAdhAraNa ko jaina siddhAnta kA sakSipta paricaya karAne ke uddezya se likhI isa kArya meM mujhe 3 prakAzita saMskaraNa upalabdha hue:- . paM0 rAmaprasAdajI kA bambaI se san 1924 meM chapA saMskaraNa jisameM hindI prazasti bhI dI gayI hai| (2) paM0 pannAlAla jI dvArA SaT prAbhUta' jo san 1920 meM bambaI se zrI mANika candra digambara jaina grantha mAlA se prakAzita huA hai| paM0 sUrajabhAna jI kRta 'SaT pAhuDa' jisameM cha: adhyAya kI mUla gAthAeM tathA unakA hindI kA anuvAda bhI diyA gayA hai| ina tInoM saskaraNoM meM mUla gAthAoM ke sAtha saMskRta chAyA bhI dI gaI hai| adhyAya 3 gAthA 14 tathA adhyAya 5 gAthA 52 ko chor3akara uparokta saMskaraNoM meM vizeSa antara nahIM hai| paM0 rAmaprasAda jI sampAdita mUla gAthA 3-14 apane viSaya kA pratipAdana nahIM karatI, anya saMskaraNoM kA pATha dUsare zabda ke aMtima akSara ko tIsare zabda kI Adi meM upasarga kI bhA~ti prayukta karane para ThIka baiTha jAtA hai aura yaha sahI pATha kahA jA sakatA hai| adhyAya 5 kI 52 vIM gAthA paM0 pannAlAla jI tA paM0 sUrajabhAna jI prakAzita saMskaraNoM meM samAna hai| paM0 pannA jAla jI ke saMskaraNoM meM zruta sAgara sUri kI saMskRta prazasti bhI hai jo IsA kI 16 zatAbdI ke vidvAn the| paM0 rAmaprasAda jI kA saMskaraNa san 1910 meM likhita paM0 jayacandra jI kRta hindI TIkA ke AdhAra para hai| isake atirikta paM0 pannAlAla jI ne apane saMskaraNa kA kaI hasta likhita lipiyoM se milAna karane kA parizrama kiyA, parantu paM. rAmaprasAda jI ne apanI racanA kisI aisI jA~ca kA ullekha nahIM kiyA, prazasti karane para bhI dhyAna nahIM diyaa| __ aisA pratIta hotA hai ki kisI vyakti ne bhUtajJAnI zabda kI manonIta paribhASA karane ke lie gAthA ko dUsare hI prakAra likha diyA hai, unakA prayAsa
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] zruta jJAnI aura zruta kevalI ko samAna mAnanA hai / gAthA meM ullikhita bhavyasena ko bhAva zramaNa pada prApta nahIM huA balki 11 aGga aura 9 pUrva ke pAThI hone para sakala zruta jJAnI bhI nahIM the| isakA prabhAva bhagavAna mahAvIra ke uttarAdhikAriyoM vizeSakara zrI kundakunda kA sthAna kahA thA, isakI jAMca Age kI jaaygii| .. saMskRta ke saMskaraNa meM prAkRta gAthA kA anukaraNa karane ke lie kucha vyartha zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai inako jaise kA taisA rahane diyA / paM0 pArasadAsajI kA hindI anuvAda bhAvArtha ke rUpa meM hai| zrI kundakunda kI racanAoM para prAcIna TokAeM saMskRta meM haiM, unameM saMskRta kI chAyA avazya hai kintu anuvAda kA prazna ina prazastiyoM meM kabhI nahIM uThA, yaha eka prakAra kA tAtparya hai / paM0 pArasadAsa jI kI TIkA bhI isI bAta kA anukaraNa karatI hai, hA~ usameM vistAra kama kara diyA hai aura bahuta sI bar3hI huI bAteM: isa Azaya se chor3a dI gaI haiM ki vistAra karane se par3hane vAloM kA dhyAna mUla para na jaaygaa| merA uddezya anuvAda ko ThIka zabdoM meM rakhane kA rahA hai jisase mUla gAthA kA asalI tatva bhaMga na ho, sambhava hai ki kahIM para upayukta zabdoM kA prayoga na ho sakA ho| 'sUtra pAhuDa' kI 24. 25 tathA 26 vIM gAthAeM aMgrejI anuvAda meM chor3a dI gaI haiM, jisakI vyAkhyA kI AvazyakatA hai| isa sambandha meM pravacanasAra ke mUla para bhI dhyAna dene kI jarUrata hai| prAcIna hasta likhita pratiyoM meM ye mUla sAdhAraNatayA zrI amatacandra athavA zrI jayasena kI TIkA kI prazastiyoM se milatA hai / zrI amRtacandra I0 1000 se pahale hue hai| zrI jayasenAcArya I0 1200 meM / inhoMne zrI amRtacandrAcArya kI prazasti ko dekhA thA, aura bahuta hadataka unhoMne isakA anukaraNa kiyA, kintu unake mUla meM 22 gAthAeM aura bar3hI huI milatI haiN| unhoMne likhA hai ki zrI amRtacandra ne ina gAthAoM ko chor3a diyA thA lekina isa viSaya meM koI pramANa nahIM diyA aura na yaha likhA hai ki jina granthoM ke AdhAra para zrI jayasena ne aisA likhA hai, kyA ve amRtacandra ko upalabdha na the| ina 22 atirikta gAthAoM meM se 11 to tIsare adhyAya meM 24 vI gAthA ke bAda haiM, aura yadi koI pravacanamAra ko par3he to yaha gAthAeM eka dama anupayukta jAna pdd'eNgii| gAthAeM striyoM ko mokSa na hone kI poSaka haiN| eka gAthA dIkSA ke lie jAti kI mahattA ke sambandha meM hai / pravacanasAra eka dArzanika grantha hai aura usameM Avazyaka tatvoM kI bhI ganveSaNA nahIM kI gaI jinakA usameM varNana hai| maiMne ina bAtoM kA anukaraNa nahIM kiyA / jAti ke sambandha kI gAthA bilkula aprAsaGgika hai, aura aSTa pAhuDa kI 1-27 vI gAthA kI bilkula virodhI hai ki jAti kI AvazyakatA samAja saMmbandhI kAryoM se hai, AtmajJAna ke lie nhiiN| bhagavata kundakunda
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke bAda kucha AcAryoM ne to yahA~ taka likhA hai ki cANDAla bhI yadi samyagdarzana se zuddha ho to pUjanIya hai| zrI amRvacandra dvArA ina gAthAoM kA kucha bhI ullekha na hone kA kAraNa yaha siddha karatA hai ki ye pIche se milAI gaI haiM jisakI puSTi uparyukta kathana tathA anya kAraNoM se pAI jAtI hai| inhIM gAthAoM se. digambara sampradAyoM meM matabheda huA, usa samaya kA itihAsa isa bAta kA sAkSI hai ki donoM AmnAyoM ke vidvAnoM meM gaharA saMgharSa thA / pro0 upAdhyAya ne ina atirikta gAthAoM ko ThIka mAnA hai, unakA kahanA hai ki zrI amRtacandra ne ina gAthAoM ko isalie chor3a diyA thA ki ve atyanta dArzanika the, aura unakA vicAra donoM AmnAyoM meM matabheda phailAne kA na thaa| uparokta 9 gAthAoM ke atirikta 13 gAthAeM vAda vivAda kI nahIM haiN| zrI amRtacandra kA unheM chor3a dene kA koI kAraNa pratIta nahIM hotA, zrI amRtacandra ne apanI prazasti meM kaI gAthAoM kI khUba vivecanA kI hai aura vizeSa bAtoM ko kaI jagaha duharAyA bhI hai| isalie yaha siddha nahIM hotA ki unhoMne grantha ko vistRta na hone ke kAraNa ina gAthAoM ko chor3a diyA ho, unheM apane viSaya para prema aura utsAha thA aura vidvatA ke dRSTikoNa se unakA pada zrI jayasena se kahIM UMcA hai, unakI prazasti se mAlUma hotA hai ki unhoMne grantha kI sArI gAthAe lI haiN| zrI jayasena ne pravacanasAra ke atirikta samayasAra aura paMcAsti kAyasAra meM bhI kucha vivAda rahita gAthAoM kA samAveza kiyA hai, yadyapi nizcita rUpa se isa bAta kA siddha karanA asambhava hai tathApi aise cinha milate haiM ki amRtacandra ke samaya taka ye atirikta gAthAeM grantha kA bhAga na thiiN| jahA~ taka puruSoM ke lie nagnatva aura striyoM ke lie savastratA kA prazna hai bhagavAna mahAvIra ke jIvana vyavahAra meM svayaM isake lie udAharaNa hai / strImukti ke viSaya para koI prAcIna grantha nizcita rUpa se isa samasyA ko hala nahIM karatA, yadi aisA koI grantha hotA to tatvArthadhigama sUtra ke racayitA svAmI umAsvAti isa viSaya kI upekSA na karate, digambara sampradAya ne isa prazna ko yukti yukta hala nahIM kiyA balki aisA Azaya nikAla liyaa| ___ zrI amRtacandra me jina gAthAoM ko nahIM liyA hai unameM se pravacanasAra kI 3 atirikta gAthAeM zabda prati zabda 'aSTa pAhuDa' meM duharAI gaI haiN| yadi ye gAthAeM aSTa pAhuDa kA bhAga hotI to zrI kundakunda athavA anya lekhaka dvArA 'pravacanasAra' meM unakA saMgraha kiye jAne kA koI vizeSa kAraNa na hotA / bhagavata kuMdakuMda ne apanI racanAoM meM sundara vicAroM ko bhinna 2 tarIke se doharAyA hai, kintu ye 11 gAthAe bilakula anAsaGgika hai aura 3 gAthAoM kA zabda prati zabda doharAnA eka aisI UMcI koTi ke vidvAn ke lie sambhava na thA / ataH zrI kuMdakuMda
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] aura zrI amRtacandra kI kIrti ko akSuNNa banAe rakhane kA kevala yahI mArga hai ki ina gAthAoM ko pIche se milA huA mAnA jAve usa samaya taka jabataka isake viruddha dUsare pramANa na mileN| sUtra pAhuDa meM nagnatA ke sambandha meM sArI gAthAeM prakaraNa viruddha haiM pro. upAdhyAya ne isa bAta para dhyAna diyA hai| unakA kahanA hai ki pustaka ke eka saMgraha graMtha hone ke kAraNa aisA honA sambhava hai| digambara aura zvetAmbara matabheda se pahale dvAdazAMga jisa rUpa meM thA zrI kundakunda viracita 'aSTa pAhuDa' usako saMkSepa meM varNana karane ke lie mUla graMtha hai| isalie vivAda ko usameM koI sthAna nahIM mila sakatA thaa| bhagavat / kundakunda ne apane vicAra 'caritra pAhuDa' tathA anya racanAoM meM bilkula spaSTa kara diye haiN| pro. thomasa kA bhI ina samAveSita gAthAbhoM para dhyAna gayA, isakA kAraNa unhoMne samaya ke tIvra matabheda ko samajhA thA / zrI kuMdakuMda ne apanI racanAoM meM pratipakSI sampradAya ke sAtha kisI vivAda amta viSaya para jora nahIM diyaa| vAstava meM unakI racanAoM meM anya dharma sambandhI vyavahAroM kA ullekha bahuta hI kama hai / isa viSaya para unake sarva sAdhAraNa vicAra 'niyamasAra' kI 11-155 gAthA meM spaSTa hai / jisameM unhoMne hara prakAra ke dhArmika vivAda ko niMdya batalAyA hai jaisA ki nimna gAthA se pratIta hotA hai:- ..... nAnA jIvA nAnA kama nAnA vidhA bhvellbdhiH| tasmAdvacanavivAdaH svaparasamayaivajanIyaH / / "vizva meM asaMkhya jIva haiM, agaNita karma haiM, aura labdhi ke aneka mArga haiM, isalie apane tathA dUsaroM ke dharma ke bIca vivAda tyAjya hai|" yaha samajhanA nyAya saMgata hai ki yadi ye gAthAeM pIche se milAI huI nahIM haiM to ve bhI kuMdakaMda ke dIrgha lekhana kAla ke usa pada ko prakAzita karatI haiM jisako ve ullaMghana kara cuke the| graMtha meM gAthA 8-29 bhI aprAkaraNika aura asaMgata hai, yadi yaha ThIka hai to zrI kuMdakuMda ko striyoM se ghRNA tathA jora kI kar3avAhaTa thI, kintu yaha bAta satya se bahuta dUra pratIta hotI hai aura unakI sArI racanAoM kI virodhI hai| yaha muzkila se AzA kI jA sakatI hai ki zrI kundakunda apane pUjya ArAdhya deva bhagavAna mahAvIra ke jIvanakAla meM caMdanA satI kI ghaTanA ko bhUla gae hoM jo ghaTanA eka abhAgI kanyA ke prati mRdutA tathA komalatA se prakhyAta thii| gAthA 5-76 tathA 77 zruta sAgara sUri kI TIkA meM nahIM milatI isalie ina gAthAoM kI bhI zrI kundakunda dvArA racanA saMdigdha hai|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kundakunda dakSiNa bhArata ke eka tyAgI mAdhu the, unheM digambara jainiyoM meM jaina siddhAnta para saba se prAcIna tathA saba se adhika vidvAna hone kA pada prApta hai| digambara aura zvetAmbara matabheda ke mujiba donoM AmnAoM ke sAdhuoM kI bAhya kriyA meM kucha antara hai siddhAnta meM koI antara pratIta nahIM hotA / vastra dhAraNa ke viSaya meM jisameM zvetAmbara sAdhu ko vastra dhAraNa karane kI AjJA hai| digambara ko nhiiN| itanA matabheda nahIM hai jitanA sAmAnyatayA samajhA jAtA hai| zvetAmbara sampradAya yaha svIkAra karate haiM ki bhagavAna mahAvIra ne apane jIvanakAla meM digambaratva grahaNa kiyA thA, aura svaya zvetAmbaroM ne sAdhuoM kI eka vizeSa zreNI ke nagnatA kI vyavasthA bhI kI hai| isa kAraNa zvetAmbara sampradAya meM zrI kundakunda kI racanAoM kA vizeSa Adara hai aura jahA~ taka sAdhAraNa jIvana kA sambandha hai ve zrI umAsvAmI racitaM tatvArthA dhigamako pramANa zAstra meM upayoga karate haiN| kAraNa yaha hai ki 19 vA aMga jisameM mUla siddhaa| upadiSTa aura vibhakta thA aura 14 pUrva lupta prAya ho gae the| pahale 11 aGgoM meM siddhAnta niyamAnusAra vibhakta nahIM haiM unameM kahIM 2 thor3A 2 kathAtmaka rUpa se diyA gayA hai / sambhavata: 12 veM aMga meM bhI aisA hI ho aura graMthoM meM vistAra se varNana ho, jisase mUla rUpa meM viSaya gUDha hone ke kAraNa unakA adhyayana kaThina ho gayA ho| isa 12 veM aMga kA nAma 'dRSTivAdaM' saMketa karatA hai ki bhagavAna mahAvIra ke AtmAnubhava para isakI nIMva rakhI gaI ho| zrI kundakunda se pahale zrI bhadravAhu prathama ne aGga racanA ko svIkAra nahIM kiyA thA, aura prAcIna kathAoM ke anusAra zrI bhadrabAhu prathama ke samaya donoM sampradAoM meM matabheda zurU ho gayA thA, jisake mukhyatayA nimna kAraNa the:1 bihAra meM ghora akAla par3ane para zrI bhadravAhu kA dakSiNa bhArata meM jAnA tathA unakI anupasthiti meM kucha muniyoM kA dinacaryA ke ghora niyaMtraNa ko ko DhIlA krnaa| 2 unakI anupasthiti meM jo zvetAmbaroM dvArA aGga racanA kI gaI thI usakA unako na maannaa| ___ zrI bhadrabAhu ke uttarAdhikAriyoM meM koI bhI aisA na thA jo sampUNa zruta jJAna ko samajhane kA dAvA karatA ho| ata kA jJAna prativarSa kama hotA gayA, aura siddhAMtoM ke sarvathA lupta ho jAne kA bhaya upasthita thaa| aise kaThina samaya meM bhagavata kundakunda kArya kSetra meM uttIrNa hue, unameM logoM ne pavitratA, satya, buddhi, utsAha aura pauruSa dekhA aura usa samaya ke logoM ne dharma siddhAntoM ko vismati se bacAne ke lie unakA abhinandana tathA AhvAna kiyA / isI kAraNa bhagavat kundakunda kA nAma bhagavAn mahAvIra tathA unake ziSya zrI gautama ke sAtha liyA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] jAne lagA, aura usakI smRti meM Aja bhI pratyeka dhArmika tathA sAmAjika kArya usa maMgalAcaraNa ko prArambha karake kie jAte haiM jo pustaka ke mukhya pRSTha para hai| yaha advitIya sammAna kevala zrI kundakunda ko bhagavAna mahAvIra ke 500 varSe mokSa jAne ke bAda prApta huaa| Upara zrI umAhavAti kA varNana AyA hai jo zrI kundakunda ke ziSya the, unakI racanA 'tatvArtha sUtra' bhagavat kI racanAoM para nirdhArita thI jisa racanA ko jaina vidvAna bar3e gaurava aura sammAna dvArA dekhate haiM, kintu isakA vyavahAra vivAdagrasta viSayoM ko nizcita karane ke lie pramANa tathA sUtroM ke AdhAra para siddhAMta kI vyAkhyA karanA hai| isake viparIta zrI kundakunda eka utsAhI lekhaka, sAdhu buddhimAn kavi, upadezaka tathA sabhI kucha the| unakI racanAeM kevala zikSA taka sImita na thIM balki pAThakoM meM zraddhA, utsAha aura unnati paidA karake unako Upara uThAtI thiiN| zrI umAsvAti kI racanA eka dArzanika tathA siddhAnta ko eka vaijJAnika DhaMga se peza karatI hai| vidvAnoM meM bhagavat kundakunda ke samaya ke viSaya meM kAphI matabheda hai| unakA samaya IsA kI 3 zatAbdI se lekara 5 vIM zatAbdI ke bAda taka batalAyA jAtA hai| pro0 upAdhyAya ne bhAratIya tathA yUropiyana vidvAnoM kI sammati ko samakSa rakhakara tathA tamAma upalabdha sAmagrI ko AlocanAtmaka dRSTi se anusaMdhAna karake bhagavat kaMdakuMda kA samaya IsA ke samaya ke lagabhaga mAnA hai / digambara tathA zvetAmbaroM ke pAsa jo bhagavAna mahAvIra ke uttarAdhikAriyoM kI paTTAvalI haiM jisameM zrI kundakunda taka tathA unake pazcAt hone vAla uttarAdhikAriyoM kA varNana hai, ve eka vizeSa pramANa haiN| pro0 upAdhyAya ina paTTAvaliyoM ko hI kevala pramANika nahIM samajhate, lekina pro. cakravartI apane paMcAstikAya ke saMskaraNa meM una paTTAvaliyoM ko jisa rUpa meM unheM eka yUropiyana vidvAn dvArA jA~ca karane ke bAda rakhA gayA hai, ThIka mAnate haiN| ina paTTAvaliyoM ke AdhAra para zrI kundakunda kA janma IsA se 52 varSa huA thA aura 44 varSa kI Ayu meM arthAta IsA se 9 varSa pUrva unhoMne AcArya pada grahaNa kiyA thaa| unhoMne 50 varSa taka arthAt IsA ke 42 varSa bAda taka isa pada ko suzobhita kiyA / isase spaSTa hotA hai ki IsA kI prathama zatAbdI ke pUrvArdha meM unake dIrgha jIvana kA mahat bhAga vyatIta huaa| isase paTTAliyoM kI vizeSa puSTatA aura unakA ThIka honA siddha hotA hai. jabataka aura saMtoSajanaka pramANoM ke AdhAra para unakA dobArA jAMcakara unakA saMzodhana na kiyA jAve, sAdhAraNa manuSyoM ke lie paTTAvaliyoM kA usI prakAra se mAnanA ucita hogaa| aba 'bodha pAhuDa' kI antima do gAthA jo isI viSaya se sambandhita haiM una para vicAra kiyA jAtA hai / 61 vIM gAthA zrI bhadrabAhu ke eka ziSya ke sambandha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 11 ] meM hai| aba yahA~ yaha prazna upasthita hai ki unakA Azaya kauna se bhadrabAhu se hai, aura kyA ullikhita ziSya kundakuMda hI the| 62 vIM gAthA zrI bhadravAhu ko zrutajJAnI batalAtI hai jinako pro0 upAdhyAya tathA kucha anya lekhakoM ne zruta kevalI samAna mAnA hai| zrI bhadrabAhu antima zruta kevalI the, isaliye yaha donoM gAthAeM unhIM ke sambandha meM mAnI gaI haiN| adhikatara logoM kA mata hai ki zrI kuMdakuMda ne apane ko zrI bhadrabAhu kA ziSya mAnA hai. kintu zrI bhadrabAhu kA aura zrI kuMdakuMda kA 300 varSa kA antara thaa| pro0 upAdhyAya mAnate haiM ki ziSya zabda kA artha zArIrika sambandha nahIM, balki Atmika sambandha mAnanA cAhiye / yadyapi gurU athavA AcArya zabda aise artha meM prayukta hotA lekina rUr3hi para calane vAle jena paNDitoM ne usakA artha ziSya zabda kA zArIrika sambandha se mAnA hai| kucha loga jo gAthAoM ko bhadrabAhu (prathama) ke sambandha meM samajhate haiM unakA mata hai ki ullikhita ziSya zrI vizAkhAcAyya haiM, jinase ziSya paramparA ke dvArA zrI kundakunda ne jJAna prApta kiyaa| yaha gAthAoM kA bijakala banAvaTI artha bana jAtA hai aura koI kAraNa samajha meM nahIM AtA ki bhagavat kundakunda ne inhIM do nAmoM kA ullekha kyoM kiyA jaba ki unase pahale dharma aura vidyA meM nipuNa aura bhI kaI prAcArya ho cuke haiN| isa viSaya meM 52 vIM gAthA jisakA pahale bhI varNana A cukA hai| isase spaSTa patA lagatA hai ki zabda zrutajJAnI se zrI kuMdakaMda kA Azaya usa vyakti se hai jisane siddhAnta kA jJAna prApta kiyA ho, aura 'pravacana sAra' kI gAthA 33-34 adhyAya 1 meM zruta kevalI ko vizeSa mahattA detI hai, aura zrutakevalI usako mAnA hai jisako zruta athavA siddhAnta granthoM dvArA AtmAnubhava prApta huA ho / zrI amRta candra apanI prazasti meM likhate haiM ki kevalI aura zruta kevalI isake atirikta koI antara nahIM hai ki jo anubhava zruta kevalI ko graMthoM dvArA prApta hotA hai vaha anubhava kevalI ko naisargika rUpa se, isalie bodhapAhuDa kI antima gAthAeM bhadrabAhu dvitIya se sambandha rakhatI haiM / jinase paTTAvaliyoM ke anusAra zrI kundakunda ne apanI prArambhika zikSA prApta kii| kisI na kisI rUpa se pUrNa siddhAnta zrI kudakunda aura zrI bhadravAhu ke samaya taka akSuNNa rahe hoNge| zrI bhadrabAhu usa samaya ke eka AcArya the| unako yadi sampUrNa nahIM to vizeSa jJAna avazya thaa| isase donoM gAthAoM kA artha ThIka bana jAtA hai aura bhagavAna mahAvIra ke uttarAdhikAriyoM meM zrI kundakunda kA sthAna nizcita ho jAtA hai / yadyapi bhagavat kundakunda eka mUla racayitA the lekina kahIM bhI unhoMne apane zrApako navIna siddhAntoM kA pratipAdaka nahIM batalAyA, aura na hI anya
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] vidvAnoM kA aisA mata hai| yadi unhoMne aisA kiyA hotA to jaina dharma meM eka navIna sampradAya janma le letA / 'jina' bhagavAn dvArA pratipAdita siddhAnta janatA ke samakSa sacAI ke sAtha upadiSTa karane kA dAvA "jina" zabda se unakA abhiprAya bhagavAna mahAvIra se ho sakatA hai| jinakI unhoMne vizeSa vaMdanA kI hai| jaina dharma kI utpatti ke prazna para yahA~ vicAra karanA ThIka na hogA itanA kaha denA ucita hogA ki jaina tathA hindU paramparA ke anusAra jaina dharma ke pravartaka zrI RSabhadeva the, jo isa avasappaNI kAla meM jainiyoM ke prathama tIrthaGkara the aura hinduoM ke 24 avatAroM meM 8 veM avatAra the, unakA samaya itihAsa se pahale kA hai jisakA nizcaya karanA muzkila hai| bhagavAna mahAvIra se 250 varSa pUrva 23 veM tIrthakara zrI pArzvanAtha hue| vidvAnoM ne bhagavAna pArzvanAtha kA honA svatantra pramANoM dvArA mvIkAra kiyA hai, kintu unake viSaya meM itanI jA~ca kI ki unake upadeza kA sAra kevala 4 pratijJAoM (vRtoM) meM baddha thaa| usI upadeza ko bhagavAna mahAvIra ne brahma vayaM vrata ko pRthak varNana karake 5 vratoM meM upadiSTa kiyA thaa| isa vrata kA samAveza bhagavAna pArzvanAtha ke samaya aparigraha vrata meM samajhA jAtA thaa| vartamAna rUpa meM siddhAnta pUrNa rUpa se bhagavAna mahAvIra svAmI kA upadeza mAnanA cAhie:prastuta pustaka meM jaina dharma kA kaI dRSTi koNoM se ullekha isa bAta kA dyotaka hai ki unake samaya meM siddhAnta pUrNa rUpa se vidyamAna thaa| ___ zrI kundakunda ne aneka grantha racanAeM kii| choTI aura bar3I saba milAkara unake 84 grantha batalAe jAte haiM, ve 95 varSa jIvita rahe / unakA lekhanakAla 50 varSa yA isase adhika hotA hai| yadyapi unakI racanAoM kA krama prakaTa karane vAlA koI itihAsa nahIM hai tathApi 'aSTa pAhuDa' vicAra aura DhaMga donoM prakAra se unakI pradhAna racanAoM meM sarva prathama mAlUma hotA hai| samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra aura paMcAstikAyasAra jo praur3hAvasthA kI pratIta hotI haiM, unakA DhaMga Thosa hai vicAra adhika Thosa aura gaMbhIra dRSTikoNa adhika vistRta hai, kintu aSTapAhuDa mUla siddhAnta ko asalI rUpa meM rakhane kA adhika mela khAtA hai| pAThakoM kI aSTapAhuDa kI svAdhyAya karane ke liye aura prAsaMgika gAthAoM kA Thoka artha samajhane ke lie jainiyoM kA sRSTivAda aura jaina mImAMsA kA sAdharaNa jJAna Avazyaka hai / grantha meM zikSA rUpa meM kucha lokAcAra kA bhI vivaraNa hai| prastuta pustaka kA lokAcAra sambandhI viSaya nahIM hai, mUla se hI usakI sAmAnya upamA samajha meM A jAtI hai, aura anuvAda meM bhI unakA sakSepa se saMketa hai| jaina dharma loka kA AkAra usa khar3e hue manuSya bat mAnatA hai jisakI TAMgeM phailI huI aura hAtha kUlhoM para hoM, isakA madhya bhAga dRSTigocara saMsAra hai jisameM bhUmi aura madhya loka hai, usake Upara 16 svargoM kA krama hai, saba se Upara siddha AtmAoM
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA nivAsa sthAna mokSa hai / isa viSaya meM itanA aura dhyAna rakhanA cAhiye ki bhukta AtmAoM kI yaha sthiti vyavahAranaya se vivakSita hai, nizcayanaya kyA mAnatA hai yaha bAta Age batalAI jaavegii| pRthvI ke nIce kramazaH 7 naraka haiM, saba se nIce nigoda hai| nigoda jIvoM kI maulika athavA prArambhika avasthA kA bhaMDAra hai| pRthvI para bhI nigoda rAzi ke jIva dikhAI par3ate haiM / ve bahuta sUkSma aura dRSTi agocara haiM, unakI utpatti kA pariNAma dUdha sa dahI kA bananA, madya se khamIra, AcAra murabboM kI sthiti, mAMsa tathA zAkAdi kA sar3anA hai| unako Adhunika vijJAna meM Bacteria kI samAnatA dI jA sakatI hai| ___ pRthvI aura narakoM ke bIca meM bhavana vAmI aura vyaMtara jAti ke deva nivAsa karate haiN| pRthvI caurasa aura gola hai aura usameM kucha mahAdvIpa haiM jinake bIca jambU dvIpa gola AkRti vAlA hai, usake cAroM ora aneka samudra aura dvIpa haiN| jambU dvIpa ke madhya sumeru parvata para devatA nivAsa karate haiN| jambU dvIpa meM aneka kSetra haiN| jisakA bharata kSetra nAma kA bhAga yaha bhAratavarSa hai| jambU dvIpa ke anya kSetroM meM vidyAdhara nivAsa karate haiM, unako vAyugAminI vidyA siddha hotI hai unakA gamana AkAza meM hai, isalie unako khecara bhI kahA jAtA hai| anya dvIpoM meM nIca jAti ke jIvoM kA AvAsa hai jo kurUpa aura beDaula haiN| sUrya tathA tArAgaNa vAstava meM meru kI pradakSiNA dete haiM, unakI pratIti eka bhrama hai kucha prAya dvIpoM meM sUrya aura candramA kI saMkhyA do 2 haiM, kucha meM 4-4 haiN| uttarI dhruva pradeza ke kinAre Asa pAsa yA usase kucha DigrI nIce khar3e hue manuSya ko jo dRzya dikhalAI detA hai, usase vaha bhI aisA hI natIjA nikAlatA hai| svargoM ke nivAsiyoM kI devasaMjJA hai / ahenta aura siddhoM kI bhI deva sajJA hai| svarga nivAsI deva arhanta aura siddhoM ke samAna pUjanIka nahIM haiM, ve apane jIvana kI nizcita avadhi ke bAda puna: manuSya gati meM janma lete haiM, unameM manuSyoM ko apekSA adhika iMdriya, jJAna aura Ananda kA kSetra adhika vistIrNa hotA hai| kintu ve yatna karane para bhI mukti pAne ke adhikArI nahIM haiM, jo muktidhAma Ananda kA saba se zreSTha rUpa hai aura jisakI prApti kevala manuSya paryAya se hI ho sakatI hai| nArakI jIva bhI naraka Ayu pUrNa karane para puna: janma lete haiM, yadyapi unheM bhayAnaka yaMtraNAeM sahana karanI par3atI haiN| unakA sthAna vanaspati aura pazuoM se UMcA hai aura kucha nAkiyoM kA to sAdhAraNa manuSyoM se bhii| nArakI manuSya paryAya prApta kara sakate haiM aura devoM kI bhA~ti manuSya paryAya pAkara mukti lAbha bhI
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] kara sakate haiN| pustaka meM deva, nArakI, manuSya aura tirya'ca, cAra gatiyoM kA kaI sthAna para ullekha hai| ____ lokAkAza 6 dravyoM se paripUrNa hai 1 jIva, 2 pudgala, 3 dharma, 4 adharma, 5 AkAza, 6 kAla / lokAkAza ke Upara alokAkAza hai, Adi ke 5 dravya jinako astikAya bhI bolate haiM, unakI sattA lambAI, caur3AI, vistAra Adi ke parimANa se hai, kAla eka pradezI hai, dravya kA lakSaNa sata hai arthAt chahoM dravya sattA rUpa se vidyamAna haiN| jIva zabda saMsArI jIva ora mukta jIva donoM ke lie prayukta hotA hai| sAmAnyatayA isakA vyavahAra karmayukta AtmA se hotA hai| saMsArI jIva 6 kAryoM meM vibhakta hai:-1 pRthvI, 2 jala, 3 vAyu, 4 agni (ye 4 bhUta tatva) aura 5 vanaspati ye sthAvara kahalAte haiM aura chaTe trasa jIva jinameM manuSya, dvIndriyAdika kIr3e, makor3e, pazu, deva, aura nAra kii| isase patA calatA hai ki jaina dharma ke anusAra pRthvI para koI bhI pudgala binA jIva ke sambandha ke nahIM hai, kintu mRta pazu, kaTA huA vRkSa. garama vAyu yA jala, bujhI huI agni, khadAna se nikalA huA patthara Adi nirjIva pudgala hai| kucha vidvAn jIvana sambandhI ina vicAroM meM jaina dharma ke. (animistic) hone kI eka jhalaka pAte haiN| jo bhI ho, jaina dharma meM aMdha vizvAsa athavA loka mRr3hatA ko sthAna nahIM hai aura sArA siddhAnta (ka dArzanika kasauTI para kasA huA hai| jo loga jaina dharma ko eka fantastic (behUdA) dhama mAnate haiM unako isa bAta para vicAranA cAhie ki vijJAna ke anusAra pRthvI eka agni kA golA thI jisase anya padArthoM kI utpatti huI, yadi jIva usameM kisI bhI rUpa meM sannihita nahIM thA to AyA kahA~ se ? ... dharma, adharma, AkAza aura kAla cAroM udAsIna dravya haiM / unase prakRti meM phenomena arthAt pariNamana hotA hai| ye dravya isa pariNamana ke sahAyaka nahIM kevala nimitta kAraNa haiM / dharma aura adharma kA vicAra jainadharma kA apanA hI hai| aba pustaka ke kucha pAribhASika zabdoM para vicAra kiyA jAvegA: jIva zabda kA varNana pahale kayA jA cukA hai| Atman zabda kA abhiprAya zuddha zrAtmA se hai / jahA~ taka kriyAtmaka saMsAra kA sambandha hai, AtmA azuddha avasthA meM hI pAI jAtI hai aura usakA pRthakkaraNa vicAra mAtra hai, AtmA ke 3 bheda haiM:1 bahirAtmA-- prarthAt jisakI zarIrAdika pudgala paryAyoM meM Atmabuddhi ho| 2 antarAtmA-prarthAt jo apanI AtmA ko zarIrAdika pudgala kI paryAyoM se
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 15 ] pRthaka samajhatA ho| 3 paramAtmA-isakA vyavahAra mukta arthAt karma rahita prAtmA se hai| . eka hI jIva ke kabhI bahirAtma aura kabhI antarAtma bhAva hote haiN| paramAtmAvasthA meM jIva tathA AtmA eka hI artha ke dyotaka haiM / (adhyAya 6 gAthA 4-5-6) bhagavat kundakunda ke dUsare graMthoM meM 'samaya' zabda bhI AtmA ke liye prayukta kiyA gayA hai / isakA prayoga (universal) vizvadRSTi se kiyA gayA mAlUma hotA hai, yadyapi jainadharma meM eka AtmA se bhinna koI brahma avasthA nahIM mAnI gii| ____ jainadharma "anekAntavAda" nAma se bhI prakhyAta hai / isakA abhiprAya hai ki satya ke aneka dRSTikoNa haiM aura isako aneka dRSTikoNa se dekhanA cAhiye, isako naya vivakSA bhI kahate haiM, sAmAnyatayA vyavahAra aura nizcaya inhIM 2 dRSTikoNoM para vicAra kiyA gayA hai, inako dravyAthika dRSTikoNa bhI kahA jAtA hai| nizcaya ke bhI zuddhanizcaya aura azuddha nizcaya do bheda haiM / zuddha nizcaya kA artha sampUrNa satyatA athavA pUrNa honA hai (2-6) ise paramArthika naya bhI kahate haiN| isa siddhAnta se syAdvAda kA siddhAnta sannihita hai, jo jJeya kI bhinna avasthAoM ko nAnA dRSTikoNoM se darzAtA hai, yadyapi zrI kundakunda ne isa saptabhaMgInaya kA varNana kiyA hai, kintu unhoMne kahIM para isakA prayoga nahIM kiyaa| upayoga zabda (5-148) bAra bAra usa rUpa meM prayukta nahIM hai jaisA ki zrI kundakunda ke anya granthoM, meM usakA anuvAda karanA kaThina hai| prophesara thomasa response zabda ko usake samAna mAnate haiM usa samaya jaba isakA prayoga jIvita prANiyoM ke lie ho, anya avasthAoM meM zrI kundakunda hI svayaM ise jJAna aura darzana kA samAnArthaka mAnate haiN| kucha avasaroM para sAdhAraNa zabda ken usake abhiprAya ko bodha karA degA / 5-148 gAthA meM upayoga' zabda kA darzana aura jJAna ke sAtha ullekha he aura vahA~ para usakA anuvAda sAvadhAnatA sa kiyA gayA hai| nirvANa' zabda AtmA kI muktAvasthA ke liye prayukta hai, mokSa mukti ko kahate haiM / siddha eka mukta AtmA ko, arahaMta yA 'jina' zabda ananta catuSTaya yukta AtmA kI usa avasthA ko udyota karatA hai jo mukti se pahale hotI hai, usa avasthA meM kevala 4 aghAtiyA karma (Ayu, nAma, vedanI aura gotra) avazeSa rahakara anya sabhI karma naSTa ho jAte haiM, ye aghAtiyA karma bhI sattA mAtra meM rahate haiM / arahaMtoM kI upAsanA siddhoM se pahale kI jAtI hai| caubIsa tIrthaGkara ve niyamita arahata the. jinhoMna dharma kA pracAra karane meM vizeSa bhAga liyA thaa| 'sAdhu', 'zramaNa' athavA 'muni' zabda eka pavitra dhArmika aura virakta sanyAsI ke liye prayukta hote haiN| zikSA dene vAle guru ko 'upAdhyAya' tathA muni saMgha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] ke pradhAna ko 'AcArya' kahate haiN| arahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ina pA~coM ko paMcaparameSTI kahate haiM / ( 6-104) dharma kI rakSA ke artha deha kA parityAgana 'sallekhanA' nAma kA vrata hai jisakA eka svIkRta rUpa hai| jisa samaya eka dhArmika vyakti kinhIM khAsa avasthAoM meM dharma ke AcaraNa ko ThIka na pAla sake, usa samaya 4 ArAdhanA ko grahaNa kara zarIra se mamatva haTA kara AtmA ke svabhAva jJAna aura darzana meM dhyAna lagAkara zarIra chor3a de / (adhyAya 3 gAthA 25-26) graMtha meM 5 prakAra ke jJAna kA ullekha hai parantu vistRta varNana nahIM hai (5-7) matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH payayajJAna aura kevalajJAna / prathama do parokSa athavA indriya janita jJAna haiM, aura anta ke 3 pratyakSa athavA atIndriya jJAna haiN| parokSa jJAna kevala kriyAtmaka (vyavahArika) bAtoM se sambandhita hai, isakA sambandha vastu apekSA se hai / jJAna meM dravya, kSetra kAla aura bhAva kI apekSA saM parivatena hotA rahatA hai / pratyakSa athavA atIndriya jJAna se satva kA bodha hotA hai / jisa patha para isa jJAna kI prApti hotI hai vahA~ jJAna, jJAtA. jJeya athavA jJAna ke rUpoM meM koI bheda nahIM rhtaa| kevala jJAna se parama brahma kI pratIti hotI hai (a0 5 gAthA 59, 63) se yaha patA calegA ki vaha paramabrahma anirvacanIya hai aura usakI zabda dvArA varNana nahIM ho sktaa| yaha parama brahma nyAya ke dvArA bhI adhyayana kA viSaya nahIM bana sakatA, isalie parama brahma ko jAnane ke lie jaina dharma ne eka nirAlA tarIkA nikaalaa| isane pahale saMsAra sambandhI niyamoM kA adhyayana kiyA aura inhIM niyamoM dvArA Atma jJAna ko jAnA / pustaka meM dravya, kSetra, kAla aura bhAva 4 prakAra ke parivartana kA ullekha hai, jo vastu se sambandha rakhate haiN| dravya meM utpAda, vyaya, aura dhauvya, ye tIna guNa sadaiva vidyamAna haiM / jo guNa dravya meM tanmaya hote haiM ve pratyeka paristhiti meM usameM vidyamAna rahate hai| kintu jo sthiti tathA pragaTatA ke bhAva para nirbhara rahate haiM, ve kAlAnusAra badalate rahate haiN| AtmA para yaha siddhAnta lAgU karane para yaha avasthA hogI ki jo guNa AtmA meM svAbhAvika hote haiM ve sadaiva vartamAna rahate haiM, para anya guNa jo jIva kI eka vizeSa gati yA sthAna meM prakaTa hote haiM ve aA tathA jA sakate haiN| jIva Adi (zuru) se hI una guNoM ko dhAraNa kie rahatA hai jo muktAvasthA meM usameM hote haiM aura ina guNoM kA pUrNa rUpa se prakaTa na honA kisI bAhya kAraNa (karma) se sambandha rakhatA hai / ( a0 5-gAthA 149. 150 ) eka bAta jisakA yadyapi pustaka meM varNana nahIM hai, usakA yahA~ spaSTIkaraNa Avazyaka hai| kevala jJAna ko sirpha vyavahArika dRSTi koNa se sarvajJatA samajhA jAtA hai| nizcaya kI dRSTikogA se isakA artha kevala AtmajJAna hai| isa viSaya para zrI kundakunda ke "niyama sAra' grantha meM vistAra se vicAra kiyA gayA hai| 11 veM (bhAge pRSTha 21 para dekhiye )
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 17 ] prakaraNa ke antima bhAga meM parivartita ho gaI mAlUma hotI hai / samyajJAna 'aSTapAhuDa' meM 8 prakaraNa haiM, isakA viSaya mukti prApti karane ke dRSTiko se jIvana kA krama nizcita karanA hai / jainadharma Izvara ko sRSTi racayitA tathA uddhAraka nahIM mAnatA / AtmA apane bhAgya kA svayaM vidhAtA hai, kintu jinhoMna mukti kA mArga pradarzita kiyA hai unakI vandanA karatA hai| samyaka darzana, aura samyak cAritra kI prApti se ( jinheM ratnatraya bhI bolate haiM / mukti hotI hai| prathama prakaraNa meM darzana tathA tIsare maM cAritra kA varNana hai| sAtaveM aura AThaveM prakaraNa kA sambandha bhI cAritra se hI hai / dUsare, cauthe aura pA~caveM prakaraNa kA viSaya prAyaH jJAna hI hai / chaTe meM antima phala athavA mukti kA varNana hai / tInoM ratna eka dUsare se bilkula asambandha nahIM haiM / darzana jJAna aura cAritra kI prApti aura vRddhi sAtha hI sAtha hotI hai| ye eka dUsare para apanA prabhAva DAlate haiM / ( a0 1-gA0 15, 16 tathA a0 3 gAthA 1. 2 ) pratyeka prakaraNa meM bahuta sA viSaya ekasA hai aura usameM AvRtti tathA punarAvRtti kA saMyoga hai / 1 + Atmonnati ke lie sabase prathama samyaka darzana tathA satya zraddhAna Avazyaka hai / vyAvahArika dRSTikoNa se samyak darzana kI paribhASA jinendra deva dvArA upadiSTa khAta tatvoM kI sattA meM pUrNa vizvAsa rakhanA hai / nizcaya dRSTikoNa se isakA artha AtmAnubhava hai| isalie jaina dharma kA kendrIya siddhAnta zrAtma vicAra hai, bAkI saba dharma siddhAnta isI ke pIche haiN| yaha bAta siddhAnta ke manovaijJAnika vikAsa ko prakaTa nahIM karatI, parantu isake tArkika pradarzana ko sugama banAtI hai / eka tArkika yaha tarka kara sakatA hai ki yaha to prazna kA uttara pahale se hI nizcita kara lenA haiN| para, jaisA ki pahale hI kahA hai ki yaha prazna vAstava meM pratyakSa jJAna yA anubhava kA hai, jo bhASA aura tarka ke atIta hai| tarka zAstra isa viSaya meM eka nizcita sImA taka hI sambandha rakhatA hai jo apekSita kSetra meM hai, isI kAraNa eka mahAn vicAraka ne kahA hai ki jaina taka spaSTa rUpa se advaitavAda (mouism ) kI ora saMketa karatA hai parantu usa taka pahucatA nahIM, isase Age tarka asambhava hai parama brahma nivacanIya aura kevala jJAna gocara hai / Atma svarUpa kA varNana aSTapAhuDa meM bharA par3A hai aura pratyeka prakaraNa isakA ullekha hai / AtmA, anAtmA ( para dravya athavA zarIra ) se bhinna hai / para dravya meM zarIra athavA iMdriya bhI saMyukta hai| yaha svatantra tathA avibhAjya hai / yaha apane bhAva svayaM hI pragaTa kara sakatI hai| darzana, jJAna, cAritra saba isameM sannihita hote haiM / sAmyabhAva isameM svAbhAvika hotA hai / sArI kaSAya bhAvanAeM aura pratyeka prakAra kI kriyA cAhe ve acchI hoM yA burI, athavA udAsIna isase aparicita hotI haiN| jo bhI anya rUpa AtmA pragaTa hAta hai ve kama ke rUpa meM para
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [18] dravya ke sAtha isakA sambandha hone ke kAraNa hote haiN| yaha kevala karmoM kI graMthi hai jo isake pUrNa prakAza (unnati) meM bAdhaka hotI hai / jaba AtmA karma rahita ho jAtI hai taba yaha zuddha upayoga, ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha aura anantavIryamaya ho jAtI hai / yaha siddha athavA kevalI kI avasthA hotI hai / arthAta muktAtmA jise 'ziva', 'brahma', 'viSNu' aura 'buddha' bhI kahate haiM / 1 AtmAnubhava ke binA jJAna aura tapazcaraNa naraka kI ora le jA sakate haiM (a0 2 gA0 15-16, a0 3 gA0 18-19-38-43, a0 4 gA0 12-13- 40, a0 5 gA0 31-51-58-62-64-77-151, a0 6 gA0 35-51-81-104-105, a0 8 gA0 11-27) / isa pustaka meM AtmA kA eka guNa arthAt usakA sarva vyApaka honA pUrNa rUpa se nahIM darzAyA gayA hai, yadyapi usakA anumAna uparokta gAthAoM se ho sakatA hai aura usakA saMketa a0 5, gA0 151 meM bhI hai| yaha bAta zrI kundakunda kI anya kRtiyoM meM spaSTa rUpa se darzAI gaI hai jaise pravacanasAra gAthA 23, 25 tathA paMcAstikAya sAra gAthA 31, 32 / pravacanasAra meM AtmA ko jJAnamaya darzAyA gayA hai aura isalie jJAna dvArA jJAna ke samAna vistRta batAyA gayA hai / yaha dRSTikoNa bAda ke, una jaina vidvAnoM dvArA bhI svIkRta thA jinake graMtha pramANika mAne gae haiN| udAharaNa ke liye 'paramAtma prakAza' kI 50, 54 vIM gAthA meM yaha varNana hai ki AtmA vAstava meM jJAnamaya hai ataeva sarvavyApaka hai / kyoMki paramAtmA meM indriya jJAna nahIM hai athavA isako jaDa yA nirjIva bhI kahate haiM aura kyoMki paramAtmA karma rahita hotA ataH ise zUnya bhI kahate haiM / jaba AtmA kI apanA zarIra chor3ane se pahale karma kriyA naSTa ho jAtI hai usa samaya AtmA kA AkAra tatzarIra pramANa ho jAtA hai / yaha antima dRSTikoNa hai jo a0 5 gA0 148 meM varNita hai, jisase saMsArika AtmA ke guNoM kA jJAna hotA hai / samyaka darzana kI sAmAnya vyAkhyA pahale kI jA cukI hai| prathama prakaraNa darzana kI mahattA tathA vizeSatA kA aneka prakAra se varNana hai| kyoMki nizcaya ke dRSTikoNa se darzana kA artha AtmAnubhava lagAyA gayA hai. isalie samyak jJAna tathA mithyA jJAna meM bheda karane ke lie isakI AvazyakatA pdd'ii| yaha tRtIya prakaraNa meM varNita hai, jisameM isa bAta ko spaSTa kiyA gayA hai ki kisa prakAra darzana cAritra meM pratibimbita ho jAtA hai / tRtIya prakaraNa kI 7 vIM gAthA samyak darzana ke 8 aMgoM kA varNana karatI hai / athavA (1) niHzaMkita - zaMkA na karanA. (2) ni:kA~kSita - viSaya janya sukha kI kAMkSA na karanA, (3) nivicikitsita - glAni na karanA, (4) amRDha dRSTi - mithyA mArga se sahamata na honA, (5) upagUhana - niMdA ko dUra karanA, (6) sthitikaraNa - dharmacyuta prANiyoM ko dharma meM sthira karanA, (7) vAtsalya
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [19] yathA yogya Adara karanA, (8) prabhAvanA-dharma kA mAhAtmya pragaTa krnaa| jaina dharma kA vizeSa varNana karate hue a03 gA0 11 tathA 12 meM likhA hai ki isa ke anuyAyiyoM meM vAtsalya, vinaya, anukampA, sudAna, pararakSA, aura saralatA honI cAhiye / a06 gAthA 90 meM likhA hai ki ahiMsA dharma, nirdoSa deva tathA nirgrantha guru meM zraddhAna karanA samyak darzana hai| samyaka darzana, jJAna aura cAritra se Atma zraddhAna hotA hai| AcaraNa manovRtti ke AdhIna hai aura sArA 5 vA adhyAya isa bAta ko puSTa karatA hai ki jJAna aura cAritra cAhe kitanA bhI adhika aura nirdoSa ho, zuddha bhAvoM ke binA saba vyartha hai| zuddha bhAvoM meM pramAda, ajJAna, tathA mUDhatA ko bilkula sthAna nahIM hai / AtmA ko zarIra tathA indriya kI sahAyatA ke binA svataMtratA se kArya karane kA abhyAsa honA cAhie / Atmika unnati meM kula tathA jAti kI koI gaNanA nahIM hai / samyaka darzana, jJAna aura cAritra AtmA meM sannihita hote haiM / darzana kA athe zrAtmAnubhava hai samyagjJAna prAtmA kA vAstavika svarUpa jAnane ko kahate haiN| samyaka cAritra AtmA kI zuddhatA kI pUti kA nAma hai darzana-jJAna aura cAritra eka dUsare ke poSaka haiN| (a. 3 gA0 18) (a0 4 gA0 83) binA darzana ke cAritra vyartha hai (a03 gA0 10) zuddha cAritra ke lie jJAna ke sAtha spaSTa aura zuddha vicAra bhI Avazyaka haiM (a03 gA041) zuddha AcaraNa ke binA jJAna tathA Atma saMyama ke binA tapa niSphala hai (a.8 gA0 37) arahaMta bhakti, anubhavadvArA zuddha darzana, indriya viSaya se virakti aura zIla ye saba samyagjJAna ke hI rUpa haiM (a0 8 gA0 40) jIvita prANiyoM para dayA, indriya damana, satya acaurya, brahmacarya, saMtoSa, samyak darzana, jJAna aura tapa ye zIla kA parivAra hai (8-19) niyaMtraNa ke lie nizcita vrata Avazyaka hai| jinakI kaThinatA manuSya kI sahana zakti ke anusAra honI cAhiye (6-43) gRhasthI aura sAdhu ke lie bhinna bhinna pratijJAeM upadiSTa haiM (a07 gA0 24, 25, 26) niyamoM kA pAlana grahasthoM ke liye bhI kAphI kaThina hai kintu muniyoM ke lie to isakA rUpa vAstava meM ... zarIra kI cintA yA vicAra kA pUrNa tyAga hI hai| jaina dharma ko kucha loga-pessimistic athavA udAsIna aura saMsAra ko kevala duHkha rUpa kahane vAlA dharma kahate haiM, kintu ina zabdoM kA prayoga jisa artha meM ve sAdhAraNatayA prayukta karate haiM, jaina siddhAnta ke lie lAgU nahIM hai| jaina dharma meM jIvana ko balA samajhakara tyAgane aura mRtyu ke anantara prasannatA pUrvaka jIvana'. kI sattA kA koI vicAra nahI hai / jaina dharma jisa Ananda ko mAnatA hai vaha paramAnanda ise isI jIvana meM prApta ho sakatA hai / parigraha kA tyAga paramArtha samajha kara nahIM kiyA jAtA balki isalie ki sAMsArika parigraha jIvana
