Book Title: Ashtak Prakaran
Author(s): Rajshekharsuri
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022090/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAkinI mahattarosunuM sugRhItanAmadheye sUripurakara pUjya AcAryadeva zrIharibhadrasUri praNIta ane pUjya AcAryadevazrI jinezvarasUriviracita (zrI abhayadevasUri saMzodhita) TIkA sahita zrI aSTaka prakaraNA (gujarAtI bhAvAnuvAda) bhAvAnuvAdakAra pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dharaNendra-padmAvatI saMpUjitAya OM hrIM zrIM zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | || zrI dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUrIzvarebhyo namaH | || huM namaH || sugRhIta nAmadheya AMcAryadeva zrI haribhadrasUrikRta ane pUjyapAda AcAryadeva zrI jinezvarasUri viracita (zrI abhayadevasUri saMzodhita) TIkA sahita zrI aTaka prakaraNa | gujarAtI bhAvAnuvAda che * bhAvAnuvAdakora - siddhAMtamahodadhi parama pUjya AcAryadeva zrIma vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paramagItArtha parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra sUrimaMtra paMca prasthAna samArAdhaka pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratnA paMcasUtra, dharmabiMdu, yogabiMdu, zrAddhadinakRtya, vItarAga stotra, zIlopadezamAlA, yogadRSTi samuccaya, paMcavastuka, paMcAzaka, zrAvaka dharma vidhi prakaraNa, gurutattva vinizcaya, upadezamAlA. (puSpamAlA) navapada prakaraNa Adi aneka graMtharatnonA bhAvAnuvAdakAra AcAryadeva zrI rAjazekharasUrIzvarajI ma.sA. - saMpAdaka munizrI dharmazakharavijayajI ma.sA, ( 9 sahayoga : munizrI divyazekharavijayajI ma.sA. vikrama saMvat 2011 vIra saMvat 2531* takalaH 1000 mUlya rUA. 150/ E Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (0) e che - prakozako zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa C/o. hindustAna mila sTorsa, 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjha sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. saMpUrNa Arthika sahakAra dAtAo zrI tapAgaccha udaya kalyANa jaina zvetAMbara mUrtipUjaka TrasTa A graMtharatnanA saMpUrNa prakAzanamAM potAnA jJAnanidhine samarpaNa karIne amUlya zrutasevA karI che. Ope sUcanAo G)). A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhastha mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahIM. vAMcavA mATe A pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAna bhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo. ATTTTTTT 7 0 () che. A Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTakarma nivAraka aSTaka prakaraNa yasya cArAdhanopAyaH sadAjJAbhyAsa eva hi / yathAzakti vidhAnena niyamAtsa phalapradaH / / 1444 graMthanA racayitA sugRhIta nAmadheya yAkinI mahattarAsunu pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrI haribhadra mahArAjAe racelA aSTaka prakaraNa graMthano A zloka vItarAganI oLakha ApavA sAthe enI karelI upAsanA kevI rIte phaLavatI bane te jaNAve che. - sadA AjJAno abhyAsa karavo eja vItarAganI ArAdhanAno sAco upAya che. svasvanI zakti mujabano karelo AjJAno abhyAsa niyamA phaLa Ape ja che e vAta jaNAvIne jagatanA jIvone sAco mArga batAvI AjJAno Adara karavA protsAhita karyA che. , caturvidha zrI saMghamAM jyAre AjJA pratye upekSA bhAva dekhAya tyAre AvA vacano. ati ati ati upakAraka banI ApaNuM yogakSema karI zake che. AvA aneka graMthonA bhAvAnuvAda karIne pramAdamAM paDelA ApaNA jevA saMsArI AtmAone ugAravA mATe kRtanizcayI banelA jinAjJA marmavid pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjAno upakAra caturvidha zrI saMgha kadI nahIM visare. karma janita nAdurasta svAthya vacce paNa sadaiva prasanna citte taMdurasta sAhityanuM sarjana karavAno mudrAlekha dharAvanArA pUjyazrInA sAhityane caturvidha zrI saMghanA karakamalomAM samarpaNa karavAnuM zreya zrI arihaMta ArAdhaka TrasTane sAMpaDyuM te AnaMdano avasara che. prastuta zrI aSTaka prakaraNa graMthanAM saMpUrNa prakAzanamAM nija jJAnanidhine samarpaNa karIne zrI tapAgaccha udaya kalyANa jaina zvetAMbara mUrtipUjaka TrasTe (caMdAvarakara lena, borIvalI) amUlya zrutasevA karI che. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa temanA sukRtanI bhUri bhUri anumodanA kare che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAtukamaNikA aSTaka naMbara viSaya aSTaka 1......... mahAdeva aSTaka 1 thI 35 aSTaka 2...... snAna aSTaka .. .. 35 thI 52 aSTaka 3....... pUjA aSTaka ... ... pa2 thI 64 aSTaka 4 ....... anikArikA aSTaka .... .. 64 thI 75 aSTaka 5....... bhikSA aSTaka .. 75 thI 91 aSTaka 6....... sarvasaMpankarI bhikSA aSTaka *. 92 thI 102 aSTaka 7 ....... pracchannabhojana aSTaka .. 102 thI 112 aSTaka 8 ....... pratyAkhyAna aSTaka .. 112 thI 123 aSTaka 9 ...... jJAna aSTaka *** 123 thI 134 aSTaka 10 ..... vairAgya aSTaka ...... 135 thI 148 aSTaka 11...... tapa aSTaka ... 149 thI 159 aSTaka 12 ..... vAda aSTaka 159 thI 167 aSTaka 13 ..... dharmavAda aSTaka .. 167 thI 175 aSTaka 14 ..... ekAnta nityapakSa khaMDana aSTaka ..... 175 thI 186 aSTaka 15 ..... ekAnta anityapakSa khaMDana aSTaka ........... 186 thI 193 aSTaka 16 ..... nityAnityapakSamaMDana aSTaka ........ 194 thI 205 aSTaka 17 ..... mAMsabhakSaNa dUSaNa aSTaka *... 205 thI 212 aSTaka 18 ..... anyazAstrokta mAMsabhakSaNa dUSaNa aSTaka ... 212 thI 220 aSTaka 19 ... madhapAna dUSaNa aSTaka 220 thI 224 aSTaka 20 ...,. maithunadUSaNa aSTaka .. 225 thI 234 aSTaka 21 ... sUkSmabuddhi aSTaka ...... ****. 234 thI 243 aSTaka 22 ..... bhAvazuddhivicAra aSTaka *****. 244 thI 250 aSTaka 23 ..... zAsanamAlinya niSedha aSTaka 250 thI 263 aSTaka 24 ..... puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhagI aSTaka .... 263 thI 271 aSTaka 25 ..... puNyAnubaMdhipuNya aSTaka .. 271 thI 283 aSTaka 26 ..... tIrthakaramahAdAnasiddhi aSTaka ... 283 thI 291 aSTaka 27 ..... tIrthaMkaradAnasaphalatAsiddhi aSTaka ..... 291 thI 300 aSTaka 28 . rAjyAdidAnaduSaNanivAraNa aSTaka ..... 300 thI 307 aSTaka 29 ..... sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka.. 307 thI 316 aSTaka 30 ..... kevaLajJAna aSTaka ..... ********.. 316 thI 325 aSTaka 31 ..... tIrthakaradezanA aSTaka ...... ****** 325 thI 332 aSTaka 32 .... mokSa aSTaka ... 332 thI 339 vRttikAranI prazasti ... 339 thI 340 bhAvAnuvAdakAranI prazasti ......... 341 mULazlokanI akArAdi anukramaNikA....... 342 thI 344 avAntara zlokonI akArAdi anukramaNikA 345 thI 347 arihaMta ArAdhaka TrasTanA prakAzita pustakonuM lIsTa 348 Niao Niao Niao Niao Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka gharaNendra-padmAvatIsaMpUjitAya OM hrIM zrIM zrIzaddhezvarapArzvanAthAya namaH zrI dAna-prema-rAmacandra-hIrasUrIzvarebhyo namaH sugRhIta nAmadheyazrI haribhadrasUrikata aSTaka prakaraNano zrI jinezvarasUri viracita zrI abhayadevasUri saMzodhita TIkA sahita gujarAtI bhAvAnuvAda TIkAkAranuM maMgalAcaraNa AviSkRtAzeSapadArthasArthA, doSAnuSaktaM timiraM vidhUya / gAvaH prathante'skhalitapracArA, yasyeha, taM vIraraviM praNamya // 1 // guNeSu rAgAddharibhadrasUre-staduktamAvartayituM mahArtham / vibuddhirapyaSTakavRttimucca-vidhAtumicchAmi gatatrapo'ham // 2 // sUryaprakAzyaM kva nu maNDalaM divaH, khadyotakaH kvAsya vibhaasnodymii| kva dhIzagamyaM haribhadrasadvacaH, kvAdhIrahaM tasya vibhAsa(va)nodyataH // 3 // tathApi yAvad gurupAdabhakte-vinizcitaM tAvadahaM bravImi / yadasti matto'pi jano'timando, bhavedatastasya mahopakAraH // 4 // doSayukta (ajJAnarUpI aMdhakArane dUra karIne saghaLA padArtha samUhane jeNe pragaTa karyo che evI ane alanA pAmyA vinA jeno pracAra thAya che evI jemanI vANI vizvamAM vistArane pAme che evA zrI vIravibhurUpa sUryane praNAma karIne zrI haribhadrasUrinA guNomAM anurAganA kAraNe temaNe kahelA ghaNA arthonuM (=padArthonuM) parAvartana (=vAraMvAra abhyAsa) karavA mATe huM buddhi rahita hovA chatAM zaramathI (=lajjAthI) rahita banIne aSTakaprakaraNanI zreSTha TIkA karavAne icchuM chuM. (1-2). 1. A zloka carthaka che. eka artha vIravibhune lAgu paDe che ane eka artha sUryane lAgu paDe che. vIravibhunA pakSamAM jAvaH eTale vacano, ane sUrya pakSamAM pAvaH eTale kiraNo. jema sUrya kiraNo dvArA saghaLA padArtha samUhane pragaTa kare che tema vIravibhu paNa vANI dvArA saghaLA padArtha samUhane pragaTa kare che. jema sUrya aMdhakArane dUra kare che tema vIravibhu ajJAnarUpI aMdhakArane dUra kare che. jema sUryanA kiraNono alanA pAmyA vinA pracAra thAya che, tema vIranI vANIno paNa alanA pAmyA vinA pracAra thAya che. jema sUryanA kiraNo vizvamAM vistArane pAme che tema vIravANI paNa vizvamAM vistArane pAme che. hovAnuSakta padano vIra vibhunA pakSamAM lopa + anuSavata) doSothI yukta evo artha che, ane sUryanA pakSamAM loDA + anuSavata) rAtrinA saMbaMdhavALo aMdhakAra evo artha che. athavA baMne pakSamAM doSothI yukta evo artha paNa thAya. kAraNa ke ajJAna rAga vagere doSothI yukta che, ane aMdhakAra paDI javuM, athaDAvuM vagere doSothI yukta che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka sUryathI prakAzita karI zakAya evuM AkAzamaMDala kyAM ? ane AkAza maMDaLane prakAzita karavAnA udyamavALo Agiyo kyAM ? buddhizALIothI samajI zakAya evuM zrI haribhadrasUrinuM suvacana kyAM ? ane zrI rima suurin| kyanane zata 421 // bhATe tatpara baneko hu~ yai ? (3) to paNa meM gurucaraNonI bhaktithI jeTalA pramANamAM nizcaya ryo che teTalA pramANamAM huM kahuM chuM ke je loko mArAthI paNa atizaya maMdabuddhivALA che temane A TIkAthI ghaNo upakAra thAya. (4) // 1 // prathamaM mahAdevASTakam // iha hi sugRhItanAmadheyo haribhadrAcAryo mithyAdRzo vipravadamAnAnasatkartavyatayA svayaM naSTAnasadupadezadAnena ca parAnapi nAzayato vilokya, tadubhayamapyupakartR dvAtriMzadadhikArazAsanarUpaM zAstraM cikIrSustasya ca zreyobhUtatayA vinasambhave tadvinivartanAya asAdhAraNaguNagaNamaNinikaramakarAkarAyamANapuruSavizeSaviSayanamaskArakaraNarUpaM bhAvamaGgalamupakalpayastathA 'sakalaparalokaprayojaneSu pravacanAdeva prAyaH pravRttiH paridRzyate, tacca puruSavizeSapraNItameva pramANaM, puruSavizeSaviSaye ca vipratipadyante kupravacanAnugAmino janA' iti tadvipratipattivyapohanAya tatsvarUpamupadarzayanmahAdevASTakaM tAvadAdAvAha / mahAdevasya ca tAttvikaM mahattvamakhilajanAsulabhasvabhAvebhyo'tizayebhyaste cApAyApagamajJAnavacanasukhaprabhRtayastatra cApAyApagamAtizayapUrvakatvAccheSANAM tameva tAvattasya zlokadvayenAha yasya saMklezajanano, rAgo nAstyeva sarvathA / na ca dveSo'pi sattveSu, zamendhanadavAnalaH // 1 // na ca moho'pi sajjJAna-cchAdano'zuddhavRttakRt / trilokakhyAtamahimA, mahAdevaH sa ucyate // 2 // vRttiH-'yasya' devatAvizeSasya, 'rAgo nAstyeva mahAdevaH sa ucyata' iti sambandhaH / tatra yasya kasyApyanirdhAritAbhidhAnasya pAragatasugatahariharahiraNyagarbhAderdevasyeti sAmAnyanirdezaH / etena ca mAdhyasthyamAtmano darzitam / Aha ca "pakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH // 1 // " mAdhyasthyadarzanena cAtmIyavacasi zrotRRNAmupAdeyatAbuddhirupAhitA, yasmAdanAgrahAdeva vaktuH sakAzAttattvAdhigamo bhavati / yadAha-"AgrahI bata ninISati yukti, tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yukti-yaMtra tatra matireti nivezam // 1 // " rAgasyAvyabhicaritasvarUpapratipAdanAyAha'sam' iti sAmastyena, klezanaM vibAdhanam, "kliza vibAdhana" iti vacanAt, saMklezaH AtmanaH svAbhAvikasvAsthyabAdhanam, taM janayati utpAdayatIti 'saMklezajananaH' / / atha vyabhicAra eva vizeSaNamarthavadbhavati, na cAsaMklezajanano'pi rAgo'sti yenAsau vyavacchidyate, na cAdhikRtamahAdevasya prakArAntareNApi rAgo vivakSyata iti vizeSaNamanarthakam / naivam / aviditasvabhAvasya bhAvasya svabhAvAvirbhAvanAya vizeSaNasyAbhimatatvAd yathA "paramANurapradeza'' iti / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka ko'sAvityAha-jIvasvarUpoparaJjanAd 'rAgo' 'bhiSvaGgalakSaNaH / 'nAstyeva' na vidyata eva, idaM cAvadhAraNaM rAgAMzasyApyabhAvapratipAdanArtham / sa copazAntamohAvasthAyAmudayApekSayA kadAcidrAgabhedApekSayA vA syAt-ataH sattAdyapekSayApi(pye)tadavyavacchedArthamAha / 'sarvathA' sarvaiH prakArairbayodayasattAlakSaNaiviSayarAgasneharAgadRSTirAgarUpairdravyakSetrakAlabhAvAbhiSvaGgasvabhAvairveti / tathA, 'na ca' naiva 'dveSo'pi' aprItilakSaNo, na kevalaM rAgo nAstyeva dveSopi nAstyeva sarvathetyapi zabdArthaH / keSvityAha-'sattveSu' prANiSu, sattvagrahaNaM ca prAyaH saMvyavahArAhaprANinAM prANiviSayasyaiva krodhamAnAtmakadveSasya darzanAdaprANiSu punarasau mahAmohavijRmbhitameva / uktaM ca-"kiM etto kaTThayaraM, mUDho jaM thANugaMmi apphiDio / thANussa tassa rusai, na appaNo duppauttassa' // 1 // " ata eva rAgasya viSayavizeSAnabhidhAnenopAdAnaM kRtam / tasya saMvyavahArAhaprANinAmapi / jIvAjIvaviSayatayopalambhAt / jIvAjIvaviSayatvAdeva mahAviSayatayA prAdhAnyAd rAgasyAdAvupAdAnam / navaprItimAtralakSaNasya dveSasyAniSTasparzAdiviSayeSvaprANiSvapi darzanAddevatAvizeSasya ca sarvaviSayasya dveSAbhAvasya vivakSitatvAnna yuktaM sattvagrahaNamiti / naivam, anena hi pratipanthyapratipanthirUpaprANiviSayadveSAbhAvapratipAdanena nikhilajanaviditasapatnanipAtanAdiphaladveSavatInAM parAbhimatadevatAnAM mahattvAbhAvasya vaktumiSTatvAt yasya ca pratipanthyapratipasthiSvapi prANiSvapi dveSo nAsti tasyAprANiSu sutarAmasau na saMbhavatIti / kiMsvarUpo dveSa ityAha-'zama' upazamaH kSAntyAdibhAvaH, sa eva 'indhanaM' dAhaM dAdi, tasya dahane 'davAnala' iva davAnalo vanyAgniH 'zamendhanadavAnalaH' / idamapi svarUpavizeSaNaM na tu vyavacchedakaM, sarvasyApi dveSasyaivaMrUpatvAditi / tathA 'na ca' naiva moho'pi mUDhatA'pi, na kevalaM rAgo dveSazca nAsti sarvathA, moho'pi nAstyeva sarvathA yasya, sa mahAdeva iti prakRtam / mohameva (mohaM ca) svarUpato vizeSayannAha-'sat' zobhanaM yathAvatpadArthapariccheditayA tacca ta'jJAna' ca bodhaH sajJAnam, satAM vA sadbhUtAnAmarthAnAM jJAnaM sajJAnam, tacchAdayitumAvarItuM zIlaM dharmo vA yasya sa 'sajJAnacchAdanaH' / sapjJAnacchAdakatvAdeva 'azuddhaM' kalmaSamalakalaGkAGkitam 'vRttaM' vartanaM ceSTitaM, karoti zarIriNAM vidadhAti yaH so''zuddhavRttakRt / kiMbhUto'so mahAdeva ityAha-trayo lokAH samAhRtAH trilokaM tribhuvanaM tatra khyAtaH prasiddho mahimA mahattvaM yasya sa 'trilokakhyAtamahimA' / trilokakhyAtamahimatA ca bhavatyeva nikhilanaranikaranAkinikAyanAyakalokakadarthanasamartharAgAdiripunikaranirAkaraNasamarthasya sakalapuruSacakracUDAmaNeH puruSavizeSasya / yadAha"rAgadveSamahAmohaiH, kadarthitajagajjanaiH / nAbhibhUtaM mano yasya, mahimnA tasya kaH samaH // 1 // " divu krIDAvijigISAvyavahAradyutistuti (mohamada) kAntisvapnagatiH" iti vacanAd divyate stUyate iti devaH stavanIyaH, sa ca prekSAvatAmasAdhAraNaguNagaNamANikyamakaraniketanAyamAnatvena mahAneva stavanIya iti mahAMzcAsau 1. kimetasmAtkaSTataraM mUDho yatsthANAvAsphAlitaH / sthANave tasmai ruSyati nAtmane duSpayuktAya // 1 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka devazceti 'mahAdevaH', 'sa' iti asAveva, 'ucyate''bhidhIyate mahAdevasvarUpavedibhirna punA rAgAdiripuparAkRtaparAkrama iti / atha sarvaprANinAM rAgAdimattvopalabdherna sarvathA tadabhAvaH kasyApi sambhavatIti / naivam / sarvaprANinAmanupalabdheH prati niyataprANyupadhezca vyabhicAritvAt, kiJca svAtmanyapi kvacidviSayavizeSe rAgAdyabhAvadarzanAtkasyApi sArvadikaH-(dehikaH) sArvatrikaH sarvathA ca rAgAdyabhAvo bhavan na virudhyate / Aha ca"dRSTo rAgAdyasadbhAvaH, kvacidarthe yathAtmanaH / tathA sarvatra kasyApi, tadbhAve nAsti bAdhakam // 1 // " tathA rAgAdayo bhAvAH sambhAvyamAnasarvathAkSayAH, dezataH kSayopalavdheH / ye paudgalikabhAvA alpabahubahutarAdikSayeNa dezataH kSayavantaste sarvataH kSayavanto'pi dRSTAH, yathA ravikarAvArikA ghanapaGktayaH / dezataH kSayavantazca rAgAdayo'taH sambhAvyamAnasarvathAkSayA iti / Aha ca-"dezato nAzino bhAvA, dRSTA nikhilanazvarAH / meghapaGktyAdayo yadva-devaM rAgAdayo matAH // 1 // " atha sambhavatyAtyantikarAgAdyabhAve tasya cittavRttirUpatvena durvijJeyatvAtkathaM tadvAn puruSavizeSo'vagantavya iti / atrocyate, tasya rU (svarU)pAccaritAcca / tathAhi-yasya rUpamakAminIkamanAyudhamanakSamAlaM, caritaM ca zRGgArAdirasAparikaritamekAntazAntarasAnuraJjitamajeyAntarArijayavannAsamaJjasaM ca sa evAsAviti pratipattavyam / yadAha-"rAgo'GganAsaGgamanAnumeyo, dveSo dviSaddAraNaheti (tu) gamyaH / mohaH kuvRttAgamadoSasAdhyo, no yasya devaH sa sa caivamarhan // 1 // " tathA "zRGgArAdirasAGgArai-rna dUnaM dehinAM hitam / ekAntazAntatopeta (tAhyeva)-mArhataM (marhatAM) vRttamadbhutam // 1 // " devatAntarANAM tu rAgAdyabhAvAnucitarUpacaritatvaM suprasiddhameva / tathAhi-"brahmA lUnazirA harizi sarug vyAluptazizno haraH sUryo'pyullikhito'nalo'pyakhilabhuk somaH kalaGkAGkitaH / svarnAtho'pi visaMsthulaH khalu vapuHsaMsthairupasthaiH kRtaH, sanmArgaskhalanAdbhavanti vipadaH prAyaH prabhUNAmapi // 1 // " tathA "yad brahmA caturAnanaH samabhavaddevo harirvAmanaH, zakro guhyasahasrasaGkalatanuryacca kSayI candramAH / yajjihvAdalanAmavApurahayo rAhuH ziromAtratAM tRSNe devi viDambaneyamakhilA lokasya yuSmatkRtA // 1 // " __ tathA brahmA lUnazirA ityetatkatham ? atrocyate-kilaikadA trayastriMzaddevakoTyo militAH / tatra ca te parasparaM mAtApitRvarNanaM kurvanti sma / tatra ca tairuktaM aho mahezvarasya na jJAyate mAtApitarAviti na tAvasya babhUvatuH / idaM ca devavacanamupazrutya brahmaNaH paJcamamukhena gardabhamukhAkAreNa samatsaramabhihitam / yaduta mayyapi sarvapadArthajJAtari jIvati sati ka evaM bruvate yathA mahezvarasya pitarau na jJAyate yato'haM jAnAmi / tatastasya tau vaktumArebhe / tato mahezvareNAprakAzyaprakAzanArambhanAt kupitena kaniSThikAnakhazuktikaravAlavyApAraNena nikhilasurasamUhasamakSaM jhaTiti nikRttaM tad brahmaNo gardabhazira iti // evaM brahmA lUnazirAH // anye tvAhuH, kila brahmavAsudevayorAtmamahattvaviSayo vivAdaH samajani / vivadantau ca tau mahAdevamupasthitau / mahAdevena cAbhihitau alaM bhavatorvivAdena, ya eva madIyaliGgasyAntaM labhate, sa eva yuvayormahAMstadanyastvitara iti / tato vAsudevo liGgasyAntopalambhArthamadhastAdgatavAn / sa ca prabhUtaM yAvanmahAvegena Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka gatvApi aprAptatadantaH pAtAlavajrAgninA ca gantumazaktastatsaMtApAdeva ca kRSNIbhUtazarIraH pratinivRttya mahAdevAntikamAjagAma niveditavAMzca yathA nAsti bhavalliGgasyAnta iti / brahmA tU(pyu) pariSTAttathaiva gato'prAptatadantazca nirviNNo liGgamastakAnipatantIM mAlAmAsAditavAn, tAM cAsau papraccha, kuto bhavatIti / tayoktam, mahezvaraliGgamastakAt / kiyAMzca te kAlastataH samAgacchantyAH / tayoktaM SaNmAsAH / tato brahmaNoktam, ahaM liGgAntopalambhAya prasthitaH kiM tu bhavatyA yo mArgaH SaDbhirmAsairatikrAntastasyAtibahutvAnniviNNo'haM nivartiSye, tato mahAdevapRSTayA tvayA sAkSyaM dAtavyam / tayApi pratipannam / tatastAM gRhItvA zambhusamIpamAjagAma, samAgatya coktavAn, labdho mayA liGgAntaH, eSA ca sampratyayArthaM tato mAlA mayA''nItA / tataH pRSTA'sau / tayApyuktam, eva(sarva) metat / tato'nantamapi malliGga sAntaM vyavasthApayata etAvityasadbhUtabhASaNakupitena zambhunA kaniSThikAnakhakuThAreNa brahmaNo gardabhaziro lUna, mAlA tvaspRzyatayA zapiteti // haridRzi sarugityetadevaM zrUyate-kila durvAsA maharSisarvazI kAmitavAn / tayA cAsAvuktaH, yadyapUrveNa yAnena tvaM svarge samAgacchasi tato'haM bhavantamicchAmi / tena ca pratipannametat / gatavAMzcAsau vAsudevasamIpam / kRtA ca tena tasya pratipattiH / pRSTazca tenAgamanakAraNam / uktaM ca tena svarge'haM gantumicchAmi, tato bhavatA sabhAryeNa gorUpadhAriNA rathArUDho'haM svarge netavyo, na ca gacchatA pazcAdbhAgo niruupnniiyH| pratipannaM ca tadbhaktibhayAbhyAM vAsudevena / netuM ca pravRttaH / tataH strItvAttathAvidhagamanazaktivikalAM lakSmI prAjanakadaNDena muniH punaH punaH praNunoda / tacca snehAdasahamAnena vAsudevena tadabhimukhaM nibhAlitam / tena ca pratipannavaitathyakAritvAtkupitena vAsudevo locane prAjanakadaNDena praNoditaH / ityevaM harirlocane sarogaH saMvRtta iti // anye tvAhuH- kilaikadA vAsudevaH sarittaTe tapasyati sma / tatra ca tApasI kAcit snAti sma / tena ca tasyA nirAvaraNAyA aGgeSu sakAmA dRSTinivezitA / tayApi lakSito'sau / tataH zApena sarogalocanaH kRta iti| vyAluptazizno hara ityetatpunarevam-kila dAruvanAbhidhAne tapovane tApasAH parivasanti sma / taduTajeSu ca bhikSArthaM mahezvaro gRhItasamastasvakIyAlaGkAro ghaNTATaGkAratumbarujhaGkAraravamukharitadikcakravAla: samAgacchati (sma) / tApasIca svadarzanajanitakAmavikArAH paribhuGkte sma / tato'nyadA RSibhirvijJAtavyatikaraiH kopAtirekAcchApena talliGgasya chedaH kRtaH / tatra nikhilajanAnAM tacchedo'bhavatAjAnutpattizca / tato devairakAla eva saMhAro mA bhUditi tApasAH prasAditAH / te ca liGgaM tathaiva cakruruktavantazcedam-pUrvakAle sadA stabdhamAsIda, itastu bhogArthitva eva stavdhIbhaviSyatIti / tato janA api liGgavanto jAtAH prajotpattitheti / sUryo'pyullikhita ityetadevam-kila sUryasya ralAdevI nAma bhAryA''sIt / tasyAzca yamAbhidhAnaH putro'bhUt / sA ca AdityatApamasahamAnA svakIyasthAne svapraticchAyAM vyavasthApya samudrataTe gatvA vaDavArUpeNa tiSThati sma / praticchAyA ca zanaizcarabhadrAbhidhAne apatye janitavatI / anyadA yamena bahistAdAgatena bhojanaM yAcitA praticchAyA, sA tu tanna dattavatI / tataH kopAttena pArSNiprahAreNa prhtaa| tayA ca tatpAdaH zApena kSayIkRtaH / tena ca pitustanniveditam / so'pyacintayat, kathaM svamAtaivaM karoti / tato nUnaM neyamasya Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka mAtetyAlocayatA dRSTA tanmAtA vaDavArUpA / tataH sUryastatra gatvA tAmanicchantImapi balAdeva babhuje / tatra cAzvinadevau jAtau / tayA ca roSAruNanayanAvalokanenAsau kuSThIkRtaH / tatazca sUryo nIrujArthaM dhanvantarimupatasthau / sa covAca, na zarIrollekhanaM vinA tava praguNatAsti / tataH sUryeNa tanU(dollekhanAtha devavardhakirabhyarthitaH / sa tUvAca, sahiSNunA bhavitavyam, no cettyakSyAmi tvAm / tenoktam, evamastu / tato mastakAdArabhya jAnunI yAvadullekhane kRte gADhaM pIDitena sUryeNa sItkAraH kRtaH / tata ullekhanAdasau virarAmeti / evamanicchadyoSidbhogalakSaNAt satpuruSamArgaskhalanAdasau vipadaM prAptavAniti // anye punarityamAhuH-vaDavArUpAM svabhAryAmupabhujya sUryastatpiturupAlambhaM dattavAn / yatheyaM tvaduhitA mAM vihAyA'nyatra tiSThati / sa tUvAca, tvaccharIratApamasahamAnA kiM karotviyaM varAkI / tato yadyanayA te prayojanaM tataH zarIramullekhaya / tataH sUryo devavardhakimupatasthau zeSaM tathaiva / analo'pyakhilabhugevamucyate-kila kazcid RSiH svakIyoTajAvasthitaM vaizvAnaraM bhaktibharaNAhutibhiH pUjayati sma / sa cAnyadA madIyabhAryA bhavatA rakSaNIyetyabhidhAya prayojanena bahirgataH / tataH kenacid RSiNAgatya vaizvAnarasamakSameva sopabhuktA / kSaNAntare samAgato'sau / tena cegitAkAranipuNatayA parapuruSaseviteti lakSitAsau / pRSTazca tena vaizvAnaraH sA ca, yatheha kaH samAgata AsIt / tatastau na kiMcidUcatuH / jJAnopayogena ca jJAto'sAvupapatistena / tato rakSaNIyasyArakSaNAtpRcchatazcAnivedanAt kupito'sau vaizvAnaraM prati, sarvabhakSako bhavetye (vatve)vaM zApaM (ca) dattavAn / tatazcAzucyAderapyasau bhakSaNasvabhAvo jAto, yacca kila vaizvAnaro bhuGkte satsarvaM devAnAmupatiSThati, mukhaM hyasau devAnAm / tatazca devairazucyAdirasAsvAdanAdudvignaininopalabdhazApavyatikarairAgatya sa muniH prasAdayitumArebhe / na cAsau prasasAda, tathApi devAnuvRttyA vaizvAnarasya sapta jihvAH kRtAH, tato'sau saptArcirucyate / tatra dvAbhyAmAhutIrevAsau bhuGkte, tAzca devAnAmamRtatvenopatiSThanti / paJcabhistu sarvabhakSaka eva sthApita iti / . __somaH kalaGkAGkita ityetatpunarevam-kila candro vRhaspatisamIpe'dhyetuM gato devAcAryatvAttasya / tena ca tadgRhe'dhIyayAnena tadbhAryopabhuktA / jJAtaM ca bRhaspatinA / zapitazcAsau tena, yathA re gurutalpaga ! kalaGkinAkAlaM bhavitavyamiti / __ svarnAtho bhagasahasrasakulatanuH punarevaM saMvRttaH-kila gautamamunerahalyA nAma bhAryA babhUva / tadrUpAkSiptacetAH surapatistaduTaje pravizya tAM reme / bahica samAgato muniH / so'pi tadbhayAnmArjArarUpaM kRtvA tadgRhAnnirgatya svarga gatavAn / munistu nAyaM prAkRto biDAlaH tataH ko'yamiti paryAlocayannindraM jJAtavAn / tataH kopAdasAvindradehe bhagasahasraM zApena vihitavAn svachAtrAMzca tadupabhogAya preSitavAn / munistu nAyayau / devaistvasAvRSiH prasAditastena ca bhagA locanIkRtA iti / brahmA caturmukha evaM jAtaH-kila brahmA mahodyAne tapasyati / tatkSobhaNArthaM ca rUpasya tilaM tilamAdAya kRtA tilottamA / atastAM preSayAmAsa, anyAzca / taca tasya samAdhidhvaMsanAya pUrvAbhimukhasthitasyAgre gItanRtyAdhupacAraM cakruH / tatrAkSiptalocanamAnasaM vIkSya dakSiNato gatvA tathaiva tazcakruH / sa ca dhvastasamAdhirapi lajjAmAnAbhyAM tadabhimukho bhavitumazaknuvaMstAH prati dvitIyaM mukhaM kRtavAn / evamaparasyAM dizi Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka gatAsu tRtIyamuttarato gatAsu caturtham / upari ca gatAsu paJcamaM gardabhamukham / evaM paJcamukhaH saMjAtaH / zambhunA ca gardabhazirasi chinne caturmukha iti // haristu vAmana evam-kila balerdAnavasya bandhanArthaM viSNumino bhUtvA maThikAnimittaM padatrayamAtrAM bhuvaM tameva yAcitavAn / balinA ca pratipanne taddAne padatrayeNa trilokamAkramya sthAnavarjitaM taM pAtAle nihitavAniti / kSayI candramAH katham ? atrocyate / kila dakSasya saptaviMzatirduhitarastAca candreNa pariNItAH / tAsu ca madhye rohiNyAmAsakto'sau / zeSAbhistvapamAnitAbhiH piturniveditam / tena zApAkSayIkRto'sau / punardevaiH prasAditena cAnugrahAdekatra pakSe vRddhimAn iti / / nAgAH punarevaM dvijihvAH-kila devaiH kSIrasamudramathanAdamRtamutpAditam / tasya ca kuNDAni bhRtAni darbhazcAcchAditAni / sarpAstadrakSaNe niyuktAH / tata ekAntamAkalayya taistatpAtumArabdhaM darbhaca tajjihvA dvidhA kRtAH / anye tvAhuH, amRtapAnapravRttAnAM teSAmindreNa vajrakSepAt jihvAbhedo vihita iti / rAhoH ziromAtratA punarevam- devaiH kilAmRtasya kuNDAni bhRtAni viSNuca tadrakSAyAM niyuktaH / tatazca kAryAntaravyAkSiptasya tadAhuNA pAtumArabdham / viSNunA ca taM tathA vIkSya cakrakSepeNa tacchirazchedaH kRtaH / pItAmRtatvAttacchiro'jarAmaraM saMvRttamiti / vyAkhyAtaM brahmA lUnazirA ityAdi vRttadvayamiti / tathA "sa eSa bhuvanatrayaprathitasaMyamaH zaGkaro, bibharti vapuSA'dhunA virahakAtara kAminIm / anena kila nirjitA vayamiti priyAyAH karaM, kareNa paritADayaJjayati jAtahAsaH smrH||1||" tathA "digvAsA yadi tatkimasya dhanuSA sAstrasya kiM bhasmanA, bhasmAthAsya kimaGganA yadi ca sA kAmaM paridveSTi kim / ityanyonyaviruddhaceSTitamidaM pazyannijasvAmino, bhRGgI sAndrasirAvanaddhaparuSaM dhatte'sthizeSaM vapuH // 1 // " iti // 1-2 // paheluM mahAdeva aSTaka (mahAdeva kone kahevAya, temAM kayA kayA doSo na hoya, kayA kayA guNo hoya, mahAdevanuM vartana kevuM hoya, mahAdevanI ArAdhanA karavA zuM karavuM joie, tenI ArAdhanAnuM phaLa zuM che vagere viSayone jANavA A aSTaka atyaMta upayogI che.) doSonA abhAvathI mahAdevanuM svarUpa A jagatamAM vivAda karatA mithyAdaSTi jIvoM asat kAryo karIne svaye nAza pAmelA che ane asad upadeza ApIne bIjAono paNa nAza karI rahyA che. A joine te baMne upara upakAra karavA mATe prAtaH smaraNIya zrI haribhadrasUri mahArAjA batrIza adhikAro dvArA upadeza pradAnarUpa zAstrane karavAnI icchAvALA thayA. te zAstra kalyANa svarUpa hovAnA kAraNe vighnano saMbhava che. AthI te vighnane dUra karavA mATe asAdhAraNa guNagaNarUpa ratnasamUha mATe samudra samAna puruSavizeSane namaskAra karavA rUpa bhAvamaMgalane karatA tathA paralokanAM saghaLAM kAryomAM prAyaH zAstrathI ja pravRtti thatI jovAmAM Ave che. ane te zAstra puruSavizeSathI ja racAyeluM hoya to pramANa bane che. kuzAstrone anusaranArA loko puruSavizeSa mATe vivAda karI rahyA che. AthI te vivAdane dUra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka karavA mATe puruSavizeSanA svarUpane batAvatA zrI haribhadrasUri mahArAjA pahelAM "mahAdeva' aSTakane kahe che. mahAdevanuM tAttvika mahattva sarvajanone sulabha na hoya tevA svarUpavALA atizayothI che. te atizayo apAyApagama, jJAna, vacana ane sukha vagere che. bIjA atizayo apAyApagama atizayapUrvaka hoya che, arthAtuM pahelAM apayApagama atizaya Ave che. pachI bIjA atizayo Ave che. AthI be zlokothI mahAdevanA apAyApagama atizayane ja kahe che- zlokArtha- jene saMkleza utpanna karanAra rAga sarvathA nathI ja, upazamarUpI kASThane bALavAmAM dAvAnala samAna TheSa paNa jIvo upara sarvathA nathI ja, samyajJAnane AvaranAra (=DhAMkI denAra) ane azuddha vartanane karanAra (=jIvone azuddha vartana karAvanAra) moha paNa jene sarvathA nathI ja, ane jeno mahimA traNe lokamAM prasiddha che, te mahAdeva kahevAya che. (1-2). TIkArtha- "je devavizeSane rAga nathI ja te mahAdeva kahevAya che" e pramANe saMbaMdha che. temAM jina, buddha, viSNu, ziva, brahmA vagere koinA paNa nAmano nirNaya (=ullekha) karyA vinA je koi devavizeSane rAga nathI te mahAdeva kahevAya che, ema sAmAnyathI nirdeza karyo che. Ama sAmAnyathI nirdeza karIne graMthakAre potAnuM madhyasthapaNuM batAvyuM che. kahyuM che ke-"mane vIra prabhu pratye pakSapAta nathI, ane kapila (=sAMkhya zAstranA pravartaka muni) vagere pratye dveSa nathI. je devanuM vacana yuktiyukta hoya te devano savIkAra karavo joie." (lo.ta.ni. 1-38) mAbaccane batAvavA dvArA potAnA vacanamAM zrotAomAM upAdeyatAnI buddhinuM sthApana karyuM che. kAraNa ke Agraharahita ja vaktAthI tattvono bodha thAya che. "AgrahI puruSa jyAM enI mati rahelI hoya tyAM yuktine lai javAnI icchA rAkhe che. pakSapAta rahita puruSanI mati jyAM yukti hoya tyAM praveza kare che." rAganA doSarahita svarUpane (=lakSaNane) jaNAvavA mATe graMthakAra kahe che-rAga saMklezane utpanna kare che. AtmAnA svAbhAvika svAthyamAM saMpUrNapaNe bAdhA kare te saMkleza. pUrvapakSa- vyabhicAramAM ja vizeSaNa sArthaka bane che. rAga asaMklezane utpanna karanAra paNa nathI. jethI "saMklezane utpanna karanAra' evA rAganA vizeSaNathI "asaMklezane utpanna karanAra" rAgano vyavaccheda thAya. vaLI prastuta mahAdevanA rAganI bIjI rIte paNa vivakSA karavAmAM AvatI nathI. A pramANe rAganuM "saMklezane utpanna karanAra" evuM vizeSaNa nirarthaka che. uttarapakSa-- vizeSaNa nirarthaka nathI. kAraNa ke je padArthanA svarUpanuM jJAna nathI te padArthanA svarUpane pragaTa karavA mATe (=jaNAvavA mATe) vizeSaNa iSTa che. jema ke-paramANu pradeza rahita hoya che. paramANu haMmezAM pradezathI rahita hoya che. Ama chatAM koine paramANunA svarUpanuM jJAna na hoya to tene paramANunA svarUpane jaNAvavA mATe "paramANu pradezathI rahita hoya che ema jaNAvavAmAM Ave che. rAga- vastu pratyenA AkarSaNanA raMgathI jIvanA svarUpane raMgI nAkhe te rAga. rAga abhivRMgarUpa che, arthAtu rAga kaho ke abhivaMga kaho e baMneno eka ja artha che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka prazna- "rAga nathI' ema kahevAnA badale "rAga nathI ja' ema avadhAraNa pUrvaka kema kahyuM ?' uttara- (lokamAM koi vastu atyaMta alpa hoya to paNa nathI ema kahevAya che. ethI vadhAre rAga na hoya, paNa rAgano mAtra aMza hoya to paNa rAga nathI ema kahevAya. AthI) rAgano aMza paNa nathI ema jaNAvavA mATe "rAga nathI ja" ema avadhAraNa pUrvaka kahyuM. prazna- rAga sarvathA nathI ja ema "sarvathA'' zabdano ullekha zA mATe karyo che ? uttara- upazAMtamoha avasthAmAM (upazama zreNimAM agiyAramAM guNasthAne) udayanI apekSAe rAgano aMza paNa na hoya, athavA kyAreka rAganA (kAmarAga vagere) bhedonI apekSAe (daSTirAga vagere) amuka prakAranA rAgano aMza paNa na hoya, paNa kAmarAga vagere hoya. AthI sattA vagerenI apekSAe paNa rAganA aMzano paNa niSedha karavA mATe "sarvathA' zabdano ullekha karyo che. baMdha, udaya ane sattAnI apekSAe rAgano aMza paNa nathI. arthAta rAganA aMzano paNa baMdha thato nathI. rAganA aMzano paNa udaya nathI. rAganA aMzanI paNa AtmAmAM sattA nathI. athavA viSayarAga (kAmarAga), neharAga ane dRSTirAMga e traNa prakAranA rAgamAMthI koipaNa prakAranA rAgano aMza paNa nathI. athavA dravya, kSetra, kAla ane bhAva e cAramAMthI koinA pratye rAgano aMza paNa nathI. arthAt koi paNa prakAranA dravya pratye rAgano aMza paNa nathI. e pramANe koipaNa prakAranA kSetra, kAla ane bhAva pratye rAgano aMza paNa nathI. Ama badhI rIte rAgano niSedha karavA sarvathA zabdano ullekha karyo che. dveSa paNa nathI- Sa eTale aprIti. kevala rAga nathI ja ema nahi, kiMtu Sa paNa nathI ema "paNa" zabdano artha che. konA upara dveSa nathI ? enA javAbamAM ahIM kahyuM ke jIvo upara dveSa nathI. prazna- zuM jIvone jaDa padArtho upara dveSa nathI thato ? jethI ahIM jIvo upara dveSa nathI ema kahyuM. uttara- samyagu vyavahAra karavAne yogya jIvone jIvo upara ja krodha-mAna rUpa dveSa thAya che evuM jovAmAM Ave che. AthI jaDapadArtho upara dveSa thAya e to mahAmohanI ceSTA che. kahyuM che ke-"sthANunI (vRkSanA zAkhA vagaranA ThuMThAnI) sAthe athaDAyelo mUDha puruSa te sthANu upara gusso kare che, paNa potAnA duSTa upayoga upara gusso karato nathI. enAthI vizeSa duHkhadAyaka bIjuM zuM hoi zake ?" AthI ja rAganA viSayavizeSano nirdeza karyA vinA ja rAgano ullekha karyo che. kAraNa ke samyagu vyavahAra karavAne yogya jIvone paNa jIva ane jaDa e baMne upara rAga thAya che evuM jovAmAM Ave che. jIva ane ajIva e baMne rAgano viSaya hovAthI rAgano viSaya dveSa karatAM adhika che. AthI rAganI pradhAnatA hovAnA kAraNe rAgano dveSanI pahelAM ullekha karyo che. pUrvapakSa- mAtra aprItirUpa dveSa aniSTa sparza vagere viSayomAM ajIvo (=jaDa padArtho) upara thato jovAmAM Ave che. tathA devavizeSa (=mahAdeva)mAM sarva prakAranA dveSano abhAva vivakSita che. arthAt mahAdevamAM koi paNa prakArano dveSa na hoya. AthI jIvo upara dveSa na hoya evo ullekha yogya nathI. uttarapakSa- tamAruM kahevuM barobara nathI. "jIvo upara dveSa nathI" ema jaNAvavA dvArA ame pratikULa 1. arthAt jema sattvagu ema kahIne dveSanA viSayano nirdeza karyo che tema rAganA viSayano nirdeza karyo nathI. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka ane anukULa e baMne prakAranA jIvo upara mahAdevane dveSa nathI ema jaNAvyuM che. zatruo thAya, zatruo dvArA mRtyu thAya vagere dveSanuM phaLa che ema saghaLA lokomAM prasiddha che. pratikULa-anukULa jIvo upara mahAdevane dveSa nathI ema jaNAvIne ame ema kahevA mAgIe chIe ke bIjAone iSTa devo AvA draSavALA che. tethI te devonuM (koi) mahattva nathI. jene pratikULa-anukULa jIvo upara paNa veSa nathI tene ajIva upara sutarAM TheSa na saMbhave. dveSa kevo che te jaNAve che- Sa upazama rUpa kASThane bALavAmAM dAvAnala samAna che. zreSanuM A vizeSaNa paNa svarUpane batAvanAra che, nahi ke vyavacchedaka. kAraNa ke saghaLo ya (=sarva prakArano) dveSa AvA svarUpavALo hoya che. jene kevala rAga-dveSa sarvathA nathI ema nahi, kiMtu moha paNa sarvathA nathI ja, te mahAdeva che. mohanuM ja vizeSathI varUpa batAvatA graMthakAra kahe che- moha sa=samyaka) jJAnane Avare che=DhAMke che, arthAt moha sajJAna thavA detuM nathI. je jJAnathI vastu jevA svarUpe hoya tevA svarUpe nizcita thAya te sad (=samyagu) jJAna. athavA satya padArthanuM jJAna te sajJAna. mohano sadjJAnane AvaravAno (sajJAna na thavA devAno) svabhAva che, athavA dharma che. moha sajJAnane DhAMkato hovAthI ja pApa rUpa malanA kalaMkathI yukta vartana kare che, arthAt moha jIvone pAparUpa malanA kalaMkathI yukta vartana karAve che, eTale ke azuddha vartana karAve che. A mahAdeva kevA che te kahe che- jemano mahimA traNe bhuvanamAM prasiddha thayo che tevA mahAdeva che. sakala manuSyasamudAyanA nAyakanI ane devasamudAyanA nAyakanI kadarthanA karavAmAM samartha evA rAgAdi zatrusamUhano tiraskAra karavAmAM samartha ane sarva puruSasamUhanA ziromaNi evA mahAdevano traNe lokamAM mahimA (=mahattva) prasiddha thAya ja. kahyuM che ke-"jemaNe jagatanA lokonI kadarthanA karI che evA rAga-dveSamahAmohathI jenuM mana parAbhava pAmyuM nathI, mahimA vaDe tenA jevo bIjo koNa che ? arthAt tenA jevo mahimA bIjA koino nathI." mahAdeva- div dhAtuthI deva zabda banyo che. dil dhAtuno stuti karavI evo artha che. AthI je stavAya te deva, arthAt je stuti karavA yogya hoya te deva. vicArapUrvaka pravRtti karanArA puruSone je deva asAdhAraNa guNagaNa rU5 ratna mATe samudra samAna hovAnA kAraNe mahAna hoya te ja stuti karavA yogya che. mahAna evA deva te mahAdeva. mahAdevanA svarUpane jANanArA puruSo A ja devane mahAdeva kahe che, paNa rAgAdi zatruoe jenA parAkramane rokI dIdho che tene deva kahetA nathI. pUrvapakSa- sarva jIvomAM rAgAdi jovAmAM Ave che. AthI rAgAdino sarvathA abhAva thAya e koipaNa jIva mATe saMbhavita nathI. uttarapakSa- (1) rAgAdino sarvathA abhAva koipaNa jIva mATe asaMbhavita che evuM nathI. kAraNa ke 1. vizeSaNa svarUpadarzaka ane vyavacchedaka ema be prakAranA hoya che. je vizeSaNa vastunuM mAtra svarUpa batAve te svarUpadarzaka vizeSaNa che. je vizeSaNa vastune bIjI vastuthI judI pADe te vyavacchedaka vizeSaNa che. jema ke agni uSNa che. ahIM agninuM uSNa evuM vizeSaNa svarUpadarzaka che. kema ke agni haMmezAM uSNa ja hoya che, kyAre ya ThaMDo hoto nathI. "ThaMDuM pANI lAva" e vAkyamAM ThaMDuM vizeSaNa vyavacchedaka che. kema ke pANI ThaMDuM ane garama ema be prakAranuM hoya che. AthI ThaMDuM vizeSaNa garama pANIthI ThaMDA pANIne juduM kare che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 11 1-mahAdeva aSTaka sarva prANIomAM rAgAdi jovAmAM AvatA na hovAthI ane pratiniyata (FkeTalAka) jIvomAM rAgAdi jovAmAM AvatA hovAthI tamoe ApelA hetumAM vyabhicAra (=doSa) che. (2) vaLI potAnA AtmAmAM paNa koi viSayavizeSamAM (=koika padArthamAM) rAgAdino abhAva jovAmAM Avato hovAthI koikane dareka sthaLe ane dareka kALe sarvathA rAgAdino abhAva thAya e viruddha nathI. kahyuM che ke-"jevI rIte potAnA AtmAmAM koika padArthamAM rAgAdino abhAva jovAyo che tevI rIte koikane badhA sthaLe ane sarvakALamAM rAgAdino abhAva thAya temAM bAdhaka koi pramANa nathI." (3) tathA rAgAdi bhAvono sarvathA kSaya saMbhave che. kemake temano dezathI (=AMzika) kSaya jovAmAM Ave che. je paudgalika bhAvo alpa-adhika-adhikatara ityAdi rIte dezathI (AMzika) kSayavALA thAya che te paulika bhAvo saMpUrNapaNe kSaya pAmelA jovAmAM AvyA che. jema ke, sUryakiraNone DhAMkanArI vAdaLanI zreNio dezathI kSaya pAme che to saMpUrNapaNe paNa kSaya pAmatI jovAmAM Ave che. AthI rAgAdi doSono sarvathA kSaya saMbhave che. kahyuM che ke "jevI rIte dezathI nAza pAmanArA meghazre ivagere bhAvo saMpUrNapaNe nAza pAmelA jovAmAM AvyA che, tevI rIte rAgAdi doSo saMpUrNapaNe nAza pAmanArA manAyelA che." prazna- rAgAdino sarvathA abhAva saMbhave to paNa rAgAdino sarvathA abhAva cittavRttirUpa hovAnA kAraNe rAgAdinA sarvathA abhAvavALA puruSavizeSane (mahAdevane) kevI rIte jANI zakAya ? uttara- tenA svarUpathI ane caritrathI (=vartanathI) jANI zakAya che. jenuM svarUpa strIthI, zastrathI ane rudrAkSa (vagere)nI mALAthI rahita che, tathA jenuM caritra zRMgAra vagere rasathI rahita che, ekAMte zAMtarasathI prasannatAvALuM che, na jItI zakAya tevA AMtara zatruonA jayavALuM che, ane anucita caritra nathI, te ja rAgAdinA sarvathA abhAvavALo che ema jANavuM. kahyuM che ke-strInA samAgamathI anumAna karI zakAya tevo rAga jene nathI, zatrune kApI nAkhanAra zastrathI jANI zakAya tevo Sa jene nathI, anucita AcaraNathI utpanna thanArA doSothI siddha karI zakAya tevo moha jenAmAM nathI, te deva che, ane te deva A pramANe (-hamaNAM kahyuM te pramANe) arihaMta che." tathA "arihaMtonA zRMgAra vagere rasarUpa aMgArAothI jIvonuM hita baLI gayuM nathI. kAraNa ke arihaMtomAM zRMgArAdi raso hotA nathI. arihaMtonuM ekAMta zAMtarasathI yukta AcaraNa adbhuta che." bIjA devonuM to rAgAdinI sattAnA kAraNe anucita svarUpa ane anucita vartana atyaMta prasiddha ja che. te A pramANe- "1. brahmAnuM mastaka chedAyuM. 2. viSNunI cakSumAM roga thayo. 3. mahAdevanuM zizna (=puruSacihna) chedAyuM. 4. sUryanuM paNa zarIra cholAyuM. 5. agnideva badhuM khAnAro che. 6. caMdra kalaMkathI yukta che. 7. iMdra paNa zarIramAM rahelI yoniothI viSama=viSama zarIravALo karAyo. sanmArgathI khasavAthI prAyaH samarthone paNa Apattio thAya che." "tathA 8. brahmA cAra mukhavALo thayo. 9. viSNudeva ThIMgaNo thayo. iMdranuM zarIra hajAra yoniothI vyApta thayuM. 10. caMdra kSayavALo thayo. 11. sarpo jIbhanA bhedane pAmyA. rAhu mAtra mastakavALo thayo. he tRNA devI ! lokanI A saghaLI viDaMbanA tamArAthI karAi che." (1) prazna- brahmAnuM mastaka kevI rIte chedAyuM ? Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka uttara- ekavAra tetrIsa kroDa devo bhegA thayA. temAM te devoe paraspara mAtA-pitAnuM varNana karyuM. temAM temaNe kahyuM ke aho ! mahAdevanA mAtA-pitA jANavAmAM AvatA nathI. AthI tenA mAtA-pitA nathI. devonuM A vacana sAMbhaLIne brahmAnA gadheDAnA mukha jevA AkAravALA pAMcamA mukhathI brahmAvaDe roSasahita kahevAyuM ke sarva padArthone jANanArA mArA jIvatA chatAM mahAdevanA mAtA-pitA jANavAmAM AvatA nathI ema koNa kahe che ? kAraNa ke huM jANuM chuM. pachI brahmAe mahAdevanA mAtA-pitA koNa hatA te aMge kahevAnuM zarU karyuM. tethI je jAhera na karI zakAya te jAhera karavAno prAraMbha karavAthI gusse thayelA mahAdeve TacalI AMgaLInA nakharUpI chIpa ane chIpa rUpa talavArano upayoga karIne badhA devasamUhanI samakSa jaldI brahmAnuM gadheDAnA mukha jevuM te mastaka chedI nAkhyuM. A pramANe brahmanuM mastaka chedAI gayuM. bIjAo to kahe che ke- brahmA ane viSNuno potapotAnA mahattva saMbaMdhI vivAda thayo. vivAda karatA te baMne mahAdeva pAse gayA. mahAdeve temane kahyuMH tamArA vivAdathI sayuM, arthAt tame vivAda na karo. tamArA bemAMthI je mArA liMganA aMtane pAmaze te ja tamArA bemAM mahAna che, anya nAno che. tethI viSNu liMganA aMtane pAmavA mATe nIce gayo. te ghaNA vegathI ghaNuM gayo. to paNa te liMganA aMtane na pAmyo. pAtALamAM vaja jevo agni hovAthI pAtALamAM javA mATe asamartha evA tenuM zarIra agninA tApathI kALuM thai gayuM. AthI te pAcho pharIne mahAdevanI pAse Avyo. teNe mahAdevane kahyuMH ApanA liMgano aMta nathI. brahmA to te pramANe ja upara gayo. tenA aMtane na pAmavAthI kaMTALI gayelA teNe liMga ane mastakathI paDatI mALAne prApta karI. mALAne teNe pUchyuM: tuM kyAMthI Ave che ? mALAe kahyuMH mahAdevanA liMga ane mastakathI AvuM chuM. tyAM AvatAM tene keTalo samaya thayo? mALAe kahyuM: cha mahinA thayA. pachI brahmAe kahyuM: huM liMganA aMtane pAmavA mATe gayo, paNa tArA vaDe je mArga cha mahinAthI oLaMgAyo (=javAyo) te ghaNo hovAthI huM kaMTALI gayo chuM. have huM ahIMthI pAcho pharIza. mahAdeva tane tamArA aMge) pUche to tAre sAkSI ApavI. mALAe paNa te svIkAryuM. tethI mALAne laine te mahAdevanI pAse Avyo. AvIne teNe kahyuM huM liMganA aMtane pAmyo chuM. tamane vizvAsa thAya eTalA mATe tyAMthI A mALA lai Avyo chuM. pachI mahAdeve mALAne pUchavuM. mALAe paNa kahyuM ke A kahe che te barobara che. pachI aMtarahita paNa mArA liMgane A be aMtavALuM nizcita kare che. ethI asatya bole che. ema vicArIne gusse thayelA mahAdeve TacalI AMgaLInA nakharUpa kuhADAthI brahmAnA gadheDAnA mukha jevA mastakane chedI nAMkhyuM. mALAne to aspRzya thavAthI zApa Apyo. (2) viSNu AMkhamAM rogavALA thayA te aMge vigata A pramANe saMbhaLAya che. durvAsA maharSie uvarzInI (kAmarAgathI) icchA karI. urvazIe tene kahyuM: jo tame apUrva vAhanathI svargamAM Avo to huM tamane icchuM chuM. durvAsA RSie te svIkAryuM. pachI te viSNunI pAse gayA. viSNue teno satkAra karyo ane AvavAnuM kAraNa pUchyuM. RSie kahyuM huM svargamAM javAne icchuM chuM. tethI Ape patnI sahita baLadanuM rUpa dhAraNa karIne mane rathamAM besADIne svargamAM lai javo. svargamAM jatAM pAchaLa jovuM nahi. viSNue tenA pratyenI bhaktithI ane tenA bhayathI svIkAryuM. RSine svargamAM lai javA mATe cAlyo. pachI tenI patnI lakSmI strI hovAnA kAraNe javA mATe tevI zaktithI rahita hatI. AthI RSie baLadane hAMkavAnA daMDathI lakSmIne vAraMvAra hAMkI=jaladI cAlavAnI preraNA karI. snehathI tene sahana na karatA viSNue RSinI sAme joyuM. svIkAryA pramANe na karavAthI gusse thayelA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka RSie viSNune baLadane hAMkavAnA daMDathI AMkhamAM mAryo. A pramANe viSNu AMkhamAM rogavALo thayo. bIjAo to kahe che ke, ekavAra viSNu nadInA kinAre tapazcaryA karatA hatA. tyAM koi tApasIe snAna karyuM. viSNue vastrothI rahita tenA aMgomAM kAmarAgathI daSTi nAkhI. tApasIe paNa tene oLakhyo. tethI zApa ApIne tene rogayukta AMkhovALo karyo. (3) mahAdevanuM zizna cheDAyuM tenI vigata A pramANe che-dAruvana nAmanA tapovanamAM tApaso vasatA. hatA. ekavAra potAnA saghaLAM alaMkArone paherIne ghaMTAno avAja ane taMbUrAnA zabdothI dizAmaMDaLane kolAhalamaya karatA mahAdeva tApasInI jhuMpaDIomAM bhikSA mATe AvyA. tyAM potAnA darzanathI kAmavikAravALI thayelI tApasIone mahAdeve bhogavI. pachI ekavAra RSioe A vRttAMta jANyo. tethI atizaya gusse thayelA te RSioe zApa ApIne tenA liMgano cheda karyo. tyAM saghaLA lokonA liMgano cheda thayo. tethI prajAnI utpatti baMdha thai. tethI akALe ja prajAno saMhAra na thAo ema vicArIne devoe tApasIne prasanna karyA. tApasoe liMgane pUrve hatuM tevuM ja karI dIdhuM.' pachI loko paNa liMgavALA thayA ane prajotpatti thai. (4) sUrya paNa cholAyo e viSe vigata A pramANe che-sUryanI ratnAdevI nAmanI patnI hatI. tenAthI sUryane yama nAmano putra thayo. sUryanA tApane sahana nahi karI zaktI ratnAdevI potAnA sthAne pratiSThAyAne (potAnA jevI strIne) mUkIne samudranA kinAre jaine ghoDIrUpe rahI. praticchAyAe zanaizvara ane bhadra nAmanA be putrone janma Apyo. ekavAra bahArathI AvelA yame praticchAyAnI pAse bhojana mAgyuM. praticchAyAe bhojana na ApyuM. tethI yame gusse thaine paganI eDIthI tene mArI. praticchAyAe zApathI tenA pagano nAza karyo. yame te vigata pitAne kahI. teNe paNa vicAryuM ke potAnI mAtA A pramANe kevI rIte kare ? tethI cokkasa A enI mAtA nathI. Ama vicAratA sUrye tenI mAtAne ghoDIrUpe joi. tethI sUrye tyAM jaine nahi icchatI paNa tene balAtkArathI ja bhogavI. tyAM be azvina devo utpanna thayA. ratnA devIe roSathI lAla thayelI AMkhothI jovAthI sUryane koDharogavALo karyo. tethI sUrya nirogI thavA mATe dhavaMtarI vaidyanI pAse gayo. vaidya kahyuMH zarIrane cholyA vinA tane Arogya nahi thAya. tethI sUrya zarIrane cholavA mATe devonA suthArane prArthanA karI. teNe kahyuMH tAre sahanazIla thavuM. nahi to tane choDI daiza. teNe kahyuM ema thAo. tethI devonA suthAre sUryane mastakathI AraMbhI be jAnu sudhI cholyo. atizaya pIDita thayelA sUrye sItkAra karyo. tethI devonA suthAre cholavAnuM choDI dIdhuM. A pramANe nahi icchatI strIno bhoga satparuSonA mArgathI alanArUpa che. AnA kAraNe sUrya vipattine pAmyo. - bIjAo A pramANe kahe che. sUrya ghoDIrUpe rahelI potAnI patnIne bhogavIne patnInA pitAne Thapako Apyo. te A pramANe- A tamArI putrI mane choDIne bIjA sthaLe rahe che. patnInA pitAe kahyuMH tamArA zarIranA tApane sahana na karI zakatI A bicArI zuM kare ? tethI jo tamAre enuM prayojana hoya to zarIrane cholAvo. tethI sUrya devonA suthAra pAse gayo. bAkInI vigata pUrvokta pramANe ja che. (5) agnideva paNa badhuM khAnAro thayo e viSe A pramANe kahevAya che - koika RSi potAnI jhuMpaDImAM rahelA agninI bhaktisamUhathI Ahutio vaDe pUjA karato hato. te ekavAra mArI patnInuM tamAre 1. ahIM phaktavAcheDama tyArathI prAraMbhI tathI-viSyatIti tyAM sudhIno artha lakhavo e anucita jAvAthI lakhyo nathI. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka rakSaNa karavuM ema agnidevane kahIne koi kArya mATe bahAra gayo. pachI koika RSie tyAM AvIne agninI samakSa ja RSinI patnIne bhogavI. kSaNavAramAM te RSi Avyo. te iMgita (=mAnasika ceSTA) ane AkAra ( zArIrika ceSTA)ne jANavAmAM kuzaLa hato. AthI teNe mArI patnI parapuruSathI sevAyelI che ema jANI lIdhuM. pachI teNe agnine ane patnIne pUchyuM ke ahIM koNa Avyo hato ? te baMnee kaMi paNa kahyuM nahi. jJAnanA upayogathI teNe jANI lIdhuM ke A upapati (=vyabhicArI) che. rakSaNa karavA yogyanuM rakSaNa na karavAthI ane pULyAno javAba na ApavAthI te agni upara gusse thayo, ane "tuM badhuM bhakSaNa karanAro thA" evo zApa Apyo. tethI agni azuci padArtha vagerenuM paNa bhakSaNa karavAnA svabhAvavALo thayo. agni je koi padArthanuM bhakSaNa kare te badhuM devone prApta thAya che. kAraNa ke agni devonuM mukha che. azuci vagere rasanA AsvAdathI devo kaMTALI gayA. tethI devoe jJAnathI zApano vRttAMta jANI lIdho. pachI devoe AvIne RSine prasanna karavAnuM zarU karyuM. te traSi prasanna na thayo to paNa teNe devonA anusaraNathI (vinaMtithI) agninI sAta jIbha karI. AthI agni saptajilDa (=sAta jIbhavALo) kahevAya che. temAM be jIbhathI te AhutionuM ja bhakSaNa kare che. te Ahutio devone amRtarUpe prApta thAya che. pAMca jIbhathI to sarvanuM bhakSaNa karanArA sthApita karyo. (6) caMdra kalaMkathI yukta banyo teno vRttAMta A pramANe che- caMdra bRhaspatinI pAse bhaNavA mATe gayo. kAraNa ke bRhaspati devono AcArya che. tenA ghare bhaNatA caMdra bRhaspatinI patnIne bhogavI. bRhaspatie te jAyuM. tethI bRhaspatie tene zApa Apyo ke he gurupatnIne bhogavanAra ! tAre sadA kalaMkavALA thavuM. (7) iMdra hajAra yoniothI vyApta zarIravALo A pramANe thayo- gautama muninI ahalyA nAmanI patnI hatI. tenA rUpathI AkarSAyela cittavALA iMdra tenI jhuMpaDImAM pravezIne tenI sAthe kAmakrIDA karI. jhuMpaDInI bahAra gautama muni Avyo. iMdra paNa tenA bhayathI bilADInuM rUpa karIne tenA gharamAMthI nIkaLIne svargamAM gayo. A svAbhAvika bilADo nathI, tethI A koNa che ema vicAratA teNe iMdrane jANyo. tethI gusse thaine zApa ApIne iMdranA zarIramAM hajAra yonio karI. tenA upabhoga mATe potAnA chAtrone mokalyA. muni na AvyA, arthAtu pote tenA upabhoga mATe na gayA. devoe gautama munine prasanna karyA. AthI munie yonionA sthAne AMkho karI nAkhI. (AthI ja iMdra sahasA=hajAra AMkhavALo kahevAya che.). (8) brahmA cAramukhavALo A rIte thayo-brahmA moTA udyAnamAM tapazcaryA karI rahyo che. tene kSobha pamADavA mATe tala tala jeTaluM rUpa laine tilottamA nAmanI apsarA karI. AthI tene ane bIjI paNa apsarAone brahmAnI pAse mokalI. temaNe brahmAnI samAdhino bhaMga karavA mATe pUrvAbhimukha beThelA brahmAnI AgaLa gIta-nRtya vagere bhakti karI. tyAM brahmAnI AMkho ane mana (amArA pratye) AkarSAyelA che ema joine apsarAoe dakSiNa tarapha jaine te ja pramANe karyuM. te samAdhithI bhraSTa thai gayo hovA chatAM lajjA ane mAnanA kAraNe apsarAonI sanmukha thavA asamartha thayo. AthI teNe apsarAonI tarapha bIjuM mukha karyuM. e pramANe apsarAo pazcima tarapha gai eTale brahmAe trIjuM mukha karyuM. apsarAo uttara tarapha gai eTale brahmAe cothuM mukha karyuM. apsarAo upara gai eTale brahmAe gadheDAnA jevuM pAMcamuM mukha karyuM. A pramANe brahmA pAMcamukhavALo thayo. mahAdeve gadheDA jevuM mukha chedI nAMkhyuM eTale brahmA cAramukhavALo thayo. (9) viSNu ThIMgaNo A pramANe thayo-bali nAmanA dAnavane bAMdhavA mATe viSNue ThIMgaNA thaine Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka rahevA mATe mAtra traNa pagalA jeTalI bhUmi tenI ja pAse mAgI. balie te svIkAryuM. balie traNa pagalA jeTalI jamIna ApI eTale traNa pagalAthI viSNue traNe lokane potAnA adhikAramAM lai lIdhA. AthI sthAna rahita banelA baline pAtALamAM nAkhyo. (10) prazna- caMdra kSayavALo (=kramazaH kSINa banato) kevI rIte thayo ? uttara- dakSa (muni)nI sattAvIza putrIo hatI. temane caMdra paraNyo. te strIomAM caMdra rohiNImAM Asakta thayo. apamAnita thayelI bIjI strIoe pitAne jaNAvyuM. pitAe zApa ApIne caMdrane kSayavALo (=kramazaH kSINa banato) karyo. pachI devothI prasanna karAyelA dakSe kRpA karIne ekapakSamAM vRddhimAna karyo. (11) sarpo be jIbhavALA thayA te A pramANe-devoe kSIrasamudranuM maMthana karIne amRta utpanna karyuM. te amRtanA kuMDo bharyA ane ghAsathI DhAMkI dIdhA. tenuM rakSaNa karavAno adhikAra sApone soMpyo. tethI ekAMta jANIne sarpoe amRta pIvAnuM zaru karyuM. tethI ghAsa vaDe temanI jIbha be vibhAgamAM karAi. A viSe bIjAo to kahe che ke, amRtapAnamAM pravRtta thayelA temanI jIbhano iMdra vaja pheMkIne bheda karyo. (tethI be jIbha thai.) (12) rAhunuM mAtra mastaka rahyuM te saMbaMdhI vRttAMta A pramANe che- devoe amRtanA kuMDo bharyA. viSNune tenI rakSA karavAno adhikAra soMpyo. pachI viSNu anya kAryamAM vyAkSipta (vyasta) hatA tyAre rAhue amRta pIvAnuM zarU karyuM. viSNue rAhune amRta pIto joine cakra pheMkIne tenA mastakane chedI nAkhyo. amRta pIdhuM hovAthI tenuM mastaka ajara amara banyuM. brahmAnuM mastaka chedAyuM vagere be zlokonuM vyAkhyAna karyuM. tathA-"jeno traNa bhuvanamAM saMyama prasiddha thayo che te A zaMkara kAmadeva vaDe ame jitAyelA chIe e kAraNathI priyAnA hAthane potAnA hAthathI paritADana karato ( dabAvato) ane priyAnA virahathI kAyara banelo hamaNAM zarIrathI priyAne dhAraNa kare che. AnAthI jene hAsya utpanna thayuM che tevo kAmadeva jaya pAme che." tathA- "jo dizA e ja vastro che to ene dhanuSanuM zuM prayojana che? tathA zastrathI sahitane bhasmanuM zuM prayojana che ? have jo bhasma che to strI zA mATe che ? jo strI che to kAma upara dveSa kema kare che ? A pramANe potAnA svAmInI A paraspara viruddha ceSTAne joto bhUMgI (=mahAdevano sevaka) komaLa sirAomAM jAmI gayelA melavALA (athavA ghaTTanazothI kaThora banelA) ane jemAM mAtra hADakAM bAkI rahyAM che evA zarIrane dhAraNa kare che." (1-2). evamapAyApagamAtizayadvAreNa mahAdevatvamuktam / atha guNAtizayapratipAdanatastadevAhayo vItarAgaH sarvajJo, yaH zAzvatasukhezvaraH / kliSTakarmakalAtItaH, sarvathA niSkalastathA // 3 // yaH pUjyaH sarvadevAnAM, yo dhyeyaH sarvayoginAm / yaH sraSTA sarvanItInAM, mahAdevaH sa ucyate // 4 // 1. jeno traNa bhuvanamAM saMyama prasiddha thayo che e kathana kaTAkSamAM karyuM che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 16 1-mahAdeva aSTaka vRttiH-'yo vItarAgaH sa mahAdeva ucyate' iti kriyA sarvatra yojyaa| tatra 'ya' iti anirdiSTanAmA 'vi' iti vizeSeNa ito naSTo rAgaH prema yasya sa 'vItarAgaH', dveSakSaya eva sati rAgakSayo bhavatIti vItadveSa ityapi draSTavyam / tathA sarvaM samastaM dravyapradezaparyAyarUpaM vastu jAnAti vizeSagrahaNataH samastAvaraNakSayAvibhUtakevalasaMvedanenAvabudhyata iti 'sarvajJaH' / sarvajJatvAMvyabhicAritatvAt sarvadarzitvasyeti sarvadarzItyapi dRzyam / nanu rAgadveSamohAbhAvaH prAk pratipAdita eva, tatpratipAdane ca vItarAgatvasarvajJatve avagate eva tatsvarUpatvAdetayoriti kimiha vItarAgatvasarvajJatvopAdAnena ? iti / atrocyate- yata eva rAgAdayo na santyata eva vItarAgaH sarvajJazcAyaM () ityevaM hetuphalabhAvena "malakSayAtpItavarNaprakarSavatkanakam" ityAdinyAyena guNAtizayavivakSaNAdadoSaH, evaMvidhanyAyasya vAkyeSu sadbhistatra tatrAzritasya darzanAcca iti / athavA kaicidvairAgya jJAnAdayaH prAkRtA iSyante, te ca kaivalyAvasthAyAM prakRteviyuktatvAdvinivartante iti tanmatavyapohArthatvAdadoSaH / tathAhi- jJAnavairAgyAdayazcaitanyasvabhAvAzcaitanyaM cAtmano rUpaM "caitanyaM puruSasya svarUpamiti vacanAt" iti kathaM tannivRttiH / anye punarAcAryAH yasya saMklezajanana ityAdizlokadvayamarhacchadmasthAvasthAmAzritya vyAkhyAnti / yataH saMklezajananAni rAgAdivizeSaNAni tasyAmevAvasthAyAM vyavacchedaphalAni bhavanti / tathAhi-yasya saMklezajanana eva rAgo nAsti zamedhanadavAnala eva ca dveSaH sajJAnacchAdanAzuddhavRttakAraka eva ca moho nAsti na punaH sattAgatatatkarmadalikarUpo'pi, sa mahAdeva iti / yo vItarAga ityAdi tu bhavasthakevalinamAzrityeti / nanu mahattvaM chadmasthAvasthAyAmanucitaM tato mahattarAvasthAntarasya sadbhAvAt / naivam / evaM hi siddhatvalakSaNasya mahattamAvasthAntarasya sadbhAvAt kevalino'pyamahattvaprasaGga iti / anyathA vA kathaJcidapaunaruktyaM bhAvanIyam / iha ca vItarAgagrahaNena sarAgAdInAM mahAdevatvapratiSedha uktaH / tatra ca bhAvanA praagupdrshitaa| sarvajJa ityanena ca kapilasya mahAdevatvamapAkRtam, tasya ca tanmatenaiva sarvajJatvAsambhavAt / tathAhi "buddhyadhyavasitamarthaM puruSacetayate" iti tanmatam / buddhazca prakRtivikAratayA kaivalyAvasthAyAM prakRtinivRttI nivRttatvAt padArthamAtracetanApi tasya na syAt kiM punaH sarvajJatvam / na caiSa pakSo jyAyAn, cetanAtmakapuruSAbhyupagame hi cetanAvyAghAtakAriprakRtiviyoge puruSasya sarvajJatvenaivAbhyupagantuM yuktatvAditi // ___ tathA anenaiva buddhasyApi mahAdevatvaM kiJcijjJatvAnnivAritam / yadAhustacchiSyakA:-"sarvaM pazyatu vA mA vA, iSTamarthaM tu pazyatu / kITasaGkhyAparijJAnaM, tasya naH kvopayujyate // 1 // " iti / kiJca kiJcitatvamapi tasya na ghaTate, ekasyApyarthasya sakalasvaparaparyAyavizeSitasyAsarvajJatvena jJAtumazakyatvAt / yata Aha-"eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH, sarve bhAvAH sarvathA tena dRSTAH / sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTA, eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH // 1 // " atha sarvajJo na saMbhavatyeva sattAsAdhakapramANAgrAhyatvAttasya zazaviSANavat / yadAha-sarvajJo'sA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 17 1-mahAdeva aSTaka viti hotat, tatkAlairapi bodhRbhiH / tatjJAnajJeyavijJAna-zUnyairjJAtuM na zakyate // 1 // " iti / naivam, sattAsAdhakapramANAgrAhyatvasyAsiddhatvAt / tathAhi-ye apacayadharmANaste atyantakSayiNo'pi saMbhavanti, yathA sAmagrIvizeSAdvasra(ddhema)ratnamalAdayaH / apacayadharmakaca jJAnAvaraNAdayaH, ataH sarvathAkSayiNo'pi saMbhavanti iti / teSAM cAtyantApacaye sarvajJatvAdayo bhavantyeva / na ca jJAnAvaraNAdInAmapacayadharmatvamasiddham / svasantAne'pi jJAnAderupacayavizeSAnubhUtyA tadAvaraNApacayavizeSasya siddheriti / uktaM ca "doSAvaraNayohAni-niHzeSAstyatizAyanAt / kvacidyathA svahetubhyo, bahirantarmalakSayaH // 1 // " tathA ya ete bandhamokSaparalokAdayo'tIndriyA bhAvAste kasyApi pratyakSA anumAnagocaratvAt, yathA agnyAdayA iti / uktaM ca"sUkSmAntaritadUrArthAH, pratyakSAH kasyacidyathA / anumeyatvato'gnyAdi-riti sarvajJasaMsthitiH // 1 // " iti / evaM ca tajJAnajJeyavijJAnazUnyairapyanumAnenAvagamyate'sau, acaturvedinA caturvedIveti // ___tathA 'yaH zAzvatasukhezvaraH' kriyA pUrvavat / punaryacchabdopAdAnamavasthAvizeSopadarzakam / ayamabhiprAyaH vItarAgatvaM sarvajJatvaM ca rAgAdikSayAdAvirbhUtaM bhavasthakaivalyAdyavasthAyAM mahattvakAraNam, zAzvatasukhezvaratvAdi tu vizeSaNatrayaM bhavAtItAvasthAyAM mahattvakAraNamiti / tatra zazvannityaM bhavatIti zazvatam / tacca tatsukhaM ca nirvANajanitAnandarUpam, aparasya zAzvatatvAnupapatteriti zAzvatasukham / tasya IzvaraH svAmI svayaM tatprAptatvAt 'shaashvtsukheshvrH'| nanu sarvasyApi vastunaH kSaNikatvAt kathaM sukhasya zAzvatatvam / atrocyate-na hi sarvathA vastunaH kSaNikatvamutpAdavinAzadhauvyarUpatvAt / iha ca bahu vaktavyaM tattu paJcadazASTakAdavaseyamiti / na ca tathAbhUtasukhasyAsaMbhava eva sukhAvaraNasyApacayadarzanenAtyantikasyApi tadapacayasya sambhAvyamAnatvAditi ca pUrvamuktaprAyamiti / anena ca vizeSaNena pratikSaNakSayAghrAtavastuvAdiparikalpitadevasya mahattvavyudAsaH / tanmatena evaMvidhasukhAdyabhAvAt tadabhAve ca mahattvasya kalpanAmAtratvAditi / tathA kliSTAH klezasvarUpabhavahetutvena klezikA yAH karmakalA jJAnAvaraNAdyaSTaprakArakarmAMzAstebhyo 'tIto'peto yaH sa 'kliSTakarmakalAtItaH' / anena ca ye manyante "jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvAgacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // 1 // " iti tatsammatadevasya mahattvavyudAsaH / kliSTakarmakalAbhAve hi bhavAvatArAsambhavAt / Aha ca-"ajJAnapAMzupihitaM, purAtanaM karmabIjamavinAzi / tRSNAjalAbhiSiktaM, muzcati janmAGka(nta)raM jantoH // 1 // " azubhasvarUpabhavAvatAriNazca svakIyatIrthanikArAsahiSNoH prAkRtasyeva kIdRzaM mahattvamiti // ____tathA 'sarvathA' sarvaiH prakArai 'niSkalaH' sarvazarIrAvayavavirahitastadabhAve hi sukhasambhavaH / yadAha- "zarIramanasorabhAve duHkhAbhAvaH" / sazarIratvena ca duHkhasaMbhave kIdRzaM mahattvam / anena ca ye zarIrato'sya mahattvaM pratipannAH "vizvatazcakSuruta vizvato mukho vizvato bAhuruta vizvataspAt" ityetasya vAkyasya zrUyamANArthAbhyupagamAttanmataM vyudastamevaMvidhasyAsambhavAttadasambhavaca vizvasya sarvatazcakSuSaiva vyAptatvAttadanyeSAmavayavAnAmanAdhAratvenAbhAvaprasaGgAttaireva vAkyAntareNAnyathAvidhasya mahattvAbhidhAnena svamatavirodhAcca / Aha ca-"apANipAdo hyamano (javano) grahItA, pazyatyacakSuH sa zRNotyakarNaH / sa vetti vivaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 18 1-mahAdeva aSTaka na ca tasya vettA, tamAhuragryaM puruSaM mahAntam // 1 // " ____ anye tu vyAkhyAnti-kliSTakarmakalAtIto ghAtitaghAtikarmA bhavasthakevalI, sarvathA niSkalaH kSINabhavopagrAhikarmA siddhakevalIti / 'tathA' iti vizeSaNasamuccaye // tathA 'yaH pUjyo''bhyarcanIyaH 'sarvadevAnAM' niHzeSabhavanapatyAdInAM, vItarAgatvAdiguNayukto hi pUjyata eva devAdibhiH, tatpUjyatvenaiva ca tatpratimAnAmapi pUjanIyatvam / athavA sarve'khilA hariharAdayo devAH stutyA yeSAM taddadarzanapratipannAnAM samUhApekSayA te sarvadevA bauddhAdayasteSAM yaH pUjyaH / yataste nijaM nijaM zAstAraM pUjayanto'pyuktalakSaNaM mahAdevameva pUjayanti / tathAhi-tadupadezAt svargApavargasaMsargo bhaviSyatIti manyamAnAstamarcayanti / upadezacopeyAvisaMvAdI, tatparijJAne vItarAgadveSatve ca satyeva bhavati nAnyathA, tatazca sarvajJatvAdiguNamadhyAropya svazAstari taM pUjayanti iti / ataH paramArthataH sa eva pUjito bhavatIti, tataH suSThUktaM 'yaH pUjya: sarvadevAnAmiti' / tathA 'yo dhyeyaH' dhyAtavyaH, 'sarvayoginAM' niHzeSAdhyAtmacintakAnAM, yogino'pi hi vItarAgatvAdiguNagauravopagatameva dhyAyanti, tathAvidhazcoktaprakAreNArhaneveti // tathA 'yaH sraSTA' utpAdakaH prakAzanadvAreNa 'sarvanItinAM' sAmastanaigamAdinayAnAM sAmAdinItInAM vA / na ca RSabheNaiva sAmAdayo lokavyavahArArthaM nItayaH sRSTA iti sa eva mahAdevo na tvajitAdaya iti vAcyaM, sarvasya vAgviSayasya pUrvagatazruteH tairapyupadarzitatvAtte'pi nItisraSTAra eveti / 'mahAdevaH sa ucyate' iti vyAkhyAtameva / athaitatpUrvamuktamapi punaH kasmAdabhihitam ? atrocyate-sarvabhAvAnAM dvividhaM svarUpaM vyAvahArikaM pAramArthikaM ceti / tatra pAramArthikamahAdevatvakhyApanArthamidamuktamiti // 3-4 // guNothI mahAdevanuM svarUpa A pramANe apAyApagama atizaya dvArA (=doSonA abhAva dvArA) mahAdevanuM svarUpa kahyuM. have guNonI utkRSTatAnuM pratipAdana karavA dvArA mahAdevanA svarUpane ja kahe che | zlokArtha- je vItarAga che, sarvajJa che, je zAzvata sukhanA svAmI che, kliSTa karmonI kaLAothI (=hAthI) 3ta cha, sarva 2 na cha (=zarIranA sapanA avayavothI rahita cha), he sarva vone pUnya che, je saghaLA yogIone (=adhyAtmaciMtakone) dhyAna karavA yogya che, je sarva nItionA sakhA che, te mahAdeva DevAya che. (3-4) TImArtha-vIta -no / (=prema) vizeSathI naSTa yo che te vAta deSano kSaya thathe chate ja rAgano kSaya thAya che mATe ahIM vItaSa e pramANe paNa samajavuM. sarvajJa- dravya-pradeza-paryAyarUpa sarva vastune sarva AvaraNanA kSayathI pragaTa thayelA kevalajJAnathI vizeSa bodhapUrvaka je jANe te sarvajJa. sarvadarzipaNuM sarvazapaNAnI sAthe ja rahetuM hovAthI sarvadarzI e pramANe paNa samajavuM. prazna--Sa-moino mamA pUrva yo 4 cha, bhane tena thanathI vaat|5j bhane sarvaza5j jaNAi ja jAya che. kAraNa ke vItarAgapaNuM ane sarvazapaNuM rAga-dveSa-mohanA abhAvarUpa ja che. AthI ahIM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka vitarAgapAno ane sarvazapaNAno ullekha karavAthI zuM ? arthAt ullekha karavAnI jarUra nathI. uttara- rAgAdi doSo nathI ja tethI A (=mahAdeva) vItarAga ane sarvajJa che e pramANe hetu-phala bhAvathI guNonA utkarSanI vivakSA hovAthI koi doSa nathI. (rAgAdi doSono abhAva e hetu che ane vItarAgapaNuM phala che. sarvajJapaNAnI apekSAe vItarAgapaNuM hetu che ane sarvajJapaNuM phala che. Ama hetu-phalano bhAva che.) A viSe "maLanA kSayathI suvarNa pItavarNanA prakarSavALuM thAya che." ityAdi nyAya che. (ahIM malakSaya hetu che ane suvarNamAM pItavarNano prakarSa phala che.) sajjanone vAkyomAM tyAM tyAM Azraya pAmelA (=rahelA) AvA prakAranA nyAyanuM darzana thatuM hovAthI paNa AmAM koi doSa nathI. kevalya avasthAmAM jJAnAdi nivRtta thatA nathI. A athavA koika vairAgya ane jJAna vagere guNo prakRtinA che ema mAne che. te guNo kevalya avasthAmAM prakRtino viyoga thavAthI nivRtta thAya che=jatA rahe che. AvA koikanA matanuM khaMDana karavA mATe hovAthI koi doSa nathI. te A pramANe-jJAna-vairAgya vagere guNo caitanyanA svabhAvo che, ane "cetanya puruSanuM svarUpa che" evA vacanathI caitanya AtmAnuM svarUpa che. AthI jJAna vagere guNa AtmAmAMthI kevI rIte nivRtta thAya? arthAt na thAya. anya AcAryo "yatha saMvananano." ityAdi be zlokonI arihaMtanI chabastha avasthAne AzrayIne vyAkhyA kare che. kAraNa ke rAga vagerenA "saMvaganano' vagere vizeSaNo chadmastha avasthAmAM ja vyavaccheda phalavALA che. te A pramANe- jene saMklezajanaka ja rAga nathI, jene upazama rUpa kASTha mATe dAvAnala samAna ja leSa nathI, jene sajJAnane AvaranAra (=rokanAra) ane azuddha vartana karAvanAra ja moha nathI, nahi ke sattAmAM rahelA rAgAdinA karmadaliko paNa nathI, arthAt rAgAdinA karmadaliko sattAmAM rahelA che, te mahAdeva che. " vItarA: ityAdi be zloko bhavastha kevalIne AzrayIne che. pUrvapakSa- chadmastha avasthAmAM arihaMtanuM mahattva batAvavuM e ucita nathI. kAraNa ke arihaMtanI enAthI paNa adhika mahattvavALI avasthA che. uttarapakSa- tamAruM kathana barobara nathI. e pramANe to siddhAvasthArUpa anya mahattama avasthA hovAthI kevalInuM paNa mahattva na rahevAno prasaMga Ave. athavA bIjI koika rIte apunarukti vicAravI. ahIM vItarAga zabdano ullekha karIne rAgAdithI yukta puruSamAM mahAdevapaNAno niSedha kahyo che. temAM (=rAgAdithI yukta puruSa mahAdeva nathI e viSayamAM) bhAvanApUrve jaNAvI che. kapilamAM mahAdevapaNAno niSedha sarvajJa zabdano ullekha karIne kapila (=sAMkhya zAstranA praNetA)mAM mahAdevapaNAno niSedha karyo. kAraNa ke tenA matathI ja tenAmAM sarvajJapaNAno asaMbhava che. te A pramANe-"buddhie jANelA padArthane puruSa jANe che" evo teno mata che. buddhi prakRtino vikAra che. AthI kevalya avasthAmAM prakRtinI nivRtti thatAM buddhi nivRtta thAya 1. I QzikA (=brahmAnuM mastaka chedAyuM) ityAdi be zlokothI. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 20 1-mahAdeva aSTaka che. AthI puruSamAM padArtha mAtranI cetanA =jJAna) paNa na hoya, to pachI sarvazapaNuM kyAMthI hoya ? A pakSa zreSTha nathI. kAraNa ke cetana svarUpa puruSano svIkAra karyo chate cetanAmAM bAdhA karanArI prakRtinA viyogamAM puruSane sarvajJa tarIke ja svIkAravAnuM yukta che. buddhamAM sarvApaNAno niSedha tathA sarvajJa zabdanA ullekhathI ja buddhanA paNa mahAdevapaNAno niSedha karyo che. kAraNa ke buddha kaMika jANanAro che. (badhuM jANanAro nathI.) tenA ziSyo kahe che ke-"izvara saghaLA padArthone jANe ke na jANe, paNa iSTatattvane ( mokSane ane mokSanA upAyane) jANo eTaluM basa che. izvaranuM kIDAonI saMkhyA saMbaMdhI jJAna amane kyAM upayogI che ? arthAt kyAMya upayogI nathI." (sAdvAdamaMjarI zloka 1nI TIkAmAM) vaLI tenuM kaMika jANavApaNuM paNa ghaTatuM nathI. kAraNa ke sakala sva-para paryAyothI vizeSa karelA eka paNa padArthane sarvajJapaNA vinA jANavAnuM azakya che. jethI kahyuM che ke-"jenAthI eka padArtha badhI rIte jaNAyo che te ja sarvane badhI rIte jANe che. jeNe badhA padArthone badhI rIte jANyA che te ja ekane badhI rIte jANe che.' pUrvapakSa- sarvajJano saMbhava ja nathI. kAraNa ke sarvajJanI vidyamAnatAnA sAdhaka pramANothI te jANI zakAya tevo nathI. konI jema ? sasalAnA ziMgaDAnI jema. kahyuM che ke "sarvazanA jJAnathI jANavA yogya padArthanA zAnathI rahita evA tatkAlIna (=sarvazanA kALamAM thayelA) paNa bodha karanArA puruSo "A sarvA che' ema jANavA samartha nathI." uttara paNa tame kahyuM te barobara nathI. kAraNa ke sarvajJanI vidyamAnatAnA sAdhaka pramANothI te jANI zakAya tevo nathI evo je hetu Apyo te hetu asiddha che. te A pramANe- je padArtho hAninA svabhAvavALA (alpa kSaya pAmavAnA svabhAvavALA) che te padArtho saMpUrNa kSayavALA paNa saMbhave che. jema ke-sAmagrIvizeSathI vastra ane ratnanA maLa vagereno alpa kSaya thAya che to saMpUrNa kSaya paNa thAya che. jJAnAvaraNa vagere hAninA svabhAvavALA che, ethI temano sarvathA kSaya paNa saMbhave che. temano sarvathA kSaya thaye chate sarvazapaNuM vagere thAya ja che. jJAnAvaraNa vagereno hAnisvabhAva asiddha nathI, arthAt siddha che. kAraNa ke potAnA pravAhamAM paNa jJAnAdinA upaca vizeSanI (=vRddhivizeSanI) anubhUti thavAthI jJAnAdinA AvaraNanA hAnivizeSanI siddhi thAya che. kahyuM che ke"doSa ane AvaraNanI atizayapaNe hAni thavAthI saMpUrNa hAni thAya che. jemake, kyAMka potAnA hetuothI bAhya ane AMtarika mAlano sarvathA kSaya thAya che." tathA "je A baMdha-mokSa-paraloka vagere atIndriya ( iMdriyothI na jANI zakAya tevA) padArtho che te anumAnano viSaya hovAthI (=anumAnathI jANI zakAtA hovAthI) koikane pratyakSa che. jema ke agni vagere. (agni vagere anumAnathI jANI zakAya che mATe koikane pratyakSa che. tema paraloka vagere anumAnathI jANI zakAtA hovAthI koikane pratyakSa che.) kahyuM che ke-"sUma, AMtare rahelA ane dUra rahelA padArtho koikane pratyakSa che. jemake-anumAnathI jANI zakatA hovAthI agni vagere padArtho koikane pratyakSa che. A pramANe sarvAnI sattA=vidyamAnatA che." * 1. no paf gAipha saddharAja je sarSa gALaze paf nAipha je ekane jANe che te sarvane jANe che, je sarvane jANe che te ekane jANe che. (AcArAMga prazna.. 3. u.4). 2. ahIM doSa zabdathI mohanIya karmanA udayathI thanArA rAgAdi doSo samajavA. AvaraNa zabdathI jJAnAvaraNa vagere samajavuM. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa. 1-mahAdeva aSTaka te A pramANe sarvajJanA jJAnathI jANI zakAya tevA padArthonA jJAnathI rahita puruSothI paNa anumAna vaDe sarvajJa jANI zakAya che, acaturvedIthI caturvedI jANI zakAya che tema, arthAt je cAra vedono jANakAra nathI te cAra vedonA jANakArane jANI zake che tema. je zAzvata sukhanA svAmI che- ahIM "je' zabdano ullekha avasthAvizeSane batAvanAra che. ahIM abhiprAya A che- rAgAdinA kSayathI pragaTa thayelA vItarAgatA ane sarvajJatA bhavastha kevalya avasthAmAM mahattvanuM kAraNa che. zAzvata sukhanA svAmI vagere traNa vizeSaNo bhavAtIta avasthAmAM mahattvanuM kAraNa che. je nitya rahe te zAzvata. zAzvata je sukha te zAzvata sukha. A zAzvata sukha nirvANathI utpanna thayela AnaMdarUpa che. bIjAone (=nirvANa nahi pAmelAone, arthAt siddha sivAya bIjAone) zAzvata sukha ghaTI zakatuM nathI. mahAdeva svayaM zAzvata sukhane pAmelA hovAthI zAzvatasukhanA svAmI che. prazna- saghaLI ya vastuo kSaNika hovAthI sukha zAzvata kevI rIte hoya ? uttara- vastu sarvathA (=ekAMte) kSaNika nathI. kAraNa ke dareka vastu utpAda-vinAza-dhrauvya svarUpa che. ahIM ghaNuM kahevA yogya che. te paMdaramAM aSTakamAMthI jANI levuM. tevA prakAranA sukhano (zAzvata saMpUrNa sukhano) asaMbhava ja che ema na kahevuM. kAraNa ke sukhAvaraNanI thoDI hAni thatI jovAmAM AvatI hovAthI tenI saMpUrNa paNa hAni saMbhave che. A pramANe pUrve ghaNuM kahyuM che. buddhanA mahattvano niSedha zAzvata sukhanA svAmI e vizeSaNathI vastu dareka kSaNe kSayathI yukta che, arthAt dareka vastu pratikSaNa vinAza pAme che, ema kahenAra parikalpita devanA mahattvanuM khaMDana karyuM. kAraNa ke tenA mate AvA prakAranuM sukha vagere nathI. AvA prakAranA sukha vagerenA abhAvamAM devanuM mahattva kalpanA mAtra che. avatAra lenAra devanA mahattvano niSedha kliSTa karma kaLAothI (=karma bhedothI) rahita che - kliSTa eTale kleza (=pIDA) ApanAra. jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranI karma kalAoHkarmabhedo duHkha ApanAra che. kAraNa ke te karmabhedo duHkha svarUpa bhavanuM kAraNa che. mahAdeva AvI kliSTa karmakaLAothI rahita che. dharmatIrthanA kartA zAnIo mokSamAM jaine jo potAnA tIrthano tiraskAra ( parAbhava) thato hoya to (tene aTakAvavA) pharI paNa saMsAramAM Ave che." (sAdvAda maMjarI zloka-1) Ama keTalAko mAne che. AvuM mAnanArAonA devanA mahattvanuM "kliSTa karmakaLAothI rahita che" evA vizeSaNathI khaMDana karyuM. kAraNa ke kliSTa karmakaLAonA abhAvamAM saMsAramAM avatArano asaMbhava che. kahyuM che ke-"ajJAna rU5 dhULathI DhAMkeluM, prAcIna, avinAzI ane tRSNArUpa jalathI siMcAyeluM karmarUpa bIja janmarU5 aMkurane mUke che=utpanna kare che." azubha svarUpa bhavamAM avatAra lenArAo ane potAnA tIrthanA tiraskAra sahana na karanArAonuM prAkRta (=sAdhAraNa) puruSanI jema mahattva kevuM hoya ? zarIranA kAraNe mahAdevanA mahattvano niSedha sarva prakAre niSThala che- zarIranA sarva aMgothI rahita che. tenA abhAvamAM ja sukhano saMbhava che. kahyuM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka che ke-"zarIra-mananA abhAvamAM duHkhano abhAva che." zarIrathI sahita hovAthI duHkhanA saMbhavamAM devanuM mahattva kevuM hoya ? "saghaLA sthaLe izvaranI cahyuM che. saghaLA sthaLe izvaranuM mukha che, saghaLA sthaLe izvaranA bAhu che, saghaLA sthaLe izvaranA caraNo che." (zukla yajurveda mAdhyandina saMhitA-adhyAya-17 maMtra 19) AvA prakAranA A vAkyano je pramANe artha saMbhaLAi rahyo che te pramANe arthano svIkAra karavAthI jeoe zarIrane AzrayIne mahAdevanA mahattvane svIkAryuM che temanA matanuM "zarIranA sarva aMgothI rahita che." evA ullekhathI khaMDana karyuM. kAraNa ke AvA prakAranA mahAdevano asaMbhava che. kAraNa ke vizva badhI tarapha mahAdevanI cakSuthI ja vyApta hovAthI tathA cakSu sivAya anya aMgo AdhArathI rahita thavAthI temanA abhAvano prasaMga Ave. tathA te ja aMgothI anya vAkyathI bIjA prakAranA devanuM mahattva kahevAthI svamatanI sAthe virodha Ave. kahyuM che ke-"je hAtha-pagathI rahita che, mana vinA jANe che, cakSu vinA jue che, kAna vinA sAMbhaLe che, te vizvane jANe che, tene koi jANatuM nathI. tene mukhya ane mahAna puruSa kahe che." bIjAo to A pramANe vyAkhyA kare che- "kliSTa karmakaLAothI rahita' e vizeSaNathI jemaNe ghAtakarmono ghAta karyo che tevA bhavastha kevalI jANavA. "sarva prakAre niSkala" e vizeSaNathI jemanA bhavopagrAhI karmono kSaya thai gayo che tevA siddha kevalI jANavA.' sarva devone pUjya che- je bhavanapati vagere saghaLA devone pUjya che. vItarAgatA vagere guNothI yukta deva devo vagerethI pUjAya ja che. devapUjya hovAthI ja tenI pratimAo paNa pUjya che. athavA sarvativAnA padano bIjI rIte artha A pramANe che- te-te darzanano svIkAra karanArA jemane viSNu ane mahAdeva vagere saghaLA devo stuti karavA yogya che te sarvadevo, arthAt pote svIkArelA te te devone pUjanArA jIvo ja ahIM savAnAm padathI vivalita che. tevA jIvo samUhanI apekSAe bauddho (=buddhane pUjanArA)vagere che. temane je pUjya che te mahAdeva che. kAraNa ke boddho vagere potapotAnA upadezakone pUjatA hovA chatAM jenuM lakSaNa (hamaNAM ja) kahyuM che te mahAdevane ja pUje che. te A pramANe - buddha vagerenA upadezathI svarga-mokSano saMbaMdha (=varga-mokSanI prApti) thaze ema mAnatA teo tene (=potapotAnA upadezakane) pUje che. upadeza upeyano (sAdhyano) avisaMvAdI ( virodhathI rahita) hovo joie. upayanuM jJAna hoya ane vItarAgapaNuM-vItaSapaNuM hoya to ja upadeza upeyano avisaMvAdI bane. anyathA na bane. tethI potapotAnA upadezakone pUjanArAo potAnA upadezakamAM sarvajJapaNuM vagere guNano adhyAropa karIne (=guNa che ema mAnIne) tene pUje che. AthI paramArthathI (januM lakSaNa hamaNAM kahyuM che) te mahAdeva ja pUjita thAya che. AthI "je sarvadevone pUjya che" ema je kahyuM che te barobara kahyuM che. je saghaLA yogIone dhyAna karavA yogya che- saghaLA adhyAtmaciMtakone dhyAna karavA yogya che. yogIo paNa vItarAgatA vagere guNonA gauravathI yuktanuM ja dhyAna kare che. tevA deva to ukta rIte arihaMta ja che. je sarvanItionA aSTA che- sraSTA eTale batAvavA dvArA utpAdaka. sarvanItio eTale naigama vagere saghaLA nayo, athavA sAma-dAma-daMDa bhedarUpa sarva nItio. batAvavA dvArA je sarvanItionA utpAdaka che te mahAdeva che. pUrvapakSa- RSabhadeva ja lokavyavahAra mATe sAma vagere nItinA sA che. AthI te ja mahAdeva che, ajitanAtha vagere mahAdeva nathI. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka uttarapa- Ama na kahevuM. kAraNa ke vANIno viSaya evuM pUrvagata saghaLuM zrata ajitanAtha Adie paNa batAvyuM hovAthI teo paNa nItibhraSTA che. ___ - bhAvanu 2135 pUrva (=5341-5190 9405i) 46j stu di 2 (-yothA 905mai) bho ? uttara- sarva padArthonuM svarUpa vyAvahArika ane pAramArthika ema be prakAranuM che. temAM pAramArthika mahAdevapaNAne jaNAvavA mATe A (pharI) kahyuM che. (mahA vItarAga 56thI 22 ta hevo, sarvajJa 56thI sadhyazana elu pida tathA baudarzana apata yuddha, zazvatasukhezvara 56thI kSausI yuddha, kliSTakarmAtIta 56thI izathI avatAra denaa| vo, nirNana padathI jeo samasta jagatane mahAdevanA cakSu ane mukha vagere zarIranA avayavothI pUrNa (vyApta) mAne cha temanA heva, mahAdeva nathI mema sUyita 42vAma bhAvyuM cha.) (3-4) adhikRtamahAdevaM lakSaNAntareNa lakSayitumAhaevaMsavRttayuktena, yena zAstramudAhRtam / zivavartma paraM jyoti-strikoTIdoSavarjitam // 5 // vRttiH- 'evam' iti anantaroktaprakAraM yatsavRttamaninditavartanaM rAgadveSakSayakAraNAdikaM bhavAvasthocitaM na punaH zAzvatasukhezvaratvAdi siddhAvasthocitaM, siddhAvasthAyAM zAstrodAharaNAbhAvAt, tena yuktaH saMgato yo'sau 'evaM sadvRttayuktaH' tena devatAvizeSeNa, 'yena' anirdiSTanAmnA, ziSyante padArthA aneneti 'zAstra'mAgamaH, 'udAhRtaM' praNItam / kimbhUtamityAha-zivasya mokSasya vardeva vartma panthAH 'zivavartma' / tathA 'param' ananyasAdhAraNaM, 'jyotiriva' jyotiH pradIpo mahAmohatamaHpaTalapratihatipratyalatvAt / tathA tisRSu koTISu AdimadhyAntalakSaNazAstravibhAgeSu ye doSAH pUrvAparavirodhAdayaH / athavA tisRSu koTISu zAstrahamnaH kaSacchedatAparUpaparIkSAlakSaNAsu ye doSAstadazuddhayaH, tairvarjitaM virahitaM yattattathA / sa mahAdeva ucyate iti prkrmH| iha ca 'evaMsavRttayuktena' ityanena kAmukAcitAsamaJjasAnuSThAnavatAM zAstRNAM mahAdevatvasya niSedha uktaH, rAgAdijanyAsamaJjasaceSTAvatAmapi mahattvakalpane sarvasyApi tatAsaGgAt / Aha ca-"kAmAnuSaktasya ripuprahAriNaH, prapaJcino'nugrahazApakAriNaH / sAmAnyapuMvargasamAnadharmiNo, mahattvaklRptau sakalasya tadbhavet // 1 // " 'zAstramudAhRtam' anena tvanudAhRtamapi ye zAstramabhyupagacchanti tanmatamapAstam / vadanti ca tadvAdinaH tathA, "tasmin dhyAnasamApanne, cintAratnavadAsthite / niHsaranti yathAkAmaM, kuDyAdibhyo'pi dezanAH // 1 // " tannirAsacaivam "kuDyAdiniHsRtAnAM tu, na syAdAptopadiSTatA / vizvAsaca na tAsu syAt, kenemAH kIrtitA iti // 1 // " kiJca- yadyapi tasya bhagavato'cintyapuNyasambhAratayA atizayAH santi, tathApi vaktRtvavirodho nAstIti kiM vaktRtvavyAghAtakAriNA kuDayAdinirgatadezanAkalpaneneti / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-mahAdeva aSTaka aSTaka prakaraNa udAhRtaM zAstraM zivavartma ityanena puruSAnudAhRtasyAprAmANyamAviSkaroti tasyAsambhavAdeva / tadasambhavazcaivam-yA yA vacanaracanA sA sA pauruSeyI dRSTA, yathA kumArasambhavAdi:, vacanaracanA ca veda iti, tasmAtpauruSeyo'sAviti, viruddhaM ca vivakSAtAlvAdivyApArapuruSadharmajanyavacanasvarUpasya vedasyApauruSeyatvam / yadAha-''tAlvAdijanmA nanu varNavargo, varNAtmako veda iti sphuTaM ca / puMsazca tAlvAdirataH kathaM syAdapauruSeyo'yamiti pratItiH // 1||" 'zAstraM zivavartye' tyanena tu ye zAstrasyAprAmANyamAzritAstanmatamapAstam / te hi manyante, pratyakSagocare'pyarthe vacanasya vyabhicAradarzanAnna tatpramANam / na caitadyuktam / sunizcitAptapraNItasyaiva vacanasya pramANatvAbhyupagamAt / na cetaravacanasya vyabhicAramupalabhya sarvavacanAnAmaprAmANyaM vyavasthApayituM yuktam, itarathA marIcikAnicayacumbijalAvabhAsipratyakSamasatyamavalokitamiti sakalAdhyakSANAmaprAmANyaprasaGgaH, tadaprAmANye cAnumAnamapi na pramANaM syAt, pratyakSapUrvakatvAdanumAnasya, tathA ca dve eva pramANe pratyakSamanumAnaM ceti vacanaM vyAhatimApadyeteti / uktaM cAgamaprAmANyavAdibhi:- 'svargAdyatIndriyagatau vaca eva mAnaM, yenAnyamAnaviSayA na bhavanti te hi / kiJcAgamAbhihitameva samarthayanti, nApUrvamarthamanuzAsati sAdhanajJAH ||1|| " 24 1 trikoTIdoSavarjitam' anena tu yatparIkSAkSamaM na bhavati na tacchivavartmatyuktaM bhavati / aparIkSAkSamamapi dharmazAstraM kaizcidabhyupagatam / yadAhu:- " purANaM mAnavo dharmaH, sAGgo vedazcikitsitam / AjJAsiddhAni catvAri, na hantavyAni hetubhiH || 1||" iti / ihArthe'nye vadanti - "asti vaktavyatA kAcit, tenedaM na vicAryate / nirdoSaM kAJcanaM cetsyAt, parIkSAyA bibheti kim ||1||" AptazAstRkaiH punarAptavacanamevamanUdyate / " nikaSacchedatApebhyaH, suvarNamiva paNDitaiH / parIkSya bhikSavo grAhyaM madvaco na tu gauravAt // 1||" zAstragatakaSAdiparIkSAtrayasya ca svarUpamidam - vidhipratiSedhau kaSaH / Aha ca pANivahAIyANaM, pAvaTThANANa jo u paDiseho / jhANajjhayaNAINaM, jo ya vihI esa dhammakaso ||1||" vidhipratiSedhayorabAdhakasya + samyaktatpAlanopAyabhUtasyAnuSThAnasyoktiH chedaH / yadAha - "bajjhANuTThANeNaM, jeNa na bAhijja yaM niyamA / saMbhavai ya parisuddhaM, so puNa dhammammi cheotti' // 2 // " bandhamokSAdisadbhAvanibandhanAtmAdibhAvavAdaH tApaH / uktaM ca- 'jIvAibhAvavAo, bandhAipasAhago ihaM tAvo / eehiM parisuddho, dhammo dhammattamuve // 3 // " kaSAdizuddhayastvevam- manovAkkAyakaraNakAraNAnumatibhirarthAnarthAzrayeNAjanma sUkSmabAdarANAM prANAtipAtAdInAM pratiSedho rAgAdinigrahApratighahetubhUtayozca dhyAnatapasorvidhiryatra zAstre tatkaSazuddham / Aha ca''suhumo asesavisao, sAvajje jattha asthi paDiseho / rAgAivia (u)DaNasahaM, jhANAi ya esa kasasuddho // 5 // " yatra punarevaMvidhau pratiSedhavidhI na bhavato na tatkaSazuddham / yathA- "prANI prANijJAnaM, ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH, paJcabhirApadyate hiMsA || 1||" tathA "anasthAAM (sthi)jantUnAM 2. prANivayAdikAnAM pApasthAnAnAM yastu pratiSedhaH / dhyAnAdhyayanAdInAM yazca vidhireSa dharmakaSaH / / + vidhipratiSedhayorabAdhayorabAdhakasya iti // pAThAntare // 3. bAhyAnuSThAnena yena na bAdhyate tanniyamAt / sambhavati ca parizuddhaM sa punardharme cheda iti / 4. jIvAdibhAvavAdo bandhAdiprasAdhaka iha tApaH / etaiH parizuddho dharmo dharmatvamupaiti // 5. sUkSmo'zeSaviSayaH sAvadye yatrAsti pratiSedhaH / rAgAdivikuTTanasahaM dhyAnAdi ca eSa kaSazuddhaH // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 25 1-mahAdeva aSTaka zakaTabharavadhe ekA hiNsaa|" yatraiva visaMvAdastadeva cAsatyamityAdi / ayaM hi pApapratiSedho nAtyantikaH / tathA "aSTavargAntakaM bIjaM, kavargasya ca pUrvakam / vahninoparisaMyuktaM, gaganena vibhUSitam // 1 // " arhamityarthaH / "etadeva paraM tattvaM yo'bhijAnAti tattvataH / saMsArabandhanaM chittvA, sa gacchetparamAM gatim // 1 // " ityAdisvarUpazca dhyAnavidhiH na rAgAdivikuTTanasahaH, yataH suciramapyetaddhyAnadhyAyinastaduttarakAlaM rAgAdayaH svarUpasthA eva / rAgAdInAM punaraihikAmuSmikApAyajanakatvacintayitustaduttarakAlamapi te pratanavo bhavantaH sarvathA na bhavantyapIti rAgAdyapAyadhyAnaM zreSTho vidhiH / ata eva dhyAnAntaratyAgena dhyAnavidhirevaM sadbhirabhidhIyate- "rAgahosakasAyA-savAikiriyAsu vaTTamANANaM / ihaparalogAvAe, jhAejjA'vajjaparivajjI // 1 // " tathA chedazuddhaM zAstraM yatra samitiguptyAdikamuktavidhipratiSedhopAyabhUtamanuSThAnamupadaya'te / Aha ca"eeNa na bAhijjai saMbhavai yataM dugaMpi niyameNa // eyavayaNeNa suddho, jo so cheeNa suddhotti // 5 // " tadazuddhaM prANisaMrakSaNazubhadhyAnakaraNavizuddhapiNDagrahaNeSUpAyabhUtavastrapAtrAdyupakaraNapratiSedhapravaNaM boTikazAstramiva iti / athavA devatArAdhanAya sAdhUnAM saGgItakakaraNAdyupadezapravaNam / Aha ca-"jaha devANaM saMgIyayAikajjammi ujjamo jaiNo / kandappAIkaraNaM, asabbhavayaNAbhihANaM ca // 6 // " tApazuddhaM punaH "AtmAsti, sa pariNAmI, baddhaH sa tu karmaNA vicitreNa / muktazca tadviyogAt hiMsA-hiMsAdi taddhetuH // 1 // " ityAdibhAvavAdapradhAnam / evaMvidhe hyAtmAdivastuni sati vidhipratiSedhAdikaM sarvamuktasvarUpamamupapadyate na punaranyathAvidha iti / tadanyathAvidhavastupraNayanapravaNaM tu zAstraM tApAzuddhamiti / tadevaM yenaivaMvidhaM "zAstramudAhRtaM mahAdevaH sa ucyata' iti / etamarthaM mukhyavRttyA vadatAnena zlokena gauNavRttyA nAnAvidho'rtha ukta iti // 1 // - zuddha vartana ane zAstraracanAthI mahAdevanuM lakSaNa prastuta maDAvane anya lakSathI sakSama vA mATe (=o bhATe) cha zlokArtha- AvA prakAranA sadvartanathI yukta je deve mokSamArgarUpa, anyanI sAthe tulanA na karI zakAya tevuM, jyoti svarUpa ane trikoTi doSathI rahita zAstra racyuM che te mahAdeva che. (5) TIkArtha- AvA prakAranA- eTale hamaNAM ja kahelA prakAravALA. sadvartana eTale aniMdita vartana. ahIM rAga-dveSanA kSayanA kAraNe thanAruM ane sAMsArika avasthAne ucita evuM sadvartana jANavuM. siddhAvasthAne ucita evuM zAzvata sukhanuM aizvarya vagere sadvartana na samajavuM. kAraNa ke siddhAvasthAmAM zAstra racanAno abhAva che. jyoti svarUpa- jyoti eTale pradIpa. mahAmoha rU5 aMdhakArasamUhano nAza karavAmAM samartha hovAthI zAstra pradIpa samAna che. trikoTi doSathI rahita- ahIM trikoTi eTale zAstranA Adi-madhya-aMtarUpa traNa vibhAgo. A traNa 6. rAgadveSakaSAyAsravAdikriyAsu vartamAnAnAm / ihaparalokApAyAn dhyAyet avadyaparivarjI // 7. etena na vAdhyate sambhavati ca tadvayamapi niyamena / etadvacanena zuddho yaH sa chedena zuddha iti // 8. yathA devAnAM saMgItakAdikArya udyamo yateH / kandarpAdikaraNamasabhyavacanAbhidhAnaM ca // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 26 1-mahAdeva aSTaka vibhAgomAM pUrvAparano virodha vagere je doSo te doSothI rahita. athavA trikoTi eTale kaSa-cheda-tApathI parIkSA. zAstrarUpa suvarNanI kaSa-cheda-tApathI karavAmAM AvatI parIkSArUpa trikoTimAM je doSo te doSothI rahita. zAstra- jenAthI ( jenA dvArA) padArtho kahevAya te zAstra. zAstra eTale Agama. "AvA prakAranA sadvartanathI yukta" ema kahIne kAmAsakta puruSane ucita ayogya vartanavALA upadezakonA mahAdevapaNAno niSedha karyo. kAraNa ke rAgAdithI thanArI ayogya ceSTAvALAonuM paNa mahattva kalpavAmAM saghaLAyanA mahattvano prasaMga Ave. kahyuM che ke-"viSayomAM Asakta, zatru upara prahAra karanAra, prapaMca karanAra, anugraha-zApa karanAra ane sAmAnya puruSavarga samAna svabhAvavALAnuM mahattva kalpavAmAM sarvanuM mahatva thAya." "zAstra racyuM" ema kahIne jeo nahi racelA paNa zAstrane svIkAre che temanA matanuM nirAkaraNa karyuM che. nahi racelA zAstrane kahenArAo A pramANe kahe che-te deve dhyAna prApta karyo chate ane ciMtAmaNi ratnanI jema sthiti pAme chate bhIMta AdimAMthI paNa icchA pramANe dezanAo nIkaLe che (=saMbhaLAya che). tenuM nirAkaraNa A pramANe che- bhIMta AdimAMthI nIkaLelI dezanAo Akha puruSanA upadezathI rahita che. AthI te dezanAomAM A dezanA koNe kahelI che evo vizvAsa na thAya." vaLI- jo ke te bhagavAnane aciMtya puNyano samUha hoya che, AthI te bhagavAnane atizayo che, to paNa vacanamAM virodha nathI. AthI vacanamAM vyAghAta karanArI bhIMta AdimAMthI dezanAo nIkaLe che evI kalpanAthI zuM? arthAt AvI kalpanA barobara nathI. mokSamArgarUpa zAstra racyuM" ema kahIne puruSa nahi racelA zAstranI aprAmANikatAne pragaTa karI che. kAraNa ke puruSa nahi racelA zAstrano saMbhava ja nathI. teno asaMbhava A pramANe che-je je vacanaracanA che te te vacanaracanA puruSanI karelI jovAmAM AvI che. jema ke kumArasaMbhava kAvya vagere. veda vacanaracanArUpa che. AthI veda puruSathI racAyo che. kahevAnI icchAthI tALavA AdinI pravRtti thAya che. vacana puruSanA tALavA AdinI pravRttithI thAya che. puruSanA tALavA AdinI pravRttithI thanArA vacana svarUpa vedanuM apauruSeyapaNuM (=veda puruSathI racAyela nathI ema mAnavuM) viruddha che. kahyuM che ke-"varNa (=akSarasamUha) tALavA vagere sthAnomAMthI utpanna thAya che, ane veda varNavarUpa che e spaSTa che. tathA tALavA vagere to puruSane hoya che. tethI A veda apAruSeya (=puruSathI racAyo nathI) evI pratIti zI rIte thAya? arthAt na thAya." (syAdvAda maMjarI-zloka-11) mokSamArgarUpa zAstra" ema kahIne jeoe zAstranI aprAmANikatAno Azraya karyo che, arthAt jeo zAstrane pramANarUpa mAnatA nathI, temanA matanuM khaMDana karyuM che. teo A pramANe mAne che-pratyakSanA viSayavALA (=pratyakSa dekhAtA) paNa padArthamAM vacanano vyabhicAra (=vacananuM asatyapaNuM) jovAmAM AvatuM hovAthI vacana (=zAstra) pramANarUpa nathI. temanuM A kathana yukta nathI. kAraNa ke amoe sArI rIte (=pratyakSa vagere pramANathI) nizcita thayelA AptapuruSe racelA ja vacananI prAmANikatAno svIkAra karyo che. sArI rIte nizcita thayelA AptapuruSathI anyapuruSanA vacanano vyabhicAra joine sarva vacanonI aprAmANikatA nizcita karavI yogya Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa - 1-mahAdeva aSTaka nathI. anyathA mRgatRSNAnA (mRgajaLanA) samUhanuM cuMbana karanAra pANIne (=mRgatRSNAnA kAraNe dekhAtA pANIne) jaNAvanAra pratyakSa pramANa asatya joyuM, ethI saghaLA pratyakSonI apramANikatAno prasaMga Ave. saghaLA pratyakSo apramANa bane to anumAna paNa pramANarUpa na thAya. kAraNa ke anumAna pratyakSapUrvaka hoya che. (jemake jyAM jyAM dhUmADo dekhAya che tyAM tyAM agni avazya hoya che ema anekavAra pratyakSa joyuM hoya che. ethI dhUmADo joine agninuM anumAna karavAmAM Ave che.) ema thAya to pratyakSa ane anumAna ema be ja pramANa che, evA vacanano vyAghAta thAya (=evuM vacana khoTuM Thare). Agamane prAmANika kahenArAoe kahyuM che ke-"iMdriyothI na jANI zakAya tevA varga vagerene jANavAmAM vacana (trazAstra) ja pramANa che. kAraNa ke te padArtho anya pramANanA viSaya banatA nathI, arthAt Agama sivAya anya