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] ke vAstavika anukaraNa meM manuSya kA dhyAna bhaMga kara dete haiM (a.5 gA0 3 tathA a0 6 gA0 29, 32) tapa kevala niyantraNa ke lie hai kyoMki sukhAbhAsa meM prApta huA jJAna duHkha par3ane para vinaSTa ho jAtA hai| kina avasthAoM aura mAnasika vicAroM meM tyAga lenA cAhie, yaha adhyAya 6 gAthA 49 meM vidita hai| muni avasthAoM meM ghora parISaha sahana karane kI tathA vAyu, sardI aura garmI sahane kI Adata Avazyaka hai| asvastha vyakti ko muni banane kI AjJA nahIM hai| koI vyAdhigrasta athavA aMgahIna bhI dIkSA nahIM le sktaa| munidharma jaisA ki pahale batalAyA hai, sAmarthya ke anusAra hI honA cAhie / sAmarthya kA artha yaha hai ki use kisI prakAra kI vipatti kA anubhaka na ho / yadi muni ko duHkha kA anubhava huA to muni pada lAbhadAyaka hone kI apekSA hAnikAraka adhika hogA (a07 gA09) indriya janita sukhoM kA tyAga usake lie sukhoM kA balidAna pratIta na ho| indriya janita sukha svayameva chUTa jAtA hai kyoMki manuSya ko Ananda kA eka UMcA srota mila jAtA hai (8-24) / bhAvI sukha kI vAMchA balki nirvANa ke lie bhI lAlasA kI AjJA nahIM (6-55) / ye saba jaina dharma ke Atma svarUpa kA phala hai tapazcaraNa kI sImA zuddha bhAvanAoM se parISaha sahana karate hue tapasvI ke udAharaNa se hI mAnI jA sakatI hai| zrI kundakunda ke jIvana se yaha zikSA milatI hai ki tapa kA pAlana karate hue 95 varSa unhoMne aise Ananda se bitAe jo unake lie paramAnanda rUpa thA, aura unakA jIvana manuSya jAti kI unnati sambandhI eka atyanta ucca prakAra kI mAnasika sphUrti se pUrNa thA, yadi tyAga kA yaha phala ho sakatA hai to vAstava meM jIvana vyatIta karane ke lie yahI saccA siddhAnta hai| pro0 upAdhyAya kA vicAra hai ki Arya prakRti meM isa prakAra ke tyAga kI praNAlI nahIM thii| hindU graMthoM meM tyAga, usakI zakti tathA guNoM kI aneka kathAeM haiM / lekina una graMthoM meM kahIM para unako anAryamUlaka hone kI sambhAvanA kA niSedha nahIM hai / jaina zAstroM tathA zrImada bhAgavad ke anusAra jaina muni ke tya ga kI upamA zrI RSabhadeva ke jIvana ke AdhAra para do gaI hai, jo kevala dhyAnAvasthA meM lavalIna the aura jinako zarIra tathA bAhya kriyAoM kI koI cintA na thii| zrI RSabhadeva kA varNana vedoM meM bhI milatA hai| isase spaSTa hotA hai ki tyAga kA yaha rUpa cAhe anArya mUlaka hI ho / AryoM ne ise apanI sabhyatA ke unnata tathA Adi kAla meM hI apanA liyA thaa| jaina grathoM ke AdhAra para patA lagatA hai ki saba se pahale sabhyatA kI zikSA bhagavAna RSabhadeva ne dii| unhoMne khetI tathA nAnA prakAra ke zilpa, grAma tathA zaharoM kI racanA Adi sikhalAI jisakA prArambha unake pUrvaja kula karoM ne sAdhAraNa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 21 / rUpa se kiyA thA, arthAt bhakSaNIya phaloM kA anusandhAna, pazupAlana, saMsthAoM kI sthApanA tathA AtmarakSA ke lie patthara aura lAThI kA prayoga, jAyadAda, vaMza tathA phirke Adi kI vyavasthA aura rAjanIti ke niyama / zrI RSabhadeva ke pitA aMtima kulakara the| yadi bhagavAn RSabhadeva Arya jAti ke nahIM the to jaina tyAga kA mUla rUpa bhI anArya mAnanA pdd'egaa| kisI bhI vyakti ko jaina dharma tathA anya dharmoM ko tulanAtmaka dRSTi se vicAra karane kI icchA hotI hai| kiMtu yahAM yaha viSaya aprAsaMgika hogaa| jaina dharma kA AdhAra eka rahasyamaya anubhava dhArA hai, kintu usakA vikAsa bahuta niyamabaddha hai aura varNana zailI suspaSTa aura sIdhI hai, jisase sugamatA pUrvaka vidita ho jAtA hai ki vaha prema aura sevA ke siddhAntoM se viparIta siddhAnta dhArA nahIM hai| isase adhika yaha bhI kaha sakate haiM ki AtmAnubhava kisI rUpa meM bhI ho (zrI kundakunda ne apane samayamAra kI prArambhika gAthAoM meM anubhava ke aneka rUpa hone kI saMbhAvanA ko mAnA hai) usase jo bhAva utpanna hote haiM, jo sadAcAra kI rIti jJAta hotI hai, aura jo sAmAjika prabandha pratIta hotA hai, inameM samAnatA hI dikhAI detI hai, kevala kSetra aura kAla ke anusAra usameM bheda ho jAtA hai| aktUbara 1943 .-jagataprasAda noTa-aMgrejI bhUmikA kA yaha anuvAda lA0 rAjakizana jI dehalI nivAsI ne kiyA hai| (pRSTha 16 se Age) 11veM adhyAya kI aMtima gAthA meM kahA hai - jAnAtipazyati sarva vyavahAranayena . kevalI bhagavAn / kevalajJAnI jAnAti * pazyati niyamena AtmAnam // athAt kevalI bhagavAna vyavahAra naya se saba kucha jAnate tathA dekhate haiN| nizcaya naya se kevala AtmA ko hI jAnate tathA dekhate haiM, dUsare zabdoM meM AtmA hI meM samasta padArthoM kA samAveza hai (AtmA meM hI samasta jJAna sannihita hai) kevalI ko Atma jJAna ho jAne se saba jJAna ho jAnA cAhie kintu para dravya unake upayoga meM nahIM aataa| bA0 zItala prasAda jI ne pravacanasAra ke apane saMskaraNa meM 29 vIM tathA usase Age kI gAthAoM kA isI bhAva se anuvAda kiyA hai / yahA~ yaha kahanA ucita hogA ki uddhRta gAthA vAstava meM pustaka ke 12 prakaraNa meM honI cAhie thI, jisameM isa viSaya para vicAra kiyA gayA hai aura jo kisI samaya nakala karane ke avasara para 11 veM ( zeSa 17 pRSTha se prArambha hogA)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ savatta zuddhi azuddhi patra prastAvanA | pRSTha paMkti azuddha 37 8 suvItarAyaM suvIyarAyaM pRSTha paMkti azuddha zuddha ,, 20 sakI usakI 2 25 cakSaSA cakSuSA 38 16 rahita sahita 3 32 uma una 39 19 kAra kAraNa 4 20 prakSiptattA prakSiptatA 45 7 vaidya vedya 6 4 kh| kahA~ 56 4 ahiyapara ahiyayaraM ,,, 30 ganveSaNA gaveSaNA 58 3 SaDaNa paDaNa 7 9 uparokta upayukta ,, 11 panabha patanabhaGgaiH 9 23 dinacayar2yA dinacaryA 59 16 prakAra prakAra 13 2 bhukta mukta ,, 17 kkara kara 17 26 anivacanIya anirvacanIya 60 12 dravyazrayaNa: dravyazramaNa: 18 11 uparokta upayukta ,, 16 ramaNa maraNa 63 1 sakta zuddhi azuddhi patra grantha , 20 prarigraha parigraha 5 10 vidaNha vidaNhU 67 19 bAhira bAhirA 14 21 NijjAyaya NijjAya 70 10 sAyare sAgare 16 25 samitibhASeNa samitibhASayA / 73 17 prabandha bandha 21 1 sthitIkaraNa sthitIkaraNa / 79 25 tivva dukkhaM tivvadukkhaM 22 2 maggaNaguNa magagaguNa 83 7 lAma lAbha , 16 jinasamyaktma jinasamyaktvama 97 1 tIrthakara tIrthakara 27 8 paMceMdiyaM paMceMdiya 99 2 Namo NamoNamo 28 4 mahAnti mahanti 100 3 AmA prAtmA 29 5 turayammi turiyammi , 5 AvmA AtmA ,, 14 rAgadveSadInAM rAgadveSAdInAM / 102 15 mokSasya mokkhassa 30.6 jinamA jinamArge 105 11 svaga svarga ,, 13 vibhakta vibhakti 116 7 samacarita sagaritta 34 20 dhyAnaya dhyAnasya 118 12 paragANu paramANu 3513. kahalAtA kahalAtA hai | 124 14 paricatta paricatta 35 19 vItarANA vItarAgA 37 6 syAga tyAga
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthAnukramaNikA viSaya pRSTha saMkhyA prastAvanA hindI anuvAda 33-50 1 darzana pAhuDa 2 sUtra pAhuDa 3 cAritra pAhuDa 4 bodha pAhuDa 5 bhAva pAhuda 6 mota pAhuDa 7 liMga pAhuDa 8 zIna pAhuDa 51-68 . 66-128 129-135 136-147
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuvAdaka kA vaktavya vijJa pAThako! jaina siddhAnta ke uccatama grantha aSTapAhuDa ke racayitA zrI kundakundAcArya ke viSaya meM kucha kahanA sUrya ko dIpaka dikhAnA hai, kAraNa ki ukta AcArya ke nAma se samAja kA pratyeka vyakti paricita hai| yadyapi inake janma sthAna aura graMtha racanA ke kAla meM logoM ke bhinna 2 mata haiM, tathApi yahA~ kevala itanA hI kahanA paryApta hogA ki upayukta AcArya kA janma vikrama kI dUsarI zatAbdI se pA~cavIM zatAbdI ke madhyakAla meM huA hai| tathA inhoMne dakSiNa bhArata ke kauNDakoNDa nAmaka sthAna ko apane janma se vibhUSita kiyA, usI sthAna ke nAma se inakA nAma bhI kundakunda AcArya prasiddha huA / inake janmAdi viSayaka aitihAsika bAtoM kA pUrA varNana isa grantha ke aMgrejI. anuvAdaka zrImAn bAbU jagataprasAda jI jaina C. I. E. mahodaya ne apanI bhUmikA meM bhalI bhA~ti kara diyA hai / yadyapi isa graMtha para hindI aura saMskRta kI aneka TIkAeM upalabdha haiM, tathApi bhAvoM kI aspaSTatA aura rIti kI prAcInatA ke kAraNa Adhunika pAThakoM ko adhika rucikara pratIta nahIM huii| isalie jaina sAhitya ke premI aura udAracitta zrImAn bAbU jagata prasAda jIC.I. E. janarala saikraTarI amAthAzrama dehalI kI preraNA se maiMne yaha sarala va saMkSipta hindI anuvAda karane kA sAhasa kiyA hai / isa graMtha kA anuvAda karane meM mujhe zrI 108 zrutasAgara sUri racita SaTapAhuDa kI saMskRta TIkA, paM0 sUraja bhAna jI kI hindI TIkA aura jayapura nivAsI pa. jayacandra jI chAvar3A kI prAcIna hindI TIkA se paryApta sahAyatA milI hai / jisake liye maiM upayukta mahAnubhAvoM kA hRdaya se AbhAra mAnatA huuN| graMtha kI mUla gAthAoM aura saMskRta chAyA kA saMzodhana upayukta mudrita graMthoM se milAkara kiyA gayA hai| yadyapi isa graMtha kI koI prAcIna hastalikhita zuddha va prAmANika prati hameM prApta na ho sakI, tathApi graMtha ko zuddhatApUrvaka chapavAne kA pUrNa prayatna kiyA gayA hai / presa kI asAvadhAnI se jo kucha azuddhiyA~ raha gaI haiM unakA zuddhipatra grantha ke prArambha meM lagA diyA gayA hai / AzA hai ki vicArazIla pAThaka hamArI bhUla para dhyAna na dekara kSamA pradAna kareMge aura grantha zuddha karake par3heMge / yadi samAja ke udAracitta mahAnubhAvoM ne isa anuvAda ko apanAyA to maiM apane parizrama ko kRtArtha smjhuugaa| tathA anya upayogI granthoM kA anuvAda karane kA sAhasa kruuNgaa| anta meM samAja ke vidvAnoM aura mahAnubhAvoM se apanI truTiyoM kI kSamA yAcanA karatA huA maiM apane vaktavya ko samApta karatA hUM-ityalaM vistareNa / aktUbara 1943 / samAja sevaka-- pArasadAsa jaina nyAyatIrtha / lakSmI presa, dehlii|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ * aSTapAhur3a * of ( 1 ) darzana pAhur3a gAthA - kAUraNa NamukkAraM jiNavaravasahassa vaDDhamANassa / daMsaNamaggaM vocchAmi jahAkammaM samAse // 1 // chAyA - kRtvA namaskAraM jinavaravRSabhasya varddhamAnasya / darzanamArgaM vakSyAmi yathAkramaM samAsena // 1 // artha - zrIkundakundAcArya kahate haiM ki maiM Adi tIrthaMkara zrIvRSabhadeva aura antima tIrthaMkara zrIvardhamAnasvAmI ko namaskAra karake samyagdarzana ke mArga ko kramapUrvaka saMkSepa se kahUMgA / daMsaNamUlo dhammo uvaiTThojiNavarehiM sirasAgaM / taM soUraNa sakaraNe daMsaNahoNo Na vaMdivvo // 2 // chAyA - - darzanamUlo dharmaH upadiSTaH jinavaraiH ziSyANAm | taM zrutvA svakarNe darzanahIno na vanditavyaH // 2 // artha -- zrI jinendrabhagavAn ne gaNadharAdi ziSyoM ke liye darzanamUla dharma kA upadeza diyA hai / isaliye he bhavya jIvo ! usa darzanamUladharma ko apane kAna se suno aura jo samyagdarzana rahita hai usako namaskAra na karo / gAthA gAtha:- daMsaNabhaTTA bhaTTA daMsaNabhaTTassa Natthi NivvANaM / sijyaMti cariyabhaTTA daMsaNabhaTTA Na sijyaMti // 3 // chAyA - darzana bhraSTAH bhraSTAH darzanabhraSTasya nAsti nirvANam / sidhyanti cAritrabhraSTAH darzana bhraSTAH na sidhyanti // 3 // artha -- jo samyagdarzana se bhraSTa haiM, ve bhraSTa hI haiN| kyoM ki - jinakA samyagdarzana
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] naSTa ho gayA hai unako mokSa prApta nahIM hotA hai| tathA jinakA cAritra guNa naSTa hogayA hai aura samyagdarzana banA huA hai, unako to cAritra kI prApti hokara mokSa prApta hosakatA hai, kintu jinakA samyagdarzana naSTa ho gayA hai, unako kabhI mokSa kI prApti nahIM ho sktii| gAthA- sammattarayaNabhaTTA jANaMtA bahuvihAI satthAI / ArAhaNAvirahiyA bhamaMti tattheva tattheva // 4 // chAyA- samyaktvaratnabhraSTA jAnanto bahuvidhAni zAstrANi / ArAdhanAvirahitA bhramanti tatrauva tatraiva // 4 // artha-jina puruSoM ko samyagdarzana rUpa ratna prApta nahIM huA hai, ve aneka prakAra ke zAstroM ko jAnate hue bhI cAra prakAra kI ArAdhanA ko prApta na karane se caturgatirUpa saMsAra meM bhramaNa karate rahate haiM // 4 // gAthA- sammattavirahiyA NaM suThu vi uggaM tavaM caraMtA NaM / Na lahaMti bohilAhaM avi vAsasahassa koDIhiM // 5 // chAyA- samyaktvavirahitA NaM suSTha api ugraM tapaH caraMtoNaM / na labhante bodhilAbhaM api varSasahasrakoTibhiH // 5 // artha-jo puruSa samyaktvarahita haiM ve yadi bhalI prakAra hajAra koTi varSa taka bhI kaThina napazcaraNa kareM to bhI unheM ratnatraya prApta nahIM hotA hai // 5 // gAthA- sammattaNANadasaNabalavIriyavaDDhamANa je savve / kali kalusapAvarahiyA varaNANI hoti aireNa // 6 // chAyA- samyaktvajJAnadarzanabalavIryavarddhamAnAH ye sarve / kalikaluSapAparahitAH varajJAninaH bhavanti acireNa // 6 // artha-jo manuSya samyaktva, jJAna, darzana, bala, vIrya Adi guNoM se vRddhi ko prApta ho rahe haiM aura kaliyuga ke malina pApa se rahita haiM, ve saba thor3e hI samaya meM utkRSTa jJAnI arthAt kevala jJAnI ho jAte haiM // 6 // gAthA- sammatasalilapavaho Nicca hiyae pavahae jss| kammaM vAluyavaraNaM baMdhucciya NAsae tassa // 7 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAyA- samyaktvasalilapravAhaH nityaM hRdaye pravartate yasya / karma vAlukAvaraNaM baddhamapi nazyati tasya // 7 // artha-jisa puruSa. ke mana meM hara samaya samyaktvarUpI jala kA pravAha bahatA rahatA hai, usakA pUrva meM ba~dhA huA bhI karmarUpI dhUla kA AvaraNa naSTa ho jAtA hai // 7 // gAthA- je dasaNesu bhaTTA NANebhaTTA carittabhaTTA ya / edebhaTTa vibhaTTA sesaM pi jaNaM viNAsaMti // 8 // chAyA- ye darzaneSu bhraSTAH jJAnebhraSTAH caritrabhraSTAH c| ete bhraSTAt api bhraSTAH zeSaM api janaM vinAzayanti / / artha-jo puruSa darzana, jJAna, aura cAritra ina tInoM guNoM se bhraSTa ( rahita) haiM, ve atyanta bhraSTa ( patita ) haiN| tathA ve apane upadeza se anya logoM ko bhI bhraSTa karate haiM // 8 // gAthA- jo kovi dhammasIlo saMjamatavaNiyamajoyaguNadhArI / tassa ya dosa kahatA bhaggA bhaggattaNaM diti // 6 // chAyA- yaH ko'pi dharmazIlaH saMyamataponiyamayogaguNadhArI / tasya ca doSAn kathayantaH bhagnAH bhagnatvaM dadati // 6 // artha-jo koI dharmAtmA puruSa saMyama, tapa, niyama, yoga Adi guNoM ko dhAraNa karatA hai, usake guNoM meM doSoM kA Aropa karate hue pApI puruSa Apa bhraSTa haiM aura dUsare dharmAtmAoM ko bhI bhraSTa karanA cAhate haiM // 6 // gAthA-jahamUlammi viNaDhe dumassa parivAra patthi prvddddii| taha jiNadasaNabhaTTA mUlaviNaTThA Na sijhati // 10 // chAyA-yathAmUle vinaSTe bru masya parivArasya nAsti parivRddhiH / tathA jinadarzanabhraSTAH mUlavinaSTAH na sidhyanti // 10 // artha-jaise vRkSa kI jar3a naSTa ho jAne para usakI zAkhA, patra, phala, phUla Adi kI vRddhi nahIM hotI, vaise hI jo puruSa jinamata ke zraddhAna se rahita haiM unakA mUladharma naSTa ho gayA hai, isaliye ve mokSa rUpI phala ko nahIM pAte haiN| // 10 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] gAthA-jaha mUlAo khaMdho sAhAparivAra bahuguNo hoI / taha jiNadasaNa mUlo NihiTTho mokkhamaggassa // 11 // chAyA-yathA mUlAt skandhaH zAkhAparivAraH bahuguNaH bhavati / ___ tathA jinadarzanaM mUlaM nirdiSTaM mokSamArgasya // 11 // artha-jaise vRkSa kI jar3a se zAkhA, patra, phala, phUla Adi bahuta guNa vAlA skandha utpanna hotA hai, vaise hI mokSamArga kA mUla kAraNa jina dharma kA zraddhAna hai, aisA gaNadharAdi devoM ne kahA hai| // 11 // gAthA-je daMsaNesu bhaTTA pAe pADaMti dasaNadharANaM / te hoti lallamUtrA bohI puNa dullahA tesiM // 12 // chAyA-ye darzaneSu bhraSTAH pAdayoH pAtayanti darzanadharAn / te bhavanti lallamUkAH bodhiH punaH durlabhA teSAm // 12 // artha-jo mithyAdRSTi puruSa samyagdRSTi jIvoM ko apane caraNoM meM namaskAra karAte haiM, ve parabhava meM lUle aura gaMge hote haiN| unako ratnatraya prApta honA atyanta durlabha hai| // 12 // gAthA-jevi paDaMti ca tesiM jANaMtA lajagAravabhayeNa / tesi pi Nasthi bohI pAvaM aNumoyamANANaM // 13 / / chAyA-ye'pi patanti ca teSAM jAnantaH lajjAgAravabhayena / teSAmapi nAsti bodhiH pApaM anumanyamAnAnAm // 13 // artha-darzana ko dhAraNa karane vAle jo puruSa darzanabhraSTa puruSoM ko mithyA dRSTi jAnate hue bhI lajjA, gaurava aura bhaya ke kAraNa namaskAra karate haiM, ve bhI pApa kI anumodanA karane ke kAraNa ratnatraya ko prApta nahIM karate haiM // 13 // gAthA-duvihaM pi gaMthacAyaM tIsuvi joyesusaMjamo ThAdi / NANammi karaNasuddhe ubbhasaNe dasaNaM hoI // 14 // chAyA-dvividhaH apigranthatyAgaH triSu api yogeSu saMyamaH tiSThati / jJAne karaNazuddhe udbhabhojane darzanaM bhavati // 14 // artha--jahAM bAhya aura antaraGga donoM prakAra kI parigraha kA tyAga hotA hai, zuddha mana, vacana, kAya se saMyama pAlA jAtA hai, kRta, kArita va anumodanA se
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ x ] jJAna meM vikAra bhAva nahIM hotA hai aura khar3e hokara AhAra kiyA jAtA hai, aisA mUrtimAn darzana pUjane yogya hai | // 14 // gAthA- - sammattAdo gANaM gANAdo savvabhAva uvaladdhI / uvaladdhapayatthe puNa seyAseyaM viyAdi // 15 // chAyA - samyaktvAt jJAnaM jJAnAt sarvabhAvopalabdhiH / upalabdhapadArthe punaH zreyo 'zreyo vijAnAti // 15 // artha - samyagdarzana se jJAna samyagjJAna hotA hai aura samyagjJAna se saba padArthoM kA yathArtha svarUpa jAnA jAtA hai tathA padArthoM ke jAnane se yaha jIva apanI bhalAI burAI ko pahacAnane lagatA hai / / / 15 / / / gAthA-- seyAseyavidaNh uddhadadussIla solavaMto sIlaphaleNabbhudayaM tatto pugNa lahai givvANaM // 16 // chAyA - zreyo'zreyovettA uddhRtaduHzIlaH zIlavAnapi / zIla phalenAbhyudayaM tataH punaH labhate nirvANam // 16 // artha - bhalAI aura burAI ke mArga ko jAnane vAlA puruSa mithyAtva svabhAva ko naSTa kara samyaktva svabhAva vAlA ho jAtA hai tathA samyaktva ke prabhAva se hI tIrthaMkara Adi abhyudaya pada pAkara anta meM nirvANa pada pAtA hai / / 16 / / gAthA - jiraNavayaraNamosahamiNaM visayasuhavireyaNaM zramidabhUyaM / jara maraNa vAhiharaNaM khayakaraNaM savvadukkhANaM // 17 // recanamamRtabhUtam / jarAmaraNavyAdhiharaNaM kSayakaraNaM sarvaduHkhAnAm // 17 // chAyA - jinavacanamauSadhamidaM viSayasukha vireca artha -- yaha jina bhagavAn kA vacana viSayasukha ko dUra karane vAlI auSadhi hai / tathA janma, bur3hApA, maraNa Adi rogoM ko harane aura saba duHkhoM ko nAza karane ke liye amRta ke samAna hai // 17 // gAthA - egaM jiNassa rUvaM bIyaM ukkiTThasAvayA tu / avaraTThiyANaM taiyaM cauttha puNa liMgadaMsaNaM Natthi // 18 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 6 ] chAyA- ekaM jinasya rUpaM dvitIyaM utkRSTazrAvakANAM tu / __ avarasthitAnAM tRtIyaM caturthaM punaH liMgadarzanaM nAsti / / 18 // artha-jinamata meM tIna liMga ( bheSa) batAye haiN| unameM pahalA to jinendradeva kA nimranthaliMga hai| dUsarA bheSa utkRSTa zrAvaka kA hai aura tIsasa bheSa AryikA ..kA hai| isake sivAya cauthA bheSa koI nahIM hai // 18 // gAthA- chaha davva NavapayatthA paMcatthI satta tacca NihiTThA / saddahai tANa rUvaM so sahiTThI muNeyavvo // 16 // chAyA- SaT dravyANi nava padArthAH paMcAstikAyAH saptatatvAni nirdiSTAni / zraddadhAti teSAM rUpaM sa sadRSTiH jJAtavyaH // 16 // artha-chaha dravya, nava padArtha, pAMca astikAya, aura sAta tatva jaina zAstroM meM batAye gaye haiN| jo puruSa inakA yathArtha zraddhAna karatA hai usako samyagdRSTi samajhanA cAhiye // 16 // gAthA-jIvAdI sahahaNaM sammattaM jiNavarehiM paNNattaM / vavahArA Nicchayado appANaM havai sammattaM // 20 // chAyA- jIvAdInAM zraddhAnaM samyaktvaM jinavaraiH prajJaptam / vyavahArAt nizcayataH Atmaiva bhavati samyaktvam // 20 // artha-jinendra bhagavAn ne jIvAdi sAta tattvoM ke zraddhAna ko vyavahAra samyagdarzana batAyA hai aura kevala zuddha AtmA kA zraddhAna karanA so nizcaya samyagdarzana hai // 20 // gAthA- evaM jiNapaNNatta daMsaNarayaNaM dhareha bhAveNa / sAraM guNarayaNattaya sovANaM paDhama mokkhassa // 21 // chAyA- evaM jinapraNItaM darzanaratnaM dharata bhAvena / sAraM guNaratnatraye sopAnaM prathamaM mokSasya // 21 // artha-isa prakAra jina bhagavAna kA kahA huA samyagdarzana ratnatraya meM uttama ratna hai aura mokSamahala kI pahalI sIr3hI hai| isaliye he bhavyajIvo! tuma isa samyagdarzana ko antaraGga bhAva se (bhaktipUrvaka ) dhAraNa karo // 21 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7 ] gAthA - jaM sakai taM kIrai jaM ca Na sakke taM ca saddaharaNaM / * kevalijiNehiM bhaNiyaM saddahamANassa sammantaM ||22|| chAyA - yat zaknoti tat kriyate yat ca na zaknuyAt tasya ca zraddhAnam / kevalijinaiH bhaNitaM zraddadhAnasya samyaktvam ||22|| artha - jitanA cAritra dhAraNa karane kI zakti hai utanA to dhAraNa karanA cAhiye aura bAkI kA zraddhAna karanA caahie| kyoMki jinabhagavAn ne zraddhAna karane vAle ke samyagdarzana batAyA hai ||22|| gAthA - daMsaNaraNANacaritte tavaviraNaye zizcakAlasupasatthA / de du vaMdaNIyA je guNavAdI guNadhara|NaM // 23 // chAyA - darzanajJAnacAritre tapovinaye nityakAla suprasvasthAH / te tu vandanIyA ye guNavAdinaH guNadharANAm // 23 // artha - jo darzana, jJAna, cAritra, tapa aura vinaya Adi meM acchI taraha lIna haiMaura ArAdhanAoM ke dhAraka gaNadharAdi AcAryoM kA guNagAna karane vAle haiM ve hI namaskAra karane yogya haiM ||23|| gAthA - sahajupparAM rUvaM daTTha jo maraNae macchariyo / sosaMjamapaDivaNNo micchAiTThI havai eso ||24|| chAyA - sahajotpannaM rUpaM dRSTrA yaH manyate na matsarI / saH saMyamapratipannaH midhyAdRSTI bhavati eSaH ||24|| artha - jo jinendrabhagavAn ke digambara rUpa ko dekhakara IrSyAbhAva se usakA vinaya nahIM karatA hai vaha saMyama dhAraNa karane para bhI mithyAdRSTI hI hai // 24 // gAthA -- amarANa vaMdiyANaM rUvaM daTTThUNa sIlasahiyANaM / ye gAravaM karaMti ya sammattavivajjiyA hoMti ||25|| chAyA - amaraiH vanditAnAM rUpaM dRSTrA zIlasahitAnAm / ye gauravaM kurvanti ca samyaktvavivarjitAH bhavanti ||25|| artha--zIla sahita aura devoM se namaskAra yogya jinezvara ke rUpa ko dekhakara jo puruSa apanA gaurava rakhate haiM ve bhI samyaktva rahita haiM ||25||
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA- asaMjadaM Na vaMde vacchavihINovi to Na vaMdijja / ' ___ doriNavi hoMti samANA ego vi Na saMjado hodi // 26 // chAyA-asaMyataM na vandeta vastravihIno'pi sa na vndyt| dvau apibhavataH samAnau ekaH api na saMyataH bhavati // 26 // artha-asaMyamI ko namaskAra nahIM karanA cAhiye aura bhAvasaMyamarahita bAhya nagna rUpa dhAraNa karane vAlA bhI namaskAra yogya nahIM hai| kyoMki ye donoM saMyamarahita hone se samAna haiM, inameM eka bhI saMyamI nahIM hai // 26 // gAthA- Navi deho baMdijjai Navi ya kulo Navi ya jaaisNjutto| ko baMda mi guNahINo Nahu savaNoNeva sAvatro hoi // 27 // chAyA- nApi deho vandyate nApi ca kulaM nApi ca jAtisaMyuktaH / kaH vandyate guNahInaH na khalu zramaNaH naiva zrAvakaH bhavati // 27 // artha-deha ko koI namaskAra nahIM karatA, uttama kula aura jAtisahita ko bhI namaskAra nahIM krtaa| samyagdarzanAdi guNarahita ko kauna namaskAra karatA hai, kyoMki ina guNoM ke binA munipanA aura zrAvakapanA nahIM ho sakatA // 27 // gAthA- vaMdami tavasAvaNNA sIlaM ca guNaM ca baMbhaceraM ca / - siddhigamaNaM ca tesiM sammatteNa suddhabhAveNa // 28 // chAyA- vande tapaH zramaNAn zIlaM ca guNaM ca brahmacarya ca / siddhigamanaM ca teSAM samyaktvena zuddhabhAvena // 28 // artha-zrIkundakunda svAmI kahate haiM ki maiM tapa karane vAle sAdhuoM ko, unake mUla guNoM ko, uttaraguNoM ko, brahmacarya ko, aura muktigamana ko samyaktvasahita zuddhabhAva se namaskAra karatA hU~ // 28 // gAthA-causaTThicamarasahio cautIsahi aisAhiM sNjutto| aNavarabahusattahizro kammakkhayakAraNaNimitto // 26 // : chAyA- catuHSaSThicamarasahitaH catustriMzadbhiratizayaiH saMyuktaH / anavaratabahusatvahitaH karmakSayakAraNanimittaH // 26 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-jo causaTha camarasahita haiM, cauMtIsa atizayasahita haiM, sadaiva bahuta jIvoM ko hita kA upadeza karane vAle haiM aura karmakSaya ke kAraNa hai, aise tIrthaMkara paramadeva pUjane yogya haiM // 26 // gAthA-NANeNa dasaNeNa ya taveNa cariyeNa sNjmgunnenn| cauhiM pi samAjoge mokkho jiNasAsaNe dihro // 30 // chAyA- jJAnena darzanena ca tapasA cAritreNa saMyamaguNena / caturNAmapi samAyoge mokSaH jinazAsane dRSTaH // 30 // artha-jJAna, darzana, tapa aura cAritra ina cAra guNoM ke saMyoga se saMyamaguNa hotA hai aura usase mokSa kI prApti hotI hai aisA jinazAsana meM kahA hai // 30 // gAthA-NANaM Narassa sAro sAraH api Narassa hoi sammattaM / sammattAno caraNaM caraNAmro hoi NitrANaM // 31 // chAyA-jJAnaM narasya sAraH sAraH api narasya bhavati samyaktvam / samyaktvAt caraNaM caraNAt bhavati nirvANam // 31 // artha--manuSya ke liye prathama to jJAna sAra hai aura jJAna se bhI adhika samyagdarzana sAra hai| kyoMki samyaktva se hI jJAna samyagjJAna aura cAritra samyakcAritra hotA hai aura cAritra se nirvANa kI prApti hotI hai // 31 // gAthA- NANammi daMsaNammi ya taveNa cariyeNa sammasahiyeNa / coNha pi samAjoge siddhA jIvA Na saMdeho // 32 / / chAyA- jJAne darzane ca tapasA cAritreNa samyaktvasahitena / caturNAmapi samAyoge siddhA jIvA na sandehaH // 32 // artha-jJAna, darzana, samyaktva sahita tapa aura cAritra ina cAroM ke saMyoga hone para hI jIva siddha hue haiM isameM sandeha nahIM hai // 32 // gAthA- kallANaparaMparayA lahaMti jIvA visuddhasammattaM / sammaiMsaNarayaNaM agghedi surAsure loe // 33 / / chAyA-kalyANaparamparayA labhante jIvAH vizuddhasamyaktvam / samyagdarzanaratnaM aya'te surAsure loke // 33 / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 10 ] artha-jIva vizuddha samyagdarzana se kalyANa kI paramparA pAte haiN| isa lie .... samyagdarzanarUpI ratna loka meM deva aura dAnavoM ke dvArA pUjA jAtA hai // 33 // gAthA-laddhaNa ya maNuyattaM sahiyaM taha uttame laddhaNa ya sammatta akSayasukkhaM ca mokkhaM ca // 34 // chAyA- labdhvA ca manujatvaM sahitaM tathA uttamena gotreNa / labdhvA ca samyaktvaM akSayasukhaM ca mokSaca // 34 // artha-yaha jIva uttama gotra sahita manuSya paryAya tathA samyagdarzana pAkara avinAzI sukha aura mokSa ko prApta karatA hai // 34 // gAthA-viharadi jAva jiNiMdo sahasaTrasulakkhaNehiM sNjutto| cautIsaaisayajudo sA paDimA thAvarA bhaNiyA // 35 // chAyA- viharati yAvat jinendraH sahasrASTasulakSaNaiH saMyuktaH / / catustriMzadatizayayutaH sA pratimA sthAvarA bhaNitA // 35 // artha- kevala jJAna hone ke bAda 1008 lakSaNa aura 34 atizaya sahita jinendra bhagavAn jitane samaya taka isa loka meM vihAra karate haiM, utane samaya taka unake zarIra sahita pratibimba ko sthAvarapratimA kahate haiM // 35 // gAthA- vArasavihatavajuttA kammaM khaviUNa bihibaleNa sN| vosahacattadehA NivvANamaNuttaraM pattA // 36 // chAyA- dvAdazavidhatapoyuktAH karma kSapayitvA vidhibalena svIyam / vyutsargatyaktadehA nirvANamanuttaraM prAptAH // 36 // artha-jo bAraha prakAra ke tapa se vidhipUrvaka apane karmoM kA nAza kara vyutsarga se zarIra ko chor3ate haiM ve sarvokRtSTa mokSa avasthA ko prApta hote haiM // 36 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) sUtra pAhur3a gAthA- arahaMtabhAsiyatthaM gaNadharadevehiM gaMthiyaM sammaM / suttatthamaggaNatthaM savaNA sAhaMti paramattthaM // 1 // chAyA- ahaMbhASitArtha gaNadharadevaiH prathitaM samyak / sUtrArthamArgaNArtha zramaNAH sAdhayanti paramArtham // 1 // artha-jo arahanta deva ke dvArA kahA gayA hai, gaNadharAdi devoM se bhalIbhAMti racA gayA hai aura sUtra kA artha jAnanA hI jisakA prayojana hai, aise sUtra ke dvArA muni mokSa kA sAdhana karate haiM // 1 // gAthA- suttammi jaM sudiDhe pAiriyaparaMpareNa maggeNa / NAUNa duviha suttaM vaTTA sivamagga jo bhavvo // 2 // chAyA- sUtre yat sudRSTaM AcAryaparampareNa mArgeNa / .....jJAtvA dvividhaM sUtraM vartate zivamArge yaH bhavyaH // 2 // artha-sarvajJabhASita dvAdazAMga sUtra meM AcAryoM kI paramparA se jo kucha batAyA gayA hai usa zabda aura artharUpa do prakAra ke sUtra ko jAnakara jo mokSamArga meM lagatA hai vahI bhavya jIva hai|||2||
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 12 ] suttammi jAraNamANo bhavassa bha varaNAsagaM ca so kuNadi / sUI jahA attA khAsadi sutte sahA govi // 3 chAyA - sUtre jJAyamAnaH bhavasya bhavanAzanaM ca saH karoti / sUcI yathA sUtrA nazyati sUtreNa saha nApi // 3 // gAthA artha - jo puruSa sUtra ke jAnane meM catura hai, vaha binA Dore kI suI naSTa ho jAtI hotI hai // 3 // saMsAra kA nAza karatA hai / jaise aura Dore vAlI suI naSTa nahIM gAthA - puriso vi jo sasutto Na viNAsai so gayo vi saMsAre sacceyaNapazcakkhaM khAsadi taM so zradissamANo vi // 4 // chAyA - puruSo'pi yaH sasUtraH na vinazyati sa gato'pi saMsAre / svacetanapratyakSeNa nAzayati taM saH zradRzyamAno'pi // 4 // artha - jisako apanA svarUpa dRSTigocara nahIM hai, vaha puruSa dvAdazAMga sUtra kA jJAtA dvArA AtmA kA anubhava karatA hai / isaliye hotA, kintu vaha svayaM pragaTa hokara saMsAra kA hokara svasaMvedana pratyakSa ke vaha gata arthAt naSTa nahIM nAza karatA hai // 4 // gAthA - sUttatthaM jiNabhaNiyaM jIvAjIvAdibahuvihaM pratthaM / heyAyaM ca tahA jo jAi sohu sahiTThI ||5|| chAyA -- sUtrArthaM jinabhaNitaM jIvAjIvAdi bahuvidhamartham / heyAyaM ca tathA yo jAnAti sa hi saddRSTiH // 5 // artha- jo puruSa jinendra bhASita sUtra ke artha ko, jIvAjIvAdi bahuta prakAra ke padArthoM ko aura inameM tyAgane aura na tyAgane yogya pudgala aura jIva ke svarUpa ko jAnatA hai vahI vAstava meM samyagdRSTi hai | // 5 // gAthA - jaM sUtaM jiuntaM vabahAro taha ya jANa paramattho / taM jANikaraNa joI lahai suhaM khabai malapaMjaM // 6 // chAyA - yatsUtraM jinoktaM vyavahAraM tathA ca jAnIhi paramArtham / tat jJAtvA yogI labhate sukhaM kSipate malapu'jam // 6 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 13 ] artha-jo sUtra jinendra bhagavAn se kahA gayA hai usako vyavahAra aura nizcaya rUpa se jAnakara yogI avinAzI sukha ko pAtA hai aura karmarUpI maila ke samUha ko nAza karatA hai // 6 // gAthA-sUttatthapayaviNaTo micchAiTThI hu so munneymvo| kheDevi Na kAyavvaM pANippattaM sacelassa // 7 // chAyA-sUtrArthapadavinaSTaH mithyAdRSTiH hi sa jnyaatvyH| - khele'pi na kartavyaM pANipAtraM sacelasya // 7 // artha-jo puruSa sUtra ke artha aura pada se rahita hai arthAt digambara mudrArahita hai, use mithyAdRSTi samajhanA caahiye| isaliye vastra sahita muni ko haMsI meM bhI pANipAtra bhojana nahIM karanA cAhiye // 7 // gAthA-hariharatullovi Naro saggaM gacchei ei bhvkoddii| tahavi Na pAvai siddhiM saMsArattho puNo bhaNido // 8 // chAyA-hariharatulyo 'pi naraH svarga gacchati eti bhvkottiiH| .. tathApi na prApnoti siddhiM saMsArasthaH punaH bhaNitaH // 8 // artha-jo puruSa sUtra ke artha se bhraSTa hai vaha hariharAdi ke samAna vibhUti vAlA bhI svarga meM utpanna hotA hai, kintu mokSa prApta nahIM karatA hai tathA dAnAdika ke phala se svarga meM utpanna hokara karor3oM bhava taka saMsAra meM hI ghUmatA rahatA hai // 8 // gAthA- ukkiTThasIhacariyaM bahupariyammo ya garuyabhAro yA jo viharai sacchaMda pAvaM gacchadi hodi micchattaM // 6 // chAyA-utkRSTasiMhacaritaH bahuparikarmA ca gurUbhArazca / yaH viharati svacchandaM pApaM gacchati bhavati mithyAtvam // 6 // artha-jo utkRSTa siMha ke samAna nirbhaya AcaraNa karatA hai, bahuta sI tapazcaraNAdi kriyA sahita hai, guru ke pada ko dhAraNa karatA hai aura svacchanda rUpa se --- bhramaNa karatA hai vaha pApI mithyA dRSTi hai // 6 // gAthA-NiccelapANipatnaM uvaiTuM paramajiNavariMdehiM / ekko vimokkhamaggo sesA ya zramaggayA savve // 10 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 14 ] chAyA-nizcelapANipAtraM upadiSTaM paramajinavarendraH / '.. eko'pi mokSamArgaH zeSAzca amArgAH sarve // 10 // artha-paramotkRSTa jinendradeva ne jo vastrarahita digambara mudrA aura pANipAtra AhAra karane kA upadeza diyA hai, vaha eka advitIya mokSamArga hai, zeSa saba mithyAmArga haiM // 10 // gAthA--jo saMjamesu sahio AraMbhapariggahesu virao vi / ___so hoi vaMdaNIo sasurAsuramANuse loe // 11 // chAyA-yaH saMyameSu sahitaH prAraMbhaparigraheSu virataH api / ". . . saH bhavati vandanIyaH sasurAsuramAnuSe loke // 12 // artha-jo saba prakAra ke saMyamoM ko dhAraNa karatA hai aura samasta prArambha tathA parigraha se virakta rahatA hai| vahI isa sura asura aura manuSya sahita loka meM namaskAra karane yogya hai // 11 // gAthA-je bAvIsaparIsaha sahati sattIsaehiM saMjutA / te hoMti vaMdaNIyA kammakkhayaNijarA sAhU // 12 // 'chAyA-ye dvAviMzatiparISahAn sahante zaktizataiH saMyuktAH / te bhavanti vandanIyAH karmakSayanirjarAsAdhavaH // 12 // artha-jo muni saikar3oM zakti sahita haiM, kSudhAdika bAIsa parISahoM ko sahate haiM aura karmoM ke eka deza kSayarUpa nirjarA karane meM catura haiM, ve sAdhu namaskAra karane yogya haiM // 12 // gAthA- avasesA je liMgI dasaNaNANeNa samma sNjuttaa| celeNa ya parigahiyA te bhaNiyA icchaNijjAya ya // 13 // chAyA- avazeSA ye liMginaH darzanajJAnena samyak sNyuktaaH| celena ca parigRhItAH te bhaNitAH icchAkArayogyAH // 13 // artha-digambara mudrA ke sivAya jo anya liMgI haiM arthAt utkRSTa zrAvaka kA bheSa dhAraNa karate haiM, samyagdarzana aura samyagjJAna sahita haiM tathA vastra mAtra parigraha rakhate haiM, ve icchAkAra karane yogya kahe gaye haiN| arthAt unako 'icchAmi' kaha kara namaskAra karanA cAhiye // 13 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 15 ] gAthA- icchAyAramahattthaM suttaThio jo hu chaMDae kammaM / ThANe ThiyasammattaM paraloyasuhaMkaro hoI // 14 // chAyA- icchAkAramahAtha sUtrasthitaH yaH sphuTaM tyajati krm| ___ sthAne sthitasamyaktvaH paralokasukhaMkaro bhavati // 14 // artha-jo puruSa jinasUtra meM sthita hotA huA icchAkAra zabda ke pradhAna artha ko samajhatA hai| tathA samyaktva sahita zrAvaka kI pratimA ko dhAraNa karake AraMbhAdika kAryoM kA tyAga karatA hai, vaha paraloka meM svargasukha pAtA hai // 14 // gAthA- aha puNa appA Nicchadi dhammAI karei nnirvsesaaii| tahavi Na pAvai siddhiM saMsArattho puNo bhaNido // 15 // chAyA- atha punaH AtmAnaM necchati dharmAn karoti niravazeSAn / tathApi na prApnoti siddhiM saMsArasthaH punaH bhaNitaH // 15 // .. artha-tathA jo AtmA ko nahIM cAhatA hai arthAt AtmasvarUpa kA zraddhAna nahIM karatA hai aura anya saba dharmAcaraNoM ko pAlatA hai, to bhI vaha mokSa nahIM pAtA hai, tathA usako saMsAra meM Thaharane vAlA batAyA gayA hai // 15 // gAthA- eeNa kAraNeNa ya taM appA saddaheha tiviheNa / jeNa ya lahei mokkhaM taM jANijai payatteNa // 16 // chAyA- etena kAraNena ca taM AtmAnaM zraddhatta trividhena / yena ca labhadhvaM mokSaM taM jAnIta prayatnena // 16 // artha-isa kAraNa he bhavya jIvo ! tuma mana, vacana, kAya se usa AtmA kA zraddhAna kro| kyoMki jisa kAraNa se mokSa prApta karo usako prayatnapUrvaka jAnanA yogya hai // 16 // gAthA-bAlaggakoDimattaM parigahagahaNaM Na hoi sAhUNaM / bhuMjei pANipatte dieNaeNaM ikkaThANammi // 17 // chAyA- bAlAprakoTimAtraM parigrahaprahaNaM na bhavati sAdhUnAm / bhuMjIta pANipAtre dattamanyena ekasthAne // 17 // artha-jaina zAstra meM sAdhuoM ke lie bAla ke agrabhAga (noka) ke barAbara bhI parigraha nahIM batAyA gayA hai, kyoMki ve to eka hI bAra apane hAtha rUpI .. pAtra meM dUsare kA diyA huA prAsuka AhAra lete haiM // 17 // /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] gAthA- jahajAyarUvasariso tilatusamittaM Na gihadi hattesu / - jai lei appabahuyaM tatto puNa jAi NiggodaM // 18 // chAyA- yathAjAtarUpasadRzaH tilatuSamAtraM na gRhNAti hstyoH| yadi lAti alpabahukaM tataH punaH yAti nigodam // 18 // artha-jo muni nagnarUpa digambara mudrA dhAraNa karatA hai, vaha apane hAtha meM tila tuSamAtra arthAt tila ke chilake ke barAbara bhI parigraha nahIM rakhatA hai| yadi thor3A-bahuta parigraha rakhatA hai to usake phala se nigoda meM utpanna hotA hai // 18 // gAthA-jassa pariggahagahaNaM appaM bahuyaM ca havai liNgss| so garahiu jiNavayaNe parigaharahio nirAyAro // 16 // chAyA- yasya parigrahaprahaNaM alpaM bahukaM ca bhavati liMgasya / - sa gahyaH jinavacane parigraharahitaH nirAgAraH // 16 // artha-jisa liMga (bheSa) meM thor3A bahuta parigraha grahaNa karanA batAyA gayA hai, vaha liMga nindA ke yogya hai, kyoMki jinAgama meM parigraha rahita ko nirdoSa muni kahA gayA hai // 16 // gAthA-paMcamahavvayajutto tihiM guttihiM jo sa saMjado hoii| NiggaMthamokkhamaggo so hodi hu vaMdaNijjo ya // 20 // chAyA-paMcamahAvratayuktaH timRbhiH guptibhiH yaH sa saMyato bhavati / nirgranthamokSamArgaH sa bhavati hi vaMdanIyaH ca // 20 // artha-jo muni pAMca mahAvrata aura tIna gupti sahita hai, vaha saMyamI hotA hai| vahI parigraha rahita mokSa mArga hai aura vahI namaskAra karane yogya hai // 20 // gAthA- duiyaM ca utta liMgaM ukTuiM avarasAvayANaM c| bhikkhaM bhameha patte samidIbhAseNa moNeNa // 21 // chAyA-dvitIyaM coktaM liMga utkRSTaM avarazrAvakANAM ca / bhikSAM bhramati pAtre samitibhASeNa maunena // 21 // , artha-gyArahavIM pratimAdhArI utkRSTa zrAvakoM kA dUsarA liMga (bheSa) batAyA gayA hai, jo bhikSAvRtti se pAtra meM AhAra karatA hai, bhASAsamitirUpa hitakArI priyavacana bolatA hai, athavA mauna dhAraNa karatA hai // 21 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 17 ] gAthA-liMgaM itthINa havadi bhaMjai piMDaM sueykaalmmi| ajjiya vi ekavatthA battyAvaraNeNa bhuMjei // 22 // chAyA- liMgaM strINAM bhavati bhukta piNDaM svekkaale| AryApi ekavastrA vastrAvaraNena bhuMkte // 22 // artha--striyoM kA arthAt AryikAoM kA tIsarA bheSa batAyA gayA hai| vaha dina meM eka bAra bhojana karatI hai| AryikA aura kSullikA bhI eka vastra dhAraNa karatI hai aura vastrasahita hI bhojana karatI hai // 22 // gAthA-Navi sijjhai vatthadharo jiNasAsaNe jaivi hoi titthyro| Naggo vimokkhamaggo sesA ummaggayA savve // 23 // chAyA-nApi sidhyati vastradharaH jinazAsane yadyapi bhavati tIrthakaraH / __nagnaH vimokSamArgaH zeSA unmArgakAH sarve // 23 // artha-jina zAsana meM aisA kahA hai ki yadi vastra dhAraNa karane vAlA tIrthaMkara bhI ho, to usako gRhastha avasthA se mukti nahIM ho sktii| kyoMki nagnapanA ho mokSa mArga hai, bAkI saba liMga mithyAmArga haiM // 23 // gAthA-liMgammi ya itthINaM thaNaMtare NAhikakkhadesesu / bhaNio suhamo kAo tAsiM kaha hoi pavvajA // 24 // chAyA-liMge ca strINAM stanAntare nAbhikakSadezeSu / bhaNitaH sUkSmaH kAyaH tAsAM kathaM bhavati pravrajyA // 24 // artha-triyoM ke yoni, stana, nAbhi, kAMkha Adi sthAnoM meM sUkSma jIvoM kI utpatti kahI gaI hai| isaliye unake mahAvratarUpa dIkSA kaise ho sakatI hai| unake to upacAra se hI mahAvrata kahe gaye haiN| // 24 // gAthA- jai daMsaNeNa suddhA uttA maggeNa sAvi sNjuttaa| ghoraM cariya carittaM itthIsuNa pAvayA bhaNiyA // 25 // chAyA- yadi darzanena zuddhA uktA mArgeNa sApi saMyuktA / ghoraM caritvA caritraM strISu na pApakA bhaNitA // 25 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 18 ] artha-yadi koI strI samyagdarzana se zuddha hai to mokSamArga meM lagI huI hai / kaThina tapazcaraNAdi cAritra dhAraNa karatI hai, isaliye solahaveM svarga taka jAtI hai, kintu unake mokSa prApti ke yogya dIkSA nahIM ho sakatI // 2 // gAthA- cittAsohi Na tesiM DhillaM bhAvaM tahA sahAveNa / vijjadi mAsA tesiM itthIsu Na saMkayA jhANA // 26 // chAyA- cittAzodhi na tAsAM zithilo bhAvaH tathA svabhAvena / vidyate mAsA tAsAM strISu nAzaMkayA dhyAnam // 26 // artha-striyoM kA mana zuddha nahIM hotA, unake pariNAma svabhAva se zithila hote haiM aura pratyeka mahIne meM rudhirasrAva (mAsikadharma) hotA rahatA hai / isa kAraNa striyoM meM zaMkArahita dhyAna nahIM hotA, aura isIliye mokSa kI prApti bhI nahIM ho sakatI // 26 // gAthA- gAheNa appagAhA samuddasalile sacelaattheNa / icchA jAhu NiyattA tAha NiyattAI savvadukkhAI // 27 // chAyA- grAhyaNa alpagrAhyAH samudrasalile svacelArthena / icchA yebhyo nivRttA teSAM nivRttAni sarvaduHkhAni // 27 // artha-jo muni grahaNa karane yogya AhArAdi ko bhI thor3I mAtrA meM grahaNa karate haiM, jaise koI puruSa samudra ke jala meM se kevala apanA vastra dhone ke lie jala prahaNa karatA hai| isI prakAra jina muniyoM kI icchA dUra ho gaI hai, unake saba duHkha dUra ho gaye haiM // 27 / / N .
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ // (3) cAritrapAhur3a // gAthA- savvaNhu savvadaMsI NimmohA vIyarAya parameTThI / vaMditta tijagavaMdA arahaMtA bhavvajIvehiM // 1 // NANaM dasaNa sammaM cArittaM sohikAraNaM tesiN| mukkhArAhaNaheDaM cAritta' pAhuDaM vocche // 2 // chAyA- sarvajJAna sarvadarzinaH nirmohAn vItarAgAn prmesstthinH| vaMditvA trijagadvanditAn arhataH bhavyajIvaiH // 1 // jJAnaM darzanaM samyaka cAritrazuddhikAraNaM teSAm / mokSArAdhanahetu cAritra prAbhRtaM vakSye // 2 // yugmam // artha- AcArya kahate haiM ki maiM saba padArthoM ko jAnane aura dekhane vAle, moharahita rAgadveSarahita, utkRSTa pada meM sthita, tInoM loka ke jIvoM se namaskAra karane yogya, bhavyajIvoM ke dvArA pUjanIya arhantoM ko namaskAra karake samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa ratnatraya kI zuddhatA kA kAraNa tathA mokSa kI prApti ke upAyarUpa cAritrapAhur3a ko kahUMgA // 1-2 // ... gAthA- jaM jANai taMNANaM jaM picchai taM ca daMsaNaM bhaNiyaM / NANassa picchiyassa ya samavaNNA hoi cArittaM // 3 // chAyA- yajAnAti tat jJAnaM yat pazyati tacca darzanaM bhaNitam / jJAnasya darzanasya ca samApannAt bhavati cAritram // 3 // artha-jo jAnatA hai so jJAna hai aura jo dekhatA hai arthAt zraddhAna karatA hai vaha darzana kahA gayA hai / tathA ina donoM ke saMyoga hone se cAritra guNa pragaTa hotA hai // 3 // gAthA- ee tieiNavi bhAvA havaMti jIvassa akkhyaameyaa| . . tiNhaM pi sohaNatthe jiNabhaNiyaM duviha cArittaM // 4 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] chAyA- ete trayo'pi bhAvAH bhavanti jIvasya akSayAH ameyaaH| trayANAmapi zodhanArthaM jinabhaNitaM dvividhaM cAritram // 4 // artha-jIva ke ye jJAnAdika tInoM bhAva akSaya aura ananta haiM tathA inhIM ko zuddha karane ke liye jinendra deva ne do prakAra kA cAritra kahA hai||4|| gAthA- jiNaNANadidvisuddhaM paDha maM sammattacaraNa cArittaM / / vidiyaM saMjamacaraNaM jiNaNANasadesiyaM taM pi||5|| chAyA- jinajJAnadRSTizuddhaM prathamaM samyaktvacaraNacAritram / . dvitIyaM saMyamacaraNaM jinajJAnasaMdezitaM tadapi // 5 // artha- inameM pahalA to samyaktva ke AcaraNa rUpa cAritra hai jo jina bhASita tatvoM ke jJAna aura zraddhAna se zuddha hai / tathA dUsarA saMyama ke AcaraNa rUpa cAritra hai, vaha bhI jinendra deva ke jJAna se upadeza kiyA huA zuddha hai // 5 // gAthA- evaM ciya NAUNa ya savve micchattadosa sNkaai| parihari sammattamalA jiNabhaNiyA tivihajoeNa // 6 // chAyA- evaM caiva jJAtvA ca sarvAn mithyAtvadoSAn zaMkAdIn / parihara samyaktvamalAn jinabhaNitAna trividhayogena // 6 // artha-isa prakAra samyaktvAcaraNarUpa cAritra ko jAnakara jina deva se kahe hue, mithyAtva ke udaya se hone vAle zaMkAdi doSoM ko tathA 3 mUr3hatA, 6 anAyatana, 8 mada Adi samyaktva ke saba maloM ko mana, vacana, kAya se tyAga karo // 6 // gAthA- NissaMkiya NikaMkhiya NividigiMchA amUDhadiTTI ya / uvagRhaNa ThidikaraNaM vacchalla pahAvaNA ya te atttth||7|| chAyA- niHzaMkitaM niHkAMkSita nirvicikitsA amUDhadRSTizca / upagRhanaM sthitIkaraNaM vAtsalyaM prabhAvanA ca te'STau // 7 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 21 ] artha- niHzaMkita, niHkAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, upagUhana, sthitIkaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA ye samyagdarzana ke 8 aGga zaMkAdi doSoM ke abhAva se pragaTa hote haiM // 7 // gAthA- taM ceva guNavisuddhaM jiNasammattaM sumukkhaThANAya / jaM carai NANajuttaM paDhamaM sammattacaraNacArittaM // 8 // chAyA- tazcaiva guNavizuddhaM jinasamyaktvaM sumokSasthAnAya / yaccarati jJAnayukta prathamaM samyaktvacaraNacAritram // 8 // artha-- vaha jina bhagavAna kA zraddhAna jaba niHzaMkitAdi guNoM se vizuddha hotA hai aura yathArtha jJAna ke sAtha AcaraNa kiyA jAtA hai, vaha pahalA samyaktva* careNa cAritra mokSa prApti kA pradhAna upAya hai // 8 // . gAthA-sammattacaraNasuddhA saMjamacaraNassa jai va supasiddhA / ____NANI amUDha diThThI acire pAvaMti NivvANaM / / / chAyA-samyaktvacaraNazuddhAH saMyamacaraNasya yadi vA suprasiddhAH / jJAninaH amUDhadRSTayaH aciraM prApnuvanti nirvANama // 6 // artha-jo jJAnI puruSa mUr3hatA rahita hokara samyaktvacaraNa cAritra se zuddha hote haiM, yadi ve saMyamacaraNa cAritra se bhalIbhAMti zuddha hoM to zIghra hI mokSa ko prApta hote haiM / gAthA-sammattacaraNabhaTThA saMjamacaraNaM caraMti je vinnraa| aNNANaNANamUDhA tahavi Na pAvaMti NivvANaM // 10 // chAyA-samyaktvacaraNabhraSTAH saMyamacaraNaM caranti ye 'pi nraaH| ajJAnajJAnamUDhA tathApi na prApnuvanti nirvANam // 10 // artha-jo puruSa samyaktvacaraNa cAritra se bhraSTa haiM aura saMyama kA AcaraNa karate haiM, ve ajJAna se mUDhadRSTi (mithyAdRSTi) hote haiM, isaliye mokSa nahIM pAte haiM // 10 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 22 ] gAthA-vacchallaM viNaeNa ya aNukaMpAeM sudANadacchAe / maggaNaguNasaMsaNAe uvagRhaNa rakkhaNAe ya // 11 / / eehiM lakkhaNehiM ya lakkhijjai ajavehiM bhAvehiM / jIvo ArAhato jiNasammattaM amoheNa // 12 // chAyA-bAtsalyaM vinayena ca anukampayA sudAnadakSayA / mAgeguNazaMsanayA upagRhanaM rakSaNena ca // 11 // etaiH lakSaNaiH ca lakSyate ArjavaiH bhAvaiH / jIvaH ArAdhayan jinasamyaktvaM amohena // 12 // artha-jina bhagavAn ke zraddhAnarUpa samyaktva ko moha rahita dhAraNa karatA huA samyagdRSTI jIva vAtsalya, vinaya, dAna karane yogya karuNA, mokSamArga kI prazaMsA, upagRhana, sthitikaraNa aura ArjavabhAva ina cinhoM se jAnA jAtA hai // 11-12 // gAthA-ucchAhabhAvaNAsaMpasaMsasevA kudaMsaNe sddhaa| aNNANamohamagge kuvvaMto jahadi jiNasamma // 13 // chAyA-utsAhabhAvanAsaMprazaMsAsevAH kudarzane shrddhaa| ajJAnamohamArge kurvan jahAti jinasamyakm // 13 // artha-ajJAna aura mithyAtva ke mArgarUpa mithyAmata meM utsAha, bhAvanA, prazaMsA sevA aura zraddhAna karatA huA puruSa jina dharma ke zraddhAnarUpa samyagdarzana ko chor3a detA hai // 13 // gAthA-ucchAhabhAvaNAsaMpasaMsasevA sudaMsaNe sddhaa| Na jahadi jiNasammatta kuvvaMto NANamaggeNa // 14 // chAyA-utsAhabhAvanAsaMprazaMsAsevAH sudarzane shrddhaa| na jahAti jinasamyaktvaM kurvan jJAnamArgeNa // 14 // artha-samIcIna mArga meM jJAnamArga ke dvArA utsAha, bhAvanA, prazaMsA, sevA aura zraddhAna karatA huA puruSa jinamata ke zraddhAnarUpa samyagdarzana ko nahIM chor3atA hai||14||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 23 ] gAthA-aNNANaM micchatta vajahi NANe visuddhasammatte / aha mohaM sAraMbhaM parihara dhamme ahiMsAe // 15 // chAyA-ajJAnaM mithyAtvaM vajaya jJAne vishuddhsmyktve| ___atha mohaM sArambhaM parihara dharme ahiMsAyAm // 15 // artha-he bhabya jIva / tU jJAna ke hone para ajJAna ko, nirmala samyagdarzana ke hone para mithyAdarzana ko aura ahiMsA-lakSaNa dharma ke hone para Arambha sahita moha ko chor3a de // 15 // gAthA-pavvaja saMgacAe payaTTa sutave susaMjame bhAve / hoi suvisuddhajhANaM Nimmohe vIyarAyate // 16 // chAyA-pravrajyAyAM saMgatyAge pravartasva sutapasi susaMyame bhAve / ___ bhavati suvizuddhadhyAnaM nirmohe vItarAgatve // 16 // artha-he bhavya jIva ! tU parigraha ke tyAgarUpa dIkSA ko grahaNa kara aura uttama saMyama rUpa bhAva hone para uttama tapa dhAraNa kr| kyoMki moharahita vItarAgabhAva hone para nirmala dhyAna prApta hotA hai // 16 // gAthA- micchAdasaNamagge maliNe aNNANamohadosehiM / bajjhati mUDhajIvA micchattAbuddhiudaeNa // 17 // chAyA- mithyAdarzanamArge maline ajnyaanmohdossaiH| ___ badhyante mUDhajIvAH mithyAtvAbuddhayudayena // 17 // artha-mUr3ha jIva ajJAna aura mithyAtva ke doSoM se malina mithyAmArga meM mithyA darzana aura mithyAjJAna ke udaya se pravRtti karate haiM // 17 // gAthA- sammaIsaNa passadi jANadi NANeNa dvpjaayaa| sammeNa ya saddahadi ya pariharadi cArittaje dose // 18 // chAyA- samyagdarzanena pazyati jAnAti jJAnena dravyaparyAyAn / samyaktvena ca zraddadhAti ca pariharati cAritrajAna doSAn // 18 // .
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24 ] artha-yaha AtmA jaba samIcIna darzanaguNa se sattArUpa vastu ko dekhatA hai, samya gjJAna se dravya aura paryAya ko jAnatA hai, tathA samyaktva se yathArtha vastu kA zraddhAna karatA hai, taba cAritra ke doSoM ko dUra karatA hai / / 18 // gAthA- ee tigiNa vi bhAvA havaMti jIvassa moharahiyarasa / NiyaguNamArAhato acireNa vi kamma pariharai // 16 // chAyA- ete trayo'pi bhAvAH bhavanti jIvasya moharahitasya / nijaguNamArAdhayan acireNApi karma pariharati // 16 // arthaH-ye samyagdarzanAdi tInoM bhAva mithyAtvarahita jIva ke hote haiN| usa samaya yaha jIva apane cetanAguNa kA cintavana karatA huA zIghra hI karma kA nAza karatA hai // 16 // gAthA- saMkhijjamasaMkhijjaguNaM ca saMsArimerUmattA the| sammattamaNucaraMtA karaMti dukkhakkhayaM dhIrA // 20 // chAyA- saMkhyeyAmasaMkhyeyaguNAM saMsArimerUmAtrAM nnN| samyaktvamanucarantaH kurvanti duHkhakSayaM dhIrAH // 20 // artha- samyaktva kA AcaraNa karate hue dhairyavAn puruSa saMsArI jIvoM kI maryAdA rUpa karmoM kI saMkhyAtaguNI tathA asaMkhyAtaguNI nirjarA karate haiM aura karma ke udayajanita duHkha kA nAza karate haiM / / 20 / / gAthA- duvihaM saMjamacaraNaM sAyAraM taha have NirAyAraM / sAyAraM saggaMthe pariggahA rahiya khalu NirAyAraM // 21 // chAyA- dvividhaM saMyamacaraNaM sAgAraM tathA bhavet nirAgAram / sAgAraM sagranthe parigrahAdrahite khalu nirAgAram // 21 // artha-saMyamacaraNa cAritra do prakAra kA hai, eka sAgAra dUsarA nirAgAra / inameM se parigraha sahita zrAvaka ke sAgAra cAritra hotA hai aura parigraha rahita muni ke nirAgAra cAritra hotA hai / / 21 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 25 ] gAthA - daMsaNa vaya sAmAiya posaha sacitta rAyabhatte ya / baMbhAraMbha pariggaha amaraNa uddiTTha desavirado ya / / 22 / / chAyA - darzanaM vrataM sAmAyikaM proSadhaM sacittaM rAtribhuktizca / brahma AraMbhaH parigrahaH anumatiH uddiSTaH dezaviratazca / / 22 / / artha -- darzana, vrata, sAmAyika, proSadhopavAsa, sacittatyAga, rAtribhuktityAga, brahmacarya, AraMbhatyAga, parigrahatyAga, anumatityAga, uddiSTatyAga isa prakAra ye dezavirata ke 11 bheda haiM / inheM 11 pratimA bhI kahate haiM // 22 // bhAvArtha - aba gyAraha pratimAoM kA bhinna 2 svarUpa saMkSepa se kahate haiM: (4) aSTamI caturdazI (1) zuddha samyagdarzana sahita aSTamUla guNoM kA dhAraNa karanA so darzanapratimA hai / (2) atIcAra rahita 5 aNuvrata, 3 guNavrata aura 4 zikSA. vratoM ko pAlanA so vratapratimA hai / (3) tInoM kA vidhipUrvaka niraticAra sAmAyika karanA so sAmAyika pratimA hai / Adi parva dinoM meM kaSAyAdi kA tyAga karanA so proSatra pavAsa pratimA hai / (5) kacce phala phUla vanaspati Adi ke khAne kA tyAga karanA so sacittatyAga pratimA hai / (6) rAtri meM saba prakAra ke AhAra kA tyAga karanA so rAtribhojana tyAga pratimA hai / (7) mana vacana kAya se strImAtra kA tyAga karanA so brahmacarya pratimA hai / ( 5 ) kheto vyApAra Adi AraMbha kriyAoM kA tyAga karanA so AraMbhatyAga pratimA hai / (6) dhanadhAnyAdi parigraha se virakta honA so parigrahatyAga pratimA hai / (10) khetI vyApArAdi tathA vivAhAdi laukika kAryoM meM anumati na denA so anumatityAga pratimA hai / (11) vana meM tapa karate hue rahanA, bhikSAvRtti se AhAra lenA, aura khaNDavastra dhAraNa karanA so uddityAga pratimA hai / gAthA - paMce varaNuvvayAiM guNavvayAiM havaMti taha tirie / sikkhAvaya cattAriya saMjamacaraNaM ca sAyAraM // 23 // chAyA - paMcaiva aNuvratAni guNavratAnibhavanti tathA trINi / zikSAvratAni catvAri saMyamacaraNaM ca sAgAraM / / 23 / / artha - pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata isa taraha yaha 12 prakAra kA sAgAra arthAt zrAvakoM kA saMyamacaraNa cAritra kahalAtA hai / / 23 / /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 26 ] gAthA- thUle tasakAyavahe thUle mose adattathUle ya / .. parihAro paramahilA parilagahAraMbha parimANaM / / 24 // : chAyA- sthUle trasakAyavadhe sthUlAyAM mRSAyAM adattasthUle ca / parihAraH paramahilAyAM parigrahAraMbhaparimANam // 24 // artha-vasa jIvoM ke ghAtarUpa sthUla hiMsA kA tyAga so ahiMsANuvrata hai.| sthUla jhUla kA tyAga so satyANuvrata hai / sthUla coro kA tyAga so acauryANuvrata hai / parastrI kA tyAga so brahmacaryANuvrata hai| tathA parigraha aura Arambha kA pari. mANa so parigrahAparimANANuvrata hai| ye pAMca aNuvrata haiM // 24 // gAthA- disividisamANa paDhamaM aNatthadaMDassa vajaNaM vidiyaM / . bhogopabhogaparimA iyameva guNavvayA tiriNa // 25 // chAyA- digvidisimAnaM mathamaM. anarthadaNDasya varjanaM dvitIyam / / bhogopabhogaparimANaM imAnyeva guNavatAni trINi // 25 // artha-dizA vidizA meM gamana kA parimANa karanA so divata nAma prathama guNavata. - hai / anartha daNDa kA tyAga karanA so anarthadaNDatyAga nAma dusarA guNavrata hai / bhoga aura upabhoga kA parimANa karanA so tosarA bhogopabhogaparimANa:nAmaka guNavrata hai| isa prakAra ye tIna guNavrata haiM / / 25 // ' mAthA- sAmAiyaM ca paDhamaM vidiyaM ca taheva posahaM bhaNiyaM / taiyaM ca atihipujaM caittha sallehaNA aMte // 26 // chAyA- sAmAyikaM ca prathama dvitIyaM ca tathaiva proSadhaH bhaNitaH / tRtIyaM ca atithipUjA caturthaM sallekhanA ante // 26 // artha-rAga dvaSa chor3akara saba jIvoM meM samatA bhAva rakhanA so sAmAyika nAma pahalA zikSAvrata hai / aSTamI caturdazI Adi parva dinoM meM pApa kA tyAga kara proSadhasahita upavAsa karanA so proSadhopavAsa nAma dUsarA zikSAvrata hai| muni tyAgI Adi ko AhArAdi denA so atithi satkAra nAma tIsarA ~ zikSAvrata hai| anta samaya meM kAya va kaSAyoM kA kRza karanA so sallekhanA "nAma cauthA zikSAvrata hai // 26 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 27 ] gAthA-- evaM sAvayadhamma saMjamacaraNaM udesiyaM sayalaM / suddhaM saMjamacaraNaM jaidhammaM NikkalaM vocche // 27 // chAyA-- evaM zrAvakadharma saMyamacaraNaM upadezitaM sakalam / zuddhaM saMyamacaraNaM yatidharma niSkalaM vakSye // 27 // artha- isa prakAra zrAvaka ke dharma sakalasaMyama arthAt ekadeza saMyama kA upadeza kiyA / aba yati ke dharma zuddha aura niSkala saMyama arthAt pUrNasaMyama ko khuuNgaa||27|| gAthA-paMcediyaMsaMvaraNaM paMcavayA pNcviskiriyaasu| .. paMca samidi taya guttI saMjamacaraNaM NirAyAraM // 28 / / chAyA-paMcendriyasaMvaraNaM paMca vratAH paMcaviMzatikriyAsu / paMca samitayaH tisro guptayaH saMyamacaraNaM nirAgArama // 28 // artha-pAMca indriyoM kA jItanA, pAMca vrata, inakI paccIsa bhAvanAeM, pAMca samiti aura tIna gupti yaha nirAgAra arthAt muniyoM kA saMyama caraNa cAritra hai // 28 // gAthA- amaNugaNe ya maNugaNe sajIvadavve ajIvadavve y| __ Na karei rAyadose paMceMdiyasaMvaro bhaNio // 26 // chAyA-amanojJeca manojJe sajIvadravye ajIvadravye c| na karoti rAgadveSau paMcendriyasaMvaraH bhaNitaH // 26 // artha- iSTa aura aniSTa sajIva dravya strIputrAdi tathA ajIvadravya dhanadhAnyAdi meM jo rAgadveSa nahIM karatA hai so paMcendriyajaya kahalAtA hai // 26 // gAthA- hiMsAvirai ahiMsA asaJcaviraI adattaviraI ya / turiyaM abaMbhaviraI paMcama saMggammi viraI ya // 30 // chAyA- hiMsAviratirahiMsA asatyaviratiH adttvirtishc| __......turya abrahmaviratiH paMcamaM saMge viratizca // 30 // artha-hiMsA kA sarvathA tyAga so ahiMsA mahAvrata hai| asatya kA sarvathA tyAga so satya mahAvrata hai| corI kA sarvathA tyAga so acaurya mahAvrata hai / kuzIla kA sarvathA tyAga so brahmacarya mahAvrata hai| parigraha kA sarvathA tyAga so parigraha tyAga mahAvata hai / / 30 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [28] gAthA-- sAhati ja mahallA AyariyaM jaM mahallapuvvehiM / jaM ca mahallANi tado mahavvayA ittahe yAI // 31 // chAyA- sAdhayanti yanmahAntaH AcaritaM yat mhtpuurvaiH| yacca mahAnti tataH mahAvratAni etasmAddhetoH etAni // 31 // .. artha-jinako mahApuruSa AcaraNa karate haiM, jo pahale mahApuruSoM se AcaraNa kiye gaye haiM aura jo svayaM bhI mahAn hai, isa liye ye pAMca mahAvrata kahalAte haiM // 31 // gAthA- vayaguttI maNaguttI iriyAsamidI sudANaNikkhevo / avaloyabhoyaNAe ahiMsae bhAvaNA hoti // 32 // chAyA- vacoguptiH manoguptiH IryAsamitiH sudAnanikSepaH / __ avalokyabhojanena ahiMsAyAH bhAvanA bhavanti / / 32 // artha-vacana ko vaza meM karanA so vacana gupti hai / mana ko vaza meM karanA so manogupti hai| cAra hAtha Age bhUmi dekha kara calanA so IryAsamiti hai / pIchI kamaNDalu Adi ko dekhabhAla kara rakhanA aura uThAnA so AdAna nikSepaNa samiti hai| dekhabhAla kara vidhipUrvaka zuddha AhAra karanA so . eSaNA samiti hai / ye ahiMsA mahAvrata ko 5 bhAvanA hai // 32 // gAthA-kohabhayahAsalohA mohAvivarIyabhAvaNA ceva / vidiyassa bhAvaNAe e paMceva ya tahA hoti // 33 // chAyA-krodhabhayahAsyalobhamohaviparItabhAvanAH caiv| . dvitIyasya bhAvanA imAH paMcaiva ca tathA bhavanti // 33 // artha-krodha kA tyAga, bhaya kA tyAga, haMsI kA tyAga, lobha kA tyAga aura mithyA svabhAva kA tyAga ye satya mahAvrata kI 5 bhAvanA haiM // 33 // gAthA-suNNAyAraNivAso vimocitAvAsa ja parodhaMca / esaNasuddhisauttaM sAhammIsaMvisaMvAdo // 34 // yA-zUnyAgAranivAsaH vimocitAvAsaH yatparodhaMca / eSaNAzuddhisahitaM sAdharmisamavisaMvAdaH // 34 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 29 ] artha- sUne ghara meM rahanA, chor3e hue ghara meM rahanA, dUsare ko na rokanA, zuddha AhAra lenA, apane dharma vAloM se jhagar3A na karanA ye acaurya mahAvrata kI 5 bhAvanA haiM ||34| gAthA - mahilAloyaNa puvvara isaraNa sasattava sahi vikahAhiM / puTTiyara sehiM virobhAvaNa paMcAvi turayammi ||35|| chAyA - mahilAlokanapUrvaratismaraNasaMsaktavasativikathAmiH / pauSTika rasaH virataH bhAvanAH paMcApi turye // 375 // | artha - striyoM ko rAgabhAva se dekhanA, pahale bhoge hue bhogoM ko yAda karanA, bastI meM rahanA, khiyoM kI kathA kahanA, pauSTika bhojana karanA ina pAMcoM vikAra bhAvoM kA tyAga karanA so brahmacarya mahAvrata kI pAMca bhAvanAeM haiM ||35|| gAthA - - apariggaha samaguNesu saddapari sarasarUvagaMdhesu / rAyosAIgaM parihAro bhAvaNA hoMti // 36 // chAyA - aparigrahe samanojJeSu zabdasparzara sarUpagandheSu / rAgadveSadInAM parihAro bhAvanAH bhavanti // 36 // artha - iSTa aura aniSTa zabda, sparza, rasa, rUpa, gandha ina pAMca indriyoM ke viSayoM meM rAgadveSa kA tyAga karanA ye parigraha tyAga mahAvrata ko pAMca bhAvanA haiM // 36 // gAthA - iriyA bhAsA esA jA sA zrAdAraNa caiva zikkhevo / saMjamasohiriNamitte khaMti jiraNA paMca samidIo // 37 // chAyA - IrSyA bhASA eSaraNA yA sA AdAnaM caiva nikSepaH / saMyamazodhinimittaM khyAnti jinA: paMca samitIH // 37 // bhASA samiti hai / artha- pramAda rahita sAvadhAnI se Age cAra hAtha jamIna dekhakara calanA Iya samiti hai| hitakArI parimita priyavacana bolanA doSa aura antarAya TAlakara kulIna zrAvaka ke ghara zuddha samiti hai / zAstrapIchI kamaNDalu Adi dekhabhAla kara rakhanA va uThAnA AhAra lenA eSaNA
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 30 ] AdAna nikSepaNa samiti hai| janturahita sthAna meM malamUtra karanA pratiSThApanA samiti hai| ye pAMca samiti saMyama kI zuddhatA ke liye kAraNa haiM, aisA jinendra bhagavAn kahate haiM // 37 // gAthA-bhavvajaNabohaNatthaM jiNamagge jiNavarehiM jaha bhaNiyaM / NANaM gANa sarUvaM appANaM taM viyANe hi // 38 // chAyA-bhavyajanabodhanArthaM jinamA jinavaraiH yathAbhaNitaM / jJAnaM jJAnasvarUpaM zrAtmAnaM taM vijAnIhi // 38 // " artha-jina bhagavAn ne jaina mArga meM bhavya jIvoM ko samajhAne ke liye jaisA jJAna aura jJAna kA svarUpa kahA hai usa jJAna svarUpa AtmA ko he bhavya tU bhalIbhAMti jAna // 3 // gAthA-jIvAjIvavibhattI jo jANai so havei snnnnaannii| .... rAyAdidosarahiyo jiNasAsaNa mokkhamaggutti // 36 // chAyA-jIvAjIvavibhaktaM yaH jAnAti sa bhavet sajjJAnaH / rAgAdidoSarahitaH jinazAsane. mokSamArga iti // 36 // artha-jo puruSa jIva aura ajIva kA bheda jAnatA hai vaha samyagjJAnI hotA hai tathA rAgadveSAdi doSoM se rahita hotA hai so jinazAsana meM mokSamArga.. batAyA gayA hai // 3 // gAthA-daMsaNaNANacarittaM tieiNavi jANeha prmsddhaae| jaM jANiUNa joI aireNa lahaMti NivvANaM // 40 // chAyA-darzanajJAnacAritraM trINyapi jAnIhi prmshrddhyaa| yat jJAtvA yoginaH acireNa labhante nirvANam // 40 // artha he bhavya / tU darzana jJAna cAritra ina tInoM guNoM ko atyanta zraddhApUrvaka jAna / jisako jAnakara yogI loga zIghra hI nirvANa prApta karate haiM // 40 // .. gAthA-pAUNa NANasalilaM himmlsuvisuddhbhaavsNjuttaa| . hu~ti sivAlayavAsI tihuvaNacUDAmaNI siddhA // 41 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 31 ] chAyA- prApya jJAnasalilaM nirmalasuvizuddhabhAvasaMyuktAH / - 'bhavanti zivAlayavAsinaH tribhuvanacUDAmaNayaH siddhAH // 41 // . artha - jo puruSa jJAnarUpI jala ko pIkara nirmala aura pavitra bhAva dhAraNa karate haiM ve mokSarUpI.mahala meM nivAsa karane vAle, tInoM loka ke ziromaNi siddha ' parameSThI hote haiM / / 41 // gAthA- pANaguNehiM vihINA Na lahate te suicchiyaM laah| ___ iya pAu guNadosaM taM saraNANaM viyANehi // 42 // , chAyA- jJAnaguNaiH vihInA na labhante te sviSTaM lAbhaM / iti jJAtvA guNadoSau tat sadjJAnaM vijAnIhi // 42 // artha-jo puruSa jJAnarahita haiM ve apanI iSTa vastu ko prApta nahIM karate haiM / aisA * jAnakara he bhavya ! tU guNa doSoM ko jAnane ke liye samyagjJAna ko bhalI prakAra jAna // 42 // gAthA- cArittasamArUDho appAsu paraMNa Ihae NANI / . -pAvai AireNa suhaM aNovamaM jANa Nicchayado // 43 // chAyA- cAritrasamArUDha Atmani paraM na Ihate jnyaanii| prApnoti acireNa sukhaM anupamaM jAnIhi nizcayataH // 43 // artha- jo puruSa jJAnI hai aura cAritra guNasahita hai vaha AtmA.meM paradravya ko nahIM cAhatA hai arthAt unameM rAgadvaSa nahIM karatA hai / . tathA zIghra hI upamArahita sukha ko pAtA hai aisA nizcayapUrvaka jAno // 43 // gAthA- evaM saMkheveNa ya bhaNiyaM NANeNa vIyarAyeNa / sammattasaMz2amAsayaduNhaM pi udesiyaM gharaNaM // 44 // chAyA- evaM saMkSepeNa ca bhaNitaM jJAnena viitraagenn|. samyaktvasaMyaMmAzrayadvayorapi uddezitaM caraNam // 44 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ [32] artha- isa prakAra vItarAga deva se jJAna ke dvArA kahe hue samyaktva aura saMyama ke AzrayarUpa samyaktvacaraNa aura saMyamacaraNa nAmaka do prakAra ke cAritra ko AcArya ne saMkSepa meM upadeza kiyA hai // 44 // - gAthA--bhAveha bhAvasuddhaM phuDu raiyaM caraNapAhuDaM ceva / lahu caugai caiUNaM aireNa'puNabhavA hoI // 45 // chAyA- bhAvayata bhAvazuddha sphuTa racitaM caraNaprAbhRtaM caiva / laghu caturgatIH tyaktvA acireNa apunarbhavAH bhavata // 45 // artha- he bhavyajIvo! hamane yaha cAritra pAhur3a pragaTa rUpa se banAyA hai, usako tuma zuddha bhAvoM se vicAra kro| jisase zIghra hI cAroM gatiyoM ko chor3a kara phira saMsAra meM janmadhAraNa na karo arthAt mokSa prApta kro|| 45 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ // (4) bodha pAhuDa // gAthA- bahusatthaatthajANe saMjamasammattasuddhatavayaraNe / vaMdittA Ayarie kasAyamalavajide suddhe // 1 // sayalajaNabohaNattthaM jiNamagge jiNavarehiM jahabhaNiyaM / vucchAmi samAseNa chakkAyasuhaMkaraM suNaha // 2 // chAyA- bahuzAstrArthajJAyakAn saMyamasamyaktvazuddhatapazcaraNAn / vanditvA AcAryAn kaSAyamalavarjitAn zuddhAn // 1 // sakalajanabodhanArthe jinamArge jinavaraiH yathA bhaNitam / vakSyAmi samAsena SaT kAyasukhaMkaraM zRNu // 2 // yugmam // artha-AcArya kahate haiM ki maiM bahuta se zAstroM ke artha ko jAnane vAle, saMyama aura samyaktva se pavitra tapazcaraNa vAle, kaSAyarUpI mala se rahita aura zuddha AcAryoM ko namaskAra karake, jina bhagavAna ke dvArA jainazAstra meM chahakAya ke jIvoM ko sukha dene vAlA jaisA kathana kiyA gayA hai, usI prakAra saba jIvoM ko jJAna karAne ke liye bodhapAhuDa nAmaka grantha ko saMkSepa se kahUMgA / he bhavyajIva ! tU usako suna // 1-2 // gAthA- prAyadaNaM cediharaM jiNapaDimA dasaNaM ca jiNabiMbaM / bhaNiyaM suvIyarAyaM jiNamuddA NANamAdatthaM // 3 // arahateNa sudiTuM jaM devaM titthamiha ya arahaMtaM / pAvaja guNavisuddhA haya NAyabvA jhaakmso||4|| chAyA-AyatanaM caityagRha jina pratimA darzanaM ca jinabimbam / bhaNitaM suvItarAgaM jinamudrA jJAnamAtmArtham // 3 // arhatA sudRSTaM yaH devaH tIrthamiha ca arhan / pravrajyA guNavizuddhA iti jJAtavyAH ythaakrmshH||4||
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 34 ] artha-- Ayatana, caityagRha, jinapratimA, darzana, rAgarahita jinabimba, jinamudrA, AtmA ke prayojanarUpa jJAna, deva, tIrtha, arahanta aura guNoM se pavitra dIkSA ye gyAraha sthAna jaise arahanta bhagavAn ne kahe haiM unako yathAkrama se jAno // 3-4 // gAthA-maNavayaNakAyadavvA AyattA jassa iMdiyA visyaa| AyadaNaM jiNamagge NihiTuM saMjaya rUvaM // 5 // chAyA- manovacanakAyadravyANi AyattAH yasya aindriyAH vissyaaH| AyatanaM jinamArge nirdiSTa saMyata rUpam // 5 // artha- mana vacana kAya rUpa dravya aura pAMca indriya ke viSaya jisake AdhIna haiM aise saMyamI muni ke rUpa (deha) ko jainazAstra meM Ayatana kahA gayA hai // 5 // gAthA-maya rAya dosa moho koho loho ya jassa aayttaa| paMcamahavvayadhArI AyadaNaM maharisI bhaNiyaM // 6 // chAyA- madaH rAgaH dvaSaH mohaH krodhaH lobhaH ca yasya praayttaaH| paMcamahAvratadhArI AyatanaM maharSiH bhaNitaH // 6 // artha-mada (ghamaNDa ), rAga, dveSa, moha, krodha aura lobha jisake basa meM hogaye haiM aura jo pAMca mahAvratoM ko dhAraNa karatA hai, aisA mahAmuni dharma kA Ayatana arthAt nivAsa sthAna kahA gayA hai // 6 // chAyA gAthA- siddhaM jassa sadatthaM visuddhajhANassa NANajuttassa / siddhAyadaNaM siddhaM muNivaravasahassa muNidatthaM // 7 // vizuddhatyAnaya jJAnayuktasya / siddhAyatanaM siddhaM munivaravRSabhasya munitArtham // 7 // artha- vizuddha arthAt zubhadhyAna karane vAle, kevala jJAnasahita aura muniyoM meM zreSTha, jisake zuddha AtmA kI siddhi ho gaI hai, aise samasta padArthoM ko jAnane vAle kevala jJAnI ko siddhAyatana kahA hai // 7 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 35 ] gAthA-buddhaM jaM boiMvo appAsaM cedayAI aNNaM c| ' paMcamahavvayasuddhaM NANamayaM jANa cediharaM // 8 // chAyA- buddhayat bodhayan AtmAnaM caityAni anyacca / paMca mahAvratazuddhaM jJAnamayaM jAnIhi caityagRham // 8 // artha- jo AtmA ko jJAnasvarUpa jAnatA huA dUsare jIvoM ko cetanA svarUpa jAnatA hai| aise pAMca mahAvratoM se zuddha aura jJAnasvarUpa muni ko he bhavya ! tU caityagRha jAna // 8 // gAthA-ceiya baMdhaM mokkhaM dukkhaM sukkhaM ca appayaM tassa / ceiharaM z2iNamagge chakkAyahiyaMkaraM bhaNiyaM // 6 // chAyA- caityaM bandhaM mokSaM duHkhaM sukhaM ca AtmakaM tasya / __ caityagRhaM jinamArge SaTkAyahitaMkaraM bhaNitam / / 6 / / artha-bandha, mokSa, sukha aura duHkha ke svarUpa kA jisa AtmA ko jJAna ho gayA ho vaha caitya hai / usakA gRha (ghara) caityagRha kahalAtA tathA jainamArga meM chahakAya ke jIvoM kI bhalAI karane vAlA saMyamI muni caityagRha kahA gayA hai // 6 // gAthA- saparA jaMgamadehA daMtaNaNANeNa suddhacaraNANaM / NiggaMthavIyarAgA jiNamagge erisA paDimA // 10 // chAyA- svaparA jaMgamadehA darzanajJAnena zuddhacaraNAnAm / nirgranthavItarANA jinamArge IdRzI pratimA // 10 // artha-darzana aura jJAna se nirmala cAritra vAle muniyoM kA parigraha aura rAgadveSa rahita apanA aura dUsare kA jo calatA phiratA zarIra hai so jainamArga meM pratimA kahI gayI hai // 10 // gAthA-jaM caradi suddhacaraNaM jANai picchei suddhasammattaM / sA hoi vaMdaNIyA NiggaMthA saMjadA paDimA // 11 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 36 ] chAyA-yaH carati zuddhacaraNaM jAnAti pazyati zuddhasamyaktvam / sA bhavati vaMdanIyA nimranthA saMyatA pratimA // 11 // atha-jo zuddha cAritra kA AcaraNa karatA hai, yathArtha vastuoM ko ThIka 2 jAnatA hai aura zuddha samyaktvarUpa AtmA ko dekhatA hai, vaha parigraharahita saMyamI muni kA svarUpa jaMgama pratimA hai, tathA vahI namaskAra karane yogya hai / / 11 / / gAthA-daMsaNa aNaMta NANaM aNaMtavIriya aNaMtasukkhAya / sAsayasukkha adehA mukkA kammaTThabaMdhehiM // 12 // nirUvamamacalamakhohA NimmiviyA jaMgameNa svenn| siddhaThANammi ThiyA vosarapaDimAdhuvA siddhA // 13 // chAyA-darzanaM anataM jJAnaM anantavIryAH anantasukhAH ca / zAzvatasukhA adehA muktAH karmASTakabandhaiH // 12 // nirUpamA acalA akSobhAH nirmApitA jaMgamena rUpeNa / siddhasthAne sthinAH vyutsargapratimAdhru vAH siddhAH // 13 // artha-jo anantadarzana, ananta jJAna, anantavIrya aura ananta sukha sahita haiM, avinAzI sukhasvarUpa haiM, deharahita haiM, pAThakoM ke bandhana se rahita haiM, upamArahita haiM, caMcalatArahita haiM, azAntirahita haiM, gamanarUpa se banAye gaye haiM, loka ke agrabhAga meM sthita haiM, deharahita aura sthira haiM aise siddhaparameSThI sthAvara arthAt acala pratimA haiM // 12-13 / / gAthA-daMsei mokkhamaggaM sammattaM saMyamaM sudhammaM c| NiggaMthaM NANamayaM jiNamagge daMsaNaM bhaNiyaM // 14 // chAyA-darzayati mokSamArga samyaktvaM saMyama sudharma c| . nigraMthaM jJAnamayaM jinamArga darzanaM bhaNitam // 14 // artha-jo samyaktvarUpa, saMyamarUpa, uttamadharmarUpa, parigraharahita aura jJAnarUpa mokSamArga ko dikhAtA hai aise muni ke rUpa ko jainasiddhAnta meM darzana kahA hai // 14 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 37 ] * gAthA - jaha phullaM gaMdhamayaM bhavadi hu khIraM sa ghiyamayaM cAvi / taha daMsaNaM hi sammaM gANamayaM hoi ruvatthaM // 15 // chAyA -yathA puSpaM gandhamayaM bhavati sphuTaM kSIraM tat ghRtamayaM cApi / tathA darzanaM hi samyagjJAnamayaM bhavati rUpastham ||15|| artha - jaise phUla gandhasahita hotA hai aura dUdha ghI sahita hotA hai / vaise hI darzana (samyaktva) antaraMga meM to samyagjJAnarUpa hai ora bahiraMga meM muni, zrAvaka aura AryikA kA bheSa hI darzana hai || 15|| gAthA - jiNabimbaM gANamayaM saMjamasuddhaM suvItarAyaM ca / jaM dei dikkhasikkhA kammakkhayakAraNe suddhA // 16 // chAyA - jinabimbaM jJAnamayaM saMyamazuddhaM suvItarAgaM ca / yat dadAti dIkSAzikSe karmakSayakAraNe zuddhe // 16 // artha- jo jinasUtra kA jAnanevAlA hai, saMyama se zuddha hai, rAgabhAvarahita hai tathA jo karmoM ke nAza ke kAraNa zuddha dIkSA aura zikSA detA hai, vaha zrAcArya jinabimba kahalAtA hai // 16 // gAthA - tarasa ya karaha paraNAmaM savvaM pujjaM ca viNaya vacchallaM / jassa ca daMsaNa gANaM asthi dhuvaM ceyaNAbhAvo // 17 // chAyA - tasya ca kuruta praNAmaM sarvAM pUjAM ca vinayaM vAtsalyam / yasya ca darzanaM jJAnaM asti dhruvaM cetanAbhAvaH // 17 // artha - jisake nizcaya se darzana, jJAna aura cetanA bhAva hai usa AcAryarUpa jinabimba ko praNAma karo, saba prakAra se usakI pUjA karo, tathA usI se zuddha prema karo // 17 // sakI vinaya karo, gAthA - tavavayaguNehiM suddho jAdi picchei suddhasammattaM / arahaMta mudda esA dAyArI dikkha sikkhA ya // 18 // chAyA - tapovrataguNaiH zuddhaH jAnAti pazyati zuddhasamyaktvam / mudrA eSA dAtrI dIkSAzikSANAM ca // 18 // *