pratyakSAdi pramANathI jANI zakAtA nathI. vaLI upAyane jANanArA puruSo AgamamAM je kahyuM hoya tenuM ja samarthana kare che. apUrvano (AgamamAM je na hoya teno) upadeza ApatA nathI." trikoTi doSathI rahita" ema kahIne je zAstra parIkSAmAM samartha thatuM nathI te zAstra mokSamArgarUpa nathI ema kahyuM che. parIkSAmAM samartha na hoya tevA paNa dharmazAstrane keTalAkoe svIkAryuM che. kahyuM che ke-"purANa, manue kahelo dharma, aMgothI sahita veda ane cikitsA zAstra A cAra AjJAthI ja siddha thayelA che. hetuothI emano vinAza na karavo, arthAt yuktiothI temane apramANa na TharAvavA." A viSayamAM bIjAo A pramANe kahe che - "A viSe kaMika kahevA jevuM che. tenA vaDe A vicArAnuM nathI ke, jo suvarNa nirdoSa che, to zuM parIkSAthI gabharAya? arthAtu na gabharAya" vizvAsa karavA yogya upadezako Apta vacanano ja anuvAda kare che=Apta vacanane kahe che. te A pramANe-jevI rIte paMDito kaSacheda-tApathI parIkSA karIne suvarNane le che te rIte he bhikSuo ! mAruM vacana parIkSA karIne levuM=mAnavuM, nahi ke gauravathI gurunuM vacana che tethI. kaSa vagerenuM svarUpa zAstramAM jaNAvela kaSa vagere parIkSAnuM svarUpa A che- vidhi ane pratiSedha kaSa che. kahyuM che kezAstramAM sarva lokone saMmata evI hiMsA Adino niSedha karavAmAM Avyo hoya, tathA dhyAna ane zAstrAdhyayana vagerenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya e dharmakaSa che. (=dharmazuddhinI parIkSA mATe kaSa che.) je zAstramAM ukta rIte vidhi-niSedhanuM varNana hoya te zAstra kaSathI (=kasoTIthI) zuddha che." (paMca vastuka gAthA 1021) vidhi-niSedhamAM bAdhaka na bane ane sArI rIte tenuM (=vidhi-niSedhanuM) pAlana karavAnA upAyarUpa hoya tevAM anuSThAnono upadeza e cheda che. kahyuM che ke "vidhi-niSedhane bAdha na ja Ave ane niraticArapaNe vidhi-niSedhanuM pAlana thai zake tevAM bAhA anuSThAnono upadeza e dharmamAM cheda che=dharmazuddhinI parIkSA mATe cheda che. je zAstramAM AvAM anuSThAnonuM varNana hoya te zAstra chedathI zuddha che." (paMcavastuka gAthA-1022) baMdha-mokSa vagerenI sattAnuM kAraNa (=baMdha-mokSa vagere ghaTI zake tevA) jIvAdi padArthonuM kathana e tApa che. kahyuM che ke-"baMdha-mokSa vagere ghaTI zake tevA jIvAdi padArthono upadeza e tApa che. padArthonuM AvuM 1. tAzeH e arthamAM taddhita pratyayathI gaurava zabda banyo che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka varNana je zAstramAM hoya te zAstra tApathI zuddha che. A kaSa Adi traNAthI suparizuddha zrata-anuSThAna (jJAnakriyA) rUpa dharma sudharma bane che." (paMcavastuka 1023) kaSa AdinI zuddhi A pramANe che- hiMsA Adi na karavAthI (Arogya vagere) phaLanI ane hiMsA karavAthI (roga vagere) anarthanI prApti thAya che evuM AlaMbana laine mana-vacana-kAyAthI na karavuM-na karAvavuM na anumodavuM ema nava prakAre sUkSma bAdara jIvono prANAtipAta Adino jIvana paryaMta niSedha ane rAgAdino nigraha karavAmAM samartha evA dhyAna-tapanuM vidhAna je zAstramAM hoya te zAstra kaSa zuddha che. kahyuM che ke-"je zratadharmamAM sarva pApakAryono sUthamapaNe niSedha karavAmAM Avyo hoya, tathA rAgAdino nAza karavAmAM samartha evA dhyAna vagerenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya, e zratadharma kaSa parIkSAthI zuddha che. jemAM AvA vidhiniSedha na hoya te zAstra kaSazuddha nathI. jema ke "prANI, prANIzAna, ghAtaka- citta (=hiMsAnA pariNAma), hiMsA karanAramAM hiMsA karavAnI ceSTA ane prANano viyoga e pAMcathI hiMsA thAya che" tathA "hADakAM vinAnA (ekeMdriya vagere) jIvo eka gADuM bharAya teTalA mare to paNa eka ghAta thAya." tathA "jyAM visaMvAda thAya te ja asatya che' ityAdi. A pApapratiSedha saMpUrNa nathI. gaI e ja paramArthathI parama tattva che ema je jANe che te saMsAranA baMdhanane chedIne mokSa gatimAM jAya che." ityAdi svarUpa dhyAnavidhi rAgAdino nAza karavAmAM samartha nathI. kAraNa ke lAMbA kALa sudhI paNa AnuM dhyAna karanArAonA rAgAdi doSo dhyAna pachInA kALe tevA ja rahe che. je sAdhaka rAgAdi doSo A lokamAM ane paralokamAM apAya (=anartho) utpanna kare che ema citave che tenA te doSo pachInA (=ciMtana pachInA) kALe paNa pAtaLA thatA jAya che ane pachI sarvathA thatA paNa nathI. AthI rAgAdinA apAyanuM dhyAna karavuM e zreSTha vidhi che. AthI ja satparaSo anya dhyAnano tyAga karIne dhyAnavidhi A pramANe kahe che-pApano tyAgI sAdhaka rAgadveSa-kaSAya-Azrava vagerenI kriyAomAM pravRtti karatA jIvonA A loka ane paraloka saMbaMdhI thatA anarthone ciMtave. jemAM ukta vidhi-niSedhanA upAyarUpa hoya tevAM samiti-gupti Adi anuSThAno batAvavAmAM Ave che, 1. dareka darzanamAM zAstro bhinna-bhinna che. temAMthI kayAM zAstro sAcAM che ane kayAM zAstro khoTAM che e jANavuM joie. jema sonuM bahArathI pILuM-sonA jevuM dekhAtuM hovA chatAM zuddha ja hoya evo niyama nahi, azuddha paNa hoya. AthI ja buddhimAna puraSo sonAnI kaSa, cheda ane tApathI parIkSA karIne sonuM le che. kaSa eTale sonAne kasoTI upara ghasavuM. cheda eTale chINI * AdithI kApavuM. tApa eTale agnimAM tapAvavuM. pahelAM sonAne kasoTI upara ghasavAthI zuddha dekhAya to paNa buddhimAna puruSa vizeSa khAtarI karavA sonAne chINIthI chede che. chINIthI chedavAthI zuddha dekhAya to paNa hajI vizeSa khAtarI karavA buddhimAna puruSa tene agnimAM tApe-gALe che. A rIte kaSa-cheda-tApa e traNe parIkSAthI sonuM zuddha jaNAya to sonuM zuddha che evo nirNaya thAya. e ja pramANe zAstra paNa kaSa-cheda-tApa e traNe parIkSAthI zuddha jaNAya to zuddha che evo nirNaya thAya. je zAstra kaSanI parIkSAthI zuddha sAbita thavA chatAM cheda parIkSAthI zuddha na jaNAya te zAstra azuddha che. e ja rIte je zAstra kaSa ane cheda baMnethI zuddha jaNAya chatAM tApa parIkSAthI azuddha jaNAya te zAstra paNa azuddha che. AthI zAstranI kaSAdi traNethI parIkSA karavI joie. 2. saTTavA cIna eTale hA vA 4 pUrva eTale yA vahi eTale (aa eTale anusvAra-mIMDuM. Ama gavata e zlokano ara evo artha thAya. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 29 1-mahAdeva aSTaka te zAstra chedazuddha che. kahyuM che ke-"bAhya anuSThAnothI vidhi-niSedhane bAdha na Ave, arthAt vidhi-niSedha pALI zakAya ane vRddhi pAme evAM anuSThAno kahevA dvArA je Agama zuddha che, te Agama chedathI zuddha che, arthAt vidhi-niSedhonuM pAlana ane vRddhi thAya tevAM anuSThAno je AgamamAM kahyAM hoya te Agama cheda parIkSAthI zuddha che." (paMca vastuka gAthA 1073) jIvonuM saMrakSaNa karavAmAM, zubha dhyAna karavAmAM, ane vizuddha piMDanuM grahaNa karavAmAM upAya rUpa vastra-pAtra Adi upakaraNono pratiSedha karavAmAM tatpara zAstra boTika zAstranI jema azuddha che. athavA devatAnI ArAdhanA mATe sAdhuone saMgIta karavA Adino upadeza ApavAmAM tatpara zAstra azuddha che. kahyuM che ke-"jema ke" sAdhuoe devone prasanna karavA saMgIta Adi mATe udyama karavo" (kahyuM che ke-rAvaNane priya evA vAjiMtra sAthe saMgIta gAvAthI deva prasanna bane che. mATe devane prasanna karavA temAM (=saMgItamAM) vizeSa prayatna karavo.) tathA AMkhanA bhamara caDhAvavA AdipUrvaka kaMdarpa vagere karavuM. (hasavuM, kAmavardhaka ceSTA karavI, kAmakathA karavI vagere kaMdarpa che.) tathA asabhya vacano kahevAM. jema ke-huM brAhaNaghAtaka chuM. A pramANe bolavAthI tenA (zAtA) vedanIya karmano kSaya thAya. (paMca vastuka gAthA 1078) AtmA che. AtmA pariNAmI che. AtmA vividhakarmothI baMdhAyelo che. karmanA viyogathI AtmA mukta thAya che. hiMsAdi karmabaMdhanuM kAraNa che. ahiMsAdi karmanA viyoganuM kAraNa che." ityAdi padArthavAdanI mukhyatAvALuM zAstra tApathI zuddha che. AvA prakAranA AtmA vagere padArtho hoya to ja ukta svarUpavAnuM vidhi: niSedha vagere badhuM ghaTI zake che, AtmA vagere padArtho AnAthI anya prakAranA hoya to vidhi-niSedha vagere ghaTI zake nahi. ukta svarUpathI anya prakAranA AtmA vagere padArthone batAvavAmAM tatpara zAstra tApathI azuddha che. A pramANe jeNe AvA prakAranuM (kaSa-cheda-tApathI zuddha) zAstra racyuM che te mahAdeva kahevAya che. A zloka vaDe mukhya vRttithI A arthane (=kaSa-cheda-tApathI zuddha zAstrane racanAramahAdeva kahevAya che e arthane) kahetA graMthakAre gauravRttithI vividha artha jaNAvyo che. (5) nanu yo vItarAgaH sa kathamArAdhyate / na tAvatstutyAdibhiH sarAgatvaprasaGgAt, nApi nindAdibhiH stavAdInAM vaiyarthyaprasaGgAt, upekSayApyArAdhane sa eva doSa ityAzaGkayAha yasya cArAdhanopAyaH, sadAjJAbhyAsa eva hi / yathAzakti vidhAnena, niyamAtsa phalapradaH // 6 // vRttiH- na kevalaM yena zAstramudAhRtaM sa mahAdeva ucyate, 'yasya ca' devavizeSasya, 'ArAdhanopAya AjJAbhyAsa eva sa mahAdeva ucyate' iti cazabdArthaH kriyAsambandhazceti / ArAdhanaM prasAdanaM, ArAdhanamivArAdhanaM tatphalaprasAdhakatvAt, na punarArAdhanameva sarAgatvaprasaGgAt / prasAdAbhAve'pi ca prsaadphlsiddhirv1. "eka avasthAmAMthI bIjI avasthA pAmavI e pariNAma che. pariNAma sarvathA sthitirUpa ke sarvathA vinAzarUpa nathI. (kathaMcit sthitirUpa ane kathaMcita vinAzarUpa che.) evo vidvAnono mata che." (svAduvAda maMjarI-gAthA 27) AvA pariNAmavALo AtmA pariNAmI kahevAya. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 30 . 1-maDAva stusvabhAvatvAt / Aha ca-"vatyusamAvo eso, aciMntaciMtAmaNI mahAbhAge / thoUNaM tityayare, pAvijjai vaMchio atyo // 1 // " tathA / uvagArAbhAvammi vi, pujjANaM pUyagassa uvayAro / mantAisaraNajalaNAisevaNe jaha tahehaM pi // 2 // " tatra 'upAyo' hetuH, 'ArAdhanopAyaH', 'sadA' sarvasminnapi duHSamAdikAle'pi / anena kila viziSTakAla evAjJAyAH kartuM zakyatvAttadaiva tadabhyAsa ArAdhanopAyaH, duHSamAyAM tvanAgamikapravRttirabhyupAyastatrAjJAyA abhyasitumazakyatvAditi yasya matiH syAttanmataM pratyastam / yata Aha- "samai (ti) pavittI savvA, ANAbajjhatti bhavaphalA ceva / tityayaruddeseNavi, na tattao sA taduddesA // 1 // " AjJAyante adhigamyante maryAdayA abhividhinA vA arthA yayA sA 'AjJA' AgamaH, tasyA abhyAso' grahaNabhAvanApAratantryalakSaNa 'AjJAbhyAsaH' sa 'eva', na punastadbhaktito'pi tadAjJApetA pravRttiH / pUjAdikaM tu tadAjJAbhyAsa eva tasya dravyastavabhAvastavarUpatvAt / 'hi' zabdo vAkyAlaGkArArthaH / nanu yathoktasyAjJAbhyAsyAtiduSkaratvAtkAlasaMhananAdidoSavatAmanArAdhanaprasaGga ityAzaGkAyAmAha-'yathAzakti' zakteH zarIrasAmarthyasyAnatikramo yathAzakti, tena zakteranullaGghanenAgopAyanena cetyarthaH, evaM hi vIryAcAraH kRto bhavati / Aha ca-"aNigUhiyabalavirio, parakkamai jo jahuttamAutto / juMjai ya jahAthAma, nAyavvo vIriyAyAro // 1 // " AjJAbhyAsasyaiva vizeSaNArthamAha-'vidhAnena' vidhinA, dravyakSetrakAlabhAvAnuvartanalakSaNenAyavyayatulanArUpeNAgamikanyAyeneti bhAvaH / Aha ca-"tamhA savvANunA, savvaniseho ya pavayaNe natyi / AyaM vayaM tulejjA, lAhAkaMkhivva vANiyao" // 1 // " nanu AjJAbhyAsenArAdhito yadyasau phalaprado'nArAdhitastarhi na tathA syAdityevaM viSamavRttirasau syAdityata Aha-'niyamAt' avazyambhAvena, 'sa' iti sa eva AjJAbhyAso yasya sambandhI, 'phalaprado''bhipretArthasAdhako, 'mahAdevaH sa ucyate' iti prakRtam / atastasya phalApradAyitvAt tadAjJAbhyAsasyaiva ca phalasAdhakatvAt kuto viSamavRttitvadoSa iti // 6 // mahAdevanI ArAdhanAno upAya batAvavA dvArA mahAdevanuM lakSaNa je vItarAga che tenI ArAdhanA kevI rIte karAya che ? stuti AdithI tenI ArAdhanA karAtI nathI. kAraNa ke temAM sarApaNAno (devane rAgI banavAno) prasaMga Ave. niMdA AdithI paNa tenI ArAdhanA na karI zakAya. kAraNa ke temAM stuti vagere vyartha banavAno prasaMga Ave. upekSAthI paNa ArAdhanA karavAmAM te 4 (tuti 3 vyartha bane te 4) hopa yAya. bhAvI mArIne aMtha 24 cha9. vastusvabhAva eSo'cintyacintAmaNInmahAbhAgAn / stutvA tIrthakarAn prApyate vaanychito'rthH|| 10. upakArAbhAve'pi pUjyAnAM pUjakasyopakAraH / mantrAdismaraNajvalanAdisevane yathA tathehApi // 11. svamatipravRttiH sarvA AjJAbAhyeti bhavaphalaiva / tIrthakaroddezenApi na tattvataH sA tduddeshaa|| 12. anigUhitabalavIryaH parAkramate yo ythoktmaayuktH| yukte ca yathAsthAmaM jJAtavyo vIryAcAraH / / 13. tasmAt sarvAnujJA sarvaniSedhaca pravacane nAsti |aay vyayaM tolayet lAbhAkAMkSIva vANijakaH / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 31 1-mahAdeva aSTaka zlokArtha- sadA AjJAno abhyAsa ja jenI ArAdhanAno upAya che, ane jeno AjJAbhyAsa ja yathAzakti vidhithI karavAthI avazya phala Ape che, te mahAdeva kahevAya che. (6) TIkArtha- sadA eTale duHSamA =pAMcamo Aro) vagere saghaLA ya kALamAM paNa. sadA ema kahIne "viziSTa kALe ja AjJApAlana zakya hovAthI tyAre ja AjJAno abhyAsa ArAdhanAno upAya che, duHSamA kALamAM to Agama nirapekSe pravRtti paNa ArAdhanAno upAya che, kAraNa ke te kALe AjJAno abhyAsa azakya che", AvI jenI mati che tenA matanuM khaMDana karyuM. kahyuM che ke-"sAdhudharma saMbaMdhI ke zrAvaka dharma saMbaMdhI je koi pravRtti vamati pramANe thAya te AzA rahita hovAthI saMsAranuM kAraNa bane che. kAraNa ke saMsArano pAra pAmavAnAM sAdhanomAM AzA ja pramANa che. arthAt saMsArano pAra pAmavAnAM sAdhano paNa AzA mujaba pravRtti karavAmAM Ave to ja saMsArano pAra pamADanArAM bane che. prazna- jinanA uddezathI rahita pravRtti vamati mujaba kare to saMsAranuM kAraNa bane e barobara che. paNa jinane uddezIne=jine' A karavAnuM kahyuM che tema jinanuM AlaMbana laine je pravRtti karavAmAM Ave te saMsAranuM kAraNa zI rIte bane? kAraNa ke temAM jina upara pakSapAta che. jina upara pakSapAta mahAphalavALuM che. uttara- jinane uddezIne thatI pravRtti paNa jo vamati mujaba hoya to paramArthathI te pravRtti jinanA uddezavALI nathI. jyAM vamati hoya tyAM jinano uddeza-jinanuM AlaMbana hoya ja nahIM. je AzA mujaba pravRtti kare che te ja jinane uddezIne pravRtti kare che ane tene ja jina pratye pakSapAta che. je vamati mujaba pravRtti kare che te paramArthathI jinane uddezIne pravRtti karato nathI ane tethI tene jina pratye pakSapAta paNa nathI. (paMcAzaka 8-13) AzAno abhyAsa- maryAdAthI ke abhividhithI jenA vaDe artho jaNAya te AjJA. AjJA eTale Agama. AjJAno abhyAsa eTale AjJAne samajavI, AjJAne samajIne AtmAne AjJAthI vAsita karavo, arthAt AjJAnI zraddhA karavI, tathA AjJA pramANe ja dharma karavo te AjJAno abhyAsa. AjJAno abhyAsa ja devanI ArAdhanAno upAya che. devanI bhakti mATe paNa tenI AjJAnuM ullaMghIne pravRtti karavI e devanI ArAdhanAno 1. athavA jinane AzrayIne thatI jinabhavananirmANa, jinabiMba-pratiSThA, jinabiMba pUjA vagere pravRtti jinane uddezIne che, arthAt jinabhakti saMbaMdhI pravRtti jinanA uddezavALI che. 2. "jine A karavAnuM kahyuM che' evI buddhithI thatI pravRtti jinane uddezIne (=jinanA uddezavALI) che. paNa "jine e kevI rIte karavAnuM kahyuM che e mahattvanuM che. jine "je karavAnuM kahyuM che" ane "je pramANe karavAnuM kahyuM che" e bemAM "je pramANe karavAnuM kahyuM che te mahattvanuM che. jine je karavAnuM kahyuM che te kare, paNa je pramANe karavAnuM kahyuM che te pramANe na kare to lAbha na thAya, balba nukazAna thAya e paNa saMbhavita che. eTale jine je karavAnuM kahyuM che te jine je pramANe karavAnuM kahyuM che te pramANe na karatAM svamati mujaba karavAmAM Ave to temAM vAstavika jinano uddeza nathI, arthAt dekhAvathI=bAhyathI jinano uddeza che, paNa paramArthathI jinano uddeza nathI. jyAM paramArthathI jinano uddeza na hoya tyAM jina pratye pakSapAta paNa na hoya. 3. maryAdA eTale sImA ke hada. abhividhi eTale avadhisahitamAM kAryAnvaya, athavA abhividhi eTale vyApti. jema ke Apatipurva che mepa:=pATaliputra sudhI varSAda varasyo. ahIM Ano maryAdA artha karavAmAM Ave to pATalI putranI hada sudhI varSAda varasyo (paNa pATaliputramAM varSAda na varasyo) evo artha thAya. paNa jo gA no abhividhi artha karavAmAM Ave to pATalIputra zaheramAM paNa varSAda varasyo evo artha thAya. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa : 1-mahAdeva aSTaka upAya nathI. pUjA vagere to jinAjJAnA abhyAsarUpa ja che. kAraNa ke jinAjJAno abhyAsa dravyastavarUpa ane bhAvastavarUpa che. ArAdhanA karavI eTale prasanna karavA. prasannatAnuM phaLa (mokSa vagere) sAdhI ApanAra hovAthI ahIM ArAdhanAno prasanna karavA evo artha che. AthI kevaLa prasanna karavA mATe ja ArAdhanA na karavI. kema ke kevaLa prasanna karavA mATe ja devanI ArAdhanA karavAthI devamAM sarAgapaNAno (=devane rAgI banavAno) prasaMga Ave. deva prasanna na thAya to paNa prasannatAnA phaLanI (=mokSa vagerenI) siddhi thAya che. kAraNa ke vastuno (=bhagavAnano) tevo svabhAva che. kahyuM che ke-"vastuno (=tIrthaMkarano) A svabhAva che ke aciMtya ciMtAmaNi samAna ane mahAprabhAvavALA tIrthaMkaronI stuti karIne jIva vAMchita arthane prApta kare che." tathA "jema maMtra-vidyA vagerenI sAdhanAmAM sAdhanAthI maMtra-vidyA vagerene lAbha na thavA chatAM sAdhakane lAbha thAya che. agni AdinA sevanathI agni Adine lAbha na thavA chatAM sevana karanArane (zItavinAza Adi) lAbha thAya che, tema jinapUjAthI jinane koi lAbha na thavA chatAM pUjakane avazya puNyabaMdha Adi lAbha thAya che." (pUjAvidhi paMcAzaka gAthA 44) upAya- upAya eTale hetu. ArAdhanAno hetu eTale ArAdhanAno upAya. yathAzakti- yathokta AjJAbhyAsa ati duSkara hovAthI kALa-saMghayaNa vagere doSothI yukta jIvo ArAdhanA na karI zake tevo prasaMga Ave, AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA graMthakAra kahe che ke, yathAzakti devanI ArAdhanA karavI. yathAzakti eTale zarIra vagere)nI zaktinuM ullaMghana na karavuM ane zaktine chupAvavI paNa nahi. A pramANe varyAcAranuM pAlana thAya. kahyuM che ke "je jIva bala ane vIryane chupAvyA vinA upayogapUrvaka Agama pramANe dharmakriyAmAM pravRtti kare che, ane bala pramANe, eTale ke zaktinuM ullaMghana karyA vinA, AtmAne dharmakriyAmAM joDe che, te vIryAcAra jANavo." (paMcAzaka 15 gAthA ra7) vidhithI- AjJAbhyAsanuM ja vizeSaNa batAvavA mATe kahe che-AzAbhyAsa vidhithI karavo joie. vidhithI eTale dravya-kSetra-kAla-bhAvane anusaravArUpa ane Aya-vyayanI tulanA karavA rUpa AgamamAM jaNAvelA nItithI. (jemake zakti hoya to UMcA dravyathI pUjA karavI. pote je kSetramAM hoya te kSetramAM je rIte pUjA thai zake te rIte pUjA karavI. zakya hoya to trikALa pUjA karavI. utkRSTabhAvathI pUjA karavI. dhanano Aya (Avaka) keTalo che ane vyaya (Ekharca) keTalo che te vicArIne zakti pramANe dhanathI pUjA karavI.) A viSe kahyuM che ke"tethI sarvanA AgamamAM badhA ja kartavyo aMge A karavuM ja evI sarvathA anujJA nathI. temaja badhA ja akartavya aMge A na ja karavuM ema sarvathA niSedha nathI. (kAraNa ke tevA prakAranA dravya-kSetra vagerenI apekSAe vihitanA tyAgano ane niSiddhane karavAno avasara Ave AthI.) lAbhAkAMkSI vaNikanI jema lAbha hAninI tulanA karavI."(jenAthI vadhAre lAbha thAya tema karavuM. paNa mAyA karIne khoTAM AlaMbano na levAM) (upadezamALA-392). avazya- AjJAbhyAsathI ArAdhelA mahAdeva jo phala Ape che to nahi ArAdhelA mahAdeva phala na Ape ema mahAdeva viSamavRttivALA thAya. AnA javAbamAM graMthakAra kahe che ke-niyama = avazya phala Ape che. jeno AjJAbhyAsa avazya phala (GiSTa artha) Ape che te mahAdeva kahevAya che. AthI mahAdeva phala ApatA nathI, kiMtu Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka mahAdevanI AjJAno abhyAsa ja phasAdhaka che. AthI mahAdeva viSamavRttivALA che evo doSa kyAMthI hoya? arthAt mahAdevamAM Avo doSa nathI. (6) etadeva dRSTAntena samarthayannAha- . suvaidyavacanAd yadvad, vyAdherbhavati saMkSayaH / tadvadeva hi tadvAkyAd, dhruvaH saMsArasaMkSayaH // 7 // vRttiH-'suvaidyavacanAt' bhiSagvaropadezAt 'yadvat' yena prakAreNa, 'vyAdheH' kuSThAdirogasya, 'bhavati' khAte, "saMkSaya:' sIrityena putiyA vinAza, " tava' tenaiva vALa, tarthava tyartha, "taza' devavizeSasya, 'vAkyam' upadezaH, 'tadvAkyam' tasmAt, dhuvo''vazyambhAvI, saMsaraNaM saMsAraH, tasya saMkSayo'tyantavinAzaH 'saMsArasaMkSayo' bhavati, iha saMsArazabdena bhavAdbhavAntarasaMcaraNamucyate, tena ca prloksttaa''veditaa| tatra cedaM pramANam- "kArya kAryAntarAjjAtaM, kAryatvAdanyakAryavat / janmedamapi kAryatvaM, na vyatikramya vartate // 1 // " janma ca jJAnasantAnavizeSarUpamatastadrUpameva tadupAdAnakAraNabhUtaM janmAntaramanumIyate, na pitrAdirUpaM, tasyopAdAnakAraNatve hi taddharmAnugamaprasaGga iti // 7 // AjJAno abhyAsa niyama phaLa Ape che enuM dRSTAMtathI samarthana A ja viSayanuM daSTAMtathI samarthana karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- jema kuzaLa vaidyanA vacanathI vyAdhino saMkSaya thAya che te ja rIte mahAdevanA upadezathI avazya saMsArano saMkSaya thAya che. (7). TIkArtha- vyAdhino saMkSaya = koDha vagere rogano pharI na thAya te rIte saMpUrNapaNe vinAza. saMsArano saMkSaya- saMsArano atyaMta ( pharI na thAya te rIte) vinAza. ahIM saMsAra zabdano ekabhavamAMthI bIjA bhavamAM javuM evo artha che. AnAthI paralokanI sattA jaNAvI. temAM A pramANe che-"koipaNa kArya anya kAraNathI utpanna thAya che. kema ke kArya che. jevI rIte anya (janma sivAya) kArya anya kAraNathI utpanna thAya che te rIte. A janma paNa kArya hovAthI kAraNa vinA thato nathI." janma jJAnanA saMtAna(=pravAha)vizeSa rUpa che. tethI tasvarUpa ( jJAna svarUpa) ja tenA =janmanA) upAdAna kAraNa rUpa anya janmanuM anumAna karavAmAM Ave che. janmanuM upAdAna kAraNa jJAnasvarUpa che, paNa pitA vagere nathI. jo pitA vagere janmanuM upAdAna kAraNa hoya to bALakamAM pitAnA dharmonuM anusaraNa thavAno prasaMga Ave. (upAdAna kAraNa pote ja kAryarUpe pariNata thAya che. AthI upAdAna kAraNarUpa anya janma jJAnasvarUpa ja hovuM joie. mATe ja ahIM janmanA upAdAna kAraNanuM tatvA ( jJAna svarUpa) evuM vizeSaNa mUkyuM che. Ama kahIne e jaNAvyuM ke AtmA pAMca bhUta svarUpa nathI, kiMtu jJAna svarUpa che. jIvano janma thAya che eTale zuM thAya che ? AtmA ja anya svarUpe pariName che. devAdi svarUpe rahelo AtmA ja manuSyAdi rUpe pariName che. Ama AtmAmAM AtmAnA jJAnAdi dharmonuM anusaraNa thAya che. Ama AtmA pAMcabhUta svarUpa nathI.) (7) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 aSTaka prakaraNa 1-mahAdeva aSTaka prakaraNArthamupasaMharan vivecitaguNamahAdevanamaskaraNAya AhaevambhUtAya zAntAya, kRtakRtyAya dhImate / mahAdevAya satataM, samyagbhaktyA namonamaH // 8 // vRttiH-'evambhUtAya' anantaroktarUpAM guNasampadaM prAptAya, na paraparikalpitAya, 'zAntAya' rAgadveSopazamavate, anuvAdarUpaM cedaM vizeSaNamiti na punaruktatA zaGkanIyA, tathA 'kRtAni' vihitAni, na tu vidheyAni samAptaprayojanatvAt, 'kRtyAni' kAryANi yena sa 'kRtakRtyaH' tasmai, tathA dhIH kevalajJAnalakSaNA buddhiryasyAsti sa dhImAn, tasmai 'dhImate', etadapyanuvAdaparameva / anyaistu 'dhImate' sattvavata iti vyAkhyAtam / 'mahAdevAya' anantaranirNItasvarUpAya, 'satatam' anavaratam, 'samyagiti' prazaMsArtho nipAtaH, 'samyak' cAsau 'bhakti'zca prItivizeSaH samyagbhaktistayA 'samyagbhaktyA,' 'namonama' iti namaskAro'stu / dvirvacanena tu bhaktikRtaM samzramamupadarzitavAniti // 8 // I prathamaSTivivALa samAptam zA mahAdevane namaskAra prakaraNanA arthano upasaMhAra karatA graMthakAra jenA guNonuM (A aSTakamAM) vivecana karyuM che te mahAdevane namaskAra karavA mATe kahe che - zlokArtha- AvA prakAranA, zAMta, kRtakRtya, dhImAna evA mahAdevane sadA samyagu bhaktithI namaskAra ho. (8) TIkArtha- AvA prakAranA=hamaNAM ja jenuM svarUpa kahyuM che tevI guNasaMpattine pAmelA, nahi ke parikalpita. zAnta- rAga-dveSanA upazamavALA. pUrvapakSa je rAga-dveSathI rahita che te mahAdeva kahevAya che ema pUrve kahyuM. je rAga-dveSathI rahita hoya te zAMta ja hoya. AthI "zAnta" ema kahevAthI punarukti doSa thayo. uttara- zAnta evuM vizeSaNa anuvAdarUpa =jJAtavastunA kathanarUpa) hovAthI punarukti doSanI zaMkA na karavI. kRtakRtya jeNe (karavA yogya saghaLAM) kAryo karI lIdhA che te. ahIM jene kAryo karavA yogya che te kRtakRtya evo artha na karavo. kemake devanAM sarva prayojano (=kAryo) samApta thai gayAM che. dhImAna- jemane kevalajJAnarUpa buddhi che te dhImAna. A vizeSaNa paNa anuvAda karavAmAM ja tatpara che, arthAt A vizeSaNa anuvAda karanAruM che. bIjAoe dhImAna eTale sattvavAna evuM vyAkhyAna karyuM che. mahAdevane- hamaNAM ja jenA svarUpano nirNaya karyo che te mahAdevane Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 35 2-snAna aSTaka sabhya!