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 38 ] -rtha-jo tapa, vrata aura uttaraguNoM se.zuddha hai, saba padArthoM ko ThIka ThIka jAnatA hai tathA zuddha samyagdarzana ko dhAraNa karatA hai, aisA AcArya jinabimba hai| vahI dIkSA aura zikSA dene vAlI arhanta kI mudrA hai // 18 // gAthA- daDhasaMjamamuhAe iMdiyamuddA ksaaydddhmuddaa| muddA iha NANAe jiNamuddA erisAbhaNiyA // 1 // chAyA-dRDhasaMyamamudrayAindriyamudrA kssaaydrddhmudraa| mudrA iha jJAnena jinamudrA IdRzI bhaNitA // 16 // artha-saMyama ko sthiratA se dhAraNa karanA so saMyama mudrA hai, indriyoM ko viSayoM meM na lagane denA so indriya mudrA hai, kaSAyoM ke basa meM na honA so kaSAyamudrA hai, jJAna ke svarUpa meM lIna honA so jJAnamudrA hai| inako dhAraNa karanevAle muni ko jinamudrA zabda se kahA gayA hai // 16 // gAthA-saMjamasaMjuttassaya sujhANajoyassa mokkhamaggassa / NANeNa lahadi lakkhaM tamhA NANaM ca NAyavvaM // 20 // chAyA-saMyamasaMyuktasya ca sudhyAnayogyasya mokSamArgasya / jJAnena labhate lakSaM tasmAt jJAnaM ca jJAtavyam / / 20 / / artha-saMyamarahita, uttama dhyAna ke yogya mokSamArga kA lakSya (nizAnA) AtmA kA svarUpa jJAna se prApta hotA hai| isalie jJAna ko avazya jAnanA cAhiye // 20 // gAthA-jaha Navi lahadi hu lakkhaM rahio kaMDasya vejjhaya vihiinno| taha Navi lakkhadi lakkhaM aNNANI mokkhamaggassa // 21 // chAyA-yathA nApi labhate sphuTa lakSa rahitaH kANDasya vedhakavihInaH / tathA nApi lakSayati lakSa ajJAnI mokSamArgasya // 21 // artha jaise dhanuSa vidyA ke abhyAsa rahita puruSa bANa ke ThIka nizAne ko nahIM pAtA hai| vaise hI ajJAnI puruSa mokSamArga ke nizAne arthAt paramAtmA ke svarUpa ko nahIM pAtA hai // 21 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 36 ] gAthA-NANaM purisassa havadi lahadi supuriso vi vinnysNjutto| , NANeNa lahadi lakkhaM lakkhaMto mokkhamaggassa // 22 // chAyA-jJAnaM puruSasya bhavati labhate supuruSo 'pi vinayasaMyuktaH / jJAnena labhate lakSyaM lakSayan mokSamArgasya // 22 // artha-jJAna puruSa ke hotA hai aura vinaya sahita manuSya jJAna ko pAtA hai tathA jJAna se hI mokSamArga ke lakSya (nizAne ) paramAtmA ke svarUpa ko vicAratA huA manuSya mokSa ko prApta karatA hai // 22 // gAthA-maidhaNuhaM jassa thiraM suda guNa bANA sutthi rayaNataM / paramasthabaddhalakkho Na vi cukkadi mokkhamaggassa // 23 // chAyA-matidhanuryasya sthiraM zrutaM guNaH vANAH susanti rtntrym| paramArthabaddhalakSyaH nApi skhalati mokSamArgasya // 23 // artha-jisake pAsa matijJAnarUpa sthira (majabUta) dhanuSa hai, zrutajJAnarUpa DorI hai, ratnatraya rUpI acche bANa haiM, aura jisane zuddha AtmA ke svarUpa ko nizAnA banA liyA hai, aisA muni mokSamArga se nahIM cUkatA hai // 23 // gAthA-so devo jo atthaM dhammaM kAmaM sudei NANaM c| so dei jassa asthi hu attho dhammo ya pavvajjA // 24 // chAyA-sa devaH yaH artha dharma kAmaM sudadAti jJAnaM ca / sa dadAti yasya asti arthaH dharmaH ca pravrajyA // 24 // artha-jo jIvoM ko dharma, artha (dhana), kAma (bhoga ) aura mokSa kA kAra jJAna detA hai vaha deva hai| kyoMki jisake pAsa jo cIja hotI hai vahI dUsare ko detA hai / isaliye jisake pAsa dharma, artha, kAma aura mokSa kI kAraNa dIkSA ho, usako deva jAnanA cAhiye // 24 // gAthA-dhammo dayAvisuddho pavvajjA savyasaMgaparicattA / -devo cavayagamoho udayayaro bhavvajIvANaM // 25 // chAyA dharmaH dayAvizuddhaH pravrajyA sarvasaMgaparityaktA / devaH vyapagatamohaH udayakaraH bhavyajIvAnAm // 25 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 40 ] artha-jo dayA se pavitra hai vaha dharma hai aura jo saba parigrahoM se rahita hai vaha dIkSA hai tathA jo moha rahita aura bhavya jIvoM kI unnati karane vAlA hai vaha deva hai // 25 // gAthA-vayasammatta visuddha paMceMdiyasaMjade NirAvekkhe / rahAUNa muNI titthe dikkhAsikkhAmuNhANeNa // 26 // chAyA-vratasamyaksvavizuddha paMcendriyasaMyate niraapeksse| snAtu muniH tIrthe dIkSA zikSAsuranAnena // 26 // artha-jo pAMca mahAvrata aura samyagdarzana se pavitra hai pAMca indriyoM ko jItane vAlA hai aura isa loka tathA paraloka ke bhogoM kI icchA se rahita hai aise AtmA rUpa tIrtha meM muni ko dIkSA aura zikSA rUpa snAna ke dvArA pavitra honA cAhiye // 26 // gAthA-jaM NimmalaM sudhamma sammattaM saMjamaM tavaM NANaM / taM titthaM jiNamagge havei jadi saMtabhAveNa // 27 // chAyA-yat nirmalaM sudharma samyaktvaM saMyamaM tapaH jJAnam / __ tat tIrtha jinamArge bhavati yadi zAntabhAvena // 27 // artha-yadi zAntabhAva se nirmala (doSa rahita ) uttama kSamAdi dharma, samyagdarzana, saMyama, tapa aura jJAna Adi guNoM ko dhAraNa kiyA jAya to inako jaina darzana meM asalI tIrtha batAyA gayA hai // 27 // gAthA-NAme ThavaNe hi ya saMdavve bhAve hi sgunnpjjaayaa| . cauNAgadi saMpadime bhAvA bhAvaMti arahataM // 28 // chAyA-nAmni saMsthApanAyAM hi ca sadravye bhAve hi sgunnpryaayaaH| cyavanamAgatiH saMpat ime bhAvA bhAvayanti arhantam // 28 // artha-nAma, sthApanA, dravya, bhAva inase guNa aura paryAyoM ke sAtha arahanta jAne jAte haiM tathA cyavana (svarga narakAdi se avatAra lenA), Agati ( bharatAdi kSetroM meM AnA) sampat ( ratnavRSTi Adi ) ye bhAva arhantapane ko jatAte arthAt nizcaya karAte haiM // 28 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 41.] gAthA-daMsaNa aNaMta NANe mokkho NaTThaTTakammabaMdheNa / NirUvamaguNamArUDho arahaMto eriso hoI // 26 // chAyA-darzana anantaM jJAnaM mokSaH nssttaassttkrmbndhen|| nirUpamaguNamArUDhaH arhana IdRzo bhavati // 26 // artha-jisake darzana aura jJAna ananta haiM, sthitibandha aura anubhAga bandha kI apekSA AThoM karmoM kA bandha naSTa hone se bhAvamokSa prApta ho gayA hai tathA upamA rahita [ bemisAla ] guNoM ko dhAraNa karatA hai, aisA zuddha AtmA nAma arhanta kahalAtA hai // 26 // gAthA-jaravAhijammamaraNaM caugaigamaNaM ca puNNa pAvaM ca / ____ hatUNa dosakamme huu NANamayaM ca arahaMto // 30 // chAyA-jarAvyAdhijanmamaraNaM caturgatigamanaM ca puNyaM pApaM ca / hatvA doSakarmANi bhUtaH jJAnamayazcAhan // 30 // artha-jo bur3hApA, roga, janma, maraNa, cAroM gatiyoM meM gamana, puNya aura pApa prakRtiyoM kA udaya tathA rAgadveSAdi doSoM ko nAza karake kevala jJAna ko prApta karatA hai vaha sarvajJa vItarAga nAma arhanta kahalAtA hai // 30 // gAthA-guNaThANamaggaNehiMya pajjattIpANajIvaThANe hiM / ___ThAvaNa paMcavihehiM paNayavvA arahapurisassa // 31 // chAyA- guNasthAnamArgaNabhiH ca paryAptiprANajIvasthAnaiH / sthApanA paMcavidhaiH praNetavyA arhatpuruSasya // 31 // artha-guNasthAna, mArgaNA, paryApti, prANa aura jIvasamAsa isa taraha 5 prakAra se ahaMnta puruSa kI sthApanA karanI cAhiye // 31 // gAthA- terahame guNaThANe sajoikevaliya hoi arahaMto / cautIsa aisayaguNA hoti hu tassaTTha paDihArA // 32 // chAyA- trayodaze guNasthAne sayogakevalikaH bhavati arhan / catustriMzat atizayaguNA bhavanti sphuTaM tasyASTaprAtihAryANi // 32 / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 42] artha-terahaveM guNasthAna meM yogasahita kevala jJAnI arahanta hotA hai / usake spaSTarUpa se 34 atizaya rUpa guNa aura 8 prAtihArya hote haiM / isa taraha guNasthAna kI apekSA arahanta kI sthApanA jAnanA // gAthA- gai iMdiyaM ca kAe joe vee kasAya NANe ya / saMjama dasaNa lessA bhaviyA sammatta saeiNa AhAre // 33 // chAyA- gatau indriye kAye yoge vede kaSAye jJAne ca / saMyame darzane lezyAyAM bhavyatve samyaktve saMjJini AhAre // 33 // artha - gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva samyaktva, saMjJI aura AhAra ina 14 mArgaNAoM meM arhanta kI sthApanA jAnanI cAhiye // 33 // gAthA- AhAro ya sarIro iMdiyamaNANapANabhAsA ya / / pajjattiguNasamiddho uttamadevo havai araho // 34 // chAyA- AhAraH ca zarIraM indriyaM manaH bhAnaprANaH bhASA ca / paryAptiguNasamRddhaH uttamadevaH bhavati arhan // 34 // artha- AhAra, zarIra, indriya, mana, zvAsocchavAsa aura bhASA ina 6 paryAptirUpa guNoM se paripUrNa uttamadeva arahanta hotA hai| yaha paryApti kI apekSA arhanta ko sthApanA hai // 34 // gAthA-paMcavi iMdiyapANA maNavayakAraNa tieiNa blpaannaa| ANappANappANA AugapANeNa hoMti daha pANA // 35 // chAyA-paMca pi indriyaprANAH manovacanakAyaiH trayo balaprANAH / AnaprANaprANAH AyuSkaprANena bhavanti daza prANAH // 35 // artha- sparzanAdi pAMca indriya, mana vacana kAya tIna bala, Ayu aura zvAso cchavAsa ye 10 prANa hote haiM / isa taraha prANa kI apekSA arhanta kI sthApanA hai|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 43 ] gAthA- maNuyabhave paMciMdiya jIvaTThANesu hoi caudasame / ede guNagaNajutto guNamArUDho havai araho // 36 // chAyA- manujabhave paMcendriyo jIvasthAneSu bhavati cturdshe| etadguNagaNayukto guNamArUDho bhavati arhan // 36 // artha- manuSya gati meM paMcendriya nAmakA caudahavAM jIvasamAsa hai| usameM ina guNoM ke samUha sahita terahave guNasthAna kA dhArI manuSya arhanta kahalAtA hai // 36 gAthA-- jaravAhidukkharahiyaM AhAraNihAravajjiyaM vimalaM / siMhANa khela seo Natthi duguMchA ya doso ya // 37 // dasa pANA pajjattI aTThasahassA ya lakkhaNA bhnniyaa| gokhIrasaMkhadhavalaM maMsaM rUhiraM ca savvaMge // 38 / / erisaguNehiM savvaM aisayavaMtaM suparimalAmoyaM / orAliyaM ca kAyaM NAyavvaM arahapurisassa // 36 // chAyA- jarAvyAdhiduHkharahitaH AhAranIhAravarjitaH vimalaH / siMhANaH khedaH svedaH nAsti durgandhazca doSazca / / 37 / / daza prANAH paryAptayaH aSTasahasrANi ca lakSaNAni bhaNitAni / gokSIrazaMkhadhavalaM mAMsaM rUdhiraM ca sarvAGge // 38 // IdRzaguNaiH sarvaH atizayavAn suparimalAmodaH / audArikazca kAyaH jJAtavyaH ahetpuruSasya // 36 // artha-jo bur3hApA, roga Adi duHkhoM me rahita hai, AhAra tathA malamUtra rahita hai aura jisameM siMhANa (nAka kA maila), thUka, pasonA, durgandha Adi doSa nahIM haiN| jisameM 10 prANa, 6 paryApti aura 1008 lakSaNa batAye gaye haiM / tathA jisameM saba jagaha kapUra aura zaMkha ke samAna sapheda khUna aura mAMsa hai| aise saba guNa aura atizaya vAlA tathA atyanta sugandhita audArika zarIra arahanta puruSa ke samajhanA cAhiye / isa prakAra dravya arahanta kA varNana kiyA // 37-38-36 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 44 ] gAthA- mayarAyadosarahio kasAyamalavajio ya suvisuddho / cittapariNAmarahido kevalabhAve muNeyavvo // 40 // chAyA- madarAgadoSarahitaH kaSAyamalavarjitaH ca suvishuddhH| cittapariNAmarahitaH kevalabhAve jJAtavyaH // 40 // artha- kevala jJAna rUpa bhAva hone para arahanta mada (ghamaNDa ), rAga, dveSarahita, kaSAyarUpa malarahita, atyanta nirmala tathA mana ke vikalpa rahita hotA hai / aisA bhAva arahanta jAnanA cAhiye // 40 // gAthA- sammaiMsaNi passai jANadi NANeNa dvvpjjaayaa| sammattaguNavisuddho bhAvo arahassa hAyavvo // 41 // chAyA- samyagdarzanena pazyati jAnAti jJAnena dravyaparyAyAn / samyaktvaguNa vizuddhaH bhAvaH ahaMtaH jJAtavyaH // 41 / / artha- arahanta parameSThI samyagdarzana guNa se apane aura dUsare ke svarUpa ko dekhatA hai, jJAna guNa se saba dravya aura paryAyoM ko jAnatA hai, tathA jo samyaktva guNa se pavitra hai, aisA arahanta kA bhAva jAnanA caahiye||41|| gAthA-sueNahare tarUhiDhe ujjANe taha masANavAse vA / giriguha girisihare vA bhImavaNe ahava vasite vA // 42 // savasAsattaM tittthaM vacacaidAlattayaM ca vuttehiM / jiNabhavaNaM aha vejha jiNamagge jiNavarA viti // 43 // paMcamahavvayajuttA paMciMdiyasaMjayA NirAvekkhA / sajjhAyajhANajuttA muNivaravasahA Niicchanti // 44 // chAyA- zUnyagRhe tarumUle udyAne tathA zmazAnavAse vA / giriguhAyAM girizikhare vA bhImavane athavA vasatau vA // 42 // svavazAsaktaM tIrthaM vacazcaityAlayatrikaM ca uktaiH / jinabhavanaM atha vedhyaM jinamArge jinavarA vadanti // 43 // paMcamahAvratayuktAH paMcendriyasaMyatAH nirapekSAH / svAdhyAyadhyAnayuktAH munivaravRSabhAH nIcchanti // 44 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 45 ] artha- sUne ghara meM, vRkSa kI jar3a (khokhala) meM, upavana meM, smazAna meM, pahAr3a kI guphA meM, pahAr3a kI coTI para, bhayAnaka vana meM aura vasatikA meM dIkSA - sahita muni rahate haiM // 42 // svAdhIna muniyoM ke nivAsa rUpa tIrtha, unake nAma ke akSara rUpa vaca, unakI pratimArUpa caitya, pratimAoM kI sthApanA kA sthAna rUpa Alaya (mandira) aura kahe huye AyatanAdi ke sAtha jinabhavana (akRtrima caityAlaya) Adi ko jinazAsana meM jinendradeva vaidya arthAt muniyoM ke vicArane yogya padArtha kahate haiM // 43 // pAMca mahAvratasahita, pAMca indriyoM ko jItane vAle, icchArahita tathA svAdhyAya aura dhyAnasahita zreSTha muni Upara kahe hue sthAnoM ko nizcaya se cAhate haiM // 44 // gAthA-gihagaMthamohamukkA bAvIsaparIsahA jiyksaayaa| pAvAraMbhavimukkA pavvajjA erisA bhaNiyA // 4 // chAyA-gRhapranthamohamuktA dvAviMzatiparISahA jitkssaayaaH| .pApAraMbhavimuktA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 4 // / artha-jo ghara ke nivAsa aura parigraha ke moha se rahita hai, jisameM bAIsa parISaha sahI jAtI haiM, kaSAyoM ko jItA jAtA hai aura pApa ke Arambha se rahita hai, aisI dIkSA jinadeva ne kahI hai // 4 / / gAthA-dhaNadhaeNavatthadANaM hiraeNasayaNAsaNAi chttaaii| kudANaviraharahiyA pavvajjA erisA bhaNiyA // 46 // chAyA-dhanadhAnyavastradAnaM hiraNyazayanAsanAdi chatrAdi / kudAnaviraharahitA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 46 // artha-jo dhana (gAya), dhAnya (anna), vastrAdi ke dAna, sonA, cAMdI, zayyA, Asana, chatra, camara Adi khoTe dAna se rahita hai, aisI dIkSA kahI gaI hai // 46 // gAthA-sattamitte ya samA pasaMsaNihA aladdhiladdhi smaa| taNakaNae samabhAvA pavvajjA erisA bhaNiyA // 47 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 46 ] ' chAyA-zatrau mitre ca samA prazaMsA nindA albdhilbdhismaa| tRNe kanake samabhAvA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 47 // artha-jahAM zatru aura mitra meM, prazaMsA aura nindA meM, lAbha aura hAni meM tathA tinake aura sone meM samAnabhAva rahatA hai, aisI dIkSA kahI gaI hai| gAthA- uttamamajjhimagehe dAride Isare NirAvekkhA / savvatthagihidapiMDA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 48 // chAyA- uttamamadhyamagehe daridra Izvare ca nirapekSA / sarvatra gRhItapiMDA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 48 // artha- jahAM uttama aura madhyama ghara meM, daridra aura dhanavAna meM koI bheda nahIM hai, tathA saba jagaha samAnabhAva se AhAra grahaNa kiyA jAtA hai, aisI jina dIkSA kahI gaI hai // 48 // gAthA- NiggaMthA NissaMgA NimmANAsA arAya nnihosaa| ___Nimmama pirahaMkArA pavvajjA erisA bhaNiyA // 46 // chAyA- nirgranthA niHsaMgA nirmAnAzA arAgA niSA / nirmamA nirahaMkArA pravrajyA IdRzI bhnni|taa // 46 / / artha- jo parigraha rahita hai, strI Adi para padArtha ke sambandha se rahita hai, mAna .. kaSAya aura bhogoM kI AzA se rahita hai, rAga rahita hai, dveSa rahita hai, moharahita aura ahaMkAra rahita hai aisI jina dIkSA kahI gaI hai // 46 // gAthA-NigaNehA NillohA NimmohA NivviyAra NikalusA / . Nibbhaya NirAsabhAvA pavvajA erisA bhaNiyA // 50 // chAyA-niHsnehA nirlobhA, nirmohA nirvikArA niSkaluSA / ... nirbhayA nirAzabhAvA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 50 // artha- jo para padArthoM meM rAga rahita, lobharahita, mohabhAva rahita, vikAra rahita, malinatA rahita, bhaya rahita aura AzA ke bhAvoM se rahita hai aisI jina dIkSA kahI gaI hai // 50 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 47 ] gAthA - jahajArUva sarisA avalaMbiyabhuya girAuhA saMtA / parakiya liyaNivAsA pavvajjA erisA bhaNiyA // 51 // chAyA-- yathAjAtarUpasadRzA avalambitabhujA nirAyudhA zAntA / parakRtanilayanivAsA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 51 // artha - jisameM nagnarUpa dhAraNa kiyA jAtA hai, kAyotsarga mudrA se dhyAna kiyA jAtA hai, jo zastra rahita hai, zAntamudrA sahita hai aura jahAM dUsare ke banAye hue vasatikA Adi meM nivAsa kiyA jAtA hai, aisI jina dIkSA batAI gaI hai // 51 // gAthA - uvasamakhamadamajuttA sarIrasaMkkAravajjiyA rUkkhA | rAya dosara hiyA pavvajjA erisA bhaNiyA // 52 // chAyA -- upazamakSamadamayuktA zarIrasaMskAra varjitA rUkSA / madarAgadoSarahitA pravrajyA IdRzo bhaNitA // 52 // artha -- jo karmoM ke upazama ( phala na denA ), kSamA ( krodha na karanA), dama ( indriyoM ko jItanA ) Adi pariNAma sahita hai, zarIra ke saMskAra ( sajAvaTa ) rahita hai, tela Adi ke leparahita hai, mada, rAga aura dveSa rahita hai, aisI jina dIkSA kahI gaI hai / / 52 / / gAthA - vivarIyamUDhabhAvA paNaTukammaTTha gaTTumicchattA / sammattaguNavisuddhA pavajA erisA bhaNiyA // 53 // chAyA - viparItamUDhabhAvA praNaSTakarmASTA naSTamithyAtvA / samyaktvaguNavizuddhA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 53 // artha - jisakA ajJAnabhAva dUra ho gayA hai, jisameM AThoM karmoM kA nAza ho gayA hai, aura samyagdarzana rUpa guNa se nirmala hai, aisI jina dIkSA batAI gaI hai // 53 // gAthA jiNamagge pavajjA chahasaMhaNaNesu bhaNiya ggiMthA / bhAvaMti bhavvapurisA kammakkhayakAraNe bhaNiyA // 54 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 48 ] chAyA- jinamArge pravrajyA SaTsaMhananeSu bhaNitA nirgrnthaa|| bhAvayanti bhavyapuruSAH karmakSayakAraNe bhnnitaa.|| 54 // artha-jina zAsana meM chahoM saMhanana vAloM ke jina dIkSA kahI gaI hai| vaha parigraharahita hai aura karmoM ke nAza kA kAraNa batAI gaI hai| aisI dIkSA ko bhavya puruSa svIkAra karate haiN|| 54 / / gAthA-tilatusamattaNi mittasama bAhiragaMthasaMgaho nntthi| pavvaja havai esA jahaM bhaNiyA savvadarasIhiM // 55 // chAyA-tilatuSamAtranimittasamaH bAhyagraMthasaMgrahaH nAsti / pravrajyA bhavati eSA yathA bhaNitA sarvadarzibhiH / / 55 / / artha- jisameM tilatuSamAtra paripraha kA kAraNa rAgabhAva aura tilatuSamAtra bAhya parigraha kA grahaNa nahIM hai, aisI dIkSA sarvajJadeva ke dvArA kahI gaI hai / / 55 gAthA- uvasaggaparisahasahA NijaNadese hi Nicca atthei / sila kaTTe bhUmitale savve ArUhai savvattha // 56 / / chAyA- upasargaparISahasahA nirjanadeze hi nityaM tiSThati / __ zilAyAM kASThe bhUmitale sarvANi Arohati sarvatra / / artha- upasarga aura parISahoM ko sahane vAle dIkSA sahita muni hamezA nirjana (manuSya rahita ) sthAna meM rahate haiN| tathA vahAM bhI zilA ( patthara), kASTha (lakar3I) aura bhUmi (jamIna) para baiThate haiM / / 56 / / gAthA-pasumahilasaMDhasaMgaM kusIlasaMgaM Na kuNai vikahAo / __ sajjhAyamANajuttA pavvajjA erisA bhaNiyA // 50 // chAyA-pazumahilASaNDhasaMgaM kuzIlasaMgaM na karoti vikathAH / svAdhyAyadhyAnayuktA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 57 / / artha-jisameM pazu, strI, napuMsaka aura vyabhicArI puruSoM ko saMgati nahIM kI jAtI, strI kathA Adi khoTI kathA nahIM kahI jAtI tathA jo svAdhyAya aura dhyAna sahita hai, aisI jinadIkSA kahI gaI hai // 57 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 46 ] gAthA-tavavayaguNehiM suddhA saMjamasammattaguNa visuddhA ya / suddhA guNehiM suddhA pavvajA erisA bhaNiyA // 5 // chAyA-tapovrataguNaiH zuddhA saMyamasamyaktvaguNavizuddhA ca / __ zuddhA guNaiH zuddhA pravrajyA IdRzI bhaNitA // 58 / / artha-jo 12 tapa, 5 mahAvrata aura 84 lAkha uttara guNoM se zuddha hai, saMyama, samyaktva aura mUlaguNoM se zuddha hai tathA jo dIkSA ke guNoM se zuddha hai, aisI zuddha dIkSA kahI gaI hai / / 5 / / gAthA-evaM AyattaNaguNa pajjattA bahuvisuddhasammatte / NiggaMthe jiNamagge saMkheveNaM jahAkhAdaM // 5 // chAyA-evaM AtmatvaguNaparyAptA bahuvizuddhasamyaktve / nirgranthe jinamArge saMkSepeNa yathAkhyAtam // 56 // artha-isa prakAra zrAtmabhAvanA ke guNoM se paripUrNa dIkSA nirmala samyaktva sahita aura parigraha rahita jaisI jinamArga meM prasiddha hai, vaisI saMkSepa se kahI gaI // 56 // gAthA-rUvatthaM suddhattthaM jiNamagge jiNavarehiM jaha bhaNiyaM / __ bhavvajaNabohaNatthaM chakkAyahitaMkaraM utta // 6 // chAyA - rUpasthaM zuddhayarthaM jinamArge jinavaraiH yathA bhaNitam / bhavyajanabodhanArthaM SaTkAyahitakara uktam // 6 // artha-jina bhagavAn ne jina zAsana meM karmoM ke kSayarUpa zuddhi ke liye jaisA nirgrantha rUpa mokSamArga kahA hai, chahakAya ke jIvoM kA hita karane vAle usa mArga ko maiMne bhavya jIvoM ko samajhAne ke liye kathana kiyA // 60 // gAthA-sadaviyAro hUo bhAsAsuttesu jaM jiNe kahiyaM / so taha kahiyaM NAyaM sIseNa ya bhaddabAhussa // 6 // chAyA-zabdavikAro bhUtaH bhASAsUtreSu yajinena kathitam / tat tathA kathitaM jJAtaM ziSyeNa ca bhadrabAhoH / / 61 / /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 50 ] artha-zabda ke vikAra se utpanna huA jaisA zAstra bhASA sUtroM meM jinendradeva ne kahA hai, zrIbhadrabAhu ke ziSya vizAkhAcArya ke dvArA jAnA huA vaisA hI artha hamane kahA hai, apanI buddhi se kalpanA karake nahIM kahA hai // 6 // gAthA-bArasaaMgaviyANaM cudspuvNgviulvitthrnnN| suyaNANibhaddabAhU gamayagurU bhayavo jayao // 62 / / chAyA-dvAdazAMgavijJAnaH caturdazapUrvAMgavipulavistaraNaH / zrutajJAnibhadrabAhuH gamakagurUH bhagavAn jayatu // 62 / / artha-dvAdazAMga ke jAnane vAle, 14 pUrvo ke bar3e vistAra ko samajhane vAle, sUtra ke artha ko yathArtha rUpa se jAnane vAloM meM pradhAna, zrutakevalI bhagavAn bhadrabAhu jayavanta ho // 62 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) bhAvapAhuDa gAthA- NamiUNa jiNavariMde NarasurabhavaNiMdavaMdie siddhe / vocchAmi bhAvapAhuDamavasese saMjade sirasA // 1 // chAyA- namaskRtya jinavarendrAna narasurabhavanendravanditAn siddhAn / vakSyAmi bhAvaprAbhRtamavazeSAn saMyatAn zirasA // 1 // artha- AcArya kahate haiM ki maiM cakravartI, indra aura dharaNendra Adi se namaskAra karane yogya arahantoM ko, siddhoM ko tathA zeSa prAcArya, upAdhyAya aura sarvasAdhuoM ko isa prakAra pAMcoM parameSThiyoM ko mastaka se namaskAra karake bhAvaprAbhRta nAmaka grantha ko kahUMgA // gAthA- bhAvohi paDhamaliMgaMNa davaliMgaM ca jANa paramathaM / bhAvo kAraNabhUdo guNadosANaM jiNA viti // 2 // chAyA- bhAvo hi prathamaliMgaM na dravyaliMgaM ca jAnIhi paramArtham / ___ bhAvaH kAraNabhUtaH guNadoSANAM jinA vidanti // 2 // artha-jina dokSA kA prathama cinha bhAva hI hai, isa liye he bhavya ! tU dravyaliMga ko paramArtharUpa mata jAna, kyoMki guNa aura doSoM ke utpanna hone kA kAraNa bhAva hI hai aisA jinendra bhagavAn kahate haiN| gAthA- bhAvavisuddhiNimittaM bAhiragaMthassa kIrae cAo / bAhiracAo vihalo abbhataragaMthajuttassa // 3 // chAyA- bhAvavizuddhinimittaM bAhyagranthasya kriyate tyAgaH / bAhyatyAgaH viphalaH abhyantaragranthayuktasya // 3 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [ 52 ] artha- AtmA ke bhAvoM ko zuddha karane ke liye dhanadhAnyAdi bAhya parigraha kA tyAga kiyA jAtA hai, isa liye rAgadveSAdi antaraGga parigraha sahita jIva ke bAhya parigraha kA tyAga vyartha hI haiN| gAthA- bhAvarahio Na sijjhai jai vi tavaM carai koDikoDI mo| jammaMtarAi bahuso laMbiyahattho galiyavattho // 4 // chAyA- bhAvarahitaH na siddhyati yadyapi tapazcarati koTi koTI / janmAntarANi bahuzaH lambitahastaH galitavastraH // 4 // artha- AtmA kI bhAvanArahita jIva yadi karor3oM janma taka bhujAoM ko laTakA kara tathA vastroM ko tyAga tapazcaraNa bhI kare to bhI vaha mokSa nahIM pAtA haiN| isa liye bhAva hI mokSa prApti kA mukhya kAraNa hai // gAthA-pariNAmammi asuddhe gaMthe muMcei bAhire ya jii| bAhiragaMthaccAo bhAvavihUNarasa kiM kuNai // 5 // chAyA- pariNAme azuddha granthAn muJcati bAhyAn cayadi / bAhyagranthatyAgaH bhAvavihInasya kiM karoti // 5 // artha- yadi jina liMgadhArI muni azuddha pariNAma hote hue bAhya parigraha kA tyAga karatA hai, to AtmA kI bhAvanArahita muni kA vaha bAhya parigraha kA tyAga karmoM kI nirjarA Adi kisI bhI kArya ko siddha nahIM karatA hai / / gAthA- jANahi bhAvaM paDhamaM kiM te liMgeNa bhaavrhienn| __paMthiya ! sivapuripaMthaM jiNa uvaiThTha payatteNa // 6 // chAyA- jAnIhi bhAvaM prathamaM kiM te liMgena bhAvarahitena / pathika ! zivapurIpanthAH jinopadiSTaH prayatnena // 6 // artha- he pathika ! zivapurI kA mArga jinendra deva ke dvArA prayatnapUrvaka batAyA gayA bhAva ho hai, isalie tU bhAva hI kA mokSa kA mukhya kAraNa jAna / kyoMki bhAvarahita dravyaliMga (nagnamudrA) dhAraNa karane se terA kyA kArya siddha ho sakatA hai arthAt kucha bhI nahIM / /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 53 ] gAikAlaM aAMta saMsAre / hiumiyAI bahuso bAhiraNiggaMtharUvAI // 7 // gAthA - bhAvarahiNa sapurisa chAyA - bhAvarahitena satpuruSa ! anAdikAlaM anantasaMsAre / gRhItojjhitAni bahuzaH bAhyanirgrantharUpANi // 7 // artha - he satpuruSa ! AtmasvarUpa kI bhAvanArahita tUne anAdi kAla se isa ananta saMsAra meM bAhya nirgrantharUpa ( dravyaliMga ) aneka bAra grahaNa kiye aura chor3e haiM / gAthA bhI saNagara gaIe tiriyagaIe kudevamaNugaiye / pattosi tivvadukkhaM bhAvahi jiraNabhAvaraNA jIva ! // chAyA - bhISaNa narakagatau tiryaggatau kudevamanuSyagatyoH / prApto'si tIvraduHkhaM bhAvaya jinabhAvanAM jIva ! // 8 // artha - he jIva ! tU ne bhayAnaka narakagati meM, tiryaJcagati meM, nIca devoM aura nIca manuSyoM meM bahuta kaThora duHkha pAye haiM / isalie aba tU AtmA ke svarUpa kA cintavana kara, jisase tere sAMsArika duHkhoM kA anta ho // 8 // gAthA - sattasu garayAvAse dAruNabhIsAIM asahaNIyAI / tAI suirakAlaM dukhAi giraMtaraM sahiyAI // 1 // chAyA - saptasu narakAvAseSu dAruNabhISaNAni asahanIyAni / bhuktAni cirakAlaM duHkhAni nirantaraM soDhAni // // artha- he jIva ! tUne sAta narakabhUmiyoM ke biloM meM bahuta bhayAnaka aura na sahane yogya duHkha bahuta samaya taka lagAtAra bhoge aura sahe // 6 // gAthA-- khaNaNuttAvaNabAlaragaveyaNa viccheyANirohaM ca / pattosi bhAvarahi tiriyagaIe ciraM kAlaM // 10 // chAyA - khananottApanajvAlanavyajana vicchedanAnirodhaM ca / prApto'si bhAvarahitaH tiryaggatau ciraM kAlam // 10 // artha- he jIva ! AtmA kI bhAvanA rahita tUne tiryaJca gati meM bahuta kAla taka aneka duHkha pAye ||
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 54 ] bhAvArtha-pRthvIkAya meM kudAla phAvar3A Adi se khodane se, jalakAya meM tapAne se, agnikAya meM bujhAne se, vAyukAya meM hilAne phaTakArane se, vanaspati kAya meM chedane, pakAne se, aura trasakAya meM mArane bAMdhane Adi se bahuta duHkha pAye // 10 // gAthA - Agantuka mANasiyaM sahajaMsArIriyaM ca cattAri / dukkhAImaNuyajamme pattosi aNaMtayaM kAlaM // 11 // chAyA- AgantukaM mAnasikaM sahajaM zArIrikaM ca ctvaari| duHkhAni manujajanmani prApto'si anantakaM kAlam // 11 // artha- he jIva ! tane manuSya gati meM ananta kAla taka Agantuka Adi cAra prakAra ke duHkha pAye haiN| bhAvArtha-akasmAt bijalI girane Adi ke duHkha ko Agantuka kahate haiN| icchita vastu na milane para jo duHkha hotA hai use mAnasika kahate haiM / jvarAdi rogoM ke duHkha ko sahaja kahate haiM / tathA zarIra ke chedane Adi ke duHkha ko zArIrika duHkha kahate haiM / isa prakAra aneka duHkha manuSya gati meM prApta hote haiN| gAthA-suraNilayesu suraccharavioyakAle ya mANasaM tivvaM / saMpattosi mahAjasa dukkhaM suhabhAvaNArahio // 12 // chAyA- suranilayeSu surApsarAviyogakAle ca mAnasaM tIvram / saMprApto'si mahAyazaH ! duHkhaM zubhabhAvanArahitaH / / 12 // artha- he mahAyaza ke dhAraka ! tUne uttama bhAvanA rahita hokara svargaloka meM deva aura deviyoM ke viyoga hone para bahuta adhika mAnasika duHkha pAyA // 12 // gAthA- kaMdappamAiyAo paMcavi asuhAdibhAvaNAI ya / / bhAUNa davvaliMgI pahINadevo dive jAo // 13 // chAyA- kAndItyAdIH paMcApi azubhAdibhAvanAH ca / bhAvayitvA dravyaliMgI prahINadevaH divi jAtaH // 13 // artha-he jIva ! ta dravyaliMgI hokara kAndI, kilviSiko, saMmohI, dAnavI aura AbhiyogikI Adi pAMca azubha bhAvanAoM kA cintavana karake svargaloka meM nIca deva huA // 13 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA- pAsatthabhAvaNAo aNAikAlaM aNeyavArAo / bhAUNa duhaM patto kubhAvaNAbhAvabIehiM // 14 // chAyA- pArzvasthabhAvanAH anAdikAlaM anekavArAn / bhAvayitvA duHkhaM prAptaH kubhAvanAbhAvabIjaiH // 14 // artha- he jova ! tUne anAdikAla se ananta bAra pArzvastha, kuzIla, saMsakta, avasanna aura mRgacArI Adi bhAvanAoM kA cintavana karake khoTI bhAvanAoM ke pariNAmarUpa bIjoM se bahuta duHkha pAyA // 14 // gAthA- devANa guNa vihUI iDDhI mAhappa bahuvihaM dahra / hoUNa hINadevo patto bahumANasaM dukkhaM // 15 // . chAyA- devAnAM guNAn vibhUtIH RddhIH mAhAtmyaM bahuvidhaM dRSTa vaa| bhUtvA hInadevaH prAptaH bahu mAnasaM duHkham // 15 // artha- he jIva ! tUne nIca deva hokara anya bar3I Rddhi vAle devoM ke guNa (aNimAdi), vibhUti (dhanAdi ), aura Rddhi (indrANI Adi ) kI mahimA ko bahuta prakAra dekha kara bahuta adhika mAnasika duHkha pAyA // 15 // gAthA-ca uvihavikahAsatto mayamatto asuhabhAvapayaDattho / hoUNa kudevattaM pattosi aNeyavArAo // 16 // chAyA- caturvidhavikathAsaktaH madamattaH ashubhbhaavprkttaarthH| . bhattvA kudevattvaM prAptaH asi anekavArAn // 16 // artha-- he jIva ! tU cAra prakAra kI vikathAoM (strI, bhojana, rAja, cora ) meM Asakta hokara, ATha madoM se unmatta hokara, aura azubha bhAvanAoM kA prayojana dhAraNa karake aneka bAra bhavanavAsI Adi nIca devoM meM utpanna huA // 16 // gAthA-asuhIbIhattthehi ya kalimalabahulAhi gabbhavasahIhi / vasiosi ciraM phAlaM aNeyajaNaNINa muNipavara // 17 // chAyA- azucibIbhatsAsu ca kalimalabahulAsu garbhavasatiSu / uSito'si ciraM kAlaM aneka jananInAM munipravara ! // 17 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 56 ] artha- he munizreSTha ! tuma aneka mAtAoM ke apavitra, ghinAvane aura pAparUpa mala se malina garbha sthAnoM meM bahuta samaya taka rahe ho // 17 // gAthA-pIosi thaNacchIraM aNaMtajammatarAI jaNaNoNaM / aNNaNNANa mahAjasa sAyarasalilAdu ahiyaparaM // 18 // chAyA-pIto'si stanakSIraM anantajanmAntarANi jananInAm / anyAsAmanyAsAM mahAyazaH ! sAgarasalilAdadhikataram // 18 // artha-he mahAyaza vAle muni ! tumane ananta janmoM meM bhinna 2 mAtAoM ke stana kA dUdha itanA adhika pIyA ki yadi vaha ikaThThA kiyA jAya to samudra ke jala se bhI bahuta adhika ho jAya // gAthA-tuha maraNe dukkheNa aeNaNNANaM aNeyajaNaNINaM / rUpaNANa NayaNaNIraM sAyarasalilAdu ahiyayaraM // 16 // chAyA-tava maraNe duHkhena anyAsAmanyAsAM anekajananonAma / rUditAnAM nayananIraM sAgarasalilAttu adhikataram / / 16 // artha- he muni ! tumhAre marane ke duHkha se bhinna 2 janmoM meM bhinna 2 mAtAoM ke rone se utpanna AMkhoM ke AMsU yadi ina? kiye jAyaM to samudra ke jala se bhI anantaguNe ho jAyaM // 16 // gAthA - bhavasAyare aNaMte chieNujhiyakesaNaharaNAlaTThI / puMjai jai kovi jae havadi ya girisamadhiyA rAsI // 20 // chAyA- bhavasAgare anante chinnojjhitakezanakharanAlAsthIni / puJjayati yadi ko'pi devaH bhavati ca girisamadhikA rAziH // 20 // artha-- he muni ! isa ananta saMsAra samudra meM tumhAre zarIra ke kaTe aura chor3e hue bAla, nAkhUna, nAla aura haDDI Adi ko yadi koI deva ikaTThA kare to merU parvata se UMcA Dhera jAya // 20 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 57 ] gAthA - jalathalasihipavaragaMbara girisarida ritaruvaNAIM savvatto / vasisi ciraM kAlaM tihuvaNamajjhe aNappavaso ||21|| chAyA - jalasthala zikhipavanAmbara girisa riharItarUvanAdiSu sarvatra / uSito'si ciraM kAlaM tribhuvanamadhye 'nAtmavazaH ||21|| artha - he jIva ! tUne AtmabhAvanA ke binA parAdhIna hokara tIna loka meM jala, sthala, agni, vAyu, AkAza, parvata, nadI, guphA, vRkSa aura vana Adi sabhI sthAnoM meM bahuta kAla taka nivAsa kiyA // 21 // gAthA - gasiyAi~ puggalAI bhuvaNodaravattiyAI savvAI / pattosi to Na tittiM puraNarUvaM tAIM bhuMjato ||22|| chAyA - prasitAH pudgalAH bhuvanodaravartinaH sarve / prApto'si tanna tRptiM punArUpaM tAn bhuJjAnaH ||22|| artha - he jIva ! tUne isa loka meM sthita sabhI pudgala paramANuoM ko bhakSaNa (grahaNa) kiyA tathA unako bAra 2 bhogatA huA bhI santuSTa nahIM huA ||21|| gAthA - - tihuyaNasalilaM sayalaM pIyaM tirahA ye pIDieNa tume / tovi Na tirAhAccheo jAo ciMteha bhavamahaNaM // 23 // chAyA - tribhuvana salilaM sakalaM pItaM tRSNayA pIDitena tvayA / tadapi na tRSNA chedo jAtaH cintaya bhavamathanam ||23|| artha- he jIva ! tUne tRSNA ( pyAsa ) se duHkhI hokara tInoM lokoM kA sArA jala pI liyA to bhI terI tRSNA (pAsa) nahIM miTI / isalie saMsAra kA naza karane vAle ratnatraya kA vicAra kara // 23 // gAthA - gahiyAI muNivara kalevarAI tumeyAi~ / tANaM Natthi pamANaM zraNaMtabhavasAyare dhIraH // 24 // chAyA - gRhItojjhitAni munivara kalevarANi tvayA anekAni / teSAM nAsti pramANaM anantabhavasAgare dhIra ! ||24||
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 58 ] artha-he dhIra ! munivara ! tUne isa ananta saMsAra samudra meM jo aneka zarIra grahaNa kiye aura chor3e haiM unakI koI ginatI nahIM hai // 24 // gAthA-visaveyaNarattakkhayabhayasatthaggahaNasaMkilesANaM / AhArUssasANaM NirohaNA khijae AU // 25 // himajalaNasalilagurUyarapavvayataruruhaNaSaDaNabhaMgehiM / rasavijjajoyadhAraNa praNayapasaMgehi vivihehiM / / 26 / / iya tiriyamaNuyajamme suiraM uvavajjiUNa bhuvaarN| avamicumahAdukkhaM tivvaM pattosi taM mitta // 27 // chAyA-viSavedanAraktakSayabhayazastragrahaNasaMklezAnAm / AhArocchavAsAnAM nirodhanAt kSIyate AyuH // 2 // himajvalanasalilagurUtaraparvatatarUrohaNapanabhaGga / rasavidyAyogadhAraNAnayaprasaMgaiH vividhaiH // 26 // iti tiryagmanuSyajanmani suciraM utpadya bahuvAram / apamRtyumahAduHkhaM tIvra prApto 'si tvaM mitra ! / / 2 / / artha-he mitra ! tUne tiryaJca aura manuSya gati meM utpanna hokara anAdi kAla se bahuta bAra akAla mRtyu kA.ati kaThora duHkha paayaa| Ayu samApta hone se pahale bAhya kAraNoM se zarIra chUTa jAnA akAla mRtyu hai| akAla mRtyu ke nimnalikhita kAraNa hote hai:viSa, tIvra pIr3A, rudhira kA nAza, bhaya, zastraghAta, saMklezapariNAma, AhAra na milanA, zvAsa kA rukanA, barpha, agni, jala, bar3e parvata athavA vRkSa para car3hate samaya giranA, zarIra kA nAza, rasa banAne kI vidyA ke prayoga se aura anyAya ke kAmoM se Ayu kA kSaya hotA hai // 25-26-27 // gAthA-chattIsaMtieiNa sayA chaavdvishssvaarmrnnaanni| aMtomuhutamajme pattosi nigoyavAsammi // 28 // chAyA-SaTtriMzat trINi zatAniSaTSaSTisahasravAramaraNAni / antarmuhUrtamadhye prApto'si nikotavAse // 28 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 56 ] artha - he AtmA ! tu nikota arthAt labdhyaparyAptaka avasthA meM eka antarmuhUrta meM 66336 bAra mRtyu ko prApta huA ||28|| bhAvArtha - jo jIva apane 2 yogya paryApti pUrNa na karake antarmuhUrta meM mara jAtA hai use labdhyaparyAptaka kahate haiM / gAthA - viyaliMdie asIdI saTTI cAlIsameva jANeha | paMcidiya cauvIsaM khuddabhavaMto muhuttassa // 26 // chAyA - vikalendriyANAmazItiH SaSTi catvAriMzadeva jAnIhi / paMcendriyANAM caturviMzatiH kSudrabhavA antarmuhUrtasya // 26 // artha - he AtmA ! antarmuhUrta ke ina kSudrabhavoM meM dvIndriyoM ke 80, trIndriyoM ke 60, caturindriyoM ke 40 aura paMcendriyoM ke 24 bhava hote haiM, aisA tU jAna // 26 // gAthA - rayaNattaye adve evaM bhamizrasi dIhasaMsAre / jivarehiM bhaNizra taM rayaNattaya samAyaraha ||30|| chAyA -- ratnatraye alabdhe evaM bhramito 'si dIrgha saMsAre / iti jinavarairbhaNitaM tat ratnatrayaM samAcara // 30 // artha - he jIva ! tUne ratnatraya prApta na hone se isa prakAra anAdi saMsAra meM bhramaNa kiyA, isaliye tU ratnatraya ko dhAraNa kara aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai ||30|| gAthA - appA appammi razro sammAiTThI have iphuDu jIvo / jANai taM saNNANaM caradiha cArittamaggutti ||31|| chAyA - AtmA Atmani rataH samyagdRSTiH bhavati sphuTaM jovaH / jAnAti tat saMjJAnaM caratIha cAritramArga iti // 31 // artha - ratnatraya do prakAra kA hai nizcaya aura vyavahAra / yahAM nizcaya ratnatraya kA varNana karate haiN| jo AtmA AtmA meM lIna hotA hai arthAt AtmAnubhava rUpa zraddhAna karatA hai vaha samyagdRSTi hai / jo AtmA ko yathArthaM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 60 ] se jAnatA hai so samyagjJAna hai / jo AtmA meM lIna hokara AcaraNa karatA hai tathA dveSa kA tyAga karatA hai so samyak cAritra hai ||31|| - aNNe kumaraNamaraNaM ayajammatarAI mariosi / bhAvAhi sumaraNamaraNaM jaramaraNaviNAsaraNaM jIva ! ||32|| gAthA chAyA - anyasmin kumaraNamaraNaM anekajanmAntareSu mRto'si / bhAvaya sumaraNamaraNaM jarAmaraNavinAzanaM jIva ! // 32 // artha - he jIva ! tU anya aneka janmoM meM kumaraNamaraNa se mRtyu ko prApta huA / isaliye aba tU jarAmaraNAdi kA nAza karane vAle sumaraNamaraNa kA vicAra kara ||32| gAthA - so gatthi davvasavaNo paramANupamANamettao lio / jattha Na jAo Na mao tiyaloyapamANi savvo // 33 // chAyA - sa nAsti dravyazrayaNaH paramANupramANamAtro nilayaH / yatra na jAtaH na mRtaH trilokapramANakaH sarvaH // 33 // artha- - isa tIna loka pramANa lokAkAza meM aisA koI paramANumAtra bhI sthAna nahIM hai jahAM isa jIva ne dravyaliMga dhAraNa kara janma aura maraNa nahIM pAyA ||33|| gAthA - kAlamataM jIvo jammajarAramaNapIDio dukkhaM / ji liMgeNa vipatto paraMparAbhAvarahie || 34 // chAyA - kAlamanantaM jIvaH janmajarAmaraNapIDitaH duHkham / jinaliMgena api prAptaH paramparAbhAvara hitena ||34|| artha- - isa jova ne vardhamAna svAmI se lekara kevalI zrutakevalI aura digambara AcAryoM kI paramparA se upadeza kiye hue bhAvaliMga ke pariNAma rahita dravyaliMga ke dvArA ananta kAla taka janma jarA aura maraNa se pIr3ita hokara duHkha hI pAyA ||34|| gAthA - paDidesasamaya puggala yA ugapariNAma kAlaTTha / gahiyAI bahuso aNabhavasAyare jIvo ||35||
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 61 ] chAyA-pratidezasamayapudgalAyuH pariNAmanAmakAlastham / 'gRhItojjhitAni bahuzaH anantabhavasAgare jIvaH // 35 // artha-isa jIva ne isa ananta saMsAra samudra meM lokAkAza ke pratyeka pradeza meM, samaya meM, pudgala paramANu meM, Ayu meM, rAgadvaSAdi pariNAma meM, gati jAti Adi nAmakarma ke bhedoM meM, utsarpiNI Adi kAla meM sthita ananta zarIroM ko ananta bAra grahaNa kiyA aura chor3A // 35 // gAthA-teyAlA tieiNasayA rajjUNaM loyakhettaparimANaM / _ muttUNa? paesA jattha Na durUDhullio jIvo // 36 // chAyA-tricatvAriMzat trINi zatAni rajjUnAM lokakSetraparimANam / muktvA 'STau pradezAn yatra na bhramitaH jIvaH // 36 // artha-343 rAjU pramANa lokakSetra meM merU ke nIce ATha pradezoM ko chor3akara aisA koI pradeza nahIM hai jahAM yaha jIva tpanna nahIM huA athavA mRtyu ko prApta nahIM huA // 36 / / gAthA-ekkekeMguli vAhI chaNNavadI hoti jANa maNuyANaM / avase te ya sarIre royA bhaNa kittiyA bhaNiyA // 37|| chAyA-ekaikAMgulau vyAdhayaH SaNNavatiH bhavanti jAnIhi manuSyANAm / avazeSe ca zarIre rogAH bharaNa kiyantaH bhaNitAH // 30 // tha-manuSyoM ke zarIra meM eka-eka aMgula pradeza meM '66-66 roga hote haiM / to batAo zeSa samasta zarIra meM kitane roga kahe jA sakate haiM, he jIva ! tU isako bhalI prakAra jAna // 37 // gAthA- te royA viya sayalA sahiyA te paravaseNa putvabhave / evaM sahasi mahAjasa kiMvA bahuehiM laviehiM // 38 // chAyA- te rogA api ca sakalAH soDhAstvayA paravazeNa pUrvabhave / evaM sahase mahAyazaH ! kiMvA bahubhiH lapitaiH // 38 // artha- he mahAyaza ke dhAraka muni ! tU ne ve pahale kahe hue saba roga pUrva bhava meM karmoM ke AdhIna hokara sahe, aura aba tU unako isa prakAra sahatA hai /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ [62 ] bahuta kahane se kyA lAbha hai arthAt yadi ta apanI icchA se unako sahegA to karmoM kA nAza karake mokSa prApta karegA / / 38 // gAthA- pittaMtamuttaphephasakAlijayarUhirakharisakimijAle / uyare vasiosi ciraM navadasamAsehiM pattehiM // 36 / / chAyA- pittAMtramUtraphephasayakadra dhirakharisakRmijAle / udare vasito'si ciraM navadazamAsaiH prAptaiH / / 36 // artha- he muni ! tUne pitta, prAMta, mUtra, tillI, jigara, rUdhira, khArisa ( binA pake khUna se milA balarAma) aura kIr3oM ke samUha se bhare hue apavitra udara meM ananta bAra pUre nau nau dasa dasa mahIne taka nivAsa kiyA // 36 // gAthA- diyasaMgaTTiyamasaNaM AhAriya mAyabhuttamaraNAMte / chadikharisANamajme jaThare vasirosi aNaNIe / / 40 // chAyA- dvijasaMgasthitamazanaM pAhRtya mAtRbhuktamannAMte / chardikharisayormadhye jaThare uSito'si jnnyaaH||40|| artha- he jIva ! tUne mAtA ke peTa meM dAMtoM ke samIpa sthita aura mAtA ke khAne ke bAda usake khAe hue anna ko khAkara bamana ( ulTI) aura kharisa (binA pake rUdhira se mile balarAma ) ke bIca meM nivAsa kiyA // 40 // gAthA- sisukAle ya amANe asuImajjhammi loliyosi tumaM / asuI asimA bahuso muNivara ! bAlattapatteNa // 41 // chAyA- zizukAle ca ajJAne azucimadhye lolito'si tvam / azuciH azitA bahuzaH munivara ! bAlatvaprAptena // 41 / / artha-he munivara ! ta ajJAnamayI bAlya avasthA meM apavitra sthAna meM loTA hai| tathA bAlakapana ke kAraNa hI bahuta bAra apavitra vastu (malamUtrAdi ) khA cukA hai // 41 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-maMsaTThisukkasoNiyapittaMtasaktakuNimaduggaMdhaM / ___kharisavasapUyakhibbhisabhariyaM ciMtehi dehauDaM // 42 // chAyA-mAMsAsthizukrazroNitapittAMtrasravatkuNimadurgandham / . kharisavasApUyakilbiSabharitaM cintaya dehakuTam // 42 // artha-he muni ! tU isa zarIra rUpI ghar3e kA svarUpa vicAra, jo mAMsa, haDDI, vIrya, rudhira, pitta, AMta se jharatI huI, murde ke samAna durgandha sahita hai tathA apakva mala sahita balagama, carbI aura pIpa Adi apavitra vastuoM se bharA huA hai // 42 // gAthA-bhAvavimutto mutto Naya mutto baMdhavAimitteNa / iya bhAviUNa ujmasu gaMdhaM abhaMtaraM dhIra / / 43 // chAyA-bhAvavimuktaH muktaH na ca muktaH bAndhavAdimitreNa / iti bhAvayitvA ujjhaya gandhamAbhyantaraM dhIra ! // 43 // artha-jo muni rAgAdibhAvoM se mukta ( rahita ) hai vahI vAstava meM mukta hai, kintu jo bAhya bAndhavAdi kuTumba se hI mukta hai vaha mukta nahIM kahalAtA hai| aisA vicAra kara he dhIra muni ! tU antaraMga sneharUpa vAsanA kA tyAga kara // 43 // gAthA- dehAdicattasaMgo mANakasAeNa kalusio dhIra! attAvaNeNa jAdo bAhuvalI kittiyaM kAlaM // 44 // chAyA- dehAdityaktasaMgaH mAnakaSAyena kaluSito dhIra ! AtApanena jAtaH vAhubaliH kiyantaM kAlam // 44 // artha--he dhIra muni ! dehAdi prarigraha se mamatva chor3ane vAle bAhubali svAmI ne mAnakaSAya se malinacitta hokara kAyotsarga ( khar3e hokara dhyAna karanA) ke dvArA kitanA samaya vyatIta kiyA, kintu siddhi prApta nahIM huii| jaba kaSAya kI malinatA dUra huI taba hI unako kevalajJAna prApta huA // 44 // gAthA-mahupiMgo NAma muNI dehaahaaraadicttvaavaaro| savaNattaNaM Napatto NiyANamitteNabhaviyaNuya // 4 // chAyA-madhupiMgo nAma muniH dehAhArAdityaktavyApAraH / zramaNatvaM na prAptaH nidAnamAtreNa bhavyanuta ! // 4 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 64 ] artha - bhavya jIvoM se namaskAra karane yogya he muni ! zarIra aura zrAhArAdi kA tyAga karane vAlA madhupiMga nAmaka muni kevala nidAna ke kAraNa zramaraNa pane (bhAvamunipane) ko prApta nahIM huA || 45|| gAthA - aNNaM ca vasiTThamukhI patto dukkhaM ziyANa dose | soNatthi vAsaThANo jatthA durudulliyo jIvo // 46 // chAyA - anyacca vasiSThamuniH prAptaH duHkhaM nidAnamAtreNa / tannAsti vAsasthAnaM yatra na bhrAntaH jIva ! // 46 // artha - aura bhI eka vasiSTha nAmaka muni ne nidAna ke doSa se bahuta duHkha pAyA / he jIva ! loka meM aisA koI nivAsa sthAna nahIM hai, jahAM tUne janma maraNa ke dvArA bhramaNa nahIM kiyA / gAthA sotthitaM paraso caurAsIlakkhajoNivAsammi | bhAvavira visavaNo jattha ga durudulliyo jIvo // 47 // chAyA - sa nAsti tvaM pradezaH caturazItilakSayo nivAse / bhAvavirato'pi zramaNaH yatra na bhrAntaH jIva ! / / 47 / / - artha - he jIva ! isa saMsAra meM caurAsI lAkha yoni ke sthAnoM meM aisA koI sthAna nahIM hai jahAM tUne AtmAnubhavarUpa bhAvoM ke binA dravyaliMgI muni hokara bhI bhramaNa nahIM kiyA / gAthA - bhAveNa hoi liMgI rAhu liMgI hoi davvamitteNa / tamhA kuNijja bhAvaM kiM kIrai davvaliMgeNa // 48 // chAyA - bhAvena bhavati liMgI nahi liMgI bhavati dravyamAtreNa / tasmAt kuryAH bhAvaM kiM kriyate dravyaliMgena // 48 // artha - bhAvaliMga se hI jinaliMgI muni hotA hai tathA kevala dravyaliga se jinaliMgI nahIM hotA / isa lie bhAvaliMga ko hI dhAraNa karo, kyoMki dravyaliMga se 1 mukti Adi kyA kArya siddha ho sakatA hai // 48 // gAthA - daMDayaNayaraM sayalaM Dahizro abbhaMtareNa dosekha / jiNaliMgeNa vi bAhU paDizro so raurave garaye //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..... [65 ] chAyA-daNDakanagaraM sakalaM dagdhvA abhyantareNa doSeNa / jinaliMgenApi bAhuH patitaH sa raurave narake // 4 // artha-jinaliMga kA dhAraka bAhumuni antaraMga kaSAyoM ke doSa se sAre daNDakanagara ko jalAkara sAtavIM narakabhUmi ke raurava naraka (bila) meM nArakI utpanna huaa| gAthA-avarovi davvasavaNo dNsnnvrnnaanncrnnpnbhttttho| dIvAyaNutti NAmo aNaMtasaMsArio jAo // 50 // chAbA-aparaH iti dravyazramaNaH darzanavarajJAnacaraNaprabhraSTaH / dvIpAyana iti nAmA anantasAMsArikaH jAtaH / / 5 / / artha aura bhI eka dvIpAyana nAmaka dravyaliMgI muni samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritra se bhraSTa hokara anantasaMsArI hI banA rahA // 50 // gAthA-bhAvasamaNo ya dhIro juvaIjaNaveDio visuddhamaI / NAmeNa sivakumAro parIttasaMsAritro jAdo // 51 // . chAyA-bhAvazramaNazcadhIra; yuvatijanaveSTitaH vishuddhmtiH| nAmnA zivakumAraH parittyaktasAMsArikaH jAtaH / artha-bhAvaliMga kA dhAraka dhIra vIra zivakumAra muni aneka yuvatiyoM ke dvArA calAyamAna karane para bhI vizuddha brahmacarya kA dhAraka saMsAra kA tyAga karane vAlA arthAt nikaTabhavya hogayA / / 51 // . gAthA-aMgAI dasa ya duriNaya caudasapuvvAI sayalasuyaNANaM / paDhio a bhavvaseNo Na bhAvasavaNattaNaM patto // 52 // chAyA-aGgAni daza ca dve ca caturdazapUrvANi sakalazrutajJAnam / - paThitazcabhanyasenaH na bhAvazramaNatvaM prAptaH // 52 // artha-eka bhavyasena nAmaka muni ne bAraha aura caudahapUrva rUpa sampUrNa zrutajJAna ko par3ha liyA, to bhI bhAvamunipane ko prApta nahIM huA, arthAt yathArtha tatvoM ke zraddhAna binA ananta saMsArI hI banA rahA // 52 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 66 ] gAthA-tusamAsaM ghosaMto bhAvavisuddho mahANubhAvo y| NAmeNa ya sivabhUI kevalaNANI phuDaM jAo // 3 // chAyA-tuSamASa ghoSayan bhAvavizuddhaH mahAnubhAvazca / / nAmnA ca zivabhUtiH kevalajJAnI sphuTaM jaatH||53|| artha-vizuddha pariNAma vAle aura atyanta prabhAvazAlI zivabhUti muni 'tuSamASa' isa pada ko raTate hue kevalajJAnI hogae yaha bAta saba jagaha prasiddha hai // 53 // gAthA-bhAveNa hoi Naggo bAhiraliMgeNa kiM ca NaggeNa / kammapayaDIyaNiyaraM NAsai bhAveNa davveNa // 54 // chAyA-bhAvena bhavati nagnaH bahira liMgena kiM ca nagnena / karmaprakRtInAM nikaraM nazyati bhAvena dravyeNa // 54 // artha-bhAva se hI nirgrantharUpa sArthaka hai kintu kevala bAhya nagnamudrA se koI mokSa Adi kArya siddha nahIM hotA hai| kyoMki bhAva sahita dravyaliMga se hI karmaprakRtiyoM kA samudAya naSTa hotA hai // 54 // gAthA-NaggattaNaM akajaM bhAvaNarahiyaM jiNehiM paNNattaM / iya NAUNa ya NiccaM bhAvijahi appayaM dhIra ! // 5 // chAyA-nagnatvaM akArya bhAvarahitaM jinaiH prajJaptam / iti jJAtvA ca nityaM bhAvayeH AtmAnaM dhIra ! // 5 // artha-bhAvarahita nagnapanA niSphala (vyartha) hai, aisA jina bhagavAn ne kahA hai| __ aisA jAnakara he dhIra muni ! sadA AtmA ke svarUpa kA cintavana kr||5|| gAthA-dehAdisaMgarahio mANakasAehiM sylprictto| ___ appA appammi rao sa bhAvaliMgI have sAhU // 56 // chAyA- dehAdisaMgarahitaH mAnakaSAyaiH sakalaparityaktaH / AtmA Atmani rataH sa bhAvaliMgI bhavet sAdhuH / / 56 // .
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 67 ] artha -- jo zarIrAdi parigrahoM se rahita hai, mAna kaSAya se saba prakAra chUTA huA hai aura jisakA AtmA AtmA meM lIna rahatA hai vaha bhAvaliMgI sAdhu hai // 56 // gAthA - mamattiM parivajjAmi gimmamattimuvaTThido / laMbaNaM ca me AdA avasesAI vosare // 57 // chAyA - mamatvaM parivarjAmi nirmamatvamupasthitaH / AlambanaM ca me AtmA avazeSAni vyutsRjAmi // 57 // artha - bhAvaliMgI muni aisA vicAra karatA hai ki maiM mamatvabhAva ( yaha merA hai, maiM isakA hUM ) kA tyAga karatA hU~ / AtmA hI merA Alambana (sahArA) hai, isa lie AtmA se bhinna rAgadveSAdi pariNAmoM kA tyAga karatA hU~ / / 57 // gAthA - AdA khu majjhaNANe AdA me daMsaNe carite ya / AdA paJcakkhANe AdA me saMvare joge // 58 // chAyA - AtmA khalu mama jJAne AtmA me darzane caritre ca / AtmA pratyAkhyAne AtmA me saMvara yoge // 58 // artha --- bhAva liMgI muni vicAra karatA hai ki nizcaya se mere jJAna meM AtmA hai, mere darzana aura cAritra meM AtmA hai, pratyAkhyAna ( bhaviSya meM doSoM kA (tyAga) meM AtmA hai aura saMvara tathA dhyAna meM bhI AtmA hI hai| bhAvArtha- - ye jJAnAdi guNa merA svarUpa hai aura maiM ina guNasvarUpa hU~ // 58 // gAthA - ego me sassado appA gANadaMsaNalakkhaNo / sesA me bAhira bhAvA savve saMjogalakkharaNA // 56 // chAyA - eko me zAzvataH AtmA jJAnadarzanalakSaNaH / zeSA me bAhyA bhAvAH sarve saMyogalakSaNAH // 56 // artha-bhAvaliMgI muni vicAra karatA hai ki merA AtmA eka hai, nitya hai, aura jJAnadarzana lakSaNa vAlA hai / zeSa saba rAgadveSAdibhAva bAhya haiM aura paradravya ke saMyoga se prApta hue haiM // 56 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 68 ] gAthA - bhAveha bhAvasuddhaM appA suvisuddhaNimmalaM ceva / lahu caugai caiUNaM jai icchasi sAsayaM sukkhaM // 60 // chAyA - bhAvaya bhAvazuddhaM AtmAnaM suvizuddhanirmalaM caiva / laghu caturgatiM cyutvA yadi icchasi zAzvataM saukhyam // 60 // artha - he bhavyajIvo ! yadi tuma zIghra hI caturgatirUpa saMsAra ko chor3a kara avinAzI sukha rUpa mokSa ko cAhate ho to zuddha bhAvoM ke dvArA pavitra aura kalaMkarahita AtmA kA cintavana karo // 60 // mAthA - jo jIvo bhAvaMto jIvasahAvaM subhAvasaMjutto / so jaramaraNaviraNAsaM kuDai phuDaM lahai givvANaM / / 61 / / chAyA - yaH jIvaH bhAvayan jIvasvabhAvaM subhAvasaMyuktaH / saH jarAmaraNavinAzaM karoti sphuTaM labhate nirvANam // 61 // artha--jo bhavyajInna uttamabhAvasahita AtmA ke svabhAva kA cintavana karatA hai, vaha jarA maraNa Adi doSoM kA nAza kara nizcaya se nirvANa pada prApta karatA hai| gAthA - jIvo jiparaNatto khANasahAo ya ceyaraNAsahio / so jIvo gAyavvo kammakkhayakAraNaNimitto // 62 // chAyA - jIvaH jinaprajJaptaH jJAnasvabhAvaH ca cetanAsahitaH / saH jIvaH jJAtavyaH karmakSayakAraNanimittaH // 62 // artha -- jIva jJAnasvabhAva vAlA aura cetanAsahita hai aisA jina bhagavAn ne kahA hai / aise svabhAva vAlA AtmA hI karmoM ke kSaya karane kA kAraNa hai // 62 // gAthA-- jesiM jIvasahAvo Natthi abhAvo ya savvahA tattha / te hoMti bhiraNadehA siddhA vacigoyara matIdA // 63 // chAyA - yeSAM jIvasvabhAvaH nAsti prabhAvazca sarvathA tatra / te bhavanti bhinnadehAH siddhAH vacogocarAtItAH // 63 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 66 ] artha-jo bhavya jIva AtmA kA svabhAva astitvarUpa (maujUdagI) mAnate haiM tathA bilkula abhAvarUpa nahIM maante| ve jIva zarIrarahita aura vacana se na kahane yogya siddha hote haiM / 63 / / gAthA--arasamarU vamagaMdhaM avvataM ceynnaagunnmshN| jANamaliMgaggahaNaM jIvamaNihiTTasaMThANaM // 4 // chAyA-arasamarUpamagandhaM avyaktaM cetanAguNamazabdam / ___jAnIhi aliMgagrahaNaM jIvamanirdiSTa saMsthAnam // 64 // artha he bhavya jIva ! tU jIva kA svarUpa aisA jAna ki vaha rasa, rUpa aura gandha rahita hai, indriyoM se pragaTa nahIM jAnA jAtA, cetanA guNa sahita, zabda, liMga rahita tathA AkAra rahita hai // 34 // . rahA // 34 // . 'gAthA-bhAvahi paMcapayAraMNANaM aNNANaNAsaNaM sigdhaM / bhAvaNabhAviyasahio divasivasuhabhAyaNo hoi / / 6 / / chAyA--bhAvayapaMcaprakAraM jJAnaM ajJAnanAzanaM zIghram / __ bhAvanAbhAvitasahitaH divazivasukhabhAjanaM bhavati / artha he bhavya jIva ! tU AtmA kI bhAvanA sahita hokara ajJAna kA nAza karane / vAle paMca prakAra ke jJAna kA zIghra hI cintavana kara, jisase jIva svarga aura mokSa ke sukha kA pAtra hotA hai // 6 // ... gAthA-paDhieNavi kiM kIrai kiMvA suNieNa bhaavrhienn| bhAvo kAraNabhUdo sAyAraNayArabhUdANaM // 66 // chAyA-paThitenApi kiM kriyate kiMvA zrutena bhAvarahitena / bhAvaH kAraNabhUtaH sAgArAnagArabhUtAnAm // 66 / / artha-bhAvarahita jJAna ke par3hane aura sunane se kyA kArya siddha hotA hai arthAt svarga mokSAdi rUpa kucha bhI kArya siddha nahIM hotaa| isalie zrAvakapane aura munipane kA kAraNa bhAva hI jAnanA cAhie // 66 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 70 ] gAthA-davveNa sayalaNaggA NArayatiriyA ya sylsNghaayaa| pariNAmeNa asuddhA Na bhAvasavaNattaNaM pattA // 6 // chAyA-dravyeNa sakalA nagnAH nArakatiryaJcazcasakala sNghaataaH| pariNAmena azuddhAH na bhAvabhramaNatvaM prAptAH // 6 // artha-bAhya rUpa se to sabhI jIva nagna rahate haiM / nArakI, tiryazca aura manuSyAdi kA samudAya nagna rahatA hai| kintu pariNAma azuddha hone se bhAvamunipane (bhAvaliMgapane ) ko prApta nahIM hote // 6 // .. gAthA-Naggo pAvai dukkhaM Naggo saMsArasAyare bhmii| Naggo Na lahai bohiM jiNabhAvaNavajjiyaM suiraM // 68 / / chAyA-nagnaH prApnoti duHkhaM nagnaH saMsArasAyare bhramati / nagnaH na labhate bodhiM jinabhAvanAvarjitaH suciram // 6 // artha-jinabhagavAn kI bhAvanA rahita nagna jIva bahuta kAla taka duHkha pAtA hai, saMsAra samudra meM bhramaNa karatA hai, aura ratnatraya ko bhI nahIM pAtA hai // 8 // gAthA-ayasANa bhAyaNeNa ya kiMte NaggeNa pAvamaliNeNa / pesuNNahAsamaccharamAyAbahuleNa savaNeNa // 6 // chAyA-ayazasAM bhAjanena kiMte nagnena pApamalinena / . paizUnyahAsyamatsaramAyAbahulena zramaNena // 6 // artha-he muni ! aise nagnapane aura munipane se kyA prayojana siddha ho sakatA hai, jo ayaza (burAI ) ke yogya hai, pApa se malina hai tathA paizUnya (dUsaroM kA doSa kahanA) haMsI; IrSA, mAyAdi bahuta se vikAroM se paripUrNa hai // 6 // gAthA-payaDahiM jiNavaraliMgaM abhiMtarabhAvadosaparisuddho / bhAvamaleNa ya jIvo bAhirasaMgammi mayaliyaI // 7 // chAyA-prakaTaya jinavaraliMgaM abhyntrbhaavdossprishuddhH| bhAvamalena ca jIvaH bAhyasaMge malinayati // 7 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ [71 ] artha he Atman ! tU antaraMga bhAvoM ke doSoM se sarvathA zuddha hokara jinaliMga (nagnamudrA) ko prakaTa kr| kAraNa ki jIva bhAvoM kI malinatA se bAhya parigraha meM pariNAmoM ko malina karatA hai // 7 // gAthA-dhammammi NippavAso dosAvAso ya icchuphullsmo| NipphalaNigguNayAro NausavaNo NaggarUveNa // 7 // chAyA-dharme nipravAsaH doSAvAsazca ikSupuSpasamaH / niSphalanirguNakAraH naTazramaNaH nagnarUpeNa // 1 // artha-dayAlakSaNa, AtmasvabhAva, dazalakSaNa rUpa aura ratnatraya rUpa dharma meM jisakA nivAsa hai, jo Ikha ke phUla ke samAna mokSAdi phala rahita aura jJAnAdi guNarahita hai, vaha nagnapane ke bheSa meM nAcane vAlA bhANDa hai // 7 // gAthA-je rAyasaMgajuttA jiNabhAvaNarahiyadavvaNiggaMthA / Na lahaMti te samAhiM bohiM jiNasAsaNe vimale // 72 // chAyA-ye rAgasaMgayuktAH jinabhAvanArahitadravyanirgranthAH / __ na labhante te samAdhi bodhiM jinazAsane vimale // artha- jo muni rAgabhAvarUpa parigraha sahita haiM aura AtmasvarUpa kI bhAvanA rahita nirgrantha rUpa ko dhAraNa karate haiM, ve pavitra jinamArga meM kahe huye dhyAna aura ratnatraya ko nahIM pAte haiN| gAthA- bhAveNa hoiNaggo micchattAI ya dosa caiUNaM / pacchA davveNa muNI payaDadi liMgaM jiNANAe // 73 // chAyA- bhAvena bhavati nagnaH mithyAtvAdIMzca doSAna tyaktvA / __ pazcAt dravyeNa muniH prakaTayati liMgaM jinAjJayA / artha-muni pahale mithyAtvAdi doSoM ko chor3akara zuddhabhAva se antaraMga rUpa se nagna ___ hotA hai, pIche jina bhagavAna kI AjJA se bAhyaliMga ko dhAraNa karatA hai| bhAvArtha-bhAva pavitra hone para hI nagna rUpa dhAraNa karanA sArthaka ho sakatA hai|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 72 ] gAthA- bhAvo vi divvasivasukkhabhAyaNo bhAvavajio savaNo / kammamalamaliNacitto tiriyAlayabhAyaNo pAvo // 74 / / chAyA- bhAvaH api divyazivasaukhyabhAjanaM bhAvavarjitaH zramaNaH / karmamalamalinacittaH tiryagAlayabhAjanaM pApaH // 74 // artha-zuddhabhAva hI svargamokSAdi kA sukha dilAne vAlA hai, tathA bhAvarahita muni karmarUpI maila se malina cittavAlA, tiryazca gati ke yogya aura pApAtmA hotA hai| gAthA- khayarAmaramaNuyakaraMjalimAlAhiM ca saMthuyA viulA / ___ cakkahararAyalacchI labbhai bohI subhAveNa // 75 // chAyA- khacarAmaramanujakarAMjalimAlAbhizca saMstutA vipulA / cakradhararAjalakSmIH labhyate bodhiH subhAvena // 75 / / artha-uttama bhAva ke dvArA jIva vidyAdhara, deva, manuSya Adi ke hAthoM kI aMjuli se stuti kI gaI bahuta bar3I cakravartI rAjA kI lakSmI ko tathA ratnatraya ko bhI prApta karatA hai| gAthA- bhAvaM tivihapayAraM suhAsuhaM suddhameva NAyavyaM / asuhaM ca aTTarUdda suha dhammaM jiNavariMdehiM // 76 / / chAyA-- bhAvaH trividhaprakAraH zubho'zubhaH zuddha eva jJAtavyaH / ___ azubhazca Artaraudra zubhaH dhayaM jinvrendraiH|| 76 // artha-bhAva tIna prakAra kA jAnanA cAhie- zubha, azubha aura zuddha / inameM Ata dhyAna aura raudradhyAna to azubhabhAva hai tathA dharmadhyAna zubhabhAva hai, aisA jinendra deva ne kahA hai| gAthA- suddhaM suddhasahAvaM appA appammi taM ca NAyavvaM / idi jiNavarehiM bhaNiyaM jaM seyaM taM samAyaraha // 77 / / chAyA-zuddhaH zuddhasvabhAvaH AtmA Atmani saH ca jnyaatvyH|| iti jinavaraiH bhaNitaM yaH zreyAn taM samAcara // 77 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 73 ]. artha-zuddhasvabhAva vAlA AtmA AtmA meM hI hai, so zuddhabhAva jAnanA caahiye| inameM jo bhAva kalyANarUpa (hitakArI) hai usako svIkAra karo, aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai // 77 // gAthA- payaliyamANakasAo payaliyamicchattamohasamacitto / pAvai tihuvaNasAraM bohI jiNasAsaNe jIvo // 8 // chAyA-pragalitamAnakaSAyaH prglitmithyaatvmohsmcittH|| __ Apnoti tribhuvanasAraM bodhiM jinazAsane jIvaH // 8 // artha-jina zAsana meM mAnakaSAya ko pUrNarUpa se naSTa karane vAlA tathA mithyAtva ke udaya se hone vAle mohabhAva ke naSTa hone se samAna hRdaya vAlA (rAgadveSarahita ) jIva tIna loka meM sArabhUta ( uttama ) ratnatraya rUpa mokSamArga ko pAtA hai // 7 // gAthA- visayaviratto savaNo chahasavarakAraNAiMbhAUNa / titsthayaraNAmakammaM baMdhai aireNa kAleNa // 7 // chAyA-viSayaviraktaH zramaNaH SoDazavarakAraNAni bhAvayitvA / " tIrthakaranAmakarma badhnAti acireNa kAlena / / 76 // artha-pAMca indriyoM ke viSayoM se udAsIna muni solaha kAraNa bhAvanAoM kA cintavana karake thor3e hI samaya meM tIrthaMkara prakRti kA prabandha karatA hai / / gAthA-bArasavihatavayaraNaM terasakiriyAMu bhAva tiviheNa / dharahi maNamattaduriyaM NANAMkusaraNa muNipavara // 8 // chAyA-dvAdazavidhatapazcaraNaM trayodaza kriyAH bhAvaya trividhena / dhara manomattaduritaM jJAnAGkuzena munipravara ! // 8 // artha-he munizreSTha! tU 12 prakAra ke tapa aura 13 prakAra kI kriyAoM ko mana, vacana, kAya se cintavana kara tathA manarUpI masta hAthI ko jJAnarUpI aMkuza se __vaza meM kara / anazana, Unodara, vrataparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivikta zayyAsana, kAyakleza, prAyazcitta, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vinaya, vyutsarga aura dhyAna ye 12 tapa haiN| 5 mahAvrata, 5 samiti aura 3 gupti ye 13 prakAra kI kriyA haiN||5||
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 58 ] gAthA - paMcavihacela cAyaM khidisayaNaM duvihasaMjamaM bhikkhU / bhAvaM bhAviya puvvaM jiraNaliMgaM gimmalaM suddhaM // 81 // chAyA - paMcavidhacelatyAgaM kSitizayanaM dvividhasayamaM bhikSuH / .bhAvaM bhAvayitvA pUrvaM jinaliMgaM nirmalaM zuddham // 81 // artha - jahAM rezama, Una, sUta, chAla aura camar3A ina pAMca prakAra ke vastra kA tyAga kiyA jAtA hai, bhUmi para soyA jAtA hai, do prakAra kA saMyama ( indriya saMyama aura prAraNa saMyama ) pAlA jAtA hai, bhikSAvRtti se bhojana kiyA jAtA hai aura pahale AtmA ke zuddha bhAvoM kA vicAra kiyA jAtA hai, aisA antaraMga aura bahiraMga malarahita jinaliMga hotA hai ||1|| gAthA --jaha rayaNAraNaM pavaraM vajjaM jaha tarUgaNAraNa gosIraM / taha dhammANaM pavaraM jiNadhammaM bhAvi bhavamahaNaM ||2|| chAyA -yathA ratnAnAM pravaraM vajraM yathA tarugaNAnAM gozIram / tathA dharmANAM pravaraM jinadharmaM bhAvaya bhavamathanam // 82 // artha -- jaise saba ratnoM meM uttama vatra arthAt hIrA hai aura jaise saba per3oM meM uttama candana hai, vaise hI saba dharmo meM uttama jinadharma hai, jo saMsAra kA nAza karane vAlA hai / hai muni ! tU usa uttama jinadharma kA cintavana kara ||2|| gAthA - pUyAdisu vayasahiyaM purANaM hi jirohiM sAsaNe bhaNiyaM / mohakkhahavihIra pariNAmo apaNo dhammo // chAyA - pUjAdiSu vratasahitaM puNyaM hi jinaiH zAsane bhaNitam / mohakSobhavihInaH pariNAmaH AtmanaH dharmaH || 83 // artha -- jinendra bhagavAn ne upAsakAdhyayana zAstra meM aisA kahA hai ki pUjA Adi dharma kriyAoM kA vrata sahita honA puNya hai arthAt inako niyamapUrvaka karanA puNyabandha kA kAraNa hai / tathA moha aura citta kI caMcalatA rahita AtmA kA pariNAma dharma hai // 83 // gAthA - saddahadi ya pattedi ya rocediya taha puNo vi phAsedi / puNaM bhoyaNimittaM hu so kammakkhayaNimittaM // 84 // |
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 75 ] . chAyA-zraddadhAti ca pratyeti ca rocate ca tathA punarapi spRzati / puNyaM bhoganimittaM nahi tat karmakSayanimittam / / 4 / / artha-jo puruSa puNya kriyAoM ko dharma rUpa zraddhAna karatA hai arthAt mokSa kA kAraNa samajhatA hai / vaisA hI jAnatA prema karatA hai, aura AcaraNa karatA hai, usakA puNya bhoga kA hI kAraNa hai, karmoM ke nAza kA kAraNa nahIM hai // 4 // gAthA-appA appammi rao rAyAdisu syldosprictto| saMsArataraNahedU dhammotti jiNehiM Nighi8 / / 85 // ....... chAyA-AtmA Atmani rataH rAgAdiSu skldossprityktH| saMsArataraNahetuH dharma iti jinaiH nirdiSTam // 85 // artha-rAgadveSAdi saba doSoM se rahita hokara jo AtmA AtmA meM lIna hotA hai vaha dharma hai aura saMsAra samudra se pAra hone kA kAraNa hai aisA jinendradeva ne kahA hai // 5 // gAthA-aha puNa appA Nicchadi puNNAI karedi hirvsesaaii| taha vi Na pAvadi siddhiM saMsArattho puNo bhaNido / / 6 / / chAyA-atha punaH AtmAnaM necchati puNyAni karoti niravazeSAni / tathApi na prApnoti siddhiM saMsArasthaH punaH bhaNitaH / / 8 / / artha-athavA jo puruSa AtmA ke svarUpa kA vicAra nahIM karatA hai aura pUjAdAnAdi saba puNya kriyAoM ko karatA hai, to bhI vaha mokSa ko nahIM pAtA hai / usako saMsArI hI kahA gayA hai|||86|| gAthA-eeNa kAraNeNa ya taM appA saddaheha tivihenn| jeNa ya labheha mokkhaM taM jANijaha payatteNa // 87 // chAyA-etena kAraNena ca taM AtmAnaM zraddhatta trividhen| yena ca labhadhvaM mokSaM taM jAnIta prayatnena // 7 // artha-isI kAraNa tuma mana, vacana, kAya se usa AtmA kA zraddhAna karo aura usako yatnapUrvaka jAno jisase tuma mokSa ko prApta kro||8||
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 76 ] gAthA-maccho vi sAlisittho asuddhabhAvo gao mahANarayaM / iya gAuM appANaM bhAvaha jiNabhAvaNaM NicaM // 8 // .. chAyA-matsyaH api zAlisikthaH azuddhabhAvaH gataH mahAnarakam / iti jJAtvA AtmAnaM bhAvaya jinabhAvanAM nityam // 8 // artha-tandula nAmaka maccha azuddha pariNAmI hotA huA sAtaveM naraka meM utpanna huaa| aisA jAnakara he bhavya jIva ! tU sadA AtmA meM jinadeva kI bhAvanA kara // 8 // gAthA bAhirasaMgaccAo girisaridarikaMdarAi aavaaso| sayalo NANajjhayaNo Nirattho bhAvarahiyANaM // 8 // chAyA-bAhyasaMgatyAgaH girisariharIkaMdarAdau aavaasH| ___ sakalaM jJAnAdhyayanaM nirarthakaM bhAvarahitAnAm // 8 // artha-zuddha AtmA kI bhAvanA rahita puruSoMkA bAhya parigraha tyAga, pahAr3a, nadI, 'guphA, khoha Adi meM rahanA aura sampUrNa zAstroM kA par3hanA Adi vyartha hai // 6 // gAthA-bhaMjasu iMdiyaseNaM bhaMjasu maNomakkaDaM payatteNa / mA jaNaraMjaNakaraNaM bAhiravayavesa taM kuNasu // 10 // chAyA-bhaMgdhi indriyasenAM bhaMgdhi manomarkaTa prayatnena / __mA janaraMjanakaraNaM bahibrataveSa ! tvaM kArSIH // 10 // artha-he muni ! tU indriya rUpI senA ko nAza kara aura mana rUpI bandara ko yatna pUrvaka vaza meM kara, tathA bAhya vrata ko dhAraNa karane vAle ! tU logoM ko prasanna karane vAle kArya mata kara // 10 // gAthA-NavaNokasAyavaggaM micchattaM cayasu bhAvasuddhIe / gheiyapavayaNagurUNaM karehiM bhattiM jiNANAe // 6 // / chAyA-navanokaSAyavarga mithyAtvaM tyaja bhaavshuddhthaa| caityapravacanagurUNAM kurU bhakti jinAjJayA // 1 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 77 ] artha-he muni ! tU zuddha pariNAmoM se hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, glAni, strIveda, puMveda, napuMsakaveda ina , nokaSAya ke samUha ko aura ekAnta, viparIta, vinaya, saMzaya, ajJAna ina 5 prakAra ke mithyAtva kA tyAga kara, tathA jina bhagavAn kI AjJA se jina-pratimA, jainazAstra aura nirgranthaguru kI bhakti kara // 11 // gAthA-titthayarabhAsiyatthaM gaNadharadevehiM gaMthiyaM samma / bhAvahi aNudiNu atulaM visuddhabhAveNa suyaNANaM // 12 // chAyA-tIrthaMkarabhASitArtha gaNadharadevaiH prathitaM samyak / ___ bhAvaya anudinaM atulaM vizuddhabhAvena zrutajJAnam // 12 // artha-he muni ! tU usa anupama zrutajJAna kA zuddhabhAva se cintavana kara, jisakA artha tIrthakara bhagavAna ke dvArA kahA gayA hai aura gaNadharadevoM ne bhalIbhAMti jisakI zAstrarUpa racanA kI hai // 12 // gAthA-pAUNa NANasaMlilaM himmahatisaDAhasosaummukkA / hu~ti sivAlayavAsI tihuvaNacUDAmaNI siddhA // 3 // chAyA-prApya jJAnasalilaM nirmthytRssaadaahaashossonmuktaa| bhavanti zivAlayavAsinaH tribhuvanacUDAmaNayaH siddhAH // 3 // artha-zrutajJAnarUpI jala ko pIkara jIva siddha hote haiM jo kaThinatA se nAza hone yogya tRSNA, santApa aura zoSa (rasarahita honA) Adi rahita haiM mokSasthAna meM nivAsa karane vAle haiM, tathA tInoM loka ke cUr3AmaNi haiM // 1 // gAthA-dasa dasa do suparIsaha sahadi muNI sayalakAla kaarnn| sutteNa appamatto saMjamaghAdaM pamuttUNa // 64 // chAyA-daza daza dvau suparISahAn sahasva mune ! sakalakAlaM kAyena / sUtreNa apramattaH saMyamaghAtaM pramucya // 64 // artha-he muni ! tU jaina zAstra ke anusAra pramAdarahita hokara aura saMyama kA ghAta karane vAlI kriyA ko chor3akara zarIra se sadA bAIsa parISahoM ko sahana kara // 14 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] .: gAthA-jaha pattharo Na bhijjai pariTTio dIhakAlamukaraNa / ...... taha sAhU vi Na bhijjai uvasaggaparIsahehito // 5 // ___ chAyA-yathA prastaraH na bhidyate paristhitaH dIrghakAlamudakena / tathA sAdhurapi na bhidyate upasargaparISahebhyaH // 15 // artha-jaise patthara bahuta samaya taka pAnI meM DUbA huA bhI andara se gIlA nahIM hotA hai, vaise hI sAdhu upasarga aura parISahoM se calAyamAna nahIM hotA hai||65|| gAthA-bhAvahi aNuvekkhAo avare paNavIsabhAvaNA bhAvi / ___ bhAvarahieNa kiM puNa bAhiraliMgeNa kAyavvaM / / 66 // - chAyA-bhAvaya anuprekSA aparAH paMcaviMzati bhAvanA bhAvaya / bhAvarahitena kiM punaH bAhyaliMgena kartavyam // 6 // artha-he muni ! tU anityAdi 12 bhAvanAoM aura pAMca mahAvrata kI 25 bhAvanAoM kA cintavana kara, kyoMki zuddhabhAvarahita nagnaveSa se kyA kArya siddha ho sakatA hai // 66 // gAthA-savvavirao vi bhAvahi Nava ya payatthAI satta tccaaii| jIvasamAsAiM muNI caudasaguNaThANaNAmAI // 67 / / chAyA-sarvavirataH api bhAvaya nava padArthAn sapta tatvAni / jIvasamAsAn mune ! caturdazaguNasthAnanAmAni // 17 // artha-he muni ! tU mahAvrata kA dhAraka hone para bhI : padArtha, 7 tatva, 14 jIva samAsa aura 14 guNasthAnoM kA cintavana kara // 17 // gAthA-NavavihabaMbhaM payaDahi abbaMbhaM dasavihaM pamottUNa / __ mehuNasaNNAsatto bhamitraosi bhavaNNave bhIme // 6 // chAyA-navavidhabrahmacarya prakaTaya zrabrahma dazavidhaM pramucya / maithunasaMjJAsaktaH bhramito 'si bhavArNave bhIme // 6 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] . artha-he muni ! tU dasa prakAra kI kAma avasthA ko chor3akara , prakAra ke brahmacarya ko prakaTa kara, kyoMki tune kAmasevana meM Asakta hokara isa bhayAnaka saMsAra samudra meM bhramaNa kiyA hai // 8 // gAthA-bhAvasahido ya muNiNo pAvai ArAhaNAcaukkaM ca / __ bhAvarahido ya muNivara bhavai ciraM dIhasaMsAre / / 66 // chAyA-bhAvasahitazca munInaH prApnoti ArAdhanAcatuSkaM c| bhAvarahitazca munivara ! bhramati ciraM dIrghasaMsAre / // 6 // artha-he munivara ! zuddhabhAvasahita muniyoM kA svAmI darzana, jJAna, cAritra aura tapa ina cAra ArAdhanAoM ko pAtA hai tathA bhAvarahita muni bahuta kAla taka isa dIrgha saMsAra meM bhramaNa karatA hai // 6 // gAthA-pAvaMti bhAvasavaNA kallANaparaparAiM sokkhaaii| dukkhAiM davvasavaNA NaratiriyakudevajoNIe / 100 / / chAyA-prApnuvanti bhAvazramaNAH kalyANaparamparANi saukhyAni / duHkhAni dravyazramaNAH naratiryakkudevayonau // 10 // artha-bhAvaliMgI muni aneka kalyANoM kI paramparA jisameM aise tIrthaMkarAdi ke sukhoM ko pAte haiM / tathA dravyaliMgI muni manuSya, tiryaJca aura khoTe devoM kI yoni (gati ) meM duHkha pAte haiM // 10 // gAthA-chAyAsadosadUsiyamasaNaM gasiuM asuddhabhAveNa / pattosi mahAvasaNaM tiriyagaIe aNappavaso // 101 // chAyA-SaTcatvAriMzaddoSadUSitamazanaM prasitaM azuddhabhAvena / prApto 'si mahAvyasanaM tiryaggatau anAtmavazaH / / 101 // artha-he muni ! tUne azuddha bhAva se 46 doSoM se dUSita AhAra grahaNa kiyA, jisase tiryazcagati meM parAdhIna hokara bahuta duHkha pAyA // 101 // gAthA-saJcittabhattapANaM giddhI dappeNa 'dhI pabhuttaNa / pattosi tivvaduktraM aNNAikAleNa teM citta // 102 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [80] -- chAyA-sacittabhaktapAnaM gRddhathA darpaNa adhIH prbhujy|.. . prApto 'si tIvraduHkhaM anAdikAlena tvaM citta ! // 10 // artha-he jIva ! tUne ajJAnI hokara atyanta tRSNA aura ghamaNDa ke kAraNa sacitta (jIvasahita) bhojana va jalAdi grahaNa karake anAdi kAla se atyanta kaThora duHkha pAyA // 102 // gAthA-kaMda mUlaM bIyaM puppha pattAdi kiMci saJcittaM / asiUNa mANagavvaM bhamizrosi aNaMtasaMsAre // 103 // ' chAyA-kandaM mUlaM bIjaM puSpaM patrAdi kiJcit sacittam / azitvA mAnagarve bhramitaH asi anantasaMsAre // 103 // artha he jIva ! tUne kanda, mUla, bIja, phUla, patte Adi kucha sacitta bastuoM ko mAna ( svAbhimAna) aura ghamaNDa se khAkara isa ananta saMsAra meM bhramaNa kiyA hai / / 103 // gAthA-viNayaM paMcapayAraM pAlahi mnnvynnkaayjoenn| aviNayaNarA suvihiyaM tatto muttiM na pAvaMti // 104 // chAyA-vinayaM paMcaprakAraM pAlaya manovacanakAyayogena / avinatanarAH suvihitAM tato muktiM na prApnuvanti // 104 // artha he muni ! tU mana, vacana, kAya se jJAna, darzana, cAritra, tapa aura upacAra 5 prakAra kI vinaya kA pAlana kara, kyoMki avinayI manuSya tIrthaMkara pada aura mokSa ko nahIM pAte haiM // 104 // - gAthA-Niyasattie mahAjasa bhattIrAeNa nnicckaalmmi| taM kuNa jiNabhattiparaM vijAvaccaM dasaviyappaM // 10 // chAyA-nijazaktyA mahAyazaH ! bhaktirAgeNa nityakAle / tvaM kurU jinabhaktiparaM vaiyAvRttyaM dazavikalpam // 105 / / artha-he mahAyazavAle muni ! tU bhakti ke prema se apanI zaktipUrvaka sadaiva jinendradeva kI bhakti meM tatpara karanevAlI dazaprakAra kI vaiyAvRttya kA pAlana kara // 10 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ [81] bhAvArtha-AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSya, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu aura manojJa ina 10 prakAra ke muniyoM kI bhaktipUrvaka sevA karanA so 10 prakAra kA vaiyAvRttya hai / / 105 // gAthA-jaM kiMci kayaM dosaM maNavayakAehiM asuhabhAveNaM / taM garahi gurUsayAse gArava mAyaM ca mottUNa / / 106 // chAyA-yaH kazcit kRtaH doSaH manovacaHkAyaiH azubhabhAvena / taM garha gurUsakAze gAravaM mAyAM ca muktvA // 106 // artha he muni / tUne azubhabhAva se mana vacana kAya ke dvArA jo koI doSa kiyA ho, tu garva aura mAyA chor3akara guru ke samIpa usakI nindA kara // 106 / / gAthA--dujaNavayaNacaDakkaM Nit ThurakaDuyaM sahati sappurisA / kammamalaNAsaNaTuM bhAveNa ya NimmamA savaNA // 107 // chAyA-durjanavacanacapeTAM niSThurakaTukaM sahante stpurussaaH| karmamalanAzanArtha bhAvena ca nirmamAH zramaNaH // 107 // artha-sajjana munIzvara samyaktvabhAva se mamatva rahita hote hue durjanoM ke nirdaya aura kaThora vacanarUpI capeToMko karmamala kA nAza karaneke liesahate haiN||107|| gAthA-pAvaM khavai asesaM khamAya parimaMDio ya munnipvro| kheyaraamaraNarANaM pasaMsaNIo dhurva hoI // 108 // chAyA-pApaM kSipati azeSa kSamayA parimaNDitaH ca munipravaraH / khecarAmaranarANAM prazaMsanIyaH dhruvaM bhavati // 108 / / artha-jo zreSTha muni kSamA guNa se bhUSita hai vaha samasta pApoM ke samudAya ko naSTa kara detA hai aura nizcaya se vidyAdhara, deva tathA manuSyoM ke dvArA prazaMsA __kiyA jAtA hai / / 108 // . gAthA-iya NAUNa khamAguNa khamehi tiviheNa sayalajIvANaM / cirasaMciyakohasihiM varakhamasalileNa siMceha // 106 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] chAyA- iti jJAtvA kSamAguNa ! kSamasva trividhena sakalajIvAn / - cirasaMcitakrodhazikhinaM varakSamAsalilena siMca // 106 // artha- he kSamAguNa ke dhAraka muni ! aisA jAna kara mana vacana kAya se saba jIvoM ko kSamA kara / tathA bahuta samaya se ikaTThI kI huI krodharUpI agni ko uttama kSamArUpI jala se zAnta kara // 10 // gAthA- dikkhAkAlAIyaM bhAvahi aviyAra dsnnvisuddho| uttamabohiNimittaM asArasArANi muNiUNa // 110 // chAyA- dIkSAkAlAdIyaM bhAvaya avicAra ! darzanavizuddhaH / uttamabodhinimittaM asArasArANi jJAtvA // 110 // artha-he vivekarahita muni ! tU samyagdarzana se pavitra hotA huA sAra aura asAra padArthoM ko jAna kara zreSTha ratnatraya ko prApta karane ke lie dIkSAkAla Adi ke vairAgya pariNAma kA vicAra kara // 110 // . gAthA- sevahi cauvihaliMgaM abbhNtrliNgsuddhimaavenno| bAhiraliMgamakajaM hoi phuDaM bhAvarahiyANaM // 111 // chAyA- sevasva caturvighaliMga abhyntrliNgshuddhimaapnnH| bAhyaliMgamakAryaM bhavati sphuTaM bhAvarahitAnAm // 151 // artha-he muni ! tu antaraGga zuddhi ko prApta hotA huA kezaloMca, vastratyAga, snAna tyAga, aura pIchI kamaNDalu rakhanA ina cAra bAhya liMgoM ko dhAraNa kara. kyoMki zuddhabhAvarahita jIvoM kA bAhyaliMga nizcaya se nirarthaka hI hotA hai // 110 // gAthA- AhArabhayapariggahamehuNasaNNAhi mohiosi tum| bhamio saMsAravaNe aNAikAlaM aNappavaso // 112 // chAyA- AhArabhayapariprahamaithunasaMjJAbhiH mohito'si tvam / bhramitaH saMsAravane anAdikAlaM anAtmavazaH / / 112 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ [83 ] artha-he muni ! tUne AhAra, bhaya, parigraha aura maithuna saMjJAoM se mohita aura parAdhIna hokara anAdi kAla se saMsArarUpI vana meM bhramaNa kiyA hai // 112 // gAthA- bAhirasayaNattAvaNatarUmUlAINi uttaraguNANi / pAlahi bhAvavisuddho pUyAlAhaM Na IhaMto // 113 // chAyA-bahiHzayanAtApanatarumUlAdIn uttaraguNAn / pAlaya bhAvavizuddhaH pUjAlAbhaM na IhamAnaH // 113 // artha-he muni / tU AtmabhAvanA se pavitra hokara