- iu (=zreSTha) arthamai Aud che. bhakti- prItivizeSa. bhUga. uthAmA "namonamaH" mema namaH no pAra 85 rIne mastithI 2rAyeda saMbhramanu zana rAvyuM che.' (8) pahelA mahAdeva aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 2 // atha dvitIyaM snAnASTakam // uktakrameNa nirNItamahattvasya devasya pUjAdikaM vidheyam / tacca snAnapUrvakamiti snAnanirUpaNAyAha dravyato bhAvatazcaiva, dvidhA snAnamudAhRtam / bAhyamAdhyAtmikaM ceti, tadanyaiH parikIrtyate // 1 // vRttiH- dravati gacchati tAMstAn paryAyAniti dravyaM pudgalAdi, tasmAt dravyAt 'dravyato' jalalakSaNaM kAraNabhUtam 1 dehadezalakSaNaM vA zodhanIyaM 2 malalakSaNaM vA'paneyaM dravyamAzrityetyarthaH 3 / athavA dravyato'paramArthato dravyazabdasyAprAdhAnyArthatvAt 4, athavA dravyato bhAvasnAnakAraNatvena kAraNArthatvAt dravyazabdasya 5 // tathA bhavanaM bhAvaH pariNAmastasmAd 'bhAvataH' zubhadhyAnalakSaNaM kAraNabhUtam 1 upayogabhAvAtmakajIvalakSaNaM vA zodhanIyam 2 athavaudayikabhAvakAraNabhUtakarmamalalakSaNamapanetavyaM bhAvamAzrityetyarthaH 3 / bhAvataH paramArthato veti 4 / 'cazabdaH' samuccaye / 'evakAro''vadhAraNe / evaM ca anayoH prayogaH- 'dravyato bhAvata eva ca' / tatazca dravyabhAvabhedenaiva, 'dvidhA' dviprakAram, nAmAdibhedena tu caturthApi, kevalamiha catuSprakAratvaM snAnasya nAzritaM, nAmasthApanayoH prarUpaNAmAtropayogitvAt, na hi snAnasya nAmasthApane jinanAmasthApane iva pramodahetutvena pUjAgocaratvena ca sopayoge iti / athavA evakAro dvidhA ityanena sambadhyate / tathA ca 'dravyato bhAvatazceti' evaM 'dvithaiva snAnamudAhRtaM', na tu saptadhA, yathAhureke- "sapta snAnAni proktAni, svayameva svayambhuvA / dravyabhAvavizuddhyartha-mRSINAM brahmacAriNAm // 1 // AgneyaM vAruNaM bAhyaM, vAyavyaM divyameva ca / pArthivaM mAnasaM caiva, snAnaM saptavidhaM smRtam // 2 // AgneyaM bhasmanA snAna-mavagAhyaM tu vAruNam / Apo hiSThAmayaM bAhyaM (maMtrasnAnamityarthaH) vAyavyaM tu gavAM rjH||3|| sUryadRSTa-tu yadRSTaM, taddivyaM RSayo viduH / pArthivaM tu mRdA snAnaM, manaHzuddhistu mAnasam // 3 // " iti saptavidhasnA 1. vaktA harSabhayAdibhirAkSiptamanAH stuvaMstathA niMdan / yat padamasakRd brUyAt tatpunaruktaM na doSAya // 1 // merethI vyAkSipta manavALo vaktA stuti karatAM ke niMdA karatAM eka ja pada anekavAra kahe to temAM punarUkti hoSa nathI." Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 36 2-snAna aSTaka nakathanaM hyanarthakam / yato yad bAhamalakSAlanapratyalaM tatsarvaM dravyasnAnameva, yaccAntaramalonmUlanAyAlaM tadbhAvasnAnam, yatpunaranyathAvidhaM tadasnAnameva / na ca gorajasA mantreNa vA malApanayanamupalabhyate iti, ataH suSThUcyate dvidhaiva, athavA dravyato dvithaiva bhAvatazca dvidhaiva ityevaM dvidhAzabdaprayogo, dvaividhyaM ca pradhAnApradhAnabhedAt, tacca darzayiSyata iti / 'dravyato bhAvatazcaivamiti' pAThAntare tu 'evaMkAra' upadarzanArthaH / tena 'eva' manena prakAreNa, 'dvidhA snAnaM' zucIkaraNam, 'udAhRtaM' tattvavedibhirabhihitam / atrArthe pareSAmapyavipratipattimupadarzayannAha- bahirbhavaM 'bAhya' zArIraM, adhyAtme manasi bhavaM 'AdhyAtmikaM' mAnasamityarthaH / 'cazabdaH' samuccayArthaH / 'iti' rupapradarzane / evaM prayogaH-bAhamiti 1 AdhyAtmikamiti ca 2 / 'tad' iti' krameNa dravyasnAnaM bhAvasnAnaM ca / 'anya'riti jainavyatiriktatIrthikavizeSaiH, 'parikIyate' saMzabdyate iti // 1 // bIjuM snAna aSTaka (jJAnanA prakAro batAvIne karyuM snAna kone hitakara che ane kone ahitakara che vagere bAbatonuM suMdara zailIthI ahIM varNana karavAmAM AvyuM che.) snAnanA prakAro ukta kramathI jene mahattvano nirNaya karAyo che te devanI pUjA vagere karavuM joie. pUjA nAnapUrvaka karavI joie. AthI snAnanuM nirUpaNa karavA mATe graMthakAra kahe che zlokArtha- tattvavettAoe dravyathI ane bhAvathI ja ema be prakAranuM snAna kahyuM che. anya darzanakAro dravyathI snAnane bAhya (zarIranuM) snAna ane bhAvathI snAnane AdhyAtmika (=mananuM) snAna kahe che. (1) TIkArtha-dravyathI te te paryAyone pAme te pudgala vagere dravya che. ('dravyathI snAna" zabdanA pAMca artha che. te A pramANe-). 1) zarIrazuddhinuM kAraNa evA jalathI thatuM snAna te dravyathI snAna che. 2) athavA zuddhi karavA yogya dehanA dezane (cAmaDIne) AzrayIne thatuM snAna, arthAt dehanA dezane zuddha karavA mATe thatuM snAna dravyathI snAna che. 3) athavA dUra karavA yogya malane AzrayIne=malane dUra karavA mATe thatuM nAna dravyathI snAna che. (4) athavA dravyathI snAna eTale aparamArthathI snAna. kAraNa ke dravya zabdano aprAdhAnya artha che. (5) athavA jaLarUpa dravyathI thatuM snAna bhAvasnAnanuM kAraNa hovAthI dravyathI snAna kahevAya che. kAraNa ke dravya zabdano kAraNa artha che. (jaLathI thatuM dravya snAna jo bhAva snAnanuM kAraNa na bane to apradhAna dravya snAna che, ane bhAvanAnanuM kAraNa bane to pradhAna dravya jJAna che. A vyAkhyA pramANe graMthakAre trIjA zlokamAM apradhAna dravya snAna ane cothA zlokamAM pradhAna dravya snAna jaNAvyuM che.) bhAvathI- bhAva eTale pariNAma. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 37 2-snAna aSTaka 1) bhAvanuM kAraNa evA zubhadhyAnane AzrayIne thatuM snAna bhAvAna che, arthAt zubhadhyAna e bhAvasnAna che. 2) athavA zuddhi karavA yogya upayoganI sattArUpa jIvane AzrayIne thatuM snAna bhAvathI snAna che, arthAt jenAthI jIvanI zuddhi thAya te bhAvasnAna che. 3) athavA dUra karavA yogya ane audayika bhAvanuM kAraNa evAM je karmo e karmarUpa malanI sattAne AzrayIne athavA karmamalarUpa padArthane AzrayIne (FkarmarUpa malane dUra karavA mATe) thatuM snAna bhAvathI snAna che. 4) athavA bhAvathI eTale paramArthathI. nAma-sthApanA-dravya-bhAva cAra prakAre paNa snAna che. paNa ahIM e cAra prakAranA snAnano ullekha karyo nathI. kAraNa ke nAma ane sthApanA e snAna mAtra prarUpaNA karavAmAM ja upayogI che. jevI rIte jinanA nAma ane sthApanA pramodanuM kAraNa hovAthI ane pUjAno viSaya hovAthI ( jinanA nAma-sthApanAnI pUjA hovAthI) upayogI che tevI rIte snAnanA nAma ane sthApanA upayogI nathI. athavA mULa gAthAmAM rahela pavAra (=ja kAra) no saMbaMdha diyA (be prakAre) e padanI sAthe che. tethI artha A pramANe thAya- snAna be prakAranuM ja kahyuM che, sAta prakAranuM nahi. jema ke koika kahe che ke-"brahmAe jAte ja brahmacArI evA raSionI dravya-bhAva vizuddhi mATe sAta prakAranAM snAna kahyAM che." (1) Agneya, vAraNa, bAhya, vAyavya, divya, pArthiva ane mAnasa ema sAta prakAranA snAna kahyAM che." (2) 1) "bhasmathI (=zarIre bhasma lagADIne) thatuM snAna Agneya che. 2) pANInuM avagAhana karIne ( nadI AdinA pANIthI) thatuM snAna vAruNa snAna che. 3) maMtrathI (=maMtroccArathI) thatuM snAna bAhya jJAna che. 4) gAyonI (uDatI) rajathI thatuM snAna vAyavya snAna che. 5) sUryathI jovAyelI vRSTithI thatuM snAna divya che. 6) mATIthI (=zarIre mATI ghasIne) thatuM nAna pArthiva snAna che. 7) mananI zuddhi mAnasa snAna che. ema RSio jANe che." (3) A rIte sAta prakAranA snAnanuM kathana nirarthaka che. kAraNa ke je snAna bAhya maLane dhovAmAM samartha che te saghaLuM dravya snAna ja che. je snAna AMtarika malane dUra karavA mATe samartha che te bhAvasnAna che. paNa je snAna bIjI rIte (=zarIrane paNa zuddha na kare tevuM) che te snAna ja nathI. gAyonI rajathI ane maMtrathI mala dUra thAya tevuM jovAmAM AvatuM nathI. AthI barobara kahevAya che ke snAna be prakAre ja che. athavA dravyathI be prakAre ja ane bhAvathI be prakAre ja snAna che ema thiI zabdano prayoga che. pradhAna ane apradhAna evA be bhedathI snAna be prakAre che, ane te have pachI batAvavAmAM Avaze. athavA mULa gAthAmAM vyasta mAvatIema pAThAMtara che. pAThAMtaramAM vaMzA upadarzana arthamAM che. tethI artha A pramANe thAya- dravyathI ane bhAvathI e rIte be prakAre snAna tattvavettAoe kahyuM che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 38 2-snAna aSTaka snAna eTale apavitrane pavitra karavuM. A viSayamAM bIjAono paNa vivAda nathI ema batAvatA graMthakAra kahe che-"jaina sivAyanA tIrthikavizeSo dravya snAnane bAhya-zArIrika snAna ane bhAvajJAnane AdhyAtmika=mAnasa snAna kahe che. (1) tatra dravyasnAnapratipAdanAyAhajalena dehadezasya, kSaNaM yacchuddhikAraNam / prAyo'nyAnuparodhena, dravyasnAnaM taducyate // 2 // vRttiH-'jalenA''mbhasA na bhasmAdibhistairhi dravyasnAnaM na bhavati malAdyapanayanAsamarthatvAtteSAm, "gandhalepApahaM zaucam" iti snAnalakSaNAcca / 'dehadezasyeti' zarIratvaglakSaNAvayavasya, iha ca dehagrahaNena "sacelasnAnena devArcanaM kAryamiti" matamapAkRtaM, jalArdravastrANAM snAnatayA apratIteH / dezasyetyanena tu ye manyante "ekA liGge gude tisra-stathaikatra kare daza / ubhayoH sapta vijJeyA, mRdaH zuddhau manISibhiH // 1 // etacchaucaM gRhasthAnAM, dviguNaM brahmacAriNAm / triguNaM vAnaprasthAnAM, yatInAM ca caturguNam // 2 // " iti, te upahasitA bhavanti / na hi tairevaM zaucaM prati prayatnavadbhirapi liGgagudAdyantarbhAgasya zaucaM kartuM zakyaM, kintu tvaGmAtrasyaiva, na ca karNanAsAdInAmevaM zaucaM taividhIyate, na caitAnyazucIni na bhavantIti / 'kSaNaM' muhUrta yAvanna tu prabhUtakAlam / 'yad' iti snAnam / 'zuddhikAraNaM' malavilayahetuH, 'prAyo' bAhulyena, prAyograhaNAttathAvidharogagrastasya kSaNamapi zuddhikAraNaM na bhavatIti darzitam / kutaH punaH kSaNameva zuddhikAraNamityata Aha- 'anyasya' prakSAlitamalApekSayAparasya malasyA''nuparodho''nirodho'pratiSedho'nyAnuparodhastena 'anyAnuparodhena' hetunA, na hi snAnaM malAzrayasvabhAvatvAccharIrasya malAntaramuparodhuM zaknotIti / 'tad' ityevaMvidhaM snAnaM, kimityata Aha- 'dravyA'NyuktalakSaNAni nIrAdInyAzritya 'sAna' dravyabhUtaM vA sAnam'ucyate' abhidhIyate snAnalakSaNavidhiH / anye tu 'prAyo'nyAnuparodhena' ityetadityaM vyAcakSate- prAyo bAhulyenAnyeSAM jalasvarUpAtiriktAnAmanuparodho'vyApAdanaM prAyo'nyAnuparodhasteneti // 2 // apradhAna dravya snAna temAM (=vya-bhAva ema be prakAranA jJAnamAM) dravya snAnanuM pratipAdana karavA mATe graMthakAra kahe lokArtha- je snAna jaLathI dehanA dezanI (=cAmaDInI) prAyaH kSaNavAra zuddhinuM kAraNa che te dravya snAna kahevAya che. A snAna anya maLane AvatuM rokI zakatuM na hovAthI kSaNavAra ja zarIrazuddhinuM kAraNa che. (2) TIkArtha- jaLathI- jaLathI dravya snAna thAya che. bhasma vagerethI dravya snAna thatuM nathI. kAraNa ke bhasma vagere maLa vagerene dUra karavA mATe asamartha che. tathA "gaMdha ane lepane dUra kare te zauca (=snAna)" evuM snAnanuM lakSaNa che. (bhasma vagere gaMdha ane lepane dUra na karI zake.). Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 39 2-snAna aSTaka dehanA dezanI- zarIranA cAmaDIrUpa avayavanI. ahIM deha zabdano ullekha karIne "vastra sahita snAnathI devapUjA karavI joie" evA matanuM nirAkaraNa karyuM. kAraNa ke jaLathI bhInA thayelA vastronI snAna tarIke prasiddhi nathI. "dezanI' evA ullekhathI jeo ema mAne che ke "(malavisarjana karyA pachI) zuddhi karavAmAM buddhizALIoe liMgamAM (pANIthI) eka, gudAmAM traNa, eka DAbA hAthamAM daza ane baMne hAthamAM mATIthI sAta zuddhi jANavI." (1) "A zuddhi gRhastho mATe che. brahmacArIonI (gRhasthanI apekSAe) bamaNI, vAnaprasthonI traNa guNI ane saMnyAsIonI cAra guNI zuddhi jANavI." (2) teo apahAsa (=majAka) karAyelA thAya che. teo A pramANe zauca saMbaMdhI prayatna karatA hovA chatAM liMga ane gudA vagerenA aMdaranA bhAgane zuddha karavAnuM zakya nathI. paNa mAtra cAmaDIne ja zuddha karavAnuM zakya bane che. tathA teo kAna ane nAka vagerenI A pramANe zuddhi karatA nathI. ane kAna vagere azuddha nathI evuM nathI. prAya: - prAyaH eTale ghaNuM karIne. prAyaH zabdano ullekha karIne tevA prakAranA rogathI gherAyelA zarIranA dezanI paNa zuddhinuM kSaNavAra paNa kAraNa banatuM nathI ema jaNAvyuM. kSaNavAra- muhUrta (48 miniTa) sudhI zuddha bane che, nahi ke ghaNA kALa sudhI. kSaNavAra ja zuddhinuM kAraNa kema che ? enA javAbamAM ahIM jaNAvyuM ke-dhoyelA maLanI apekSAe anya maLane AvatuM rokI zakAtuM nathI. zarIrano malanA Azrayano svabhAva hovAthI snAna anya ( navA AvatA) maLane rokavA samartha nathI. dravyasnAna- jenuM svarUpa pUrve (pahelA zlokamAM) jaNAvyuM che te jaLa vagerenA AzrayathI thatuM snAna dravya snAna che, athavA dravyathI thayeluM snAna dravyasnAna che, ema snAnanuM lakSaNa jANanArAo kahe che. prayogAnuyena e padonuM vyAkhyAna bIjAo A pramANe kare che-prAyaH eTale ghaNA bhAge. anya eTale jaLa sivAya anya. anuparodha eTale ahiMsA. jJAnamAM ghaNA bhAge pANI sivAya anya jIvonI hiMsA thatI na hovAthI jaLathI dehanA dezanI kSaNavAra zuddhinuM kAraNa banatuM snAna dravya snAna kahevAya che. (2) arthatasyaiva kartRvazAtpradhAnApradhAnatAM darzayannAhakRtvedaM yo vidhAnena, devatAtithipUjanam / karoti malinArambhI, tasyaitadapi zobhanam // 3 // vRtti - "vA' vidAya "' kanokita dravyanAna, "' rati tavIthA vAn ghArSi:, 'vidhAnena' dhArmikajanocitasnAnavidhinA "bhUmIpehaNajalachANa-NAi jayaNA u hoi nnhaannaao4||" ityevaMrUpeNa, tataH kimityAha- 'devatA''nantaravivecitasvarUpamahAdevalakSaNA, atati satatamapratibaddhavihAritayA gacchatIti 'atithiH' avidyamAnA vA tithirupalakSaNatvAdutsavAdayazca yasyeti atithiH sanmArganirato yatiH / uktaM ca "tithiparvotsavAH sarve, tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyA-ccheSamabhyAgataM 14. bhUmiprekSaNajalacchANanAdiyatanA tu bhavati snAnAdau / eso visuddhabhAvo aNuhavasiddho cciya buhANaM // 1 // iti gAthApUrtiH // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 40 ra-nAna aSTaka vizArUti to pUnamuditasAra tevatAtidhUnana tat 'vati' viyAditI vyAkhyaanpksse tu 'vidhAnena devatAtithipUjanaM karoti'ityevaM sambandhaH, / ko'sAvityAha-malinaH avadyamalayukta Arambho vyApAro malinArambhaH, so'syAstIti 'malinArambhI' sAvadyayogAdanivRtto gRhastha ityarthaH / kutIrthikazikSaNAbhiprAyapravaNaM cedaM vizeSaNaM / tacchikSaNaM caivam- he kutIthikA yadi yUyaM malinArambhiNastadA yuSmAkamidaM dravyasnAnaM kartumucitaM nAnyathA, tathAhi asya vizuddhabhAvahetutvena prazasyatA, sa ca vizuddho bhAvo nirmalArambhANAM sadaivAstIti kimeteneti / 'tasya' iti devatAtithipUjanakartumalinArambhiNaH, 'etadapi' iti na kevalaM vakSyamANasvarUpaM bhAvasnAnaM zubhapariNAmarUpatvAcchobhanam 'etadapi' dravyasnAnamapi, 'zobhanaM' sAdhu, satyapi sAvadyatve prAyo madadadihetutve ca zubhabhAvAhetutvAt, tasyetivizeSaNAttadanyasya tvazobhanameva taditi siddhaM bhAvazuddhyanimittatvAditi // 3 // pradhAna dravya nAna have snAnanI ja snAna karanAranI apekSAe pradhAnatA ane apradhAnatAne batAvatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- malinAraMbhI je gRhastha vidhipUrvaka dravyasnAna karIne devatA-atithinuM pUjana kare che, tenuM A dravyasnAna paNa prazasta che. (3) TIkArtha- malinAraMbhI- malina eTale pAparUpa maLathI yukta. AraMbha eTale vyApAra. je pAparUpa maLathI yukta vyApAravALo hoya te malinAraMbhI che, arthAt pApayogothI nivRtta na thayelo gRhastha, malinAraMbhI vizeSaNa kutIrthikone bodha ApavAnA abhiprAyamAM tatpara che, arthAt kutIrthikone bodha ApavA mATe che. te A pramANe- he kutIrthiko ! jo tame malinAraMbhI cho to tamAre A dravya snAna karavuM yogya che, anyathA nahi. te A pramANe- bhAvavizuddhinuM kAraNa hovAnA kAraNe dravya snAna prazasta che. te vizuddhabhAva nirmalAraMbhavALAone (=nirmala pravRtti karanArAone) sadAya che, ethI temane dravya snAnathI zuM? arthAt temane dravyasnAnanI jarUra nathI. - pUjAno adhikArI dhArmika jIva. vidhipUrvaka- dhArmika lokane ucita snAnanI vidhipUrvaka. te vidhi A pramANe che-"jyAM snAna karavAnuM che tyAM jIvarakSA mATe bhUminuM avalokana karavuM, porA vagerenI rakSA mATe pANI gALavuM, pANImAM nAkhI vagere jIva na paDI jAya tenI kALajI rAkhavI vagere snAna, vilepana ane jinapUjA AdimAM yatanA che. yatanApUrvaka snAna AdithI zubha adhyavasAya thAya che. yatanApUrvaka snAna AdithI thato zubha adhyavasAya buddhizALIone anubhava siddha che.' (pUjA vidhi paMcAzaka-gAthA - 11) devatA-atithinuM pUjana- devatA eTale hamaNAM ja (=pahelA aSTakamAM) jenA svarUpanuM vivecana karyuM che te mahAdeva. je apratibaddha vihAravALA hovAthI satata jAya che =kyAM ya rokAtA nathI=Asakti karatA nathI mATe satata jAya che) te atithi. athavA jene tithi nathI ane tithinA upalakSaNathI utsava vagere nathI te atithi. sanmArgamAM (=jJAna-darzana-cAritrarUpa mokSamArgamAM) tatpara sAdhu atithi che. kahyuM che ke- "(lokika) tithio, 1. zrAddhadinakRtya gAthA 23-24mAM paNa snAnavidhi jaNAvyo che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 41 2-snAna aSTaka pa, ane utsavo je mahAtmAe choDI dIdhA che te atithi jANavo. bAkInA abhyAgata jANavA'. pUjana eTale ucita satkAra karavo. bIjA vyAkhyAnanA pakSamAM vidhipUrvaka devatA-atithinuM pUjana kare che e pramANe saMbaMdha che. (pahelA vyAkhyAna pakSamAM vidhipUrvaka dravya snAna kare che e pramANe saMbaMdha che, jyAre bIjA vyAkhyAna pakSamAM vidhipUrvaka devatA-atithinI pUjA kare che e pramANe saMbaMdha che. arthAt pahelA pakSamAM vidhipUrvakano saMbaMdha dravya snAna sAthe che, ane bIjA pakSamAM vidhipUrvakano saMbaMdha devatA-atithinI pUjA sAthe che.) tenuM- devatA-atithinuM pUjana karanAra malina AraMbhavALAnuM. dravya snAna paNa- jenuM svarUpa have kahevAze te bhAvasnAna zubha pariNAma rUpa hovAthI prazasta che ja, paNa A dravyasnAna paNa sAvadha hovA chatAM prazasta che ema "paNa" zabdano saMbaMdha che. ahIM tenuM' evuM vizeSaNa hovAthI tenAthI anyanuM ( vidhipUrvaka snAna karIne devatA-atithinuM pUjana na karanAranuM) dravya snAna prAyaH karIne maithunecchA ane abhimAna vagerenuM kAraNa hovAnA kAraNe zubhabhAvanuM kAraNa na hovAthI aprazasta ja che ema siddha thayuM. kAraNa ke bhAvazuddhinuM nimitta nathI. (3). zobhanamidamityuktaM, tatsamarthanArthamAhabhAvazuddhinimittattvAt, tathAnubhavasiddhitaH / kathaJciddoSabhAve'pi, tadanyaguNabhAvataH // 4 // vRttiH- bhAvo'dhyavasAyastacchuddhirnirmalatA, tasyA nimittaM kAraNaM, tasya bhAvo 'bhAvazuddhinimitatvaM' tasmAdetadapi zobhanamiti prakRtam / na cAsya bhAvazuddhihetutvamaprasiddhamityAha- 'tathA' tenaiva prakAreNa bhAvazuddhinimittatayaiva, yo ''nubhavaH' saMvedanaM tasya yA 'siddhiH' pratItiH sA tathA'nubhavasiddhistasyAH 'tathA'nubhavasiddhitaH' / atha dravyasnAnaM bhAvazuddhinimittamapi sadapkAyikAdijIvahiMsAdoSadUSitatvAdazobhanameve tyAzaGkyAha- 'kathaJcit kenApi prakAreNApkAyikAdivirAdhanAlakSaNena, 'doSabhAve'pi' hiMsAlakSaNAvadyasadbhAve'pi na kevalaM doSAbhAve iti apizabdArthaH / tasmAddhisAdoSAd yo'nyo guNaH samyagdarzanazuddhilakSaNaH sa tadanyaguNastasya bhAvo lAbhastadanyaguNabhAvastasmAt 'tadanyaguNabhAvataH' / Aha ca"pUyAe kAyavaho, paDikuTTho so u, kiMtu jiNapUyA / sammattasuddhiheutti, bhAvaNIyA u niravajjA5 // 1 // " yat snAnaM pUjArthaM tatpUjAGgatvAttavyapadezamarhatIti / iha ca hetuprayoga evam- dravyasnAnamapi zobhanaM bhAvazuddhinimittatvAt, yadyad bhAvazuddhinimittaM tattacchobhanaM, yathA caityavandanam, bhAvazuddhinimittaM ca dravyasnAnaM, tasmAcchobhanamiti / athAyamasiddho heturityatrocyate-yadyathAnubhUyate tattathA pratipattavyaM, yathA vicitraM sukhAdisaMvedanam, anubhUyate ca bhAvazuddhinimittatayA dravyasnAnam, tasmAdbhAvazuddhinimittaM taditi / atha kathaJcitsadoSatvAtkathaM zobhanatvamasyetyatrocyate / yad yad viziSTataraguNAntarotpattihetustattadoSasadbhAve'pi zobhanaM, 15. pUjAyAM kAyakyaH, pratikuSTaH sa tu, kiMtu jinapUjA // samyaktvazuddhiheturiti bhAvanIyA tu niravadyA // 1 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 42 2-snAna aSTaka yathA zramapaGkAdidoSopetamapi tRDvicchedAdiviziSTataraguNahetuH kUpakhananaM, viziSTasamyagdarzanazuddhyAdiguNahetuzca dravyasnAnamiti // 4 // pradhAna dravyasnAnanI prazastatAno hetu. A snAna (-devatA-atithinA pUjana mATe vidhipUrvaka karAtuM nAna) prazasta che ema kahyuM. AthI tenA samarthana mATe kahe che - zlokArtha- dravya snAna paNa bhAvazuddhinuM nimitta hovAthI zubha che. kAraNa ke dravyasnAna "bhAvazuddhinuM nimitta che" tevA anubhavanI pratIti thAya che. kathaMcit doSa hovA chatAM doSathI anya guNano lAbha thato hovAthI dravya snAna suMdara che.