pUjA, lAma Adi na cAhate hue khule maidAna meM sonA, AtApanayoga arthAt parvata kI coTI para dhUpa meM khar3e hokara dhyAna lagAnA aura vRkSa ke nIce baiThanA Adi uttara guNoM kA pAlana kara // 113 // gAthA- bhAvahi paDhamaM tacaM vidiyaM tadiyaM cauttha paMcamayaM / . __ tiyaraNasuddho appaM aNAiNihaNaM tivaggaharaM // 114 // chAyA- bhAvaya prathamaM tattvaM dvitIyaM tRtIyaM caturtha paJcamakam / trikaraNazuddhaH AtmAnaM anAdinidhanaM trivargaharam // 114 // artha- he muni ! tU mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanA se zuddha hokara pahale jIva tatva, dUsare ajIva tatva, tIsare Asrava tatva, cauthe bandhatatva, pAMcaveM saMvara tatva aura Adi anta rahita tathA dharma, artha, kAma ina tIna puruSArthoM ko harane vAle mokSarUpa AtmA kA dhyAna kara // 114 // gAthA-jAva Na bhAvai taccaM jAva Na ciMtei ciNtnniiyaaii| . tAva Na pAvai jIvo jaramaraNavivajjiyaM ThANaM // 115 // chAyA- yAvanna bhAvayati tatvaM yAvanna cintayati cintanIyAni / .... tAvanna prApnoti jIvaH jarAmaraNavivarjitaM sthAnam // 115 // artha- jaba taka yaha AtmA jIvAdi tatvoM kI bhAvanA nahIM karatA hai aura .. cintavana karane yogya dharmadhyAna, zukladhyAna tathA anuprekSA (bhAvanA) Adi kA cintavana nahIM karatA hai, taba taka jarAmaraNarahita sthAna arthAt -- mokSa ko nahIM pAtA hai // 115 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [4] gAthA-pAvaM havai asesaM puNNamasesaM ca havai prinnaamaa| ... ..... pariNamAdo baMdho-mukkho jiNasAsaNe diTTho // 116 // chAyA- pApaM bhavati azeSaM puNyamazeSaM ca bhavati prinnaamaat| pariNAmAd bandhaH mokSaH jinazAsane diSTaH // 116 // artha-samasta puNya aura pApa pariNAma se hI hote haiM tathA bandha aura mokSa bhI pariNAma se hI hote haiM, aisA jina zAstra meM kahA hai // 116 // gAthA- micchatta taha kasAyA'saMjamajogehiM asuhalessehiM / baMdhai asuhaM kammaM jiNavayaNaparammuho jIvo // 117 // chAyA-mithyAtvaM tathA kaSAyAsaMyamayogaiH ashubhleshyaiH| . badhnAti azubhaM karma jinavaca parAGmukhaH jIvaH // 117 // artha-jinendrabhagavAna ke vacana se parAGmukha (viruddha) jIva mithyAtva, kaSAya, asaMyama, yoga aura azubha lezyAoM ke dvArA azubha karma bAMdhatA hai // 117 // gAthA- tabvivarIo baMdhai suhakammaM bhaavsuddhimaavenno| duvihapayAraM baMdhai saMkhepeNeva vajariyaM // 118 // __ chAyA-tadviparItaH badhnAti zubhakarma bhAvazuddhimApannaH / __dvividhaprakAraM badhnAti saMkSepeNaiva kathitam // 118 // artha- usa pahale kahe hue mithyAdRSTi jIva se viparIta samyagdRSTi jIva bhAvoM kI zuddhatA ko prApta kara zubhakarma bAMdhatA hai / isa taraha jIva donoM prakAra ke karma bAMdhatA hai, aisA jinendra bhagavAna ne saMkSepa se kahA hai // 18 // gAthA- NANAvaraNAdIhiM ya aTTahiM kammehiM beDhio ya ahaM / ___ DahiUNa iNhi payaDami aNaMta NANAiguNacittAM // 116 // chAyA- jJAnAvaraNAdibhizca aSTabhiH karmabhiH veSTitazcAham / dagdhvA idAnIM prakaTayAmi anantajJAnAdiguNacetanAm // 116 // artha- he muni ! tU aisA vicAra kara ki maiM jJAnAvaraNAdi ATha karmoM se DhakA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [5] huA hU~ / isalie aba inako jalA kara anantajJAnAdi guNarUpa cetanA ko pragaTa karUM // 11 // gAthA- sIlasahassadvArasa caurAsIguNagaNANa lkkhaaii| ___ bhIvahi aNudiNu NihilaM asappalAveNa kiM bahuNA // 120 // chAyA- zIlasahasrASTAdaza caturazItiguNagaNAnAM lakSANi / bhAvaya anudinaM nikhilaM asatpralApena kiM bahunA // 120 // artha-he muni ! tU pratidina 18000 prakAra kA zIla aura 8400000 prakAra ke guNa ina saba kA cintavana kara / vyartha hI bahuta kahane se kyA lAbha hai||120|| gAthA- jhAyahi dhamma sukkaM aTTa raudaM ca jhANa mottUNa / rUhaTTa jhAiyAI imeNa jIveNa cirakAlaM // 121 // chAyA- dhyAya dharmya zuklaM Arta raudraM ca dhyAnaM muktvA / raudrAte dhyAte anena jIvena cirakAlam // 121 // artha- he muni ! tU ArtadhyAna aura raudradhyAna ko chor3a kara dharma-dhyAna aura zukla dhyAna kA cintavana kara, kyoMki isa jIva ne anAdikAla se ArtadhyAna aura raudradhyAna kA hI cintavana kiyA hai| 121 // gAthA-je kevi davvasavaNA iMdiyasuhAulA Na chidaMti / chiMdaMti bhAvasavaNA jhANakuThArehiM bhavarUkkhaM // 122 // chAyA-ye ke'pi dravyazramaNAH indriyasukhAkulAH na chindanti / chindanti bhAvazramaNAH dhyAnakuThAraiH bhavavRkSam // 122 // artha-jo indriya janita sukhoM se vyAkula dravyaliMgI muni haiM ve saMsArarUpI vRkSa ko nahIM kATate haiM, kintu jo bhAvaliMgI muni haiM ve hI dhyAna rUpI kulhAr3oM se saMsAra rUpI vRkSa ko kATate haiM // 122 // gAthA-jaha dIvo gabbhahare mAruyabAhAvivajio jli| taha rAyAnilarahiro jhANapaIvo vi pajjalaI // 123 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ [86] chAyA- yathA dIpaH garbhagRhe mArUtabAdhAvivarjitaH jvalati / tathA rAgAnilarahitaH dhyAnapradIpo'pi prajvalati // 123 / / artha-jaise bhItara ke ghara meM rakkhA huA dIpaka havA kI bAdhA rahita jalatA rahatA hai, vaise hI rAgabhAva rUpI havA kI bAdhArahita dhyAnarUpI dIpaka bhI jalatA rahatA hai arthAt AtmA meM prakAza karatA hai|| 123 / / gAthA- jhAyahi paMcavi gurave mNglcusrnnloypriyrie| raNarasurakheyaramahie ArAhaNaNAyage vIre // 124 // chAyA-dhyAya paMcApi gurUna maMgalacatuHzaraNalokaparikaritAn / narasurakhecaramahitAn ArAdhanAnAyakAn vIrAn // 124 / / artha he muni! tU paMca parameSThI kA dhyAna kara, jo maMgalarUpa haiN| tathA arahanta, siddha, sAdhu aura dharma ye cAroM zaraNarUpa haiM, loka meM uttama haiM, manuSya, deva aura vidyAdharoM ke pUjya haiM, ArAdhanAoM ke svAmI haiM aura vIra haiM / / 124 // gAthA-NANamayavimalasIyalasalilaM pAUNa bhaviya bhAveNa / ___ bAhijaramaraNaveyaNaDAhavimukkA sivA hoMti // 125 / / chAyA- jJAnamayavimalazItalasalilaM prApya bhavyAH bhAvena / ___ vyAdhijarAmaraNavedanAdAhavimuktAH zivAH bhavanti // 125 / / artha-bhavya jIva samyaktva rUpa bhAva ke dvArA jJAnamaya nirmala aura zItala jala ko pIkara roga, jarA, maraNa, pIr3A aura dAha (mana kI jalana ) se rahita hote hue siddha hote haiM // 125 // gAthA- jaha bIyammi ya daDDe Navi rohai aMkuroya mahibIDhe / taha kammabIyadaDDhe bhavaMkuro bhAvasavaNANaM / / 126 / / chAyA- yathA bIje ca dagdhe nApi rohati aMkurazca mahIpIThe / ... tathA karmabIjadagdhe bhavAMkuraH bhAvazramaNAnAm / / 126 / / artha-jaise bIja jala jAne para bhUmi para aMkura nahIM ugatA hai, vaise hI karmarUpI
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 50 ] bIja jala jAne para bhAvaliMgI muniyoM kA saMsAra rUpI aMkura nahIM ugatA hai / / 126 / / gAthA - bhAvasavaNo vi pAvai sukkhAI duhAI davvasavaNo yA iya gAuM guNadose bhAveNa ya saMjudo hoha // 127 // chAyA - bhAvazramaNaH api prApnoti sukhAni duHkhAni dravyazramaNazca / iti jJAtvA guNadoSAn bhAvena ca saMyutaH bhava / / 127 / / artha - bhAvaliMgI muni sukhoM ko pAtA hai aura dravyaliMgI muni duHkhoM ko pAtA hai / isa prakAra guNa aura doSoM ko jAna kara bhAva sahita saMyamI bano // 127 // gAthA - titthayara gaharAI abhudayaparaMparAI sokkhAIM / pAvaMti bhAvasahiyA saMkhevi jiNehiM vajjariyaM // 128 // chAyA-- tIrthakaragaNadharAdIni abhyudayaparamparANi saukhyAni / prApnuvanti bhAvasahitAH saMkSepeNa jinaiH bhaNitam // 128 // artha - bhAvaliMgI muni aneka aizvarya vAle tIrthaMkara aura gaNadharAdi ke sukhoM ko pAte haiM, aisA saMkSepa se jinendradeva ne kahA hai / / 128 // gAthA-- te dhaNNA tANa Namo daMsaNavaraNANacaraNasuddhANaM / bhAvasahiyANa NicaM tiviheNa paraNaTTamAyANaM // 126 // chAyA - te dhanyAH tebhyaH namaH darzanavarajJAna caraNazuddhebhyaH / bhAva sahitebhyaH nityaM trividhena praNaSTamAyebhyaH // 126 // artha-ve muni dhanya (puNyavAna ) haiM aura unako sadA mana, vacana, kAya se hamArA namaskAra ho, jo samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra se pavitra haiM, AtmAnubhavarUpa zuddha pariNAma sahita haiM tathA chala kapaTarahita haiM // 126 // * iDDhimatulaM viuvviya kiMNarakiMpurisa marakhayarehiM / tehiM viNa jAi mohaM jiraNabhAvaNa bhAvi gAthA- dhIro // 130 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ [88] chAyA-RddhimatulAM vikRtAM kinnrkimpurussaamrkhcraiH| tairapi na yAti mohaM jinabhAvanAbhAvitaH dhIraH // 130 // artha-zuddhasamyaktvarUpa bhAvanAsahita dhIra muni kinnara, kimpuruSa, kalpavAsI deva aura vidyAdharoM ke dvArA vikriyArUpa phailAI huI anupama (anokhI) Rddhi ko dekhakara unake dvArA bhI mohita nahIM hotA hai // 13 // gAthA-kiM puNa gacchai moha NarasurasukkhANa appasArANaM / jANaMto passaMto ciMtaMto mokkha muNidhavalo // 131 // chAyA-ki punaH gacchati moha narasurasaukhyAnAM alpasArANAM / jAnan pazyan cintayan mokSaM munidhavalaH // 131 // artha-jo zreSTha muni mokSa ko jAnatA hai, dekhatA hai aura vicAra karatA hai, vaha kyA thor3e sAra vAle manuSya aura devoM ke sukhoM meM moha ko prApta ho sakatA hai arthAt kabhI nahIM ho sakatA / / 131 / / gAthA-uttharai jANa jarao royaggI jA Na Dahai dehuddiN| iMdiyabalaM na viyalai tAva tumaM kuNahi appahiyaM // 132 // . chAyA-Akramate. yAvanna jarA rogAgniryAvanna dahati dehakuTIm / indriyabalaM na vigalati tAvat tvaM kuru Atmahitam // 132 // 'artha-he muni / jaba taka terA bur3hApA nahIM AtA hai aura jaba taka rogarUpI agni deharUpI jhoMpar3I ko nahIM jalAtI hai tathA indriyoM kA bala nahIM ghaTatA haiM taba taka tuma AtmA kA hitasAdhana karo // 132 // gAthA-chajjIva saDAyadaNaM NicaM maNavayaNakAyajoehiM / kurU daya parihara muNivara bhAvi apuvvaM mahAsatta // 132 / / chAyA-SaDjIvaSaDAyatanAnAM nityaM mnovcnkaayyogaiH| kurU dayAM parihara munivara ! bhAvaya apUrva mahAsatva ! // 133 / / artha he utkRSTa pariNAma ke dhAraka munivara ! tuma mana, vacana, kAya se sadA chaha
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 8e]. kAya ke jIvoM kI rakSA karo aura pApa ke chaha AyatoM (kAraNoM) kA tyAga karo tathA pahale na jAnI huI AtmabhAvanA kA cintavana karo // 133 / / gAthA-dasavihapANAhAro aNaMtabhavasAyare bhamaMteNa / bhoyasuhakAraNaTuM kado ya tiviheNa sayalajIvANaM / / 134 // chAyA-dazavidhaprANAhAraH anantabhavasAgare bhrmtaa| bhogasukhakAraNArtha kRtazcatrividhena sakalajIvAnAm / / 134 // artha-he muni ! ananta bhavasAgara meM ghUmate hue tUne mana, vacana, kAyase bhoga sambandhI sukhoM ko pAne ke liye sampUrNa trasa aura sthAvara jIvoM ke daza prakAra ke prANoM kA AhAra kiyA / / 134 // gAthA-pANivahehi mahAjasa caurAsIlakkhajoNimajjhammi / uppajjaMta maraMto pattosi niraMtaraM dukkhaM / / 135 // chAyA-prANivadhaiH mahAyazaH / caturazItilakSayonimadhye / utpadyamAnaH mriyamANaH prApto 'si nirantaraM duHkham / / 135 / / artha-he mahAyazavAle muni ! tumane jIvoM kI hiMsA se caurAsI lAkha yoniyoM meM ___ utpanna hote aura marate hue nirantara duHkha pAyA hai // 135 // gAthA-jIvANamabhayadANaM dehi muNI pANibhUyasattANaM / kallANasuhaNimittaM paraMparA tivihasuddhIe // 136 // chAyA-jIvAnAmabhayadAnaM dehi mune! prANibhUtasatvAnAm / kalyANasukhanimittaM paramparayA trividhazuddhathA / / 136 // artha-he muni ! tuma paramparA se tIrthaMkarAdi ke kalyANa sambandhI sukhoM ko pAne ke liye mana, vacana, kAya kI zuddhatA se saba jIvoM ko abhayadAna do / / 13 / / gAthA-asiyasaya kiriyavAI akkiriyANaM ca hoi culsiidii| . sattaTThI aNNANI veNaiyA hoti battIsA / / 137 // chAyA-azItizataM kriyAvAdinAmakriyANAM ca bhavati cturshiitiH| saptaSaSTirajJAninAM vainayikAnAM bhavanti dvAtriMzat // 137 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... [10] artha-kriyAvAdI mithyAdRSTiyoM ke 180, akriyAvAdiyoM ke 84, ajJAniyoM ke 67 aura vainayikoM ke 32 bheda hote haiM / isa prakAra kula 363 mithyAmata saMsAra meM pracalita haiM // 137 // gAthA-Na muyai payaDi abhavvo suTaThuvi pAyariNaUNa jiNadhamma / guDaduddhaM pi pivaMtA Na paeNayA NivvisA hoti // 138 // chAyA-na muJcati prakRtimabhavyaH suSTu api AkarNya jinadharmam / __ guDadugdhamapi pivantaH na pannagAH nirviSAH bhavanti // 138 // artha-abhavya jIva jinadharma ko acchI taraha sunakara bhI apanI prakRti arthAt mithyAtva ko nahIM chor3atA hai| jaise gur3a milA dUdha pIne para bhI sarpa biSa rahita nahIM hote haiM // 138 // gAthA-micchattachaeNadiTThI duddhIe dummaehiM dosehiM / dhamma jiNapaeNattaM abhavvajIvo Na rocedi // 136 // ___ chAyA-mithyAtvachannadRSTiH durdhiyA durmataiH dossaiH| dharma jinaprajJaptaM abhavyajIvaH na rocayati // 136 // artha-mithyAtva pariNAma se jisakI jJAna dRSTi DhakI huI hai, aisA abhavya jIva mithyAmatarUpI doSoM se utpanna huI mithyAbuddhi ke kAraNa jinendra bhagavAn ke upadeza kie hue dharma kA zraddhAna nahIM karatA hai / 136 // gAthA-kucchiyadhammammirao kucchiypaasnnddibhttisNjutto| * kucchiyatavaM kuNaMto kucchiyagaibhAyaNaM hoI // 140 // ___ chAyA-kutsitadharme rataH kutsitpaassnnddibhktisNyuktH| kutsitatapaH kurvan kutsitagatibhAjanaM bhavati / / 140 / / artha-jo jIva nindita dharma meM lIna hai, nindita pASaNDI ( DhoMgI) sAdhuoM kI bhakti karatA hai aura nindita (ajJAnarUpa) tapa karatA hai vaha khoTI gati kA pAtra hotA hai||140||
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 1] gAthA-iya micchattAvAse kuNayakusatthehiM mohio jIvo / bhamio aNAikAlaM saMsAre dhIra ciMtehi / / 141 // chAyA-iti mithyAtvavAse kunayakuzAstraiH mohitaH jIvaH / bhramitaH anAdikAlaM saMsAre dhIra ! cintaya // 141 / / artha-isa prakAra sarvathA ekAnta rUpa mithyAnaya se pUrNa zAstroM se mohita hue jIva ne anAdi kAla se mithyAtva ke sthAna rUpa isa saMsAra meM bhramaNa kiyA hai| so he dhIra muni ! tU isakA vicAra kara // 141 // gAthA-pAsaMDi tiSiNa sayA tisaTTi bheyA umagga muttaNa / raMbhahi maNu jiNamagge asappalAveNa kiM bahuNA // 142 / / chAyA-pASaNDinaH trINi zatAni triSaSTibhedAH unmArga muktvaa| runddhi manaH jinamArge asatpralApena kiM bahunA // 142 / / artha he jIva ! tuma 363 bhedarUpa pASaNDiyoM ke mArga ko chor3akara jinamArga meM apanA mana lagAyo / vyathe bahuta kahane se kyA lAbha hai / / 142 // gAthA-jIvavimukko savao daMsaNamukko ya hoi clsvo| _____ savao loyaapujjo louttarayammi calasavao // 143 // chAyA-jIvavimuktaH zavaH darzanamuktazca bhavati calazavaH / zavaH loke apUjyaH lokottare calazavaH / / 143 / / artha-isa loka meM jIvarahita zarIra zava (murdA) kahalAtA hai, usI prakAra samyagdarzanarahita puruSa calatA huA zava hotA hai| ina donoM meM murdA to loka meM apUjya hai arthAt jalAyA yA gAr3a diyA jAtA hai aura calatA huA murdA lokottara arthAt utkRSTa samyagdRSTI puruSoM meM apUjya (anAdara ke yogya) hotA hai athavA paraloka meM narakatiryaJcAdi nIca gati pAtA hai // 143 // gAthA-jaha tArayANa caMdo mayarAo mayaulANa savvANaM / ahiyo taha sammatto risisAvaya duvihadhammANaM / / 144 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] chAyA-yathA tArakANAM candraH mRgarAjaH mRgakulAnAM sarveSAm / adhikaH tathA samyaktvaM RSizrAvakadvividhadharmANAm // 144 // artha - jisa prakAra tArAoM meM candramA pradhAna hai aura pazuoM meM siMha pradhAna hai, vaise hI muni aura zrAvaka sambandhI donoM prakAra ke dharmoM meM samyagdarzana hI pradhAna hai // 144 // gAthA - jaha phaNirAo sohai pharaNamaNimANikkakiraNa viSphurio / taha vimaladaMsaNadharo jiNabhattI pavayaNe jIvo // 145 // chAyA--yathA phaNirAjaH zobhate pharaNamaNimANikya kiraNavisphuritaH / tathA vimaladarzanadharaH jinabhaktiH pravacane jIvaH // 145 // artha -- jaise phaNirAja arthAt dharaNendra hajAra pharaNoM kI maNiyoM ke bIca meM sthita mANikya ( lAlamaNi ) kI kiraNoM se zobhAyamAna hotA hai, vaise hI nirmala samyaktva kA dhAraka jinendrabhakta jIva jaina siddhAnta meM zobhAyamAna hotA hai / / 145 / / gAthA - jaha tArAyaNasahiyaM sasahara biMbaM khamaMDale vimale / bhAviya tavavayavimalaM jiraNaliMgaM daMsaraNaviddhaM // 146 // chAyA -yathA tArAgaNasahitaM zazadharabimbaM khamaNDale vimale / bhAvitaM tapovratavimalaM jinaliGga darzanavizuddham // 146 // artha- jaise nirmala AkAza maNDala meM tArAoM ke samudAya sahita candramA kA bamba zobhita hotA hai, vaise hI tapa aura vratoM se nirmala aura samyagdarzana se pavitra jinaliGga ( digambara veSa ) zobhita hotA hai // 146 // gAthA - iya gAuM guNadosaM daMsaNarayaNaM dhareha bhAveNa / sAraM guNarayaNANaM sovAraNaM paDhama mokkhassa // 147 // chAyA - iti jJAtvA guNadoSaM darzanaratnaM dharata bhAvena / sAraM guNaratnAnAM sopAnaM prathamaM mokSasya // 147 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 13 ] artha-he bhavya jIvo ! tuma isa prakAra samyaktva aura mithyAtva ke guNa aura doSa ko jAnakara samyaktva rUpa ratna ko zuddha bhAva se dhAraNa karo, jo sampUrNa guNaratnoM meM uttama hai aura mokSamahala kI pahalI sIr3hI hai // 147 // gAthA-kattA bhoi amutto sarIramitto aNAiNihaNo ya / dasaNaNANuvogo NihiTTho jiNavariMdehiM // 148 // chAyA-kartAbhoktA amUrtaH zarIramAtraH anAdinidhanazca / ___ darzanajJAnopayogaH nirdiSTaH jinavarendraiH // 148 // artha-yaha jIva zubha azubha karmoM kA athavA AtmapariNAmoM kA kartA, karmaphala kA bhoktA, mUrtirahita, zarIra ke samAna AkAra vAlA, Adi antarahita, darzanopayoga aura jJAnopayoga sahita hai aisA jinendra bhagavAn ne kahA hai // 148 // gAthA-daMsaNaNANAvaraNaM mohaNiyaM aMtarAiyaM kammaM / NiTuvai bhaviyajIvo samma jiNabhAvaNAjutto // 14 // chAyA-darzanajJAnAvaraNaM mohanIyaM antarAyakaM krm| niSThApayati bhavyajIvaH samyak jinabhAvanAyuktaH // 14 // - artha-bhalIbhAMti jinabhAvanAsahita bhavyajIva jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ina cAra ghAtiyA karmoM ko nAza karatA hai // 146 // gAthA-balasokkhaNANadasaNa cattArivi pAyaDA guNA hoti / NaTe ghAicaukke loyAloyaM payAsedi // 150 // chAyA-balasaukhyajJAnadarzanAni catvAro'pi prakaTA guNA bhavanti / __naSTe ghAticatuSke lokAlokaM prakAzayati // 150 // _ artha-cAra ghAtiyA karmoM kA nAza hone para ananta bala, ananta sukha, ananta jJAna aura ananta darzana ye cAra guNa pragaTa hote haiN| ina guNoM ke pragaTa hone para jIva lokAloka ko prakAzita karatA hai // 150 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 14 ] gAthA-NANI siva parameTThI savvaNhU viNhu caumuho buddho| appo vi ya paramappo kammavimukkoya hoi phuDaM // 15 // chAyA-jJAnI zivaH parameSThI sarvajJaH viSNuH caturmukhaH buddhaH / AtmA api ca paramAtmA karmavimuktazca bhavati sphuTam // 151 / / artha-samyagdarzana ke prabhAva se yaha saMsArI jIva karmabandhana se chUTakara paramAtmA ho jAtA hai, jisako jJAnI (kevala jJAnI) ziva (kalyANarUpa), parameSThI (paramapada meM sthita) sarvajJa (saba padArthoM ko jAnanevAlA) viSNu (jJAna ke dvArA samasta loka meM vyApaka) caturmukha (saba ora dekhane vAlA) buddha (jJAtA) Adi kahate haiM // 151 // gAthA-iya ghAikammamukko aTThArahadosavajio sylo| tihuvaNabhavaNapadIvo deU mama uttamaM bohiM // 152 // chAyA-iti ghAtikarmamuktaH aSTAdazadoSavarjitaH sakalaH / tribhuvanabhavanapradIpaH dadAtu mahyaM uttamAM bodhim // 152 // artha-isa prakAra ghAtiyA karmoM se rahita, 18 doSa rahita, paramaudArikazarIra sahita, tInaloka rUpI ghara ko prakAzita karane ko dIpaka ke samAna zrIarahantadeva mujhe ratnatraya pradAna kreN| isa prakAra AcArya zrIkundakundasvAmI prArthanA karate haiM // 152 // gAthA-jiNavaracaraNaMburuhaM NamaMti je paramabhattirAyeNa / te jammavelimUlaM khaNaMti varabhAvasatyeNa // 153 // chAyA-jinavaracaraNAmburuhaM namanti ye paramabhaktirAgeNa / te janmavallImUlaM khananti varabhAvazastreNa // 153 // artha-jo bhavyapuruSa uttama bhakti aura anurAga se jinabhagavAn ke caraNakamaloM ko namaskAra karate haiM, ve uttama bhAvarUpa hathiyAra se saMsArarUpa bela ko jar3a se khoda dete haiM arthAt mithyAtva kA sarvathA nAza karate haiM // 153 // gAthA-jaha salileNa Na lippai kamaliNipattaM shaavpyddiie| taha bhAveNa Na lippai kasAyavisaehiM sappuriso // 154 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] chAyA-yathA salilena na lipyate kamalinIpatraM svabhAvaprakRtyA / tathA bhAvena na lipyate kaSAyaviSayaiH satpuruSaH // 154 // artha-jaise kamalinI kA patra svabhAva se hI jala ke dvArA nahIM chuA jAtA hai, vaise hI samyagdRSTI puruSa uttama bhAvoM dvArA krodhAdi kaSAyoM aura indriya viSayoM se lipta nahIM hotA hai // 154 // gAthA-tevi ya bhaNAmihaM je sayalakalAsIlasaMjamaguNehiM / bahudosANAvAso sumaliNacitto Na sAvayasamo so // 15 // chAyA-tAnapi ca bhaNAmi ye sakalakalAzIlasaMyamaguNaiH / bahu doSANAmAvAsaH sumalinacittaH na zrAvakasamaH saH // 155 // artha-zrIkundakundAcArya kahate haiM ki jo sampUrNa kalAoM aura zIla, saMyama Adi guNoM sahita haiM una samyagdRSTi puruSoM ko hama muni kahate haiN| tathA jo aneka doSoM kA ghara hai, atyanta malina citta hai, aisA mithyAdRSTi puruSa zrAvaka ke samAna bhI nahIM hai, kintu vAstava meM muni veSadhArI bahurUpiyA hai // 155 // gAthA-te dhIravIrapurisA khamadamakhaggeNa viSphurateNa / dujjayapabalabaluddharakasAyabhaDa NijjiyA jehiM // 156 / / chAyA-te dhIravIrapuruSAH kSamAdamakhaDgeNa visphuratA / durjayaprabalabaloddharakaSAyabhaTAH nirjitA yaiH // 156 / / artha-ve puruSa dhIra vIra haiM jinhoMne camakate hue kSamA aura indriyoM ke damanarUpa talavAra se atyanta kaThinatA se jItane yogya balavAn aura bala se unmatta kaSAyarUpI yoddhAoM ko jIta liyA hai // 156 // . . gAthA-dhaNNA te bhayavaMtA daMsaNaNANaggapavarahatthehiM / visayamayaraharapaDiyA bhaviyA uttAriyA jehiM // 157 / / chAyA-dhanyAH te bhagavantaH drshnjnyaanaagrprvrhstaiH| viSayamakaradharapatitAH bhavyAH uttAritAH yaiH // 15 // artha-ve puruSa puNyavAn aura Adara ke yogya haiM jinhoMne darzana jJAnarUpI mukhya hAthoMse viSayarUpI samudra meM DUbe hue bhavya jIvoMko pAra kara diyA hai // 157 / /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] gAthA-mAyAvelli asesA mohamahAtarummi prArUDhA / visayavisapuSphaphulliya luNaMti muNi NaNasatthehiM // 15 // chAyA-mAyAvalliM azeSAM mohamahAtaruvare ArUDhAm / ___ viSayaviSapuSpapuSpitA lunanti munayaH jJAnazastraiH // 158 / / artha-digambara muni moharUpI bar3e vRkSa para car3hI huI aura viSaya rUpI viSa ke puSpa se phUlI huI sampUrNa mAyAcAra rUpI bela ko samyagjJAna rUpI hathiyAroM se kATate haiM // 158 // gAthA-mohamayagAravehiM ya mukkA je karUNabhAvasaMjuttA / te savvaduriyakhaMbhaM haNaMti cArittakhaggeNa // 15 // chAyA-mohamadagAravaiH ca muktAH ye krunnbhaavsNyuktaaH| ... te sarvaduritastambha ghnanti cAritrakhaDgena // 15 // artha-jo muni moha, mada aura gauravarahita haiM tathA karuNabhAva sahita haiM, ve cAritrarUpI talavAra se sampUrNa pAparUpI stambha (vRkSa ke tane) ko kATate haiM // 156 // gAthA-guNagaNamaNimAlAe jiNamayagayaNe nnisaayrmunniNdo| tArAvalipariyario puriNamaiMduvva pavaNapahe // 160 / / chAyA-guNagaNamaNimAlayA jinamatagagane nizAkaramunIndraH / tArAvaliparikalitaH pUrNimenduriva pavanapathe / / 160 / / artha-jaise AkAza meM tArAoM ke samudAya se ghirA huA pUrNamAsI kA candramA zobhAyamAna hotA hai, vaise hI jinamata rUpI AkAza meM munIndra rUpI candramA mUlaguNoM aura uttaraguNoM ke samudAya se zobhAyamAna hotA hai / / 16 / / gaathaa-ckhrraamkesvsukhrjinngnnhraaisokkhaaii| cAraNamuNiriddhIo visuddhabhAvA parA pattA / / 16 / / chAyA- cakradhararAmakezavasuravarajinagaNadharAdisaukhyAni / cAraNamunyaddhIH vizuddhabhAvAH narAH prAptAH // 161 / /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ [17] artha-vizuddhabhAvoM ke dhAraka munivara cakravartI, balabhadra, nArAyaNa, indra, tIthakara, gaNadharAdi ke sukhoM ko aura cAraNamuniyoM kI AkAzagAminI Adi RddhiyoM ko prApta hote haiM // 161 // . gAthA- sivamajarAmaraliMgamaNovamamuttamaM paramavimalamatulaM / / pattA varasiddhisuhaM jiNabhAvaNabhAviyA jIvA // 162 // .. chAyA-zivamajarAmaraliMga anupamamuttamaM paramavimalamatulam / prAptA varasiddhisukhaM jinabhAvanAbhAvitA jIvAH // 162 / / artha- jinendra ke svarUpa kI bhAvanA sahita jIva usa uttama mokSa sukha ko pAte haiM, jo kalyANarUpa hai, jarAmaraNarahita honA jisakA cihna hai, upamArahita hai, saba se utkRSTa hai, saba prakAra ke karmamala se rahita hai aura tulanArahita hai // 162 // gAthA- te me tihuvaNamahiyA siddhA suddhA NiraMjaNA NicA / dituM varabhAvasuddhiM dasaNa NANe caritte ya // 163 / / chAyA- te me tribhuvanamahitAH siddhAH zuddhAH niraJjanA nityAH / __ dadatu varabhAvazuddhiM darzane jJAne cAritre ca // 16 // artha-ve siddha parameSThI mere darzana, jJAna aura cAritra guNa meM uttama bhAvoM kI zuddhatA pradAna kareM, jo tIna loka meM pUjanIya, vizuddha, karmamalarahita aura nitya haiM // 16 // gAthA-kiM jaMpieNa bahuNA attho dhammo ya kAmamokkho ya / aNNevi ya vAvArA bhAvammi pariTThiyA savve // 164 // chAyA-kiM jalpitena bahunA artho dharmazca kAmamokSau ca / __ anye'pi ca vyApArAH bhAve paristhitAH sarve // 16 // artha-AcArya kahate haiM bahuta kahane se kyA lAbha hai, kyoMki dharma, artha, kAma aura mokSa ye cAroM puruSArtha tathA anya jo kucha kArya haiM, ve saba zuddhabhAva ke hI AdhIna haiN|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 8 ] gAthA - iya bhAvapAhuDamigaM savvaM buddhehi desiyaM sammaM / jo paDhai sui bhAvai so pAvai avicalaM ThANaM // 165 // chAyA -- iti bhAvaprAbhRtamidaM sarvaM buddhaiH dezitaM samyak / yaH paThati zRNoti bhAvayati sa prApnoti avicalaM sthAnam // 165 // artha -- isa prakAra sarvajJa deva ne isa bhAvaprAbhRta nAmaka zAstra kA bhalIbhAMti upadeza diyA hai| jo bhavyajIva isako uttama rIti se par3hatA hai, sunatA hai aura bhAvanA karatA hai vaha nizcala sthAna arthAt mokSa ko prApta karatA hai // 165 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ // (6) mokSa pAhuDa // gAthA-NANamayaM appANaM uvaladdhaM meNa jhaDiyakammeNa / caiUNa ya paradavvaM Namo tassa devassa // 1 // chAyA-jJAnamaya AtmA upalabdhaH yena-kSaritakarmaNA / tyaktvA ca paradravyaM namo namastasmai devAya // 1 // . artha-karmoM kA kSaya karane vAle jisane paradravya ko chor3akara jJAnarUpa AtmA ko prApta kiyA hai, usa deva ke liye namaskAra ho // 1 // gAthA-NamiUNa ya taM devaM aNaMtavaraNANadaMsaNaM suddhaM / vocchaM paramappANaM paramapayaM paramajoINaM // 2 // chAyA-natvA ca taM devaM anantavarajJAnadarzanaM zuddham / ___vakSye paramAtmAnaM paramapadaM paramayoginAm // 2 // artha-AcArya kahate haiM ki maiM ananta jJAna aura ananta darzana ko dhAraNa karane vAle tathA 18 doSarahita sarvajJa vItarAga deva ko namaskAra karake zreSTha dhyAna vAle muniyoM ke liye, utkRSTa pada ke dhAraka paramAtmA kA svarUpa kahUMgA // 2 // gAthA-jaM jANiUNa joI joattho joiUNa aNavarayaM / avvAvAhamaNaMtaM aNovamaM lahai NivANaM // 3 // chAyA-yat jJAtvA yogI yogasthaH dRSTvA anvrtm| . avyAbAdhamanantaM anupamaM labhate nirvANam // 3 // artha-jisako jAnakara dhyAna meM sthita (lagA huA) yogI sadaiva usa paramAtmA kA anubhava karatA huA vAdhA rahita, avinAzI aura upamArahita mokSa ko prApta karatA hai // 3 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ [100] gAthA-tipayAro so appA paramaMtarabAhiro du heUNaM / tattha paro bhAijaI aMtovAraNa cayahi bahirappA // 4 // ...chAyA-triprakAraH sa AmA paramantaH bahiH tu hitvA / tatra paraM dhyAyate antarUpAyena tyaja bahirAtmAnama // 4 // artha-vaha zrAbmA tIna prakAra kA hai-paramAtmA, antarAtmA aura vhiraatmaa| unameM bahirAtmA ko chor3akara antarAtmA arthAt bhedajJAnI hokara paramAtmA kA dhyAna kiyA jAtA hai| isaliye he muni ! tU zarIra aura AtmA ko ___ abhinna mAnane vAle bahirAtmA ke pariNAmoM kA tyAga kara // 4 // gAthA-akkhANi bahirappA aMtaraappA hu appsNkppo| kammakalaMkavimukko paramappA bhaeNae devo // 5 // chAyA-akSANi bahirAtmA antarAtmA sphuTaM aatmsNklpH| karmakalaMkavimuktaH paramAtmA bhaeyate devaH // 5 // artha-sparzanAdi indriyAM to bahirAtmA haiM aura antaraMga meM pragaTa anubhava rUpa AtmA kA saMkalpa antarAtmA hai tathA dravyakarma, bhAvakarma, nokarma rUpa kalaMkarahita AtmA paramAtmA hai, aura vahI deva hai||5|| gAthA-malarahio kalacatto aNiMdiro kevalo visuddhppaa| parameTThI paramajiNo sivaMkaro sAsao siddho // 6 // chAyA-malarahitaH kalatyaktaH anindriyaH kevalaH vishuddhaatmaa| ___parameSThI paramajinaH zivaMkaraH zAzvataH siddhaH // 6 // artha-jo karmarahita hai, zarIrarahita indriya jJAna rahita hai, kevala jJAnI hai, atyanta zuddha AtmA vAlA hai, paramapada meM sthita (ThaharA huA) hai, saba karmoM ko jItane vAlA hai, jIvoM kA kalyANa karane vAlA hai, avinAzI hai aura siddha pada ko prApta kara cukA hai, vaha paramAtmA kahalAtA hai||6|| gAthA-ArUhavi aMtarappA bahirappA chaMDiUNa tiviheNa / ___ jhAijjai paramappA uvaTuM jiNavariMdehiM // 7 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 101 ] chAyA - Aruhya antarAtmAnaM bahirAtmAnaM tyaktvA trividhena / dhyAyate paramAtmA upadiSTaM jinavarendraiH // 7 // artha -mana vacana kAya se bahirAtmA ko chor3akara aura antarAtmA kA zrAzraya lekara paramAtmA kA dhyAna karanA cAhiye, aisA jinendradeva ne kahA hai // 7 // gAthA - bahiratthe phuriyamaraNo iMdiyadAreNa giyasarUvacao / NiyadehaM appANaM ajjhavasadi mUDhadiTThI // 8 // chAyA - bahirarthe sphuritamanAH indriyadvAreNa nijasvarUpacyutaH / ' nijadehaM AtmAnaM adhyavasyati mUDhadRSTistu // 8 // artha - midhyAdRSTi bahirAtmA strI putrAdi bAhya padArthoM meM mana lagAkara aura indriyoM ke dvArA apane svarUpa ko bhUlakara arthAt indriyoM ko AtmA samajhakara apane zarIra ko hI AtmA jAnatA hai // 8 // - yidehasaritthaM picchiUraNa paraviggahaM payatte / yapi gahiyaM bhAijjai paramabhAe // 6 // gAthA - chAyA - nijadehasadRttaM dRSTvA paravigrahaM prayatnena / acetanaM api gRhItaM dhyAyate paramabhAvena // 6 // artha - mithyAdRSTI jIva apane zarIra ke samAna dUsare ke zarIra ko dekhakara usako acetana rUpa se grahaNa karane para bhI bar3e yatna se dUsare kI AtmArUpa vicAra karatA hai // 6 // gAthA--saparajbhavasAeNaM dehesu ya aviditthamappANaM / suyadArAIvisae maraNuyAgaM vaDDhae moho // 10 // chAyA - svaparAdhyavasAyena deheSu ca aviditArthamAtmAnam / diviSaye manujAnAM varddhate mohaH // 10 // artha - mohI jIva dehAdi meM apane aura dUsare kI AtmA kA nizcaya karane se AtmA ke asalI svarUpa ko nahIM jAnatA hai / isaliye strI putrAdi meM manuSyoM kA moha bar3hatA hai // 10 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ [102] gAthA-micchANANesu rao micchAbhAveNa bhAvio sNto| mohodayeNa puNaravi aMgaM sammaeNae maNuo // 11 // chAyA-mithyAjJAneSu rataH mithyAbhAvena bhAvitaH sn| ___ mohodayena punarapi aMgaM vaM manyate manujaH // 11 // artha-mithyAjJAna meM lIna huA manuSya mithyA pariNAma kI bhAvanA rakhatA huA mithyAtva karma ke udaya se phira bhI zarIra ko AtmA mAnatA hai // 11 // gAthA-jo dehe hiravekkho NiiMdo Nimmamo NirAraMbho / AdasahAve surao joI so lahai NivvANaM // 12 // chAyA-yaH dehe nirapekSaH nidvaMdvaH nirmamaH nirArambhaH / AtmasvabhAve surata; yogI sa labhate nirvANam // 12 / / artha-jo yogI zarIra meM udAsIna haiM, rAgadveSAdi kalaha rahita hai, mamatva rahita hai, khetI vyApArAdi Arambharahita hai aura AtmA ke svabhAva meM pUrI taraha lIna hai vaha mokSa ko prApta karatA hai / / 12 / / gAthA-paradavvaro vajhadi viro muccei vivihakammehiM / eso jiNauvadeso samAsado baMdhamokSasya / / 13 / / chAyA-paradravyarataH badhyate virataH mucyate vividhkrmbhiH| eSaH jinopadezaH samAsataH bndhmokssyoH||13|| artha-jo jIva zarIrAdi para padAthoM meM rAga rakhatA hai vaha aneka prakAra ke karmoM se ba~dhatA hai, aura jo para padArthoM meM udAsIna rahatA hai vaha aneka prakAra ke karmoM se nahIM ba~dhatA hai| isa prakAra jinendra bhagavAn ne saMkSepa se bandha aura mokSa ke svarUpa kA upadeza diyA hai // 13 // gAthA-saddavvaro savaNo sammAiTThI havei NiyameNa / sammattapariNao uNa khavei duTTakammAI // 14 // chAyA-svadravyarataH zramaNaH samyagdRSTiH bhavati niyamena / samyaktvapariNataH punaH kSapayati duSTASTakarmANi // 14 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 103] artha-jo muni apanI AtmA meM lIna hai arthAt zraddhAna karatA hai vaha niyama se . samyagdRSTi hai| tathA vahI samyaktva pariNAma vAlA muni duSTa AThoM karmoM kA nAza karatA hai // 14 // gAthA-jo puNa paradavvarao micchAdiTThI havei so sAhU / micchattapariNado uNa vajjhadi duTThakammehiM // 15 // / chAyA-yaH punaH paradravyarataH mithyAdRSTiH bhavati saH sAdhuH / mithyAtvapariNataH punaH badhyate duSTASTakarmabhiH // 15 // artha-jo muni strIputrAdi para padArthoM meM rAga karatA hai vaha mithyAdRSTI hotA hai| tathA mithyAtva pariNAma vAlA vaha muni duSTa AThoM karmoM se ba~dhatA hai // 15 // gAthA-caradavvAdo duggai saddavvAdo hu saggaI hoii| iya NAUNa savve kuNaha raI viraya iyarammi // 16 // chAyA-paradravyAt durgatiH svadravyAt sphuTaM sugatiH bhvti| iti jJAtvA svadravye kuruta ratiM viratiM itarasmin // 16 // artha-dUsare padArtha meM rAga karane se khoTI gati meM utpanna hotA hai aura apanI AtmA meM prema karane se acchI gati prApta hotI hai| aisA jAnakara he bhavyajIva ! tuma apanI AtmA meM prema karo aura dUsare padArthoM meM rAga mata karo // 16 // gAthA-zrAdasahAvAdaNNaM sacittAcittamissiyaM havai / taM paradavvaM bhaNiyaM avitatthaM savvadarasIhiM // 17 // chAyA-AtmasvabhAvAdanyat sacittAcittamizritaM bhavati / tat paradravyaM bhaNitaM avitathaM srvdrshibhiH||17|| artha-AtmasvabhAva se bhinna jo strI putrAdi cetana padArtha, dhanadhAnyAdi acetana padArtha, aura AbhUSaNAdi sahita strIputrAdi mizra padArtha haiM ve paradravya haiM, aisA paradravya kA saccA svarUpa sarvajJa bhagavAna ne kahA hai // 17 // gAthA-duTThakammarahiyaM aNovamaM NANaviggahaM Niccha / suddhaM jiNehiM kahiyaM appANaM havai saddavvaM // 18 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ [104] chAyA-duSTASTakarmarahitaM anupamaM jJAnavigrahaM nityam / zuddhaM jinaiH kathitaM AtmA bhavati svadravyam // 18 // artha-jo dukhadAI AThoM karmoM se rahita hai, upamArahita hai, jJAnarUpa zarIravAlA hai, avinAzI aura zuddha hai, aisA AtmA jina bhagavAn ke dvArA svadravya kahA gayA hai // 18 // gAthA-je jhAyaMti sadavvaM paradavvaparaMmuhA hu sucrittaa| te jiNavarANa magge aNulaggA lahadi NivvANaM // 16 // chAyA-ye dhyAyanti svadravyaM paradravyaparAGmukhAstu sucritraaH| .. te jinavarANAM mArge anulagnA labhante nirvANam // 16 // artha-jo muni para padArthoM kA tyAgakara AtmA kA dhyAna karate haiM ve nirmala cAritra vAle hote haiM aura jinezvaroM ke mArga meM lagakara mokSa prApta karate haiM // 1 // gAthA-jiNavaramayeNa joI jhANe jhAeha suddhamappANaM / ... jeNa lahai NivvANaM Na lahai kiM teNa suraloyaM // 20 // chAyA-jinavaramatena yogI dhyAne dhyAyati zuddhamAtmAnam / - yena labhate nirvANaM na labhate kiM tena suralokam // 20 // artha-jina bhagavAna ke mata se yogI zuddha AtmA kA dhyAna karatA hai jisase mokSa pAtA hai| usa AtmadhyAna se kyA svargaloka prApta nahIM karatA hai arthAt avazya prApta karatA hai // 20 // gAthA-jo jAi joyaNasayaM diyaheNekkeNa lei guruubhaarN| so kiM kosaddhaM pi hu Na sakkae jAhubhuvaNayale // 2 / / chAyA-yaH yAti yojanazataM divasenaikena lAtvA gurubhaarN| sa kiM krozArddhamapi sphuTaM na zaknoti yAtuM bhuvanatale // 21 // . artha-jo puruSa bhArI bojha lekara eka dina meM sau yojana jAtA hai vaha kyA bhUmi para AdhA kosa bhI nahIM cala sakatA arthAt saralatA se cala sakatA hai // 21 // . .. . .
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 105 ] Na gAthA - jo koDie jippaI suhaDo saMgAmaehiM savvehiM / so kiMpi ikki garera saMgAmae suhaDo ||22|| chAyA - yaH koTyA na jIyate subhaTaH saMgrAmakaiH sarvaiH I sa kiM jIyate ekena nareNa saMgrAme subhaTaH ||22|| artha - jo yoddhA lar3AI meM karor3a yoddhAoM se bhI nahIM jItA jAtA, kyA vaha eka manuSya se jItA jA sakatA hai arthAt nahIM ||22|| gAthA - saggaM taveNa savvo vi pAvae kiMtu bhANajoe / jo pAvai so pAvai paraloye sAsayaM sokkhaM // 23 // chAyA - svargaM tapasA sarvaH api prApnoti kintu dhyAnayogena / yaH prApnoti saH prApnoti paraloke zAzvataM saukhyam // artha-tapa ke dvArA to saba hI svarga prApta karate haiM, kintu jo dhyAna ke dvArA svaga prApta karatA hai vaha paraloka meM avinAzI sukharUpa mokSa ko pAtA hai / / 23 // - isoharaNajoeNaM suddhaM hemaM havei jaha taha ya / kAlAIladdhIe appA paramappa hoI || 24 // gAthA chAyA - pratizobhanayogena zuddhaM hema bhavati yathA tathA ca / kAlAdilacyA AtmA paramAtmA bhavati / / 24 // artha- jaise zodhane kI sundara sAmagrI ke sambandha se suvarNa pASANa zuddha sonA bana jAtA hai, vaise hI dravya, kSetra, kAla bhAva Adi ke sambandha se saMsArI AtmA paramAtmA ho jAtA hai / / 24 / / gAthA - vara vayatavehiM saggo mA dukkhaM hou girai iyarehiM / chAyAtavaTThiyAsAM paDivAlaMtANa gurubheyaM / / 25 / / chAyA--varaM vratatapobhiH svargaH mA duHkhaM bhavatu narake itaraiH / chAyAtapasthitAnAM pratipAlayatAM gurUbhedaH // 25 // artha- vrata aura tapa se svarga prApta honA uttama hai tathA atrata aura tapa se naraka meM duHkha prApta honA ThIka nahIM hai| jaise chAyA aura dhUpa meM baiThane vAloM meM
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 106] bahuta bheda hotA hai, vaise hI vrata aura avrata pAlane vAloM meM bahuta bheda hai|| 25 // gAthA-jo icchai Nissarihu~ saMsAramahaeNavAu ruddaao| kammiMdhaNANa DahaNaM so jhAyai appayaM suddhaM // 26 // chAyA-yaH icchati niHsartu saMsAramahArNavAt rudrAt / karmendhanAnAM dahanaM saH dhyAyati AtmAnaM zuddham / / 26 / / artha-jo muni bahuta bar3e saMsArarUpI samudra se pAra honA cAhatA hai vaha karmarUpI indhana ko jalAne vAle AtmA kA dhyAna karatA hai // 26 // gAthA-savve kasAyamuttaM gAravamayarAyadosavAmohaM / loyavavahAravirado appA jhAeha jhANattho // 27 // chAyA-sarvAn kaSAyAn muktvA gAravamadarAgadoSavyAmoham / lokavyavahAravirataH zrAtmAnaM dhyAyati dhyAnasthaH / / 27 / / artha-dhyAna meM sthita muni saba kaSAyoM ko tathA gaurava, mada, rAga, dveSa, moha Adi pariNAmoM ko chor3akara loka vyavahAra se virakta hotA huA AtmA kA cintavana karatA hai // 27 // gAthA-micchattaM aNNANaM pAvaM puNNaM caevi tiviheNa / ___ moNavvaeNa joI joyattho joyae appA // 28 // chAyA-mithyAtvaM ajJAnaM pApaM puNyaM tyaktvA trividhena / maunavratena yogI yogasthaH dyotayati AtmAnam // 26 // artha-dhyAnI muni mithyAtva, ajJAna, pApa, puNya Adi ko mana, vacana, kAya se chor3akara maunavrata se dhyAna meM baiThA huA AtmA kA cintavana karatA hai // 28 // gAthA-jaM mayA dissade rUvaM te Na jANAdi savvahA / . jANagaM dissade NaM taM tamhA jaMpemi keNa haM / / 26 / /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 107] chAyA-yat mayA dRzyate rUpaM tat na jAnAti sarvathA / ___ jJAyakaM dRzyate na tat tasmAt jalpAmi kena aham // 26 // artha-jisa mUrtika zarIrAdi ko maiM dekhatA hUM vaha acetana hone ke kAraNa nizcaya se kucha bhI nahIM jAnatA / tathA jo maiM jJAyaka aura amUrtika hUM so dikhAI nahIM detA, isaliye maiM kisase bolUM / ataH mauna rahanA hI ucita hai / / 26 / / gAthA-savvAsvaNiroheNa kamma khavai saMciyaM / joyattho jANae joI jiNadeveNa bhAsiyaM // 30 // chAyA-sarvAsravanirodhena karma kSapayati saMcitam / yogasthaH jAnAti yogI jinadevena bhASitam // 30 // artha-dhyAna meM sthita yogI saba karmoM ke prAsrava ko rokakara pahale ba~dhe hue karmoM kA nAza karatA hai aura phira kevala jJAna se saba padArthoM ko jAnatA hai, aisA jinendradeva ne kahA hai // 30 // gAthA-jo sutto vavahAre so joI jaggae sakajammi / jo jaggadi vavahAre so sutto appaNo kajje / / 31 // chAyA-yaH suptaH vyavahAre saH yogI jAgarti svakArye / yaH jAgarti vyavahAre saH suptaH AtmanaH kArye // 31 // artha-jo muni vyavahAra ke kAmoM meM sotA ( udAsIna ) hai, vaha apane AtmadhyAna ke kArya meM jAgatA (sAvadhAna) hai, tathA jo vyavahAra ke kAmoM meM jAgatA ( sAvadhAna ) hai vaha AtmasvarUpa ke cintavana meM sotA ( udAsIna) hai arthAt apane svarUpa ko nahIM jAnatA // 31 // gAthA-iya jANiUNa joI vavahAraM cayai savvahA savvaM / jhAyai paramappANaM jaha bhaNiyaM jiNavariMdehiM / / 32 // chAyA-iti jJAtvA yogI vyavahAraM tyajati sarvathA sarvam / / dhyAyati paramAtmAnaM yathA bhaNitaM jinavarendraiH // 32 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [108] artha-resA jAnakara yogI vyavahAra ke saba kAmoM ko bilakula chor3a detA hai aura jaisA jinendra bhagavAn ne kahA hai usI prakAra paramAtmA kA dhyAna karatA hai // 32 // gAthA-paMcamahavvayajutto paMcasu samidIsu tIsu guttIsu / rayaNattayasaMjutto jhANajjhayaNaM sadA kuNaha // 33 // chAyA-paMcamahAvratayuktaH paMcasu samitiSu tisRSu guptissu| . ratnatrayasaMyuktaH dhyAnAdhyayanaM sadA kuru / / 33 // artha-AcArya kahate haiM ki he muni ! tU pAMca mahAvrata, pAMca samiti, tIna gupti tathA ratnatraya ko dhAraNa karake dhyAna aura adhyayana (zAstra par3hanA) kA abhyAsa kara // 33 // gAthA-rayaNattayamArAhaM jIvo ArAho munneyvvo| ArAhaNAvihANaM tassa phalaM kevalaM gANaM // 34 // chAyA-ratyatrayamArAdhayan jIvaH ArAdhakaH munitavyaH / ArAdhanAvidhAnaM tasya phalaM kevalajJAnam // 34 // artha-ratnatraya kI ArAdhanA karane vAle jIva ko ArAdhaka samajhanA cAhiye tathA ArAdhanA karane kA phala kevala jJAna hai // 34 // gAthA-siddho suddho AdA savvAha savvaloyadarasI ya / sA jiNavarehiM bhaNiyo jANa tumaM kevalaM gANaM // 35 // chAyA-siddhaH zuddhaH AtmA sarvajJaH sarvalokadarzI ca / ___ sa jinavaraiH bhaNitaH jAnIhi tvaM kevalaM jJAnam / / 35 / / artha-jo svayaM siddha hai, karmamalarahita hai, saba padArthoM ko jAnane vAlA aura dekhane vAlA hai, aisA AtmA kA svarUpa jinendradeva ke dvArA kahA gayA hai / he muni ! tU usa AtmA ko kevala jJAna jAna, athavA kevala jJAna ko AtmA jAna / isa prakAra abheda naya se guNa guNI kA varNana kiyaa||35|| .. ....
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 106 ] rAhai johu jiraNavaramaeNa / so jhAyadi appAraNaM pariharadi paraM ga saMdeho // 36 // gAthA - raNattayaM pi joI chAyA - ratnatrayamapi yogI ArAdhayati yaH sphuTaM jinavaramatena / sa dhyAyati AtmAnaM pariharati paraM na sandehaH // 36 // artha - jo yogI jinendradeva ke mata se ratnatraya kI ArAdhanA karatA hai, vaha pragaTa rUpa se AtmA kA dhyAna karatA hai, tathA pudgala Adi paradravya ko chor3atA hai, isameM koI sandeha nahIM hai // 36 // gAthA - jaM jANai taM gANaM jaM picchai taM ca dasaNaM NeyaM / taM cAritaM bhaNiyaM parihAro puraNapAvAraNaM // 37 // chAyA - yajjAnAti tajjJAnaM yat pazyati tacca darzanaM jJeyam / taccAritraM bhaNitaM parihAraH puNyapApAnAm || 37 // artha - jo jAnatA hai vaha jJAna hai, jo dekhatA hai vaha darzana hai aura jo puNya pApa kriyAoM kA tyAga hai so cAritra hai / isa prakAra abhedarUpa se AtmA aura ratnatraya kA varNana kiyA // 37 // gAthA - tacca ruI sammattaM taccaggahaNaM ca havai saragANaM / cArittaM parihAropayappiyaM jiraNavariMdehiM // 38 // chAyA - tatvaruciH samyaktvaM tatvagrahaNaM ca bhavati saMjJAnam / cAritraM parihAraH prajalpitaM jinavarendraiH // 38 // artha - jIvAdi tatvoM kA yathArtha zraddhAna karanA so samyagdarzana hai| unhIM tatvoM ko ThIka 2 jAnanA so samyagjJAna hai tathA hiMsAdi pApa kriyAoM kA tyAga karanA so samyak cAritra hai, aisA jinendradeva ne kahA hai // 38 // gAthA - daMsasuddho suddho daMsaNasuddho lahei NivvANaM / daMsaNavihINapurisoga lahai taM icchiyaM lAhaM // 36 // chAyA - darzanazuddhaH zuddhaH darzanazuddhaH labhate nirvANam / darzanavihInapuruSaH na labhate taM iSTuM lAbham // 36 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ [110] artha-samyagdarzana se zuddha puruSa hI vAstava meM zuddha hai, kyoMki jo samyagdarzana se zuddha hai vahI mokSa prApta karatA hai / tathA jo puruSa samyagdarzana rahita hai.vaha apane icchita lAbha arthAt mokSa ko nahIM pAtA // 3 // gAthA-iya uvaesaM sAraM jaramaraNaharaM khu maNNae jaM tu| taM sammattaM bhaNiyaM samaNANaM sAvayANaM pi // 40 // chAyA-iti upadezaM sAraM jarAmaraNaharaM sphuTaM manyate yattu / tat samyaktvaM bhaNitaM zramaNAnAM zrAvakANAmapi // 40 // artha-aisA ratnatraya kA upadeza bahuta hI uttama aura bur3hApA, mRtyu Adi kA nAza karane vAlA hai| jo isakA yathArtha zraddhAna karatA hai vaha samyagdarzana muniyoM aura zrAvakoM ke liye kahA gayA hai // 40 // gAthA-jIvAjIvavihattI joI jANei jinnvrmenn| taM saraNANaM bhaNiyaM aviyatthaM savvadarisIhiM // 41 / / chAyA-jIvAjIvavibhaktaM yogI jAnAti jinavaramatena / tat saMjJAnaM bhaNitaM avitathaM sarvadarzibhiH // 41 / / artha-jo yogI jinendra bhagavAna kI AjJA se jIva aura ajIva ke bheda ko jAnatA hai vaha sarvajJa deva ke dvArA yathArtha rUpa se samyajJAna kahA gayA hai||41|| gAthA-jaM jANiUNa joI parihAraM kuNai puNNapAvANaM / taM cArittaM bhaNiyaM aviyappaM kammarahiyeNa / / 42 / / chAyA-yat jJAtvA yogI parihAraM karoti puNyApiyoH / tat cAritraM bhaNitaM avikalpaM karmarahitena / / 42 / / artha-dhyAnI muni jisa jIvAjIva ke bheda ko jAnakara puNya va pApa kriyAoM kA tyAga karatA hai, vaha vikalpa rahita yathAkhyAta cAritra hai; aisA ghAtiyA karmoM ke nAza karane vAle sarvajJadeva ne kahA hai // 42 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 111 ] gAthA - jo rayaNattayajutto kuNai tavaM saMjado sasattIe / so pAvai paramapayaM bhAyaMto appayaM suddhaM // 43 // chAyA--yaH ratnatrayayuktaH karoti tapaH saMyataH svazaktyA / saH prApnoti paramapadaM dhyAyan zrAtmAnaM zuddham // 43 // artha- jo saMyamI muni ratnatraya ko dhAraNa karake apanI zakti ke anusAra tapa karatA hai, vaha zuddha AtmA kA dhyAna karatA huA paramapada arthAt mokSa ko prApta karatA hai ||43|| gAthA - tihi tiraNa dharavi NicaM tiyarahio taha tiyeraga pariyario / dodosavippamukkako paramappA jhAyae joI ||44 || chAyA - tribhiH trIn dhRtvA nityaM trikarahitaH tathA trikeNa parikaritaH / dvidoSavipramuktaH paramAtmAnaM dhyAyate yogI ||44 // artha - dhyAnI muni mana, vacana kAya se varSA, garmI saradI Adi tInoM kAloM meM yoga (samAdhi) dhAraNa karake sadaiva mAyA, midhyAtva, nidAna ina tIna zalyoM kA tyAga karatA hai / tathA ratnatraya se suzobhita aura rAgadveSarUpa doSoM se rahita hokara paramAtmA kA dhyAna karatA hai || 44 || gAthA - mayamAyakohara hio loheNa vivajjio ya jo jIvo / mmila sahAvatto so pAvai uttamaM sokkhaM // 45 // chAyA - madamAyAkrodharahitaH lobhena vivarjitazca yaH jIvaH / nirmalasvabhAvayuktaH saH prApnoti uttamaM saukhyam ||45 // artha - jo jIva mada, mAyA, krodha aura lobharahita hai, vaha nirmala svabhAvasahita hokara uttama sukha arthAt mokSa ko prApta karatA hai || 45 || gAthA - visayakasAehiM judo ruddo paramappabhAvara hiyamaNo / so.Na lahai siddhisuhaM jiNamuddaparammuho jIvo ||46||
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 112] chAyA-viSayakaSAyaiH yuktaH rudraH prmaatmbhaavrhitmnaaH|| __ sa na labhate siddhisukhaM jinamudrAparAGmukhaH jIvaH / / 4 / / artha--jo jIva viSaya kaSAyoM meM Asakta (lIna) hai, rudra pariNAmI hai arthAt hiMsAdi pApoM meM harSa mAnatA hai, aura jisake manameM paramAtmA kI bhAvanA nahIM hai, vaha jIva jinamudrA se bhraSTa hotA hai isalie mokSasukha ko nahIM pAtA hai // 46 // gAthA-jiNamudaM siddhipuhaM havei NiyameNa jiNavaruhiTThA / siviNe vi Na ruccai puNa jIvA acchaMti bhavagahaNe // 47 // chAyA--jinamudrA siddhisukhaM bhavati niyamena jinvroddissttaa| . svapre'pi na rocate punaH jIvAH tiSThanti bhavagahane // 47 // artha-jinadeva ke dvArA kahI huI jinamudrA hI nizcaya se mokSasukha hai arthAta paramparA se mokSa kA kAraNa hai| jina jIvoM ko yaha jinamudrA svapna meM bhI acchI nahIM lagatI ve saMsAra rUpI ghane bana meM rahate haiM // 4 // gAthA-paramappaya jhAyaMto joI muccei maladaloheNa / NAdiyadi evaM kammaM NiddiTuM jiNavaridehiM // 48 / / chAyA-paramAtmAnaM dhyAyan yogI mucyate maladalobhena / nAdriyate navaM karma nirdiSTaM jinvrendraiH||48|| artha-paramAtmA kA dhyAna karatA huA yogI pApa utpanna karane vAle lobha se chuTa jAtA hai| tathA lobharahita muni navIna karmoM ko nahIM bAMdhatA hai, aisA jinendradeva ne kahA hai // 4 // gAthA hoUNa diDhacaritto diDhasammatteNa bhaaviymiiyo| jhAyaMto appANaM paramapayaM pAvae joI ||4dhaa chAyA-bhUtvA dRr3hacaritraH dRr3hasamyaktvena bhaavitmtiH| dhyAyannAtmAnaM paramapadaM prApnoti yogI // 4 // artha-isa prakAra yogI dRr3ha samyaktva aura cAritra ko mana meM dhAraNa karake AtmA kA dhyAna karatA huA utkRSTa pada arthAta mokSa ko prApta karatA hai // 4 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 113] gAthA-caraNaM havai sadhammo dhammoso havai appasamabhAvo / so rAgarosarahiro jIvassa aNaNNa pariNAmo // 50 // chAyA-caraNaM bhavati svadharmaH dharmaH saH bhavati AtmasamabhAvaH / sa rAgaroSarahitaH jIvasya ananyapariNAmaH // 50 // artha-cAritra AtmA kA dharma (svarUpa) hai aura vaha dharma saba jIvoM meM samAnabhAva rakhanA hai| vaha rAgadveSarahita cAritra jIva kA hI abhinna pariNAma hai // 50 // gAthA-jahaphalihamaNi visuddho paradavvajudo havei aNNaM so| . taha rAgAdivijutto jIvo havadi hu aNaNNaviho // 51 // chAyA-yathA sphaTikamaNiH vizuddhaH paradravyayutaH bhavatyanyaH saH / tathA rAgAdiviyuktaH jIvaH bhavati sphuTamanyAnyavidhaH // 51 // artha-jaise sphaTikamaNi svabhAva se nirmala hotA hai aura raMga biraMgI dUsarI vastu ke sambandha se dUsare hI raMga kA dikhane lagatA hai| vaise hI svabhAva se zuddha jIva rAgadveSAdi bhAvoM ke sambandha se dUsarI hI taraha kA dikhane lagatA hai // 51 / gAthA-devagurummi ya bhatto sAhammi ya saMjadesu annurtto| . ... sammattamuvvahaMto jhANaro hoi joI so / / 52 / / chAyA-deve gurau ca bhaktaH sAdharmike ca saMyateSu anuraktaH / samyaktvamudvahan dhyAnarataH bhavati yogI saH // 52 // artha-deva aura gurU meM bhakti karane vAlA, samAna dharma vAloM aura saMyamI muniyo meM saccA prema rakhane vAlA aura samyaktva ko dhAraNa karatA huA yogI dhyAna meM lIna hotA hai / / 52 / / gAthA-uggataveNagaNANI jaM kama khavadi bhavahi bahuehiM / taM NANI tihiM gutto khavei aMtomuhutteNa // 53 / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ [114] chAyA-ugratapasA 'jJAnI yat karma kSapayati bhvairbhukaiH| __ tajjJAnI tribhiH guptaH kSapayati antarmuhUrtena / / 53 // artha-ajJAnI muni kaThina tapa ke dvArA karor3oM janma meM jitane karmoM kA nAza karatA hai, utane karmoM ko jJAnI muni tIna guptiyoM ke dvArA antarmuhUrta meM nAza kara detA hai // 53 // gAthA-suhajoeNa subhAvaM paradavve kuNai rAgado saahuu| so teNa hu aNNANI NANI etto hu vivriio||54|| chAyA-zubhayogena subhAvaM paradravye karoti rAgataH saadhuH| saH tena tu ajJAnI jJAnI etasmAttu viparItaH // 54 // artha-sAdhu iSTavastu ke sambandha se paradravya meM rAgabhAva karatA hai| usa rAgabhAva se vaha sAdhu ajJAnI kahalAtA hai aura isase ulTe pariNAma vAlA jJAnI kahalAtA hai // 54 // gAthA-AsavahedU ya tahA bhAvaM mokkhassa kAraNaM hvdi| so teNa hu aNNANI AdasahAvA hu vivarIo // 55 // chAyA-Asravahetuzca tathA bhAvaH mokSasya kAraNaM bhavati / saH tena tu ajJAnI AtmasvabhAvAttu viparItaH / / 55 / / artha-jaise paradravya meM rAgabhAva Asrava kA kAraNa kahA gayA hai, vaise hI mokSa kA kAraNa rAgabhAva bhI Asrava kA kAraNa hotA hai| usa rAgabhAva se vaha sAdhu ajJAnI ho jAtA hai jo AtmA ke svabhAva se viparIta hai // 55 / / gAthA-jo kammajAdamaio sahAvaNANassa khNddduusyro| so teNa du aNNANI jiNasAsaNadUsago bhaNido // 56 // chAyA-yaH karmajAtamatikaH svabhAvajJAnasya khnndddRssnnkrH| saH tena tu ajJAnI jinazAsanadUSakaH bhaNitaH // 56 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ [115] artha-jo puruSa indriyoM se utpanna hone vAle jJAna hI ko mAnatA hai, vaha kevala jJAna ke khaNDa rUpa doSa ko paidA karane vAlA hai| usa jJAna ke dvArA vaha puruSa ajJAnI tathA jinamata meM doSa lagAne vAlA hotA hai / / 56 // gAthA-gANaM carittahINaM daMsaNahINaM tavehiM saMjuttaM / aNNesu bhAvarahiyaM liMgaggahaNeNa kiM sokkhaM // 57 // __chAyA-jJAnaM cAritrahInaM darzanahInaM tapobhiH saMyuktam / anyeSu bhAvarahitaM liMgagrahaNena kiM saukhyam // 57 // artha-jahAM jJAna cAritra rahita hai, darzana rahita kintu tapa sahita hai, tathA jahAM anya AvazyakAdi kriyAoM meM zuddhabhAva nahIM hai, aise bheSamAtra ko dhAraNa karane vAle muni ke kyA mokSa sukha ho sakatA hai arthAt nahIM ho sakatA // 57 // gAthA-acceyaNaM pi cedA jo maraNai so havei aNNANI / so puNa NANI bhaNio jo maNNai ceyaNe cedA // 58 // chAyA-acetanamapi cetanaM yaH manyate saH bhavati ajJAnI / ___ sa punaH jJAnI bhaNitaH yaH manyate cetane cetanam // 58 // arza-jo acetana ko cetana mAnatA hai vaha ajJAnI hai, aura jo cetana ko cetana . mAnatA hai vaha jJAnI kahA jAtA hai // 58 // gAthA-tavarAMhayaM jaM NANaM NANavijutto tavovi akyttho| tamhA NANataveNaM saMjutto lahai NivvANaM // 56 // chAyA-taporahitaM yajjJAnaM jJAnaviyuktaM tapaH api akRtArtham / ___tasmAt jJAnatapasA saMyuktaH labhate nirvANam // 56 // artha-taparahita jJAna vyartha hai aura jJAna rahita tapa bhI vyartha hai / isaliye jJAna sahita tapa dhAraNa karane vAlA muni mokSa prApta karatA hai // 56 // gAthA-dhuvasiddhI tittthayaro cauNANajudo karei tavayaraNaM / NAUNa dhuvaM kujjA tavayaraNaM NANajutto vi // 6 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 116 ] chAyA - dhruvasiddhistIrthakaraH caturjJAnayutaH karoti tapazcaraNam / jJAtvA dhruvaM kuryAt tapazcaraNaM jJAnayuktaH api // 60 // artha - jisako nizcaya se mokSa prApta hogA aura jo cAra jJAna sahita hai aisA tIrthaMkara bhI tapazcaraNa karatA hai| aisA nizcaya se jAnakara jJAnavAn puruSa ko bhI tapazcaraNa karanA cAhiye // 60 // gAthA - bAhiraliMge judo abbhaMtara liMgarahiya pariyammo / so samacaritta bhaTTho mokkhapadaviNAsago sAhU // 61 // chAyA - bAhya liMgena yutaH abhyantara liMgarahitaparikarmA / saH svakacAritrabhraSTaH mokSapathavinAzakaH sAdhuH // 61 // artha - jo bAhya liMga (nagnamudrA ) sahita hai aura abhyantaraliMga ( AtmA ke anubhava) rahita hokara aMgasaMskAra karane vAlA hai / aisA sAdhu apane yathAkhyAta cAritra se bhraSTa hokara mokSamArga kA nAza karane vAlA hotA hai // 61 // gAthA - suheNa bhAvidaM gANaM duhe jAde viNassadi / tamhA jahAbalaM joI appA dukkhehiM bhAvae // 62 // chAyA - sukhena bhAvitaM jJAnaM duHkhe jAte vinazyati / tasmAt yathAbalaM yogI AtmAnaM duHkhaiH bhAvayet / artha-sukha se utpanna hone vAlA jJAna duHkha par3ane para naSTa ho jAtA hai| isalie yogI ko apanI zakti ke anusAra parISaha upasargAdi kA abhyAsa karanA cAhiye // 62 // gAthA - AhArAsAriNaddAjayaM ca kAUNa jiraNavaramaraNa / bhAyavvo yippA gAUNaM gurUpasAeNa // 63 || chAyA - AhArAsananidrAjayaM ca kRtvA jinavaramatena / dhyAtavyaH nijAtmA jJAtvA gurUprasAdena // 63 // artha -- jaina siddhAnta ke anusAra AhAra Asana aura nidrA ko jIta kara tathA guru kI kRpA se AtmA ko jAna kara usakA dhyAna karanA cAhiye // 63 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 117] gAthA- appA carittavaMto daMsaNaNANeNa saMjudo appaa| so jhAyavvo NiccaM NAUNaM gurUpasAeNa // 64 // chAyA- AtmA cAritravAn darzanajJAnena saMyutaH AtmA / saH dhyAtavyaH nityaM jJAtvA gurUprasAdena // 64 // artha- AtmA cAritravAna hai tathA jJAna aura darzana sahita hai / aise AtmA ko gurU kI kRpA se jAna kara hamezA usakA dhyAna karanA cAhiye // 64 // gAthA-dukkhe Najjai appA appA NAUNa bhAvaNA dukkhaM / bhAviyasahAvapuriso visayesu virajjae dukkhaM // 65 // chAyA-duHkhena jJAyate AtmA AtmAnaM jJAtvA bhAvanA duHkham / bhAvitasvabhAvapuruSaH viSayeSu virajyati duHkham // 65 // artha- AtmA bar3I kaThinatA se jAnA jAtA hai aura AtmA ko jAna kara rAta dina usake guNoM kA cintavana karanA aura bhI kaThina hai / tathA AtmA kI bhAvanA karane vAlA puruSa bhI bar3I kaThinatA se viSayoM se virakta (udAsa ) hotA hai // 65 // gAthA- tAma Na Najai appA visaesu Naro pavaDhae jAma / visae virattacitto joI jANei appANaM // 66 // .. chAyA- tAvanna jJAyate AtmA viSayeSu naraH pravartate yAvat / viSaye viraktacittaH yogI jAnAti AtmAnam / / 66 // . . artha- jaba taka manuSya indriyoM ke viSayoM meM lagA rahatA hai taba taka AtmA ko nahIM jAnatA hai / isa lie viSayoM se virakta huA yogI hI AtmA ko jAnatA hai / / 66 // gAthA- appA pAUNa NarA keI smbhaavbhaavpribhttttaa| hiMDaMti cAuraMgaM visayesu vimohiyA mUDhA / / 67 // . . . chAyA-AtmAnaM jJAttvA narAH kecit sadbhAvabhAvaparibhraSTAH / hiNDante cAturaMga viSayeSu vimohitAH mUDhAH // 67 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 118] artha-viSayoM meM mohita hue kucha mUrkha puruSa AtmA ko jAna kara bhI apane zuddhabhAvoM se bhraSTa hokara caturgati rUpa saMsAra meM ghUmate haiM // 67 // . gAthA-je puNa visayavirattA appA pAUsa bhAvaNAsahiyA / chaMDaMti cAuraMgaM tavaguNajuttA Na saMdeho // 6 // chAyA-ye punaH viSayaviraktAH AtmAnaM jJAtvAbhAvanAsahitAH / tyajanti cAturaMgaM tapoguNayuktAH na sandehaH // 68 // artha-jo muni viSayoM se virakta hokara aura AtmA ko jAna kara bAra 2 usakA cintavana karate haiM, ve bAraha tapa aura mUlaguNa tathA uttara guNasahita hokara caturgati rUpa saMsAra ko chor3a dete haiM, isameM koI sandeha nahIM hai // 6 // gAthA-paramANupamANaM vA paradavve radi havedi mohaado| so mUDho aNNANI zrAdasahAvassa vivriio|| 66 / / chAyA-paragANupramANaM vA paradravye ratirbhavati mohAt / saH mUDhaH ajJAnI aAtmasvabhAvAt viparItaH // 66 / / artha-jisa manuSya ke moha ke kAraNa paradravya meM lezamAtra bhI rAga hotA hai, vaha mUrkha ajJAnI hai aura AtmA ke svabhAva se viparIta hai // 6 // gAthA- appA jhAyaMtANaM dasaNasuddhINa didacarittANaM / hodi dhudaM NivvANaM visaesu virattacittANaM // 70 // .. chAyA- AtmAnaM dhyAyatAM darzanazuddhInAM dRDhacAritrANAM / bhavati dhruvaM nirvANaM viSayeSu viraktacittAnAm / / 70 / / artha- viSayoM se viraktacittavAle, zuddha samyagdarzana aura dRr3hacAritra dhAraNa karane vAle tathA AtmA kA dhyAna karane vAle muniyoM ko nizcaya se mokSa prApta hotA hai / / 70 // gAthA- jeNa rAgo pare davve saMsArassa hiM kAraNaM / teNAvi joiNo NiccaM kujA appe sabhAvaNA // 71 / /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 116 chAyA- yena rAgaH pare dravye saMsArasya hi kAraNam / tenApi yogI nityaM kuryAt Atmani svabhAvanAm // 1 // artha- jisa kAraNa se paradravya meM kiyA huA rAgabhAva saMsAra kA kAraNa hai, isIliye yogI ko hamezA AtmA kI bhAvanA karanI cAhiye // 71 // gAthA-NiMdAe ya pasaMsAe dukkhe ya suhaesu ya / sattUNaM ceva badhUNaM cArittaM samabhAvado // 72 / / chAyA-nindAyAM ca prazaMsAyAM duHkhe ca sukheSu ca / zatrUNAM caiva bandhUnAM cAritra,samabhAvataH // 72 / / .. artha- nindA aura prazaMsA meM, duHkha aura sukha meM tathA zatru aura mitra meM samatA pariNAma hone para yathAkhyAta cAritra hotA hai // 72 // gAthA-cariyAvarikA vadasamidivajiyA suddhabhAvapanbhaTThA / keI jaMpaMti NarA Na hu kAlo jhANajoyassa / / 73 / / chAyA- caryAvarikA vratasamitivarjitAH zuddhabhAvaprabhraSTAH / kecit jalpanti narAH nahi kAlo dhyAnayogasya / / 73 // artha- jinakA cAritra AvaraNasahita hai, jo vrata aura samiti rahita haiM tathA zuddha bhAvoM se atyanta bhraSTa haiM, aise kucha mithyAdRSTI loga kahate haiM ki yaha paJcama kAla dhyAnayoga kA samaya nahIM hai / / 73 // gAthA-sammattaNANarahio abhavvajIvo hu mokkhprimukko| .. . saMsArasuhe surado Na hu kAlo bhaNai mANassa / / 74 // chAyA- samyaktvajJAnarahitaH abhavyajIvaH sphuTaM mokssprimuktH| saMsArasukhe surataH na sphuTa kAlaH bhaNati dhyAnasya / / 74 // artha- jo jIva samyagdarzana aura samyagjJAna rahita hai, abhabya hai, mokSamArga se alaga hai. tathA saMsAra ke sukha meM atyanta Asakta hai vaha kahatA hai ki yaha dhyAna kA samaya nahIM hai // 54 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 120] gAthA-paMcasu mahavvadesu ya paMcasu samidIsu tIsu guttiisu| jo mUDho aNNANI Na hu kAlo bhaNai jhANassa // 75 // chAyA- paMcasu mahAvrateSu ca paMcasu samitiSu tisRSu guptiSu / - yaH mUdaH ajJAnI na sphuTaM kAlaH bhaNati dhyAnasya / / 75 // artha- jo jIva pAMca mahAvrata, pAMca samiti aura tIna guptiyoM ke svarUpa ko nahIM jAnatA hai vaha aisA kahatA hai ki vAstava meM yaha dhyAna kA samaya nahIM hai||75|| gAthA- bharahe dussamakAle dhammajmANaM havei sAhussa / taM appasahAvaThide Na hu maNNai so vi aNNANI // 76 / / chAyA- bharate duHSamakAle dharmadhyAnaM bhavati sAdhoH / tadAtmasvabhAvasthite na hi manyate so'pi ajJAnI // 76 // artha- isa bharatakSetra meM paMcama kAla meM digambara sAdhu ke dharmadhyAna hotA hai aura vaha dhyAna AtmA kI bhAvanA meM lage hue muni ke hI hotA hai, aisA jo nahIM mAnatA hai vaha puruSa bhI ajJAnI hai // 76 // gAthA- ajavi tirayaNasuddhA appA jhAevi lahai iMdattaM / loyaMtiyadevattaM tattha cuA Nivvudi jaMti // 77 / / chAyA- adyApi triratnazuddhA AtmAnaM dhyAtvA labhante indratvam / laukAntikadevatvaM tataH cyuktvA nirvANaM yAnti // 7 // artha- isa paMcama kAla meM bhI muni ratnatraya se pavitra hote haiM / ve AtmA kA dhyAna karake indra kA pada tathA laukAntika devoM kA pada pAte haiM aura vahAM se caya kara mokSa prApta karate haiM // 77 // gAthA- je pAvamohiyamaI liMga ghettUNa jiNavariMdANaM / . pAvaM kuNaMti pAvA te cattA mokkhamaggammi // 78 / / chAyA- ye pApamohitamatayaH liMgaM gRhItvA jinavarendrANAm / pApaM kurvanti pApAH te tyaktA mokSamArge // 78 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 121 ] artha-jo pApabuddhi vAle muni tIrthakaroM kI nagnamudrA dhAraNa karake bhI pApa karate haiM ve pApI mokSamArga se cyuta arthAt bhraSTa haiM // 8 // gAthA-je paMcacelasattA gaMthaggAhIya jAyaNAsIlA / AdhA kammammi rayA te cattA mokkhamaggammi // 76 / / chAyA- ye paMcacelasaktAH pranthaprAhiNaH yaacnaashiilaaH| adhaH karmaNi ratAH te tyaktAH mokSamArge // 6 // artha-jo pAMca prakAra ke vastroM meM se kisI eka ko dhAraNa karate haiM, dhanadhAnyAdi parigraha rakhate haiM, jinakA mAMgane kA hI svabhAva hai aura jo nIca kArya meM lage rahate haiM, ve muni mokSamArga se bhraSTa haiM // 7 // gAthA-NiggaMtha mohamukkA bAvIsaparIsahA jiyksaayaa| pAvAraMbhavimukkA te gahiyA mokkhamaggammi // 20 // chAyA- nirgranthAH mohamuktA dvAviMzatiparISahAH jitakaSAyAH / pApAraMbhavimuktAH te gRhItAH mokSamArge // 8 // artha-jo parigraha rahita haiM, strIputrAdi ke moha se rahita haiM, bAIsa parISahoM ko sahate haiM, kaSAyoM ko jItane vAle haiM, pAparUpa Arambha rahita haiM ve muni mokSamArga meM grahaNa kiye gaye haiM // 8 // gAthA- uddhaddhamajjhaloye keI majjha Na ahymegaagii| __ iya bhAvaNae joI pArvati hu sAsayaM sokkhaM // 1 // chAyA- UrdhvAdhomadhyaloke kecit mama na ahkmekaakii| iti bhAvanayA yoginaH prApnuvanti hi zAzvataM saukhyam // 1 // artha- avaloka, madhyaloka aura adholoka meM merA koI nahIM hai, maiM akelA hI huuN| aisI bhAvanA ke dvArA yogI loga nizcaya se avinAzI sukha arthAt mokSa ko prApta karate haiM // 1 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 122 ] * devagurUNaM bhattA NivveyaparaMparA viciMtiMtA / bhANarayA sucaritA te gahiyA mokkhamaggammi // 82 // gAthA chAyA - devagurUNAM bhaktAH nirvedaparamparA vicintayantaH / dhyAnaratAH sucaritrAH te gRhItA mokSamArge // 82 // artha- jo deva aura gurU ke bhakta haiM, vairAgya bhAvanA kA vicAra karate rahate haiM, dhyAna meM lIna rahate haiM aura uttama cAritra pAlate haiM, ve muni mokSamArga meM grahaNa kiye gaye haiM // 82 // gAthA -- NicchayaNayassa evaM appA appammi appaNe surado / so hodi hu sucaritto joI so lahaI givvANaM // 83 // chAyA - nizcayanayasya evaM AtmA Atmani Atmane surataH / sa bhavati sphuTaM sucaritraH yogI saH labhate nirvANam // 86 // artha - nizcayana kA aisA abhiprAya hai ki jo AtmA AtmA ke liye AtmA meM lIna ho jAtA hai, vaha yogI samyak cAritra dhAraNa karane vAlA hotA hai aura vahI mokSa ko pAtA hai // 83 // gAthA - purisAyAro appA joI varaNAraNadaMsaNasamaggo / jo yadi so joI pAvaharo havadi hiMdo // 84 // chAyA - puruSAkAraH AtmA yogI varajJAnadarzanasamagraH / yaH dhyAyati saH yogI pApaharaH bhavati nirdvandvaH // 84 // artha- jo AtmA puruSa ke AkAra hai, yogI ( gRha tyAgI ) hai, kevalajJAna aura kevaladarzana sahita hai / aisI AtmA kA jo muni dhyAna karatA hai vaha pApoM ko dUra karane vAlA aura rAgadveSa ke jhagar3oM se rahita hai // 84 // gAthA - evaM jiNehi kahiyaM savaraNAraNaM sAvayANaM puNa susu / saMsAraviraNAsayaraM siddhiyaraM kAraNaM paramaM // 85 // chAyA - evaM jinaiH kathitaM zramaNAnAM zrAvakAraNAM punaH zRNuta / saMsAravinAzakaraM siddhikaraM kAraNaM prathamam // 85 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ [ 123 ] artha-isa prakAra jinendradeva ne muniyoM ke dhyAna kA kathana kiyA, aba zrAvakoM kA dhyAna kahate haiM, so suno| vaha upadeza saMsAra kA nAza karane vAlA aura mokSa kA utkRSTa kAraNa hai|| 85 // gAthA-gahiUNa ya sammattaM suNimmalaM suragirIva NikkaMpaM / ___ taM jhANe jhAijjai sAvaya ! dukkhakkhayaTTAe // 86 // chAyA-gRhItvA ca samyaktvaM sunirmalaM suragiririva niSkampam / tat bhyAne dhyAyate zrAvaka ! duHkhakSayArthe / / 86 // artha he zrAvaka / atIcArarahita aura meru parvata ke samAna sthira arthAt cala, malina, agAr3ha doSa rahita samyagdarzana ko dhAraNa karake karmoM kA nAza karane ke liye usakA dhyAna karanA cAhiye // 86 // gAthA-sammattaM jo jhAyai sammAiTTI havei so jiivo| sammattapariNado uNa khavei duTThakammANi // 87 // chAyA-samyaktvaM yaH dhyAyati samyagdRSTiH bhavati saH jIvaH / samyaktvapariNataH punaH kSapayati duSTASTakarmANi // 7 // artha-jo zrAvaka samyagdarzana kA cintavana karatA hai vaha jIva samyagdRSTi hai / tathA samyaktva pariNAma vAlA jIva duSTa AThoM karmoM kA nAza karatA hai / / 87 / / gAthA-kiM bahuNA bhaNieNa je siddhA NaravarA gae kaale| sijjhihahi jevi bhaviyA taM mANai sammamAhappaM // 8 // chAyA-kiM bahunA bhaNitena ye siddhA naravarA gate kAle / setsyanti ye 'pi bhanyA tajJAnIta samyaktvamAhAtmyam // 8 // artha-AcArya kahate haiM ki bahuta kahane se kyA lAbha hai, jo uttama manuSya bhUtakAla meM siddha hue haiM aura jo bhavya jIva bhaviSyat kAla meM siddha hoMge, vaha saba samyagdarzana kI mahimA jAno // 8 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ [124] gAthA te dhaNNA sukayasthA te sUrA tevi paMDiyA mnnuyaa| .. sammattaM siddhiyaraM siviNevi Na mailiyaM jehiM // 8 // chAyA-te dhanyAH sukRtArthAH te zUrAH te'pi paNDitAH mnujaaH| samyaktvaM siddhikaraM svapne 'pi na malinitaM yaiH // 86 // artha-jina manuSyoM ne mukti ko dene vAle samyagdarzana ko svapna meM bhI malina nahIM kiyA hai, ve puruSa puNyavAna haiM, saphala manoratha haiM, zUravIra haiM aura aneka zAstroM ko jAnane vAle paNDita haiM // 8 // gAthA-hiMsAra hiedhamme aTThArahadosavajiye deve| NiggaMthe pavvayaNe saddahaNaM hoi samsattaM // 10 // chAyA-hiMsArahite dharme assttaadshdossrjitedeve| nimranthe pravacane zraddhAnaM bhavati samyaktvam // 10 // artha-hiMsArahita dharma meM, aThAraha doSa rahita deva meM aura mokSa mArga kA upadeza karane vAle nirgrantha gurU meM zraddhAna rakhanA so samyagdarzana hai // 6 // gAthA- jahAyarUvarUva susaMjayaM savvasaMgaparicatta / . . liMgaM Na parAvekkhaM jo maNNai tassa sammattaM // 11 // chAyA- yathAjAtarUparUpaM susaMyataM sarvasaMgaparityaktam / / . liMgaM na parApekSaM yaH manyate tasya samyaktvam // 11 // artha- navIna utpanna hue bAlaka ke rUpa ke samAna jisakA rUpa hai, jo uttama saMyama sahita hai, saba prakAra kI parigraha se rahita hai aura jisameM dUsarI vastu kI apekSA (AvazyakatA) nahIM hai, aise nirgrantha liMga ko jo mAnatA hai-usake samyagdarzana hotA hai // 1 // gAthA- kucchiyadevaM dhamma kucchiyaliMgaM ca vaMdaye jo du| lajjAbhayagAravado micchAdiTThI have so hu // 12 // chAyA- kutsitadevaM dharma kutsitaliMgaM ca vandate ystu| . . lajAbhayagAravataH mithyAdRSTiH bhavet sa sphuTam / / 12 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ - [ 125 ] artha-jo manuSya khoTe deva, khoTe dharma aura khoTe gurU ko lajjA, bhaya aura bar3appana ke kAraNa namaskAra karatA hai vaha nizcaya se mithyAdRSTi hai // 12 // gAthA- saparAvekkhaM liMgaM rAI devaM aMsajaMya vaMde / mANai micchAdiTThI Na hu maNNai suddhasammatto // 3 // chAyA- svaparApekSaM liMgaM rAgiNaM devaM asaMyataM vande / ____ mAnayati mithyAdRSTiH na sphuTaM mAnayati zuddhasamyaktvaH // 13 // artha- svayaM athavA dUsare ke Agraha se dhAraNa kiye hue bheSa ko, rAgI aura saMyamarahita deva ko "maiM namaskAra karatA hUM" aisA jo kahatA hai. athavA unakA Adara karatA hai vaha mithyAdRSTi hai| samyagdRSTI unakA zraddhAna tathA Adara nahIM karatA hai // 3 // gAthA- sammAiTThI sAvaya dhammaM jiNadevadesiyaM kuNadi / ____vivarIyaM kuvvaMto micchAdiTThI muNeyavvo // 14 // chAyA- samyagdRSTiH zrAvakaH dharma jinadevadezitaM karoti / viparItaM kurvan mithyAdRSTiH jJAtavyaH // 14 // artha-samyagdRSTi zrAvaka jina bhagavAn ke kahe hue dharma ko dhAraNa karatA hai| jo manuSya isase viparIta dharma ko dhAraNa karatA hai vaha mithyAdRSTI jAnanA cAhie // 4 // gAthA-micchAdiTrI jo so saMsAre saMsarei suhrhio| jammajaramaraNapaure dukkhasahassAule jIvo // 65 // chAyA-mithyAdRSTiH yaH saH saMsAre saMsarati sukhrhitH| ___ janmajarAmaraNapracure duHkhasahasrAkule jIvaH // 65 // artha-jo jIva mithyAdRSTi hai vaha janma, bur3hApA, maraNa Adi hajAroM duHkhoM se . paripUrNa saMsAra meM duHkha sahita bhramaNa karatA rahatA hai / / 65 // gAthA-samma guNa miccha doso maNeNa paribhAviUNa taM kunnsu| jaM te maNassa rUccai kiM bahuNA palavieNaM tu // 16 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ [126] chAyA-samyaktvaM guNaH mithyAtvaM doSaH manasA paribhAvya tat kuru| yat te manase rocate kiM bahunA pralapitena tu / / 66 // artha-AcArya kahate haiM ki he bhavya ! samyaktva guNa rUpa hai aura mithyAtva doSa rUpa hai| yaha vAta mana se acchI taraha vicArakara jo tere mana ko acchA lage vahI kArya kara, bahuta kahane se kyA lAbha hai arthAt kucha bhI nhiiN||66|| gAthA-bAhirasaMgavimukko Navi mukko micchabhAva NiggaMtho / kiM tassa ThANamauNaM Navi jANadi appasamabhAvaM // 17 // chAyA-bahiH saMgavimuktaH nApi muktaH mithyAbhAvena nirgranthaH / kiM tasya sthAnamaunaM nApi jAnAti AtmasamabhAvam // 17 // artha-jo digambara veSadhArI jIva bAhya parigraha rahita hai aura mithyAtva pariNAma kA