(4) TIkArtha-pUrvapakSa dravya nAna bhAvazuddhinuM nimitta hovA chatAM aplAya vagere jIvonI hiMsAnA doSathI dUSita hovAthI suMdara nathI ja. uttarapakSa- koika rIte aplAya Adi jIvonI virAdhanA thatI hovAthI hiMsArUpa pApanA sadbhAvamAM paNa hiMsAdoSathI anya samyagdarzanazuddhirUpa guNano lAbha thavAthI dravyasnAna paNa suMdara che. kahyuM che ke-"pUjAmAM akhAya Adino vadha thAya che ane te vadha niSiddha che. to paNa jinapUjA samyakatvanI zuddhino hetu hovAthI nirdoSa vicAravI joie, arthAt jinapUjA nirdoSa che ema vicAravuM joie." (paMcAzaka 4-11) "pApanA sadbhAvamAM paNa" e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che-doSanA (=pApanA) abhAvamAM to dravya snAna suMdara che ja, kiMtu pApanA sadbhAvamAM paNa dravya snAna suMdara che. je snAna pUjA mATe karAyeluM hoya te snAna pUjAnuM aMga hovAthI pUjAnA vyavahArane yogya thAya che, arthAt snAnane pUjA kahevAya. (jema ke gAyuta ghIne AyuSya kahevAya che.) ahIM hetuprayoga A pramANe che- dravya snAna paNa suMdara che. kema ke bhAvazuddhinuM nimitta che. je je bhAvazuddhinuM kAraNa hoya te te suMdara hoya. jema ke caityavaMdana. dravya snAna bhAvazuddhinuM kAraNa che mATe suMdara che. pUrvapakSa- tamoe Apelo hetu asiddha che. uttarapakSa je je rIte anubhavAya che te rIte svIkAravuM joie. jema ke vividha sukhAdinuM saMvedana. dravya snAna bhAvazuddhinA nimittarUpe anubhavAya che. mATe dravya snAna bhAvazuddhinuM nimitta che. zaMkA- dravya snAna koika rIte doSa sahita hovAthI suMdara kevI rIte hoya? samAdhAna- je je adhika viziSTa anya guNanI utpattinuM kAraNa hoya te te doSanA sadbhAvamAM paNa suMdara che. jema ke-kUpa khanana (kUvAne khodavo e) zrama ane kAdava vagere doSathI yukta hovA chatAM tRSNAviccheda vagere adhika viziSTa guNonuM kAraNa che. (kUvo khodavAmAM zarIra kAdavathI kharaDAya che, kapaDAM melAM thAya che, zrama-sudhA-tRSA vagerenuM duHkha veThavuM paDe che. paNa kUvo khodAyA pachI temAMthI pANI nIkaLatAM tRSA Adi dUra thavAthI sva-parane lAbha thAya che. jema kUvo khodavAmAM prAraMbhamAM nukazAna hovA chatAM pariNAme lAbha thavAthI kUvo khodavAnI pravRtti lAbhakArI bane che, tema jinapUjA mATe nAnAdi karavAmAM prAraMbhamAM hiMsArUpa sAmAnya doSa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs 5429 // 43 2-snAna aSTaka lAgavA chatAM pachI pUjAthI thayelA zubhabhAvo dvArA viziSTa azubha karmonI nirjarA ane puNyAnubaMdhI puNyano baMdha to hovAthI pariNAme lAbha thavAthI snAnAdinI pravRtti lAbhakArI che.) dravya snAna viziSTa samyagdarzanazuddhi aula Yeuy // 29 // . (4) yadi bhAvazuddhinimittatvAt zobhanaM dravyasnAnaM tarhi karoti malinArambhIti kasmAdabhihitamamalinArambhiNo'pi tathaiva tasya zobhanatvAdityAzaGkyAha adhikArivazAt zAstre, dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyAtulyA, vijJeyA guNadoSayoH // 5 // vRttiH- adhikAro'syAstIti adhikArI yogyA'nuSThAtAtasya vazo'pekSA adhikArivazastasmAnna yathAkathaJcidityarthaH / 'zAstre' sunizcitAptAgame, 'dharmasAdhanayoH' prastutayordravyasnAnabhAvasnAnalakSaNayoH, 'saMsthitiH' samyagvyavasthA, 'dharmasAdhanasaMsthitiH, kiMrUpeyamityAha-'vyAdhipratikriyAtulyA' rogacikitsAvyavasthAsamAnA, "vijJeyA' sdguruupdeshaadrthibhirvseyaa| kayorviSaya ityAha-'guNadoSayoH' guNadoSAvAzrityetyarthaH / iyamatra bhAvanA- yathAturavazAd vyAdhicikitsA guNakarI doSakarI ca tathA malinArambhItaralakSaNAnuSThAtRvazAd dravyetarasnAnarUpe dharmasAdhane guNadoSakare, dravyasnAnaM malinArambhiNa eva guNakara netarasyeti hRdayam, yato malinArambhI devatoddezena snAnAdAvadhikArI na tvitaraH / kecitpunarvadanti malinArampayapi nehAdhikArI yasmAdvakSyati ayameva granthakAraH- ."dharmArthaM yasya vittehA, tasyAnIhA garIyasI / prakSAlanAddhi paGkasya, dUrAdasparzanaM varam // 1 // " iti / anena dharmArtha sAvadhapravRttirniSiddhA, tathA "*zuddhAgamairyathAlAbham" iti vakSyatyanena ca puSpatroTanAbhAvo devasambandhyArAmAbhAvazca darzita iti / na cAyaM samyagullApaH / yataH snAnaM vidheyatayA devArcanArthamupadiSTameva / yadAha- "tattha suiNA duhA vi hu, davveNhAeNa suddhavatyeNa" iti / atha prAsaGgikasnAnApekSo'yamupadezo na tu devatodezikaH / etadapi na saGgatam / evaM hi yadA kadAcit snAto bhavet tadA devatArcanaM kuryAdityupadiSTaM syAnna nityakRtyatayA, nityakRtyaM caitat / Aha ca- "vaMdati ceiyAiM, tikkAlaM pUiUNa vihiNA u" iti / yaccoktaM dharmArthamityAdinA dharmArthA sAvadhapravRttirniSiddhA tat satyam, kevalaM sa niSedhaH sarvaviratApekSayA tadadhikAre'sya zlokasyAdhItatvAt, gRhasthApekSayA tu sAvadhapravRttivizeSo'nujJAta eva / yadAha- "davvatthae kUvadiTuMtotti // " tathA vANijyAdisAvadhapravRttirapi kAcitkasyacinna duSTA viSayavizeSapakSapAtarUpatvena pApakSayaguNabIjalAbhahetutvAt, yathA saMkAzasya / "saMkAzazrAvako hi pramAdAdbhakSitacaityadravyo nibaddhalAbhAntarAyAdikliSTakarmA ciraparyaTitadurantasaMsArakAntAro'nantakAlAllabdhamanuSyabhAvo durgatanaraziraHzekhara 16. tatra zucinA dvidhApi hu dravye snAtena zuddhavastreNa iti / bhAve u avatyociyavisuddhavittippahANeNa / iti gAthApUrtiH / 17. vandante caityAni trikAlaM pUjayitvA vidhinA tu / -aSTaka 4 zloka 6 * aSTaka 3 zloka 2 18. dravyastave kUpadRSTAnta iti / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 44 2-snAna aSTaka rUpaH pAragatasamIpopalabdhasvakIyapUrvabhavavRttAntaH pAragatopadezato durgatatvanibandhanakarmakSapaNAya yadahamupArjayiSyAmi dravyaM tad grAsAcchAdanavarja jinAyatanAdiSu niyokSye ityabhigrahaM gRhItavAn, kAlena ca nirvANamavAptavAniti / " atha yuktaM saMkAzasyaitattathaiva tatkarmakSayopapatterna punaranyasya / naivam, sarvathaivAzubhasvarUpavyApArasya viziSTanirjarAkAraNatvAyogAditi / yattu "zuddhAgamairyathAlAbham" ityAdi tanna svayaM puSpatroTananiSedhaparam, kintu pUjAkAlopasthite mAlike darzanaprabhAvanAhetorvaNikkalA na prayoktavyetyasyArthasya khyApanaparam / itarathA zrUyate- "suvvai duggainArI, jagaguruNo sinduvArakusumehiM / pUyApaNihANeNaM, uvavannA tiyasalogammi // 1 // " iti vacanaM vyAhanyeta / na hi tayA yathAlAbhaM nyAyopAttavittena vA tAni gRhItAni, iti / tathA caityasambandhitayA grAmAdInAM pratipAdanAnnArAmAdyabhAvaH proktaH / yadAha-"coei ceiyANaM, ruppasuvaNNAi gAmagAvAiM / la(ma)ggaMtassa hu muNiNo, tigaraNasuddhI kahaM Nu bhave ? // 1 // bhaNNai ettha vibhAsA, jo eyAI sayaM vimggejaa| na hu tassa hujja suddhI, aha koi harejja eyaaii||2|| savvatyAmeNa tahiM, saMgheNaM hoi laggiyavvaM tu / sacarittacArittINaM, eyaM savvesiM kajjaM tu2 // 3 // " tadevaM malinArambhiNo dharmArthaM snAnAdikamaviruddhamiti sthitam / nanu yatiratra kasmAnnAdhikArI ? yataH karmalakSaNo vyAdhireko dvayorapi yatigRhasthayoratastaccikitsApi pUjAdilakSaNA samaiva bhavati, tato yadyekasyAdhikAraH kathaM nAparasya / atha "snAnamudvartanAbhyaGgaM, nakhakezAdisaMskriyAm / gandhamAlyaM ca dhUpaM ca, tyajanti brahmacAriNaH // 1 // " iti vacanAt yateH snAne tatpUrvakatvAddevArcanasya tasmiMzca nAdhikAraH / naivam, bhUSArthasyaiva tasya niSedhAt / atha sAvadhanivRtto'sAviti tatra nAdhikArI / nanu yadi yatiH sAvadhAnnivRttastataH ko doSo yatsnAnaM kRtvA devatArcanaM na karoti, yadi hi snAnapUrvakadevatArcane sAvadhayogaH syAttadAsau gRhasthasyApi tulya iti tenApi na kartavyaM syAt / atha gRhasthaH kuTumbAdyarthe'pi sAvadhe pravRttastena tatrApi pravartatAm, yatistu tatrApravRttatvAtkathaM snAnAdau pravartate iti / nanu yadyapi kuTumbAdyartha gRhI sAvadye pravartate tathApi tena dharmArthaM tatra na pravartitavyaM syAt, yato "naikaM pApamAcaritamityanyadapyAcaritavyaM syAt' / atha kUpodAharaNAt pUjAdijanitamArambhadoSaM vizodhya gRhI guNAntaramAsAdayatIti yuktaM gRhiNaH snAnapUjAdi / nanu yathA gRhiNAM kUpodAharaNAt snAnAdi yuktamevaM yaterapi tadyuktameva, evaM ca kathaM snAnAdau yati dhikArI / iti pUrvapakSaH / atrocyate, yatayo hi sarvathA sAvadhavyApArAnnivRttAH, tatazca kUpodAharaNenApi tatra pravartamAnAnAM teSAmavadyameva citte sphurati na dharmaH tatra sadaiva zubhadhyAnAdibhiH pravRttatvAt, gRhasthAstu sAvadhe svabhAvataH satatameva pravRttA na punarjinArcanAdidvAreNa svaparopakArAtmake dharme, tena teSAM tatra pravartamAnAnAM sa eva citte lagati na punaravadyamiti kartR-pariNAmavazAdadhikArItarau mantavyAviti snAnAdau gRhastha evAdhikArI na yatiriti / Agamo'pyevaM vyavasthitaH / yadAha-"chajjIvakAyasaMjamo, davvasthae so virujjhae 19. zrUyate durgatinArI, jagadguroH sinduvArakusumaiH / pUjApraNidhAnena, upapannA tridazaloke // 1 // 20. codayati caityebhyo, rUpyasuvarNAdi grAmagavAdi / laga(mArgaya)to muneH, trikaraNazuddhiH kathaM na bhavet ? // 1 // 21. bhaNyate'tra vibhASA, ya etAni svayaM vimArgayet / naiva tasya bhavecchuddhiratha kazciddharedetAni // 2 // 22. sarvasthAmnA tatra, saGghana bhavati lagitavyaM tu / sacAritrAcAritriNAM etat sarveSAM kArya tu // 3 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 45 2-snAna aSTaka kasiNo / to kasiNasaMjamaviU, puSphAIyaM na icchanti // 1 // akasiNapavattagANaM, virayAvirayANa esa khalu jutto // saMsArapayaNukaraNe, davvatthae kUvadiTuMto // 2 // tathA dravyastavarUpatvAt pUjAyAH, tasya ca bhAvastavahetutvAtapradhAnatvAcca yatInAM na dravyastave'dhikAraH / ata eva sAmAyikasthaH zrAvako'pyanadhikArI, tasyApi sAvadhanivRttatayA bhAvastavArUDhatvena zramaNakalpatvAt / ata eva gRhiNo'pi prakRtyA pRthivyAdhupamardanabhIroryatanAvataH sAvaghe saMkSeparuceryatikriyAnurAgiNo na dharmArthaM sAvadyArambhapravRttiryuktA / yadAha"asadArambhapavatto, jaM ca gihI teNa tesi vineyaa| tannivvittiphalacciya, esA paribhAvaNIyamiNaM5 // 1 // " na cAyamanantarodito'sadArambhapravRttastatkathaM tasya tannivRttiphalatvena snAnAdau sAvadyArambhe pravRttiyuktA / ataH sthitamidaM na sarva eva sarvasyAdhikArI, kintu ya evaikatrAdhikArI sa evAnyatrAnadhikArIti // 5 // pradhAna dravya snAnanA adhikArI jo dravyanAna bhAvazuddhinuM nimitta hovAthI suMdara che to malinAraMbhI dravyasnAna kare ema zA mATe kahyuM? kAraNa ke amalina AraMbhavALAne paNa dravyasnAna te ja pramANe suMdara che. AvI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che- zlokArdha zAstramAM dharmakriyA karanArA jIvonI yogyatAnI apekSAe dharmanA dravyapUjA ane bhAvapUjA rUpa anuSThAnonI samyagu vyavasthA karavAmAM AvI che. A vyavasthA guNa ane doSane AzrayIne roganI cikitsAnI vyavasthA samAna jANavI. (5) TIkArya-zAstramAM sunizcita AptanA AgamamAM zAstramAM dharmakriyA karanArA jIvonI yogyatAnI apekSAe samyavyavasthA karavAmAM AvI che, game te rIte nahi. guNa-doSane AzrayIne- ahIM bhAvanA A che- jema vyAdhinI cikitsA rogInI apekSAe guNakArI ane doSakArI bane che tema malinAraMbhI ane nirmalAraMbhI dharmakartAnI apekSAe dravya snAna ane bhAva snAna rUpa dharmasAdhana guNakArI ane doSakArI bane che. dravyasnAna malinAraMbhIne ja guNakArI bane che, nirmalAraMbhIne nahi evo ahIM bhAva che. kAraNa ke malinAraMbhI devatAnI pUjA mATe snAna vageremAM adhikArI che, nirmalAraMbhI adhikArI nathI. keTalAko kahe che ke malinAraMbhI paNa ahIM snAna AdimAM adhikArI nathI. kAraNa ke A ja graMthakAra have pachI A pramANe kaheze-"je dharma mATe dhana meLavavAnI pravRtti kare che enA karatAM te dhana meLavavAnI pravRtti na kare e ja zreSTha che. prathama zarIrane kAdavathI kharaDavuM, pachI pANIthI dhovuM, enA karatAM to zarIrane kAdavathI na kharaDavuM e ja zreSTha che."(agnikArikA aSTaka gAthA-6) AnAthI dharma mATe sAvadya (kapApavALI) pravRttino niSedha karyo che. tathA AgaLa kaheze ke "nyAyanA dravyathI meLavelA ane dezakALa pramANe uttama, madhyama ke jaghanya jevAM maLe tevAM puSpothI pUjA karavI joie." AnAthI puSpone toDavAno ane devasaMbaMdhI ( deva pUjA mATe) bagIcAno abhAva jaNAvyo che. 23. SaDjIvakAyasaMyamo dravyastave sa virudhyate kRtsnaH / tasmAt kRtsnasaMyamavidaH puSpAdika necchanti // 1 // 24. akRtsnapravartakAnAM viratAviratAnAmeSa khalu yuktaH / saMsArapratanukaraNe dravyastave kUpadRSTAntaH // 1 // 25. asadArambhapravRttA yacca gRhiNastena teSAM vijJeyA / tannivRttiphalaivaiSA paribhAvanIyamidam // 2 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 2-snAna aSTaka A pralApa barAbara nathI. kAraNa ke devapUjA mATe snAnano vidheyapaNe ( karavA yogya tarIke) upadeza Apyo ja che. kahyuM che ke-"dravyathI ane bhAvathI pavitra banIne jinapUjA karavI joie. snAna karIne zuddha vastro paheravAM e dravyathI zuddhi che. avasthAne ucita vizuddhavRttithI ( nyAyathI) meLavelA dhanathI pUjA karavI e bhAvathI zuddhi che." (pUjA vidhi paMcAzaka gAthA-9) pUrvapakSa- A upadeza (=snAnathI zuddha banIne jinapUjA karavAno upadeza) prAsaMgika snAnanI apekSAe che, paNa devanI pUjA mATe nathI. (ahIM bhAva e che ke jo snAna kare to jinapUjA kare, paNa devapUjA mATe snAna na kare.). uttarapakSa- A paNa kathana yukta nathI. jo A upadeza prAsaMgika hoya to jyAre paNa snAna karyuM hoya tyAre devapUjA kare evo upadeza karyo hoya, paNa nitya kartavya tarIke upadeza karyo na hoya. jinapUjA karavI e nitya kartavya che. kahyuM che ke "vidhipUrvaka trikALa jinapUjA karIne cetyone vaMdana ( cetyavaMdana) kare." vaLI thaI ityAdi zlokathI dharma mATe sAvadya ( pApavALI) pravRtti karavAno niSedha karyo che ema je kahyuM te satya che. paNa te niSedha kevala sarvavirativALA sAdhuonI apekSAe che. kAraNa ke te zloka sarvaviratinA adhikAramAM kahyo che. gRhasthanI apekSAe to (dharma mATe) sAvadha pravRttivizeSanI anujJA ApI ja che. kahyuM che ke-"vyastavamAM kUvAnuM daSTAMta che." (paMcavastuka gAthA-1rara4) tathA koika vepAra vagere sAvadya pravRtti paNa koikane duSTa nathI. kAraNa ke e pravRtti viSayavizeSa pratye pakSapAtarUpa hovAthI pApakSayano ane guNabIjanA lAbhano hetu che. jema ke saMkAzazrAvaka. saMkAza zrAvake pramAdathI cetyadravyanuM bhakSaNa karyuM. AnA kAraNe lAbhAMtarAya vagere kliSTa karmo bAMdhyAM. ethI duraMta saMsArarUpa jaMgalamAM lAMbA kALa sudhI bhamyo. anaMtakALa pachI te manuSya bhavane pAmyo. te bhavamAM te daridra manuSyomAM agresara banyo. sarvajJanI pAse teNe potAnA pUrvabhavano vRttAMta jANyo. daridratAnuM kAraNa evAM karmone khapAvavA mATe teNe sarvajJanA upadezathI huM je dhana meLavIza te dhanane bhojana-vastra sivAya jinamaMdira AdimAM vAparIza evo abhigraha grahaNa karyo. samaya jatAM te mokSane pAmyo. pUrvapakSa- saMkAza mATe A yogya che. kAraNa ke tenAM karmono kSaya te rIte thai zake tema hato. paNa anyane dharma mATe sAvapravRtti yogya nathI. uttarapa- ema na kahevuM. kAraNa ke je pravRtti sarvathA ja azubha hoya te viziSTa nirjarAnuM kAraNa na bane. (ahIM Azaya e che ke jo saMkAza zrAvakanI dhana meLavavAnI pravRtti sarvathA ja azubha hota to viziSTa nirjarAnuM kAraNa na banata. mATe tenI dhana meLavavAnI pravRtti sarvathA azubha na hatI. e rIte dharma mATe thatI pApa pravRtti sarvathA azubha nathI.). vaLI "zuddhArthathAtAma'' ityAdi je kahevAmAM Avaze te svayaM puSpone toDavAno niSedha karavA mATe nathI. kiMtu pUjAno kALa thaye chate puSpo lAvanAra mALI AgaLa jinadarzananI prabhAvanA thAya e mATe vaNikakaLA na karavI, arthAtu mALIne chetaravo nahi evuM kahevA mATe che. anyathA "siMduvAranA (=nagoDanA ke jAsudanA) 1. ahIM pUrNagAthA A pramANe che avasAvAyA liyAviyA paNa gattA saMsArapayagao tathA vidyuta (paMcavastaka gAthA-1rara4) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viASTaka prakaraNa 47 2-snAna aSTaka puSpothI huM jinapUjA karuM evA saMkalpa mAtrathI (=bhAvanA mAtrathI) daridra vRddhA mRtyu pAmIne devalokamAM utpanna thai. (pUjA paMcAzaka gAthA-49) AvuM je vacana saMbhaLAya che teno virodha thAya. kAraNa ke vRddhAe jevAM maLyAM tevAM puSpo lIdhAM na hatAM tathA nyAyathI meLavelA dhanathI lIdhAM na hatAM. vaLI- cetyanA nirvAha mATe gAma vagere rAkhavAnuM pratipAdana karyuM hovAthI bagIcA vagereno abhAva (=bagIco vagere na karavuM tema) kahyo nathI. kahyuM che ke "ahIM ziSya prazna kare che ke jinamaMdiranA khetara, suvarNa vagere, gAma ane pahADa vagerenI sAra saMbhALa rAkhanArA sAdhune mana-vacana-kAyAnI zuddhi kema hoya ?" (1) "ziSya kahelA praznano uttara kahevAya che-jinamaMdiranA khetara vagerenI sAra saMbhALa rAkhanArA sAdhune mana-vacana-kAyAnI zuddhi hoya paNa kharI, ane na paNa hoya. jo sAdhu svayaM jinamaMdira mATe navA khetara vagerenI zodha kare ke mAgaNI kare to sAdhune mana-vacana-kAyAnI zuddhi na hoya. paNa jo jinamaMdiranA khetara vagerene koi paDAvI le=potAnuM karI le to (2) sarva zaktithI saMghe tenI zodha rakSA karavI joie. jinamaMdiranA khetara vagerene koi paDAvI le tyAre tenI rakSA karavI e sacAritrI ane acAritrI e badhAnuM kartavya che." (zrAvaka dharma vidhi prakaraNa gAthA 27nI TIkA) A pramANe malinAraMbhIne dharma mATe snAna vagere viruddha nathI e nizcita thayuM. prazna- sAdhu dravyapUjAno adhikArI kema nathI ? kAraNa ke gRhastha-sAdhu e baMnene karmarUpa vyAdhi eka che. tethI karmarUpa vyAdhino pratikAra paNa pUjAdhirUpa samAna ja thAya. tethI jo ekane adhikAra che to bIjAne adhikAra kema nathI ? kadAca ahIM tame kaho ke-"brahmacArIo snAna, udvartana (=sugaMdhI padArthonuM vilepana), abhaMga (=zarIre tela vagerenuM mardana), nakha-keza Adine saMskArita karavA, gaMdhamAlya (=sugaMdhI puSpamALA), ane dhUpano tyAga kare che." e vacanathI sAdhune snAnamAM adhikAra nathI, tathA devapUjA snAnapUrvaka hovAthI devapUjAmAM paNa adhikAra nathI. tamAruM A kathana paNa barobara nathI. kAraNa ke sAdhune zarIravibhUSA karavA mATe ja snAnano niSedha che. (paNa pUjA mATe snAnano niSedha nathI.) kadAca tame kaho ke pApathI nivRtta thayo hovAthI sAdhu pUjAno adhikArI nathI. to amAro prazna che ke sAdhu pApathI nivRtta thayo tethI kayo doSa che ke jethI snAna karIne devapUjA na kare ? have jo tame ema kaho ke jo snAnapUrvaka devapUjA karavAmAM Ave to pApano yoga thAya, to pApano yoga gRhasthone paNa samAna che. ethI teNe paNa pUjA na karavI joie. have jo tame ema kaho ke gRhastha kuTuMba vagere mATe pApamAM pravRtta thAya che tethI snAnAdimAM pravRtta thAo, sAdhu to kuTuMba Adi mATe pApamAM pravRtta na thayo hovAthI snAnAdimAM kevI rIte pravarte ? A aMge ame kahIe chIe ke jo ke gRhastha kuTuMba vagere mATe pApamAM pravarte che, to paNa teNe dharma mATe (snAnAdi rU5) pApamAM na pravartavuM joie. kAraNa ke eka pApa AcaryuM tethI bIjuM paNa pApa AcaravuM joie evuM nathI. have jo tame ema kaho ke kUvAnA daSTAMtathI pUjAdinA nimitte thayelA AraMbha doSanI zuddhi karIne anya guNone meLave che, tethI gRhasthane snAna-pUjAdi yukta che. A viSe ame kahIe chIe ke jevI rIte kUvAnA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 48 ra-nAna aSTaka udAharaNathI gRhasthone snAnAdi yukta che e pramANe sAdhune paNa te yukta ja che. A pramANe sAdhu snAnAdimAM adhikArI kevI rIte nathI ? - uttara- sAdhuo sAvadya vyApArathI sarvathA nivRtta thayelA che. tethI kUvAnA udAharaNathI paNa snAnAdimAM pravartatA temanA cittamAM pApa ja skUre che, dharma nahi. kAraNa ke sAdhuo dharmamAM dharmadhyAna AdithI sadA ja pravartelA che. gRhastho to svabhAvathI satata ja pApamAM pravartelA che, svaparanA upakAra svarUpa (=svaparano upakAra karanAra) dharmamAM jinapUjA Adi dvArA svabhAvathI satata ja pravartelA nathI. tethI jinapUjA Adi dvArA dharmamAM pravartatA temanA cittamAM dharma ja lAgelo hoya che dharma ja spharato hoya che, nahi ke pApa. A pramANe dharma karanAranA pariNAmanI apekSAe adhikArI jANavA. A pramANe snAnAdimAM gRhastha ja adhikArI che, sAdhu nahi. Agama paNa A pramANe nakkI karAyelo che, arthAt AgamamAM paNa A pramANe vyavasthA karAyelI che. kahyuM che ke-"cha jIvanikAthanA saMghanAdinA tyAgarUpa saMyamamAM chajIvanikAyanA jIvonuM hita che. dravyastavamAM puSpAdine cuMTavA AdithI saMyamanuM pUrNa pAlana thatuM nathI. AthI saMpUrNa saMyamane pradhAna samajanArA sAdhuone puSpa vagere dravyastava iSTa nathI." (Avazyaka sUtra bhASyagAthA 195) "apUrNa saMyamavALA dezavirati zrAvakone saMsAra ghaTADanAra dravya pUjana karavA yogya ja che. praba- dravya stava kaMika sAvadya ( pApayukta) hovAthI zrAvakone paNa karavA yogya kema gaNAya? uttara- doSita paNa pravRtti jo pariNAme adhika lAbhanuM kAraNa bane to te karaNIya bane che. A viSayanA bodha mATe dravyastavamAM kUvAnuM daSTAMta che." (Avazyaka sAmAyika adhyayana bhASya gAthA-196) tathA pUjA dravyastavarUpa che. dravyastava bhAvastavanuM kAraNa che. tathA bhAva stava pradhAna che. AthI sAdhuone dravyastavamAM adhikAra nathI. AthI ja sAmAyikamAM rahelo zrAvaka paNa dravyastavano adhikArI nathI. kAraNa ke sAmAyikamAM rahela zrAvaka paNa bhAvastavamAM ArUDha thayelo hovAthI sAdhu jevo che. AthI ja svabhAvathI ja pRthvI AdinA upamardanamAM (pIDAmAM ke vinAzamAM) bhIru, yatanAvALA, sAvadyamAM saMkSepanI rucivALA ane sAdhukriyAnA anurAgI evA gRhasthane paNa dharma mATe sAvadyanA AraMbhavALI pravRtti yukta nathI. kahyuM che ke-"gRhastho mATe jinapUjA nirdoSa che. enuM kAraNa e che ke gRhastho khetI vagere asad AraMbhamAM pravRtti kare che, jyAre jinapUjAthI e asad AraMbhanI nivRtti thAya che. jinapUjAthI asad AraMbhanI nivRtti kAlAMtare ane vartamAna kALe ema be rIte thAya che. (1) jinapUjAthI thatI atizaya bhAvavizuddhithI samaya jatAM cAritramohanIyano kSayopazama thavAthI cAritranI prApti thatAM sarvathA asad AraMbhanI nivRtti thAya che. (2) tathA jinapUjA thAya che tyAre paNa jeTalo samaya jinapUjA thAya che teTalo samaya saMsAranA anya asad AraMbho thatA nathI. ane zubhabhAva thAya te naphAmAM. AthI jinapUjA doSita che ema kahenAre jinapUjAthI asad AraMbhanI nivRtti thAya che e vAta barobara vicAravI, jethI teno bodha thAya ane te ja pramANe svIkAra karI zakAya" (pUjA paMcAzaka-43) hamaNAM ja kahelo sAdhu (ane svabhAvathI pRthvI AdinA upamadanamAM bhIru vagere guNothI yukta zrAvaka) asad AraMbhamAM pravRtta nathI. dravyastavanuM asad AraMbhanI nivRttirUpa phaLa hovAthI sAdhune snAnAdi sAvagha Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 2-snAna aSTaka mAraMbhamAM pravRtti kevI rIte yukta hoya ? arthAtu na hoya. AthI A nakkI thayuM ke badhA ja sarva anuSThAnanA adhikArI nathI, kiMtu je eka anuSThAnamAM adhikArI che te ja bIjA anuSThAnamAM adhikArI nathI. (5). atha bhAvasnAnapratipAdanAyAhadhyAnAmbhasA tu jIvasya, sadA yacchuddhikAraNaM / malaM karma samAzritya, bhAvasnAnaM taducyate // 6 // vRttiH-'dhyAna' zubhacittaikAgratAlakSaNaM dharmAdi, tadeva 'ambho' jalaM 'dhyAnAmbhaH' tena, 'tu' zabda punararthaH, sa ca dravyasnAnabhAvasnAnayorviparyayalakSaNavizeSAbhidhAnArthaH, 'jIvasya' AtmanaH 'sadA' sarvakAlam, 'yad' iti snAnam, 'zuddhikAraNaM' nirmalatvahetuH, 'tadbhAvasnAnamucyate' iti sambandhaH / prakSAlanIyapradarzanAyAha- 'malaM' mAlinyanibandhanam, 'karma' jJAnAvaraNAdilakSaNam, 'samAzritya' aGgIkRtya, 'bhAvAn' pyAnAdInAzritya 'bhAvato'vA paramArthataH snAnaM 'bhAvasnAnaM' 'tad' ityevambhUtam, 'ucyate' tatsvarUpavidbhirabhidhIyata iti // 6 // bhAvanAna have bhAvanAnanuM pratipAdana karavA mATe graMthakAra kahe che zlokArtha- je snAna bAnarUpa