tyAgI nahIM hai, usake kAyotsargAdi Asana aura mauna dhAraNa karane se kyA lAbha hai| tathA vaha saba jIvoM ke samAnatArUpa pariNAma ko nahIM jAnatA hai / / 17 // gAthA-mUlaguNaM chittUNa ya bAhirakammaM karei jo sAhU / so Na lahai siddhisuhaM jiNaliMgavirAhagoNicaM // 18 // chAyA-mUlaguNaM chitvA ca bAhyakarma karoti yaH sAdhuH / sa na labhate siddhisukhaM jinaliMgavirAdhakaH nityam // 18 // artha-jo nimrantha muni aThAIsa mUlaguNoM ko vigAr3akara kAyotsargAdi bAhya kriyA karatA hai vaha mokSa sukha nahIM pAtA hai, kyoMki vaha sadA jinaliMga ko doSa lagAtA hai / / 6 // gAthA-kiM kAhidi bahikamaM kiM kAhidi bahuvihaM ca khavaNaM tu / kiM kAhidi AdAvaM zrAdasahAvassavivarIdo // 6 // chAyA-kiM kariSyati bahiH karma kiM kariSyati bahuvidhaM ca kSamaNaM tu| kiM kariSyati AtApaH AtmasvabhAvAt viparItaH // 66 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 127] atha-AtmA ke svabhAva se viparIta paThana pAThana Adi bAhya kriyA se, bahuta prakAra ke upavAsa se, tathA Atapana yoga Adi kAyakleza se kyA kArya siddha hogA arthAt mokSarUpa kArya siddha nahIM ho sakatA / / 66 gAthA-jadi paDhadi bahu sudANi ya jadi kAhidi bahuvihaM ya cArittaM / taM bAlasudaM caraNaM havei appassa vivarIdaM // 10 // chAyA-yadi paThati bahuzrutAni ca yadi kariSyati bahuvidhaM ca cAritram / taM bAlazrutaM caraNaM bhavati AtmanaH viparItam // 10 // artha-jo AtmA ke svabhAva se viparIta bahuta se zAstroM ko par3hatA hai aura bahuta prakAra kA AcaraNa karatA hai vaha saba mUl kA zAstra jJAna aura mUoM - kA cAritra hai // 10 // gAthA-veraggaparo sAhU paradavvaparammuho ya jo hodi| saMsArasuhaviratto sagasuddhasuhesu aNuratto // 101 // guNagaNavihUsiyaMgo heyopAdeyaNicchiyo sAhU / jhANajjhayaNe surado so pAvai uttamaM ThANaM / / 102 / / chAyA-vairAgyaparaH sAdhuH paradravyaparAGamukhazca yaH bhavati / saMsArasukhaviraktaH svakazuddhasukheSu anuraktaH // 101 // guNagaNavibhUSitAMgaH heyopAdeyanizcitaH sAdhuH / dhyAnAdhyayane surataH saH prApnoti uttamaM sthAnam / / 102 / / artha-jo sAdhu vairAgya meM tatpara hai, para padArthoM se virakta hai, saMsAra ke sukhoM se udAsIna hai, AtmA ke zuddha sukhoM meM anurAga rakhatA hai, guNoM ke samUha se jisakA zarIra zobhAyamAna hai, tyAgane aura grahaNa karane yoga vastu kA nizcaya karane vAlA hai aura dharma jJAna tathA zAstroM ke par3hane meM lIna rahatA hai, vaha uttama sthAna arthAt mokSa pada ko prApta karatA hai // 101-102 // gAthA- NaviehiM jaM Navijai jhAijai bhAiehiM aNavarayaM / thuvvatehi thuNijjai dehatthaM kiM pi taM muNaha // 103 / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] chAyA-nataiH yat namyate dhyAyate dhyAtaiH anavaratam / stUyamAnaiH stUyate dehasthaM kimapi tat manuta / / 103 // artha-jo namaskAra karane yogya indrAdi se hamezA namaskAra kiyA jAtA hai aura dhyAna karane yogya tathA stuti karane yogya tIrthakarAdi se dhyAna kiyA jAtA hai tathA stuti kiyA jAtA hai / aise zarIra meM sthita usa apUrva AtmA ke svarUpa ko he bhavya jIvo! tuma bhalI bhAMti jAno // 103 // gAthA- aruhA siddhAyariyA ujmAyA sAhu paMca prmetttthii| tevi hu ciTThahi Ade tamhA AdA hu me saraNaM // 104 // __ chAyA- arhantaH siddhA AcAryA upAdhyAyA sAdhavaH paJca parameSThinaH / te'pi sphuTaM tiSThanti Atmani tasmAdAtmA hi mezaraNam // 104 // artha- arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye pAMca parameSThI AtmA meM sthita haiM arthAt ye AtmA kI hI avasthA haiM / isaliye AcArya kahate haiM ki aisI AtmA hI nizcaya se mere zaraNabhUta hai // 104 // gAthA-sammattaM sagaNANaM saccArittaM hi sattavaM cev| ... cauro ciTThahi Ade tamhA AdA hu me saraNaM // 105 // chAyA-samyaktvaM sajjJAnaM saccAritra hi sattapazcaiva / ___catvAraH tiSThanti Atmani tasmAdAtmA phuTa me zaraNam // 105 // artha- samyagdarzana, samyagjJAna, samyak cAritra aura samIcIna tapa ye cAroM ArA dhanA AtmA meM sthita haiM arthAt AtmA kI hI avasthA haiM / isa liye . AcArya kahate haiM ki aisI AtmA hI mere zaraNabhUta hai // 105 // .... gAthA- evaM jiNapaNNattaM mokkhassa ya pAhuDaM subhattIe / .. jo paDhai suNai bhAvai so pAvai sAsayaM sokkhaM // 106 // chAyA-evaM jinaprajJaptam mokSasya ca prAbhRtaM subhaktyA / yaH paThati zRNoti bhAvayati saH prApnoti zAzvataM saukhyam // 106 / / artha- isa prakAra jina bhagavAna ke dvArA kahe hue mokSaprAbhRta nAmaka zAstra ko jo jIva atyanta bhaktipUrvaka par3hatA hai, sunatA hai aura bAra 2 cintavana karatA hai vaha avinAzI sukha arthAt mokSa ko pAtA hai // 106 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) liMgapAhur3a gAthA-kAUNa NamokAraM arahatANaM tahevasiddhANaM / vocchAmi samaNaliMga pAhuDasatthaM samAseNa // 1 // chAyA-kRtvA namaskAraM arhatAM tathaiva siddhAnAm / vakSyAmi zramaNaliMgaM prAbhRtazAstraM samAsena // 1 // artha-AcArya kahate haiM ki maiM arhantoM aura siddhoM ko namaskAra karake muniyoM ke liMga kA kathana karane vAle prAbhRta zAstra ko saMkSepa meM kahUMgA // 1 // gAthA-dhammeNa havai liMgaMNa liMgamatteNa dhmmsNpttii| jANehi bhAvadhammaM kiM.te liMgeNa kAyavvo // 2 // chAyA-dharmeNa bhavati liMgaM na liMgamAtreNa dhrmsNpraaptiH| jAnIhi bhAvadharma kiM te liMgena kartavyam // 2 // .... artha-antaraMga vItarAga rUpa dharma ke sAtha hI muni kA liMga (cinha ) sArthaka hai, kevala bAhya liMga se dharma prApta nahIM hotA hai| isalie he bhavya jIva ! tU AtmA ke zuddhasvabhAvarUpa bhAvadharma ko jAna, isa bAhya liMgamAtra se terA kyA kArya ho sakatA hai arthAt kucha bhI nahIM // 2 // / gAthA-jo pAvamohidamadI liMgaM ghettaNa jiNavariMdANaM / uvahasai liMgibhAvaM liMgimmi ya NArado liMgI // 3 // chAyA-yaH pApamohitamatiH liMgaM gRhItvA jinavarendrANAm / upahasati liMgibhAvaM liMgiSu ca nAradaH liMgI / / 3 / / artha-jo pApabuddhi vAlA muni tIrthaMkaroM kA digambara rUpa grahaNa karake bhI liMgi pane kI ha~sI karatA hai arthAt khoTI kriyAyeM karatA hai vaha liMgiyoM meM nArada ke samAna liMga dhAraNa karane vAlA hai // 3 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ [130] gAthA-NaJcadi gAyadi tAvaM vAyaM vAedi liMgarUveNa / .. so pAvamohidamadI tirikkhajoNI Na so samaNo // 4 // chAyA-nRtyati gAyati tAvat vAdyaM vAdayati liNgruupenn| saH pApamohitamatiH tiryagyoniH na saH zramaNaH // 4 // artha-jo muni kA bheSa dhAraNa karake nAcatA hai, gAtA hai, aura bAjA bajAtA hai, vaha pApa buddhi vAlA tiryaJca-yoni arthAt pazu ke samAna ajJAnI hai, muni kadApi nahIM ho sakatA // 4 // gAthA-sammUhadi rakkhedi ya aTTaM jhAedi bahupayatteNa / __ so pAvamohidamadI tirikkhajoNI Na so smnno||5|| chAyA-samUhayati rakSati ca AtaM dhyAyati bahuprayatnena / saH pApamohitamatiH tiryagyotiH na saH zramaNaH // 5 // artha-jo muni kA veSa dhAraNa karake bahuta prayatna se parigraha kA saMgraha karatA hai, usakI rakSA karatA hai, usake liye ArtadhyAna karatA hai vaha pApa buddhivAlA muni tiryaJca yoni hai arthAt pazu ke samAna ajJAnI hai, muni kadApi nahIM ho sakatA // 5 // gAthA-kalaha vAdaM jUvA NiccaM bahumANagavvio liNgii| vajadi NarayaM pAo karamANo liMgirUveNa // 6 // chAyA-kalaha vAdaM dyUtaM nityaM bahumAnagarvitaH liNgii| vrajati narakaM pApaH kurvANaH liMgirUpeNa // 6 // artha-jo liMgI (nagnaveSadhArI) muni adhika mAna se garvita huA sadaiva kalaha karatA hai, vAdavivAda karatA hai tathA jUA khelatA hai vaha pApI muni ke veSa se ina khoTI kriyAoM ko karatA huA naraka meM utpanna hotA hai // 6 // gAthA-pAopahadabhAvo sevadi ya prabaMbhu liMgirUveNa / so pAvamohidamadI hiMDadi saMsArakAMtAre // 7 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ [131] chAyA, pApopahatabhAvaH sevate ca abrahma liMgirUpeNa / ___ saH pApamohitamatiH hiNDate saMsArakAntAre // 7 // artha-pApa se naSTa ho gaye haiM zuddhabhAva jisake, aisA jo muni digambara veSa dhAraNa karake vyabhicAra sevana karatA hai vaha pApabuddhi vAlA saMsAra rUpI bana meM ghUmatA hai||7|| gAthA-daMsaNaNANacaritte uvahANe jai Na liMgarUveNa / ahaM jhAyadi jhANaM aNaMtasaMsArio hodi // 8 // chAyA-darzanajJAnacAritrANi upadhAnAni yadi na liMgarUpeNa / ArtaM dhyAyati dhyAnaM anantasaMsArikaH bhavati // 8 // atha-jo liMga ( nagnaveSa ) dhAraNa karake samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ko upadhAna na banAyA arthAt dhAraNa na kiyA aura ArtadhyAna hI * karatA rahA to vaha muni ananta saMsArI hotA hai arthAt ananta kAla taka saMsAra meM ghUmatA hai // 8 // gAthA-jo joDedi vivAhaM kisikammavaNijajIvaghAdaM ca / vajadi NarayaM pAo karamANo liMgirUveNa // 6 // chAyA-yaH yojayati vivAhaM kRSikarmavANijyajIvaghAtaM c| vrajati narakaM pApaH kurvANaH liMgirUpeNa // 6 // artha-jo muni gRhasthoM kA vivAha karAtA hai, khetI, vyApAra, jIvahiMsA Adi karatA hai / vaha pApI muni ke veSa se khoTI kriyAyeM karatA huA naraka meM utpanna hotA hai // 6 // gAthA-corANa lAurANa ya juddha vivAdaM ca tivvakammehiM / jaMteNa divvamANo gacchadi liMgI NarayavAsaM // 10 // chAyA-caurANAM lAparANAM ca yuddhaM vivAdaM ca tiivrkrmbhiH| . yaMtreNa dIvyamAnaH gacchati liMgI narakavAsam // 10 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 132] artha-jo liMgI ( nagnaveSadhArI) muni tIvrakaSAya vAle kAmoM se coroM aura jhUTha bolane vAloM kI lar3AI aura vAdavivAda karAtA hai tathA caupaDa zataraMja Adi khelatA hai vaha naraka meM utpanna hotA hai // 10 // gAthA-dasaNaNANacaritte tvsNjmnniymnnicckmmmmi| pIDayadi vahamANo pAvadi liMgI NarayavAsaM // 11 // chAyA-darzanajJAnacAritreSu tapaH saMyamaniyamanityakarmasu / pIDyate vartamAnaH prApnoti liMgI narakavAsam // 11 // artha-jo liMgadhArI muni darzana, jJAna, cAritra, tapa, saMyama, niyama aura nitya kriyAoM ko karatA huA duHkhI hotA hai vaha naraka meM utpanna hotA hai // 11 // gAthA-kaMdappAiya vadRi karamANo bhoyaNesu rasagiddhiM / 'mAyI liMgavivAI tirikkhajoNI Na so samaNo // 12 // chAyA-kaMdarpAdiSu vartate kurvANaH bhojaneSu rasagRddhim / mAyAvI liMgavyavAyI tiryagyoniH na saH zramaNaH // 12 // artha-jo liMgadhArI muni bahuta prakAra ke bhojanoM meM Asakta hotA huA kAma sevanAdi kriyAoM meM pravRta hotA hai, vaha mAyAcArI tathA liMga ko dUSita karane vAlA pazu ke samAna ajJAnI hai, muni kadApi nahIM ho sakatA // 12 // gAthA- dhAvadi piMDaNimitta kalaha kAUNa bhuMjade piMDaM / / avarUparUI saMto jigNamagmi Na hoi so samaNo // 13 // chAyA- dhAvati piNDanimitta kalahaM kRtvA bhuMkta piNDam / __ aparaprarUpI san jinamArgI na bhavati saH zramaNaH // 13 // artha- jo muni bhojana ke liye daur3atA hai, kalaha karake bhojana karatA hai aura dUsaroM ke doSa kahatA hai vaha muni jinamArgI nahIM hai // 13 // gAthA- giladi adattadANaM paraNiMdA vi ya parokkhadosehiM / / jiNaliMgaM dhArato coreNa va hoi so samaNo // 14 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 133] chAyA - gRhNAti zradattadAnaM paranindAmapi ca parokSadUSaNaiH / jinaliMgaM dhAraMto coreNava bhavati saH zramaNaH / / 14 / / artha- jo muni binA diyA huA dAna letA hai aura pITha pIche doSa lagA kara dUsaroM kI nindA karatA hai, vaha jinaliMga ko dhAraNa karatA huA bhI cora ke samAna hai // 14 // gAthA -- uppaDadi paDadi dhAvadi puDhavIo khAdi liMgarUveNa / star dhAraM tirikkhajogI ra so samaNo || 15 11 chAyA - utpatati patati dhAvati pRthivIM khanati liMgarUpeNa / IryApathaM dhArayan tiryagyoniH na saH zramaNaH // 15 // artha -- jo muni jinaliMga se IryAsamiti dhAraNa kara calatA huA uchalatA hai, giratA hai, daur3atA hai aura bhUmi ko khodatA hai vaha tiryaMcayoni hai arthAt pazu ke samAna jJAnI hai, muni nahIM hai // 15 // gAthA - baMdho rio saMto sassaM khaMDedi taha ya vasuhaM pi / chidi tarugaNa bahuso tirikkhajogI raNa so samaNo // 16 // chAyA - bandhaM nIrajAH san sasyaM khaNDayati tathA ca. vasudhAmapi / chinatti tarugaNaM bahuzaH tiryagyoniH na saH zramaNaH // 16 // artha -- jo muni hiMsA se hone vAle karmabandha ko nirdoSa samajhatA huA dhAnya naSTa karatA hai, bhUmi ko khodatA hai aura aneka bAra vRkSoM ko kATatA hai, vaha tiryayoni hai arthAt pazu ke samAna ajJAnI hai, muni nahIM hai // 16 // gAthA - rAge karedi NiccaM mahilAvaggaM paraM ca dUsei / sAviharaNo tirikkhajogI ga so samaNo // 17 // chAyA - rAgaM karoti nityaM mahilAvargaM paraM ca dUSayati / darzanajJAnavihInaH tiryagyoni na saH zramaNaH // 17 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 134 ] artha- jo muni striyoM se nirantara prema karatA hai aura dUsaroM ko doSa lagAtA hai, vaha samyagdarzana aura samyagjJAna rahita muni tiryaJcayoni hai arthAt pazu ke samAna ajJAnI hai, muni nahIM hai // 17 // gAthA- pavvajahINagahiNaM NehiM sIsammi vahade bhuso| AyAraviNayahINo tirikkhajoNI Na so samaNo // 18 // __ chAyA-pravrajyAhInagRhiNi snehaM ziSye vartate bhushH| AcAravinayahInaH tiryagyoniH na saH zramaNaH // 18 // artha-jo muni dIkSArahita gRhastha aura apane ziSya para bahuta prema rakhatA hai aura __ muniyoM kI kriyA tathA guruoM kI vinaya rahita hai, vaha tiryaJcayoni hai arthAt pazu ke samAna ajJAnI hai, muni nahIM hai // 18 // gAthA- evaM sahio muNivara saMjadamajjhammi vahade NiccaM / bahulaM pi jANamANo bhAvaviNaTTho Na so samaNo // 16 // chAyA- evaM sahitaH munivara ! saMyatamadhye vartate nityam / bahulamapi jAnan bhAvavinaSTaH na saH zramaNaH // 16 // artha-he munivara ! aisI kriyAoM sahita jo liMgadhArI sadA saMyamI muniyoM ke bIca meM rahatA hai aura bahuta se zAstroM ko bhI jAnatA hai kintu AtmA ke zuddha bhAvoM se rahita hai isa liye vaha muni nahIM hai // 16 // gAthA- IsaNaNANacaritte mahilAvaggammi dehi viisttttho| pAsattha vi hu NiyaTTho bhAvaviNaTTho Na so samaNo // 20 // chAyA-darzanajJAnacAritrANi mahilAvarge dadAti vishvstH| pAvasthAdapi sphuTaM nikRSTaH bhAvavinaSTaH na saH zramaNaH / / 20 // artha-jo liMgadhArI (digambara muni) striyoM ke samUha meM vizvAsa utpanna karake unako darzana, jJAna aura cAritra detA hai arthAt unako samyaktva kA svarUpa samajhAtA hai, zAstra par3hAtA hai aura vrata niyamAdi kA pAlana karAtA hai, vaha bhraSTa muni se bhI nIca hai / vaha nizcaya se zuddha bhAvoM se rahita hai, isa liye muni nahIM hai // 20 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 135] gAthA - puMcchalighari jo bhuMjai NicaM saMthuNadi posae piNddN| . 'pAvadi bAlasahAvaM bhAvaviNaTTho Na so samaNo // 21 // chAyA- puMzcalIgRhe yaH bhuMkte nityaM saMstauti puSNAti piNDam / prApnoti bAlasvabhAvaM bhAvavinaSTaH na saH zramaNaH // 21 // artha-jo liMgadhArI vyabhicAriNI strI ke ghara bhojana karatA hai, sadA usakI * bar3AI karatA hai tathA zarIra ko puSTa karatA hai, vaha ajJAnI hai aura zuddha bhAvoM se rahita hai isa liye muni nahIM hai // 21 // gAthA- iya liMgapAhuDamiNaM savvaM buddhehiM desiyaM dhamma / pAlei kaTThasahiyaM so gAhadi uttamaM ThANaM // 22 // chAyA- iti liMgaprAbhRtamidaM sarva buddhaiH dezitaM dhrmm| pAlayati kaSTasahitaM saH gAhate uttamaM sthAnam / / atha- isa prakAra yaha liMgaprAbhRta zAstra jJAnI gaNadharAdi ke dvArA upadeza kiyA gayA hai / usa muni dharma ko jo bar3e yatna se pAlatA hai vaha uttama sthAna arthAt mokSa ko prApta karatA hai // 22 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) zIlapAhuDa gAthA - vIraM visAlaNayAM rattuppalakomalasamappAvaM / tivihe paNamiNaM sIlaguNANaM nisAmeha // 1 // chAyA - vIraM vizAlanayanaM raktotpalakomalasamapAdam / trividhena praNamya zIlaguNAn nizAmyAmi // 1 // artha - AcArya kahate haiM ki maiM samasta padArthoM ko dekhane vAle aura lAla kamala ke samAna komala caraNa vAle zrIvarddhamAna svAmI ko mana vacana kAya se nama - skAra karake zIla arthAt AtmA ke svAbhAvika guNoM ko kahatA hU~ // 1 // gAthA - sIlassa ya NANassa ya Natthi viroho budhehiM giTTio | variya sIle viNA visayA khANaM viraNAsaMti // 2 // chAyA - zIlasya ca jJAnasya ca nAsti virodhaH budhaiH nirdiSTaH / kevalaM ca zIlena vinA viSayAH jJAnaM vinAzayanti // 2 // artha- jJAnI puruSoM ne zIla aura jJAna kA virodha nahIM batAyA hai / kintu itanI vizeSatA hai ki zIla ke binA iMndriyoM ke viSaya jJAna ko naSTa kara dete haiM // 2 // gAthA - dukkheNeyadi gANaM gANaM khAUNa bhAvaraNA dukkhaM / bhAviyamaI ya jIvo visaesa virajjae dukkhaM // 3 // / chAyA - duHkheneyate jJAnaM jJAnaM jJAtvA bhAvanA duHkham / bhAvitamatizca jIvaH viSayeSu virajyate duHkham // 3 // artha- - jJAna bar3I kaThinatA se prApta hotA hai, aura jJAna ko pAkara, bhI usakI bhAvanA karanA usase bhI kaThina hai / tathA jJAna kI bhAvanA vAlA jIva aon se viSayoM kA tyAga karatA hai // 3 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 137 ] gAthA - tAva Na jANadi gANaM visayabalo jAva vahae jIvo / visa virattametto khavei purAiyaM kammaM // 4 // chAyA - tAvat na jAnAti jJAnaM viSayabalaH yAvat vartate jIvaH / viSaye viraktamAtraH na kSipate purAtanaM karma // 4 // artha- jaba taka jIva viSayoM ke vaza meM rahatA hai taba taka jJAna ko nahIM jAnatA hai, tathA jJAna ko binA jAne kevala viSayoM kA syAga karane se pahale bAMdhe hue karmoM kA nAza nahIM karatA hai | gAthA - gANaM caritahINaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavihINaM / saMjamahIraNo ya tavo jai carai giratthayaM savvaM // 5 // chAyA - jJAnaM cAritrahInaM liMgagrahaNaM ca darzana vihInam / saMyamahInaM ca tapaH yadi carati nirarthakaM sarvam // 5 // artha -- yadi koI cAritra rahita jJAna dhAraNa karatA hai, darzanarahita muni kA veSa dhAraNa karatA hai aura saMyamarahita tapazcaraNa karatA hai, to yaha saba kArya niSphala hI hai // 5 // gAthA - gANaM carittasuddha liMgaggAharaNaM ca daMsaNavisuddha / saMjamasahido ya to thotro vi mahAphalo hoI // 6 // chAyA - jJAnaM cAritrazuddha liMgagrahaNaM ca darzanavizuddham / saMyamasahitaM ca tapaH stokamapi mahAphalaM bhavati // 6 // artha -- cAritra se pavitra jJAna, darzana se pavitra muniveSa kA grahaNa aura saMyama sahita tapazcaraNa yadi thor3A bhI AcaraNa kiyA jAya to bahuta adhika phala prApta hotA hai // 6 // gAthA -- gANaM gAUMraNa kharA keI visayAibhAvasaMsattA / hi~DaMti cAduragadiM visaesu bimohiyA mUDhA // 7 // chAyA - jJAnaM jJAtvA narAH kecit viSayAdibhAvasaMsaktAH / hiDante cAturgatiM viSayeSu vimohitA mUDhAH // 7 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 138 ] artha-viSayoM meM mohita kucha ajJAnI puruSa jJAna ko jAna kara bhI viSayarUpa bhAvoM meM Asakta hue caturgatirUpa saMsAra meM bhramaNa karate haiM // 7 // gAthA-je puNa visayaviraktA NANaM nnaauunnbhaavnnaashidaa| chindaMti cAduragadi tavaguNajuttA Na saMdeho // 8 // chAyA-ye punaH viSayaviraktAH jJAnaM jnyaatvaabhaavnaashitaaH| chindanti cAturgatiM tapoguNayuktAH na sandehaH // 8 // artha- viSayoM se virakta hue jo muni jJAna kA svarUpa jAna kara nirantara usakI bhAvanA karate haiM, ve tapa aura mUlaguNa tathA uttaraguNa sahita hokara caturgatirUpa saMsAra kA nAza karate haiM, isameM koI sandeha nahIM hai| gAthA-jaha kaMcaNaM visuddha dhammaiyaM khddiylvnnlevenn| taha jIvo vi visuddha NANavisalileNa vimaleNa // 6 // chAyA-yathA kAMcana vizuddhaM dhamat khaTikAlavaNalepena / / tathA jIvo'pi vizuddhaM jJAnavisalilena vimalena // 6 // artha-jaise sonA khaDiyA (suhAgA) aura namaka ke lepa se nirmala aura kAntivAlA ho jAtA hai, vaise hI yaha jIva bhI nirmala jJAnarUpI jala ke dvArA pavitra ho jAtA hai // 6 // gAthA- NANassa Natthi doso kappurisANo vimNdbuddhiinno| je NANagavvidA hoUNaM visaesu rajaMti // 10 // chAyA- jJAnasya nAsti doSaH kApuruSasyApi mandabuddheH / ye jJAnagarvitAH bhUtvA viSayeSu rajanti // 10 // artha- jJAna kA ghamaNDa karane vAle jo puruSa viSayoM meM Asakta hote haiM, vaha jJAna kA doSa nahIM hai, kintu mandabuddhi vAle khoTe manuSya hI kA doSa hai // 10 // gAthA-NaNeNa dasaNeNa ya taveNa carieNa smmshiyenn| ' hohadi pariNivvANaM jIvANa carittasuddhANaM // 11 / /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ [16] chAyA-jJAnena darzanena ca tapasA cAritreNa samyaktvasahitena / bhaviSyati parinirvANaM jIvAnAM cAritrazuddhAnAm // 11 // artha-jaba samyaktva ke sAtha jJAna darzana aura taparUpa AcaraNa hotA hai taba zuddha cAritra vAle jIvoM ko pUrNa mokSa prApta hotA hai // 11 // gAthA-sIlaM rakkhatANaM dasaNasuddhANaM diddhcrittaannN| atthi dhuvaM riNavvANaM visaesu virattacittANaM // 12 // chAyA-zIlaM rakSatAM darzanazuddhAnAM dRddh'caaritraannaam| asti dhruvaM nirvANaM viSayeSu viraktacittAnAm / / 12 / / artha-indriyoM ke viSayoM se virakta rahane vAle, zIla kI rakSA karane vAle, samyagdarzana se pavitra aura dRr3ha arthAt atIcAra rahita cAritra ko pAlane vAle puruSoM ko nizcaya se mokSa pada prApta hotA hai / / 12 / / gAthA-visaesu mohidANaM kahiyaM maggaM pi idarisINaM / ummaggaM darisINaM NANaM pi NiratthayaM tesiM // 13 // chAyA-viSayeSu mohitAnAM kathito mArgo 'pi iSTadarzinAm / unmArga darzinAM jJAnamapi nirarthakaM teSAm // 13 // artha-indriyoM ke viSayoM meM Asakta rahane para bhI jIvoM ko iSTa mArga arthAt viSayoM se virata rahane kA saccA mArga dikhAne vAle puruSoM ko to saccA mArga prApta ho sakatA hai| kintu jIvoM ko khoTA mArga dikhAne vAle manuSyoM kA jJAna prApta karanA bhI vyartha hai / / 138 gAthA-kumayakusudapasaMsA jANaMtA bahuvihAI stthaaii| sIlavadaNANarahidA Na hu te ArAdhayA hoti // 14 // chAyA-kumatakuzrutaprazaMsakAH jAnanto bahuvidhAni shaastraanni| . _____ zIlabatajJAnarahitA na sphuTaM te ArAdhakAH bhavanti / / 14 // artha-bahuta prakAra ke zAstroM ko jAnane vAle jo puruSa khoTe dharma aura khoTe zAstra kI prazaMsA karate haiM, ve zIla, vrata aura jJAna rahita haiM isaliye nizcaya se ve ina guNoM ke ArAdhaka nahIM hote haiM // 14 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 140] gAthA-ruvAsarigavvidANaM vvaNalAvaNNakatikalidANaM / sIlaguNavajjidANaM NiratthayaM mANusaM jamma // 15 // chAyA-rUpazrIgarvitAnAM yauvanalAvaNyakAntikalitAnAm / ___ zIlaguNavarjitAnAM nirarthakaM mAnuSaM janma // 15 // artha-sundaratA rUpa lakSmI kA garva karane vAle, yuvAvasthA kI lAvaNyatA aura kAnti ko dhAraNa karane vAle zIlaguNarahita jIvoM kA manuSya janma pAnA nirarthaka hI hai // 15 // gAthA-vAyaraNa chaMdavaisesiyavavahAraNAyasatthesu / vedeUNa sudesu ya tesu suyaM uttamaM sIlaM // 16 // : chAyA-vyAkaraNa chandovaizeSikavyavahAranyAyazAstreSu / viditvA zruteSu ca teSu zrutaM uttamaM zIlam // 16 // artha-vyAkaraNa, chanda, vaizeSika, vyavahAra aura nyAya zAstroM ko tathA jaina zAstroM ko jAna kara bhI zIla arthAt sadAcaraNa dhAraNa karanA hI uttama mAnA gayA hai // 16 // gAthA-sIlaguNamaMDidANaM devA bhaviyANa vallahA hoti / ___ sudapArayapaurANaM dussIlA appilA loe // 17 // chAyA-zIlaguNamaNDitAnAM devA bhavyAnAM vallabhA bhavanti / .. . zrutapAragapracurANaM duHzIlA alpakAH loke // 17 // artha-zIlarUpa guNa se suzobhita bhavya jIvoM ko deva bhI cAhate haiM, kyoMki sampUrNa zrutajJAna ke jAnane vAle bahuta se puruSoM meM zIla rahita puruSa bahuta thor3e haiM // 17 // gAthA-save viya parihINA rUvaviruvA vi vdidsuvyaavi| sIlaM jesu susIlaM sujIvidaM mANusaM tesiM // 18 // chAyA-sarvairapi parihInAH rUpavirUpA api patitasuvayaso 'pi / zIlaM yeSu suzIlaM sujIvitaM mAnuSyaM teSAm // 18 // .
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ [141] artha-jo saba prakAra se hIna haiM, kurUpa haiM, sundara avasthA rahita haiM arthAt vRddha ho gaye haiN| aisA hone para bhI jinakA zIla uttama hai arthAt jo viSayoM meM Asakta nahIM haiM unakA manuSya janma pAnA prazaMsA ke yogya hai // 18 // gAthA- jIvadayA dama saJcaM acoriyaM baMbhacerasaMtose / sammaIsaNaNANe to ya sIlassa privaaro||16|| chAyA- jIvadayA damaH satyaM acauryaM brahmacaryasantoSau / samyagdarzanaM jJAnaM tapazca zIlasya parivAraH // 16 // artha-jIvoM kI dayA, indriyoM para vijaya, satya, acaurya, brahmacarya, santoSa, samya gdarzana, jJAna aura tapa ye saba guNa zIla ke parivAra haiM arthAt zIla ke hone para ye saba guNa svayaM hI prApta ho jAte haiM // 1 // gAthA- sIlaM tavo visuddhaM dasaNasuddhIya nnaannsuddhiiy| sIlaM visayANa arI sIlaM mokkhassa sovANaM // 20 // . chAyA- zIlaM tapo vizuddha darzanazuddhizca jJAnazuddhizca / / zIlaM viSayANAmariH zIlaM mokSasya sopAnam // 20 // artha- zIla hI nirmala tapa hai, zIla hI darzana kI zuddhatA hai, zIla hI jJAna kI zuddhatA hai, zIla hI viSayoM kA zatru hai aura zIla hI mokSarUpI mahala kI sIr3hI hai // 20 // gAthA-jaha visayaluddha visado taha thAvara jaMgamANa ghorANaM / savvesi pi viNAsadi visayavisaM dAruNaM hoI // 21 // chAyA- yathA viSayalubdhaH viSadaH tathA sthAvarajaMgamAn ghorAn / sarvAnapi vinAzayati viSayaviSaM dAruNaM bhavati // 21 // artha-jaise viSayoM ke vaza meM huA jIva viSayoM ke dvArA svayaM hI mArA jAtA hai, vaise hI trasa aura sthAvara sabhI bhayAnaka jIvoM ko viSaya rUpa viSa nAza kara detA hai / isaliye viSayoM kA viSa atyanta tIvra hotA hai // 21 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 142 ] gAthA - vAri kammiya jamme sarijja visaveyaraNAhado jIvo / viyavipariyA gaM bhamaMti saMsArakAMtAre // 22 // chAyA - vAre ekasmin ca janmani gacchet viSavedanAhataH jIvaH / viSayaviSaparihatA bhramanti saMsArakAntAre / / 22 // artha - viSa kI pIr3A se marA huA jIva to eka hI bAra dUsarA janma pAtA hai, mare hue jIva saMsAra rUpa bana meM kintu viSaya rUpa viSa se hI ghUmate rahate haiM / / 22 / / gAthA - garaesu veyaraNAo tirikkhae mAraguesa dukkhAI / deve ya dohaggaM lahaMti visayAsatA jIvA // 23 // chAyA - narakeSu vedanAH tiryakSu mAnuSeSu duHkhAni / deveSu ca daurbhAgyaM labhante viSayAsaktA jIvAH // 23 // artha- indriyoM ke viSayoM meM Asakta hone vAle jIva naraka gati meM haiM tiryagati aura manuSyagati meM bahuta duHkha bhogate haiM tathA bhI durbhAgya ko prApta hote haiM // 23 // vedanA sahate devagati meM gAthA - tusadhammaMtabaleNa ya jaha davvaM ga hi garANa gacchedi / tavasIlamaMta kusalI khapaMti visayaM visa va khalaM // 24 // chAyA - tuSadhamabdalena ca yathA dravyaM na hi narANAM gacchati / tapaH zIlamantaH kuzalAH kSipante viSayaM viSamiva khalam // artha-jaise tuSoM ke ur3Ane se manuSyoM kI koI hAni nahIM hotI hai, vaise hI tapa aura zIla ko dhAraNa karane vAle catura puruSa viSaya rUpa viSa ko khala ke samAna tuccha samajhakara pheMka dete haiM arthAt unakA tyAga kara dete haiM / / 24 // gAthA - vasu ya khaMDesu ya bhaddesu ya visAle aMgesu / geya pappeya savvesu ya uttamaM sIlaM // 25 // chAyA - vRtteSu ca khaNDeSu ca bhadreSu ca vizAleSu geSu / geSu ca prApteSu ca sarveSu ca uttamaM zIlam / / 25 / / FC
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ [143] artha-manuSya ke zarIra meM gola, khaNDarUpa (arddhagola ) sarala aura vizAla aMga prApta hone para bhI saba aMgoM meM zIla hI uttama aMga mAnA gayA hai, arthAt sundara aMga bAlA manuSya bhI zIla ke binA zobhA nahIM pAtA hai // 25 // gAthA-puriseNa vi sahiyAe kusamayamUDhehi visayalolehiM / saMsAre bhamidavvaM arayaMgharadaM va bhUdehiM // 26 // chAyA--purUSaNApi sahitena kusamayamUraiH vissylolaiH| saMsAre bhramitavyaM arahaTagharahaM iva bhUtaiH / / 26 // artha-mithyAdharma ke zraddhAna se ajJAnI aura viSayoM meM Asakta puruSa rahaTa kI ghar3I ke samAna saMsAra meM ghUmate haiM tathA unake sAtha rahane vAlA. dUsarA puruSa bhI avazya saMsAra meM ghUmatA hai // 26 // gAthA-Ade hi kammagaMThI jA baddhA visayarAgamohehiM / taM chindanti kayatthA tavasaMjamasIlayaguNeNa / / 27 // chAyA- Atmani hi karmagranthiH yA baddhA vissyraagmohaiH| tAM chindanti kRtArthAH tapaH saMyamazIlaguNena // 27 // artha-jo karmoM kI gAMTha viSayoM kI AsaktatA aura mohabhAva ke kAraNa AtmA meM baMdhI hai usako catura puruSa tapa, saMyama aura zIla Adi guNoM se arthAta bheda jJAna ke dvArA kATa dete haiM // 27 // gAthA- udadhIva radaNabharido tavaviNayaM sIladANarayaNANaM / soheto ya sasIlo NivvANamaNuttaraM patto // 28 // chAyA- udadhiriva ratnabhRtaH tapovinayazIladAnaratnAnAm / zobhate ca sazIlaH nirvANamanuttaraM prAptaH // 28 // artha-jaise ratnoM se bharA huA samudra jala se hI zobhA pAtA hai vaise hI AtmA tapa, vinaya, zIla, dAna Adi guNarUpI ratnoM meM zIlasahita hI zobhA pAtA hai||28||
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ [144] gAthA-suhaNANa gaddahANa ya gopasumahilANa dIsade mokkho| je sodhaMti cautthaM picchijjaMtA jaNehiM savvehiM // 26 / / chAyA-zunAM gardabhAnAM ca gopazumahilAnAM dRzyate mokSaH / ye sAdhayanti caturthaM dRzyamAnAH janaiH sarvaiH // 26 // artha- AcArya kahate haiM ki kyA kahIM kuttoM, gadhoM, gAya Adi pazuoM aura striyoM ko mokSa hotA dekhA gayA hai arthAt nhiiN| kintu jo cauthe puruSArtha (mokSa) ko siddha karate haiM ve zIlavAna manuSya hI saba logoM ke dvArA mokSa prApta karate dekhe gae haiM // 26 // gAthA- jai visayalolaehiM NANIhiM havija sAhido mokkho / to so saccaiputto dasaputvIo vi kiM gado NarayaM // 30 / / chAyA- yadi viSayalolaiH jJAnibhiH bhavet sAdhitaH mokSaH / tarhi saH sAtyakiputraH dazapUrvikaH kiM gataH narakam // 30 // artha- yadi viSayoM ke lolupI aura jJAnI puruSoM ko mokSa prApta honA mAna liyA jAya to deza pUrva kA jJAnI vaha sAtyakiputra naraka meM kyoM gayA / / 30 // '. gAthA- jai NANeNa visoho sIleNa viNA buhehiM NiTThio / dasapuzviyassa bhAvo ya Na kiM Nimmalo jAdo // 31 // chAyA- yadi jJAnena vizuddhaH zIlena vinA budhairnirdiSTaH / dazapUrvikasya bhAvaH ca na kiM nirmalaH jAtaH // 31 / / artha- yadi buddhimAnoM ne zIla ke binA jJAna hI ke dvArA zuddha bhAva kA honA batAyA hai to daza pUrvazAstra ko jAnane vAle rUdra kA bhAva nirmala kyoM nahIM huaa| isa lie bhAvoM kI zuddhatA meM zIla hI pradhAna kAraNa hai / / 31 / / gAthA- jAe visayaviratto so gamayadi NarayaveyaNA paurA / tA lehadi arUhapayaM bhaNiyaM jiNavaDDhamANeNa // 32 / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 145] chAyA- yaH viSayavirakaH saH gamayati narakavedanAH prcuraaH| tat labhate arhatpadaM bhaNitaM jinavardhamAnena // 32 // artha-jo jIva viSayoM se virakta hai vaha bahuta adhika naraka kI pIr3AoM ko kama kara detA hai / tathA vahAM se nikala kara arhanta pada ko pAtA hai, aisA zrIvardhamAna svAmI ne kahA hai // 32 // gAthA- evaM bahuppayAraM jiNehiM paJcakkhaNANadarasIhiM / sIleNa ya mokkhapayaM akkhAtIdaM ya loyaNANehiM / / 33 / / chAyA- evaM bahuprakAraM jinaiH prtykssjnyaandrshibhiH| zIlena ca mokSapadaM akSAtItaM ca lokajJAnaiH // 33 // artha- isa prakAra kevala jJAna se loka ke samasta padArthoM ko dekhane vAle aura jAnane vAle jinendra bhagavAna ne zIla ke dvArA prApta hone vAle atIndriya sukharUpa mokSasthAna kA bahuta prakAra se varNana kiyA hai // 33 // gAthA- sammattaNANadasaNatavavIriyapaMcayAra mappANaM ! jalaNo bi pavaNasahido DahaMti porAyaNaM kammaM // 34 / / chAyA- samyaktvajJAnadarzanatapovIryapaMcAcArA AtmanAm / jvalano'pi pavanasahitaH dahanti purAtanaM karma // 34 // artha- samyaktva, jJAna, darzana, tapa aura vIrya ye pA~ca AcAra AtmA ke Azraya se pUrva baMdhe hue karma ko jalA dete haiN| jaise Aga havA kI sahAyatA se purAne IMdhana ko jalA detI hai // 34 // gAthA-NiddaDhDhaaTTakammA visayavirattA jididiyA dhiiraa| tavaviNayasIlasahidA siddhA siddhiM gadi pattA // 35 // chAyA-nirdagdhASTakarmAmaH viSayaviraktA jitendriyA dhiiraaH| tapovinayazIlasahitAH siddhAH siddhiM gatiM prAptAH // 35 / / artha-jina jIvoM ne indriyoM ko jIta liyA hai, jo viSayoM se virakta haiM, dhairyavAna haiM, tapa, vinaya aura zIlasahita haiM aura mokSa ko prApta ho gaye haiM ve siddha kahe jAte haiM // 35 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA- lAvaeNasIlakusalo jammamahIruho jassa svnnss| so sIlo sa mahappA bhamittya guNavitttharaM bhavie // 36 // chAyA-lAvaNyazIlakuzalaH janmamahIruhaH yasya zramaNasya / saH zIlaH sa mahAtmA bhrameta guNavistAraH bhave // 36 // artha-jisa muni kA janmarUpa vRkSa lAvaNya (sarvapriya honA) aura zIla (Atma svabhAva kA anubhava ) dhAraNa karane meM catura hai, vahI zIlavAn aura mahAtmA hai tathA usake guNoM kA vistAra saMsAra meM phailatA hai // 36 // gAthA-NANa jhANaM jogo dasaNasuddhI ya vIriyAyattaM / sammattadasaNeNa ya lahaMti jiNasAsaNe bohiM // 37 // chAyA-jJAnaM dhyAnaM yogaH darzanazuddhizca viiryaayttaaH| samyaktvadarzanena ca labhante jinazAsane bodhim // 37 // artha- jJAna, dhyAna ( mana kI sthiratA), yoga ( samAdhi lagAnA ) aura niratIcAra samyagdarzana ye guNa vIrya ke AdhIna haiM arthAt yathAzakti dhAraNa karane caahiye| tathA samyagdarzana se ratnatraya prApta hotA hai aisA jina zAsana meM kahA hai / yaha ratnatraya AtmA kA svabhAva hai, isI ko zIla bhI kahate haiM // 37 // gAthA- jiNavayaNagahidasArA visayavirattA tapodhaNA dhIrA / sIlasalileNa zahAdA te siddhAlayasuhaM jaMti // 38 // chAyA-jinavacanagRhItasArA viSayaviraktAH tapodhanA dhiiraaH| zIlasalilena snAtAH te siddhAlayasukhaM yAnti // 38 // artha-jina jIvoM ne jinabhagavAn ke upadeza se vastu kA yathArthasvarUpa jAna liyA hai, jo viSayoM se virakta haiM, taparUpa dhana ke svAmI haiM, dhairyavAna haiM tathA ' zIlarUpa jala se snAna kara cuke haiM arthAt AtmA ko pavitra kara liyA hai, ve mokSa ke avinAzI sukha ko prApta karate haiM // 38 // gAthA- savvaguNakhINakammA suhadukkhavivajjiyA mnnvisuddhaa| papphoDiyakammarayA havaMti ArAhaNA payaDA // 3 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ [147] chAyA- sarvaguNakSINakarmANaH sukhaduHkhavivarjitAH snovishuddhaaH| ___ prasphoTitakarmarajasaH bhavaMti ArAdhanAH prakaTAH // 3 // artha-jahAM mUla guNa aura uttara guNoM ke dvArA karmoM ko kSINa (kamajora ) kiyA jAtA hai, jo sukha duHkha rahita hai, jahAM mana pavitra rahatA hai aura karmarUpI dhUla naSTa kara dI jAtI hai-aisI jJAna, darzana, cAritra aura tapa rUpa cAra ArAdhanA antima samaya zIla ke dvArA hI pragaTa hotI haiM // 3 // gAthA- arahaMte suhabhattI sammattaM dasaNeNa suvisuddhaM / sIlaM visayavirAgo gANaM puNa kerisaM bhaNiyaM // 40 // . chAyA- arhati zubhabhaktiH samyaktvaM darzanena suvizuddham / zIlaM viSayavirAgaH jJAnaM punaH kIdRzaM bhaNitam ? // 4 // artha-arhanta bhagavAna meM uttama bhakti karanA so samyaktva kahalAtA hai, vaha tatvoM ke samIcIna zraddhAna se pavitra hai| tathA indriya viSayoM se virakta honA so zIla hai aura samyaktva tathA zIla ke sAtha padArthoM kA jJAna hI samyagjJAna hai| samyaktva aura zIla se bhinna koI jJAna nahIM batAyA gayA hai arthAt inake binA jo jJAna hai vaha mithyAjJAna kahA jAtA hai // 40 // bhAvArtha-isa prakAra samyagdarzana aura zIla ke sAtha jJAna kI mahimA kA varNana karane se AtmA ke pavitra guNoM kA smaraNa hotA hai jo nirvANa pada ko prApta karAne vAlA hai aura yahI antima maMgala hai| aisA uttama zIla saMsAra meM jayavanta ho // // iti zubham //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ arjuna presa, zraddhAnanda bAjAra, dehlii|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
_