pANIthI sadA mATe AtmazuddhinuM kAraNa bane che te karmamalane AzrayIne (= 35 mAmalane 62 72nAra DothI) mAsnAna upAya che. (6) TIkArtha-dhyAna- dhyAna eTale zubha cittanI (koi eka viSayamAM) ekAgratArUpa dharmadhyAna vagere. karmamala- jJAnAvaraNIya Adi karma malinatAnuM kAraNa hovAthI mala kahevAya che. bhAvanAna- dhyAna vagere bhAvone AzrayIne thatuM snAna bhAvasnAna che. athavA bhAvathI=paramArthathI nAna te bhAvasnAna. kahevAya che- bhAva snAnanA svarUpane jANanArAo vaDe bhAvasnAna kahevAya che. mULa gAthAmAM rahela "tu' zabdano vizeSa artha che. teno prayoga dravya snAna ane bhAva snAna e be 31421 cha, (= sAvadha cha bhane meM ni2qdha cha ma 12 cha,) mevI vizeSatA vA mATe che. (6) asyaiva kArakabhedenottamAnuttamasvarUpatAmAhaRSINAmuttamaM hyeta-nirdiSTaM paramarSibhiH / hiMsAdoSanivRttAnAM vratazIlavivardhanam // 7 // vRttiH- pazyanti yathAvadvastviti 'RSayo' munayasteSAm, 'hi' zabdo'vadhAraNArthastena RSINAmeva, 'uttama' pradhAnam, 'etat' bhAvasnAnam, 'nirdiSTaM' pratipAditam, 'paramarSibhiH' munipuGgavaiH, sarvajJairityarthaH / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 2-snAna aSTaka RSINAmuttamamiti vizeSaNasAmarthyAdanyeSAM tvanuttamameva taditi siddhama, teSAM viziSTadharmadhyAnAbhAvAditi / athavA 'RSINAmuttamametadeva' ityevamavadhAraNaM dRzyam, tatazcottamatvAttadeva teSAM vidheyaM na tu devArcanArtha dravyasnAnamapi / kimbhUtAnAmRSINAmityAha- "hiMsA' pramattayogAtprANavyaparopaNaM, sa eva 'doSo' dUSaNaM, hiMsAdoSastato 'nivRttA' uparatA yete tathA, teSAM 'hiMsAdoSanivRttAnAm / nanu RSaya evaMvidhA eva bhavantIti vizeSaNamidamanarthakam / naivaM hetutayAsyopanyAsAt / tatazca RSINAmuttamamidaM hiMsAdoSanivRttatvAditi vAkyArthaH syAt / kimbhUtamidamityAha- 'vratAni' mahAvratAni, 'zIlaJca' samAdhiH, athavA vratAni mUlaguNAH zIlamuttaraguNAsteSAM vizeSeNa 'vardhanaM' vRddhikAraNaM 'vratazIlavivardhanam', bhAvasnAnaM hi dharmazukladhyAnarUpaM taccaitadvivardhanaM bhavatyeveti // 7 // bhAvasnAnanA adhikArI snAnanA ja snAna karanAranA bhedathI pradhAna ane apradhAna svarUpane kahe che - zlokArtha- vrata-zIlanI vizeSathI vRddhinuM kAraNa evuM bhAva snAna hiMsA doSathI nivRtta RSione ja pradhAna hoya che ema sarvajJoe kahyuM che. (7) TIkArtha vrata-zIla- vrata=mahAvrato. zIlasamAdhi. athavA vrata=mUlaguNo. zIlaxuttaraguNo. bhAvanAne dharma-zukladhyAnarUpa che. dharma-zukladhyAna vrata-zIlanI vizeSathI vRddhinuM kAraNa thAya ja che. hiMsAdoSathI nivRtta- pramAdanA yogathI jIvonA prANano nAza e hiMsA che. RSio AvI hiMsArUpa doSathI nivRtta thayelA hoya che. pUrvapakSa-- RSio hiMsArUpa doSathI nivRtta thayelA ja hoya che. AthI RSionuM "hiMsAdoSathI nivRtta" evuM vizeSaNa nirarthaka che. uttarapakSa- RSione pradhAna bhAvanAna kema hoya che enuM kAraNa jaNAvavA mATe "hiMsAdoSathI nivRtta" evuM vizeSaNa che. tethI vAkyartha A pramANe thAya- munione bhAva snAna pradhAna hoya che. kAraNa ke munio hiMsAdoSathI nivRtta thayelA che. RSione "pradhAna' bhAvanAna hoya che, evA vizeSaNanA sAmarthyathI bIjAone apradhAna bhAvanAna hoya che ema siddha thayuM. kemake bIjAone viziSTa dharmadhyAnano abhAva hoya che. athavA avadhAraNa (=jakAra) arthavALA di zabdano anvaya A pramANe karavo- munione pradhAna snAna A (bhAvasnAna) ja hoya che. tethI bhAva snAna pradhAna hovAthI munioe bhAva snAna ja karavuM joie, nahi ke devapUjA mATe dravyasnAna paNa. raSio - yathAvat vastune jue te RSi. RSio=munio. (7) upasaMharannAhasnAtvAnena yathAyogaM, niHzeSamalavarjitaH / bhUyo na lipyate tena, snAtakaH paramArthataH // 8 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 2-snAna aSTaka vRtti:-"nAtvA' zaurva vidhAya, "ane bhAvatudravyajJAnena mAvAne 2, "yathAyo' yathAbcN dravyasnAnena malinArambhI bhAvasnAnena cetaraH, "niHzeSamalavarjitaH' pAramparyeNa sAkSAcca sakalakarmamalamukto bhavatIti zeSaH, zeSakaraNaM vinA ekakartRkatvAbhAvAt ktvApratyayo na syAditi zeSaH kRta iti / vikhUNya san "pUyaH punI, "ra nite' gopalihAre, tene samajona, parva 2 "nAtava:' nAtaH 'paramArthato' vastuvRttyA bhavati / snAnAntarasnAtastu paramArthataH snAto na bhavati vivakSitamalavigamAbhAvAt punarmalopalepanAcceti / tato he kutIrthikA ! yadi yUyamakSepeNa pAramArthika(paramArthataH) snAtakA bhavitumichatha tadA bhAvasnAnenaiva snAta, mA dravyasnAnena, malinArambhiNAmeva tasyoktatvAditi hRdayam / athavA evaM vyAkhyA- 'snAtvA anena' ityanantaroktabhAvasnAnena 'yathAyoga' yathAyukti, "niHzeSamalavarjitaH' san, 'bhUyo na lipyate tena' ko'sAvityAha- 'snAtakaH paramArthataH' pAramArthikasnAtaka ityarthaH / iha ca ktvApratyayo rUDhivazAditi // 8 // | dilIyANavivara samAptam II yogyatA pramANe baMne snAno guNakArI che. upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che - zlokArdha yathAyoga bhAvahetudravyasnAnathI ane bhAvanAnathI snAna karIne (=zuddhi karIne) sAkSAtu ke paraMparAe sakala karmarUpa malathI mukta thAya che. AvA prakArano thayelo te pharI kamalathI lapAto nathI. A rIte paramArthathI snAtaka thAya che. (8) TIkArtha-yathAyoga- yathAyoga eTale yathAsaMbaMdha. malinAraMbhI dravya snAnathI ane nirmalAraMbhI bhAvanAnathI snAna kare te yathAyoga che. paramArthathI- vAstavika rIte. snAtaka- snAna karelo. bhAvahetudravyasnAna ane bhAvasnAna sivAya anya snAnathI snAna karelo jIva paramArthathI snAtaka thato nathI. kAraNa ke vivakSita mala ( karmamala)no nAza thato nathI ane pharI malathI levAya che. tethI he kutIrthiko ! jo tame jaladI paramArthathI snAtaka thavA iccho cho to bhAvanAnathI ja snAna karo, dravya snAnathI snAna na karo. kAraNa ke malinAraMbhIone ja dravyasnAna karavAnuM kahyuM che. Avo ahIM bhAva che. ahIM pati evuM kriyApada zeSa che. jo zeSa na karavAmAM Ave to be kriyAno eka kartA na thavAthI nAtvi e rIte vattA pratyaya na thai zake. AthI ahIM mavati e pramANe zeSa karela che. (jyAM vatvA pratyayano prayoga thAya tyAM be kriyAno eka kartA hovo joie. jema ke so putvA ati = te jamIne ghare gayo. ahIM jamavAnI ane ghare javAnI e be kriyAno kartA eka che. tevI rIte prastutamAM snAna karavAnI ane sakalakarmarUpa malathI mukta thavAnI e be kriyAno kartA eka hovo joie. AthI mavati e pramANe zeSa karela che.) athavA A zlokanI vyAkhyA A pramANe che- hamaNAM kahela bhAvasnAnathI snAna karIne yathAyoga Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa para 3-pUjA aSTaka (saMyoga pramANe) saghaLA malathI rahita thayo chato pAramArthika snAtaka banelo te karmanalathI pharI lapAto nathI. pUrvapakSa- mULazlokamAM nAvA ema vavA pratyayanI jarUra nathI. kAraNa ke nAvA evA prayoga vinA paNa je kahevAnuM che te kahevAi jAya che. uttarapakSa- tamAruM kahevuM sAruM che. Ama chatAM lokamAM "A snAnathI snAna karIne" ema bolavAno vyavahAra cha, bhe lodavAnI 3Dhi cha. bhATe ktvA pratyayano pryo| yo cha. (8) bIjA snAna aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 3 // atha tRtIyaM pUjASTakam // snAnAntaraM devatA pUjanIyeti pUjAsvarUpAbhidhAnAyAha / tathA ye manyante zvetabhikSavo devatAmabhyupagamyApi na tAM pUjayantIti teSAmanarthakastadabhyupagama iti tanmatanirAsAya ca pUjASTakamAha aSTapuSpI samAkhyAtA, svargamokSaprasAdhanI / azuddhatarabhedena, dvidhA tattvArthadarzibhiH // 1 // vRttiH-'aSTau puSpANi' pUjAtvena samAhRtAni 'aSTapuSpI', athavA 'aSTau puSpANi' kusumAni yasyAM pUjAyAM sA 'aSTapuSpI' ca / nadAdidarzanAcca IpratyayaH / iyaM ca jaghanyapadamAzrityocyate, na punaraSTAveva puSpANyaropaNIyAni / yadvakSyati "stokairvA bahubhirvApi" (a0 3 zloka 2) iti / aSTapuSyA ca devapUjane kAraNaM vakSyati / dvidhetyasyeha sambandhAt dvAbhyAM prakArAbhyAM 'dvidhA' dviprakArA / 'samAkhyAtA' samyagabhihitA / 'tattvArthadarzibhiH' itIha sambadhyate / tattvabhUtA arthA jIvAdayastAn, tattvena vA paramArthavRttyA arthAnpazyantItyevaMzIlAstattvArthadarzinastaiH / kathaM dvidhetyAha- 'azuddhatarabhedena' azuddhA ca sAvadyatayA itarA ca niravadyatayA azuddhatare tAbhyAM kRtvA tayorvA bhedo vilakSaNatA 'azuddhatarabheda' stena / iha cetarAzabdasya puMvadbhAvo, "vRttimAtre sarvAdInAM puMvadbhAva" iti vacanAt / phalatastAM nirUpayannAha- 'svargamokSaprasAdhanI' AdyA devalokasAdhanI, dvitIyA tu nirvANasAdhanItyarthaH / pAThAntare tu svargamokSaprasAdhanAddhetor3iyA, etadeva katham ? azuddhatarabhedena ityevaM padayojanA kAryeti // 1 // trIhu~ pU maSTa (azuddha ane zuddhapUjAnuM svarUpa tathA phaLa, bhAvathI utpanna thatAM ATha puSpo, e puSpothI pUjA kevI rIte thAya vagere viSayanuM A aSTakamAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che.) pUjAnA prakAra ane phaLa nAna karyA pachI deva pUjavA joie. AthI pUjAnuM svarUpa kahevA mATe graMthakAra kahe che- tathA je loko ema mAne che ke zveta (=sapheda vastradhArI) bhikSuo devane svIkArIne paNa devanI pUjA karatA nathI, mATe temano devasvIkAra nirarthaka che, temanA AvA matanuM nirAkaraNa karavA mATe pUjASTakane kahe che - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 53 3-pUjA aSTaka zlokArtha- tattvArthadarzIoe aSTapuSpI nAmanI pUjA azuddha ane zuddha ema be prakAranI kahI che. azuddhapUjA svargane sAdhI ApanArI che. zuddhapUjA mokSane sAdhI ApanArI che. (1) TIkArya-tattvArthadarzIo- tattvabhUta jIvAdi padArthone jovAnA svabhAvavALA tattvadarzIo che. athavA tattvathI=paramArthathI padArthone jovAnA svabhAvavALA tattvadarzIo che. aSTapuSpI- pUjA mATe ATha puSpono saMgraha karyo hoya te aSTapuSpI. athavA je pUjAmAM ATha puSpo hoya te aSTapuSpI. nada vagere zabdagaNamAM AvatA zabdathI strIliMgamAM pratyaya Ave evo niyama che. puSpa zabda nada vagere zabdagaNAmAM jovAmAM Avato hovAthI puSpa zabdane strIliMgamAM huM pratyaya Avyo che. AthI gaSTapuSpI evo prayoga che. ATha puSponuM vidhAna jaghanya padane AzrayIne che, arthAtu ochAmAM ochA ATha puSpo joie. paNa ATha ja puSpo caDhAvavA evo artha nathI. kAraNa ke have pachI "thoDA athavA ghaNAM puSpothI pUjA karavI joie" ema kaheze. tathA ATha puSpothI devanI pUjA karavAnuM kAraNa kaheze. azuddha pUjA- sAvadya (=pApayukta) hovAthI azuddha che. zuddha pUjA- niravadya (=pAparahita) hovAthI zuddha che. ahIM azuddhatarakheje e sthaLe DUtarA zabdano "saghaLI ya vRttimAM sarva vagere zabdomAM puMvarbhAva thAya" e niyamathI puMliMgamAM prayoga thayo che. (vRttinA traNa prakAra che. te A pramANe- samAsavRtti, taddhitavRtti, nAmadhAtuvRtti. si.he. za. 1/1ra5). ahIM svamokSaprAthanI evA pAThanA sthAne svamokSakAyanAt evo pAThAMtara che. A pAThAMtara pramANe padayojanA A pramANe che-aSTapuSpathI pUjA svarga ane mokSane sAdhI ApanArI hovAthI tattvArthadardIoe azuddha ane zuddha ema be prakAranI kahI che. (1). azuddhAM zlokadvayena tAvadAhazuddhAgamairyathAlAbhaM, pratyauH zucibhAjanaiH / stokairvA bahubhirvApi, puSpairjAtyAdisambhavaiH // 2 // aSTApAyavinirmukta-tadusthaguNabhUtaye / dIyate devadevAya, yA sA'zuddhatyudAhRtA // 3 // vRttiH-'zuddho' nirdoSa 'AgamaH' prAptyupAyo yeSAM tAni 'zuddhAgamAni', nyAyopAttavittenAcauryeNa vA gRhItAnItyarthaH, taiH 'puSpaiH' 'dIyate devadevAya yA sA'zuddhatyudAhRtA' iti sambadhaH / kathaM dIyate ityAha- lAbhasyAnatikrameNa 'yathAlAbhaM' pravacanaprabhAvanArthamudArabhAvena mAlikAdyathAlAbhagRhItairdezakAlApekSayA cottamamadhyamajaghanyeSu yAni labdhAni taiH puSpairiti bhAvanA / 'pratyauH' aparimlAnaiH, 'zucibhAjanaiH' pavitrapaTalakAdyAdhAraiH, itarathA snAnAdizaucamapi na manonivRttimApAdayediti / 'stokai'ralpaiH prtypaayaap1. ATha karmone dUra karavAnA hovAthI ochAmAM ochA ATha puSpothI pUjA karavI joie. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 54. 3-pUjA aSTaka garma puSpadAnAdaSTabhirityarthaH / 'bahubhi'bhUribhistaduddezena bahUnAM dAnAt vAzabdau stokabahupuSpapuJjayorbahumAnapradhAnasya phalampratyavizeSapratipAdanArtho / apizabdaca samuccayArtha iti / 'puSpaiH' kusumaiH, 'jAtyAdisambhavai' mAlatIprabhRtiprasavairAdizabdAdvicakilAdiparigrahaH / iha kazcidAha- jAtyAdigrahaNaM suvarNAdisumanasAM niSedhArtha, jAtyAdikusumAni hi sakRdAropitAni nirmAlyamiti kRtvA na punaH punarAropyante, sauvarNAdIni tu punaH punarAropaNIyAni bhavanti, nirmAlyAropaNadoScaivaM prasajyata iti / etaccAyuktam / "kaMcaNamottiyarayaNA-idAmaehiM ca vivihehiM // " ityanena teSAmanujJAtatvAt, punarAropaNaniSedhe tu kaH kimAha, kintu yadA nottaryante tadA nirmAlyAropaNadoSo'pi na syAjjAtyAdikusumAni hi kAlAtikrameNa vigandhIni bhavantyavazyamuttAraNIyAni syuH, sauvarNAdini tu na tatheti nAvazyamuttAraNIyAni tathAvigandhatvAbhAvAdeva teSAM punarAropaNe'pi na tathAvidho doSa iti manyate / yadapi kaizciducyate alaGkArAropaNamayuktaM vItarAgAkArasyAbhAvaprAptestadapi na yuktam / puSpAropaNe'pi tathAprasaGgAt, yathA hi AbharaNAni vItarAgasya nopapadyante evaM puSpANyapi, ubhayeSAmapi sarAgairAcaritatvAditi / aSTapuSpIvidhAne kAraNamAha- apAyo'narthastaddhetutvAdapAyA jJAnAvaraNAdayaH, 'aSTAvapAyAH' samAhRtA 'aSTApAyaM' tasmAdvizeSeNa prakArAntareNaiva dagdharajjukalpakaraNataH bhavopagrAhibhyazcaturthya ityarthaH, nitarAM niHsattAkatayA caturthya eva ghAtikarmabhyo mukto'peto dhAtvarthamAtravRttI vA vizabdanizabdAviti vinirmukta iva vinirmukto''STApAyavinirmukta'stathA, tasmAdaSTApAyavinirmokSaNA'dusthA' utthAnaM yasyAH sA tadutthA guNA anantajJAnadarzanAdayasteSAM bhUtiH prAdurbhAvaH ta eva vA bhUtirlakSmIrguNabhUtistadutthA guNabhUtiryasya sa tathA, 'aSTApAyavinirmuktastadusthaguNabhUti'zca yaH sa tathA tasmai, yadyapIha guNIbhUtaM vinirmocanaM ktapratyayArthasyaiva pradhAnatvAttathApi tacchabdena tadeva parAmazyate vaktrA tathaiva vivakSitatvAt, dRSTacAyaM nyAyo yathA "samyajJAnapUrvikA sarvapuruSArthasiddhiriti tad vyutpAdyate'' ityAdAviti / 'dIyate' vitIryate, 'devadevAya' stutyastutyAya, 'yA''STapuSpI, sA' zuddhA' sAvadyA, 'udAhRtA' sarvajJairabhihiteti / nanu aSTApAyavinirmuktotthA etadvinirmokSaNotthA guNabhUtiryasyetyanenaivASTapuSpInibandhanasyAvasIyamAnatvAt kiM nu tatzabdopAdAneneti ? naivam, aSTApAyavinirmuktAya dIyate ityanenASTapuSpInibandhanamAha, tadutthaguNabhUtaye ityanena catuSpuSpikAyA anantajJAnadarzanasukhavIryacatuSTayarUpatvAdaSTakarmavinirmuktiprabhavaguNAnAm / aSTApAyavinirmuktAyetyanenaivAvasitamidamiti cenna, siddhAnAM hi kaizcitprakRtiviyogAt jJAnAbhAvaH zarIramanasorabhAvAdvIryAbhAvo viSayAbhAvAcca sukhAbhAvo bhASyate, tanmatavyudAsArthatvAdityamupanyAsaH, tadAvArakakSaye hi teSAM nyAyaprAptatvAt / yadyevaM jJAnAvaraNapaJcakakSaye kevalino jJAnapaJcakaprasaGgo na ceSyate "naTummi u(ya) chAumathie nANe " iti vacanAt iti / naivam, kevalajJAnenaiva zeSajJAnajJeyasya prakAzitatvena teSAmanarthakatvAnnaSTatvamupadizyata iti / etena tu pUrvArdhana ye manyante jinabimbapratiSThAyAmavasthAtrayaM kalpyate tena bAlAvasthAzrayaM snAnaM niSkramaNAvasthocitaM rathAropaNapuSpapUjAdikaM kaivalyAvasthAzrayaM ca vandanaM pravartata iti / tanmatamapAkaroti / nahaSTApAyavinirmuktidvAreNa 26. kAJcanamauktikaratnAdidAmakaica vividhaiH / / 27. naSTe tu chAdyasthike jJAne // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa : 3-pUjA aSTaka pUjA kriyamANA gRhasthAvasthAM viSayIkaroti kintu kaivalyAvasthAmeva / nanu cintanIyamidaM yadaSTApAyavinimuktimAlambya kaivalyAvasthAyAM pUjA kAryeti, yato na cAritriNaH snAnAdayo ghaTante, tadvatsAdhUnAmapi tatAsakteH, na ca taccaritamanAlambanIyamanyathA pariNatApkAyAdiparihAra AcaraNaniSedhArthaH kathaM syAt, zrUyate hi "ekadA svabhAvataH pariNataM taDAgodarasthApkAyaM tilarAzi sthaNDiladezaM ca dRSTvApi bhagavAnmahAvIrastatprayojanavato'pi sAdhUMstatsevanArthaM na pravartitavAn mA etadevAsmaccaritamAlambya sUrayo'nyAMsteSu pravartayantu sAdhakzca mA tathaiva pravartantAmiti' / satyaM, kintu bimbakalpo'nya iti manyate, yathaiva bhAvArhati vartitavyaM na tathaiva sthApanArhatyapIti bhAvaH / ata eva bhagavatsamIpe gautamAdayaH sAdhavastiSThantisma tasmAd tadvimbasamIpAvasthAne tu teSAM niSedha uktaH / yadAha-"jaivi na AhAkamma, bhattikayaM tahavi vajjayaMtehiM / bhattI khalu hoi kayA, iharA AsAyaNA prmaa||1|| tathA // dubhigandhamalassAvi, taNurappesaNhANiyA / ubhao vAuvaho ceva, teNa Thanti na ceie29 // 2 // " tenaivAryikA daNDakaM sthApanAcArya sthApayanti, anyathA yathA bhAvAcAryasamIpe nAvazyakaM kurvanti tathA sthApanAcAryasamIpe'pi na kuryuH, na ca tAH pravartinI sthApayantIti vAcyam, pratikramaNakAla eva caityavandanAvasare mahAvIrAderavazyaM kalpanIyatvena taddoSasya samAnatvAt, nahAcArya eva puruSo na bhagavAn, na ca vItarAgatve'pi bhagavatsamIpe AryacandanAdyAryikA rAtrau tasthuH / nanu pratikramaNAdikAle arhatsthApanAM kRtvA caityavandane kriyamANe AzAtanAdoSaprasaGga iti / naivaM, jinAyatane'pi caityavandanasyAnujJAtatvAt / yadAha // "nissakaDamanissakaDe, vAvi ceie savvahiM thuI tinni / velaM ca ceiyANi ya, nAuM ikkikkayA vAvi // 1 // " ityalaM prasaGgeneti // 3 // azuddhapUjAnuM svarUpa be zlokothI azuddhapUjAne kahe che zlokArtha- zuddhAgama, yathAlAbha, pratyagra, zucibhAjana, alpa ke ghaNAM ane jAtyAdi saMbhava evA puSpothI ATha apAyo (=karmo)thI vinirmukta ane ATha karmonI muktithI utpanna thayelA jJAnAdi ATha guNo rUpI vibhUtivALA devAdhidevane je aSTapuSpI ApavAmAM Ave (=aSTapuSmI pUjA karavAmAM Ave) tene sarvajJoe azuddha hI che. (2-3) TIkArya-zuddhAgama- Agama eTale prAptino upAya. jemanI prAptino upAya zuddha=nirdoSa che te zuddhAgama, arthAt nyAyathI meLavelA dhanathI lIdhelAM ke corI karyA vinA lIdhelAM puSpo. yathAlAbha- pravacananI prabhAvanA mATe udAra bhAvathI mALI pAsethI deza-kALanI apekSAe uttamamadhyama-jaghanya prakAranAM je puSpo maLyAM te puSpo. pratyagra- karamAyelAM ke cImaLAyelAM na hoya tevAM, arthAt tAjAM. 28. yadyapi na AdhAkarma, bhaktikRtaM tathApi varjayadiH / bhaktiH khalu bhavati kRtA, itarathA AzAtanA paramA // 1 // 29. durabhigandhamalasrAviNI tanurapyeSA snApitA / dvidhA vAyuphtho (vaho) vApi tena tiSThanti na caitye // 2 // 30.nizrAkRte'nizrAkRte vApi caitye sarvatra stutayastisraH / velAM ca caityAni ca jJAtvaikaikA vApi // 2 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 3-pUjA aSTaka zucibhAjana- pavitra TopalI (=chAba) vageremAM rAkhelAM hoya tevAM. jo puSpo tAjAM ane pavitra chAba vageremAM rAkhelAM na hoya to snAnAdi zuddhi paNa mAnasika zAMti na Ape. alpa- bhagavAnanA pratyapAyo (=anartho) dUra thayA che e nimitte puSpo ApavAnA hovAthI athavA potAnA AThakamarUpa pratyapAyo dUra karavA puSpo ApavAnA hovAthI alpa eTale ATha puSpo. ghaNAM- bhagavAnanI pUjA nimitte ghaNAM puSpo ApavAthI ghaNAM puSpo. zlokamAM be vA zabdono prayoga prabhu pratye bahumAna bhAvanI pradhAnatAvALA jIvane alpapuSpaguMja ke bahupuSyapuMja e bemAM phala pratye koi bheda nathI evuM jaNAvavA mATe che. jAtyAdi saMbhava- mAlatI phUlanA vRkSamAMthI utpanna thayelAM. Adi zabdathI mogarA vagere phUlonAM vRkSomAMthI utpanna thayelAM puSpo. pUrvapakSa- ahIM mAlatI Adino ullekha suvarNa vagerenAM puSpono niSedha karavA mATe che. ekavAra caDhAvelAM mAlatI AdinAM puSpo nirmAlya thai jatAM hovAthI pharI pharI caDAvavAmAM AvatA nathI. suvarNa vagerenAM puSpo to pharI pharI caDAvavAnA hoya che. e pramANe (spharI pharI caDAvavAthI) nirmAlya AropaNano doSa lAge. uttarapakSa- A kathana yukta nathI. kAraNa ke vividha prakAranI suvarNa-motI-ratna AdinI mALAothI pUjA karavI evA pAThathI suvarNAdinAM puSponI anujJA ApI che. suvarNAdinAM puSpone pharI caDAvavAnA niSedhamAM to koNa zuM kahe che ? arthAtu pharI caDAvavAno niSedha koi karatA nathI. paNa jyAre utAravAmAM na Ave tyAre nirmAlya AropaNano doSa paNa na thAya. mAlatI AdinAM puSpo to kALa javAthI gaMdharahita thAya che tethI avazya utAravA joie. suvarNa AdinAM puSpo tevAM nathI. tethI avazya utAravA joie evo niyama nathI. tevA prakAranI gaMdha na hovAthI ja suvarNAdinAM puSpone pharI caDAvavAmAM paNa tevo doSa nathI ema manAya che. pUrvapakSa vItarAgane alaMkAro caDAvavA yukta nathI. kAraNa ke tenAthI vItarAganA AkAranA abhAvanI prApti thAya che. uttarapakSa- puSpone caDAvavAmAM paNa vItarAganA AkArano abhAva thAya che. vItarAgane jevI rIte AbhUSaNo na ghaTe tevI rIte puSpo paNa na ghaTe. kAraNa ke baMneno rAgI jIvo upayoga kare che. ATha puSpothI pUjA karavAnuM kAraNa kahe che ATha apAyothI vinirmukta apAya eTale anartha. jJAnAvaraNIya vagere karmo apAyanA hetu hovAthI apAya kahevAya che. vinirmukta zabdamAM vi, nira ane mukta ema traNa zabdo che. vi eTale vizeSathI, vizeSathI eTale prakAratarathI, prakAratarathI eTale dagdarajju jevA karavAthI. ni eTale nitarAM, nitarAM eTale sattAthI rahita karavA. saLaMga artha A pramANe che-dagdha ra jevAM karelAM bhavopagrAhI cAra karmothI ane sattArahita karelAM cAra ghAtI karmothI mukta te vinirmukta. je dagdharaju ( bALelA doraDA) jevA karavAthI bhavopagrAhI cAra karmothI mukta che, ane atizaya sattArahita karavAthI cAra ghAtI karmothI mukta (=rahita) che, te aSTa karma 1. vAlI mAlatI.. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa : pa7 3-pUjA aSTaka vinirmukta. athavA vi ane nim e be upasargothI vizeSa artha nathI. dhAtuno je artha che te ja artha che, arthAt muktano je artha che te ja vinirmuktano che. tathA bhagavAna ATha karmonI muktithI utpanna thayelA jJAnAdi ATha guNo rUpI vibhUtivALA che. jo ke aSTApAvinibuvata e zabdamAM vinirmocana (=mukta thavuM) gauNa che. kAraNa ke tarata pratyayanA arthanI ja (=mukta thayelA evA arthanI ja) pradhAnatA che. to paNa ta_thAti e zabdamAM rahelA tat zabdathI vinirmocana arthano ja parAmarza (=saMbaMdha) karAya che, arthAt tat zabdathI vinirmocana (mukta thavuM) evo artha karavAmAM Avyo che. kAraNa ke vaktAe te ja pramANe vivakSA karI che. ane A viSe A nyAya jovAmAM Avyo che, jemake "samyajJAnapUrvaka ja sarva puruSArthanI siddhi thAya che AthI samyajJAnanI ja vyutpatti karAya che." (ahIM tat zabdathI samyajJAnapUrvaka levuM joie, tenA badale samyajJAna levAmAM AvyuM che.) ityAdi sthaLe A nyAya jovAmAM Avyo che. devAdhideva- stuti karavA yogyane paNa stuti karavA lAyaka. pUrvapakSa maTaviniSuvatothaJUAmRta (ATha apAyonA vinirmocanathI utpanna thayelI che guNavibhUti jenI) evA prayogathI ja aSTapuSpIthI pUjAnuM kAraNa jaNAi jatuM hovAthINApAyanibuvA-tathagorvipUtaLe ema tat zabdano ullekha karavAnI jarUra nathI. uttarapakSa- ema kahevuM yukta nathI. "ATha apAyothI vinimuMktane apAya che" evA kathanathI ATha puSpothI pUjA karavAnuM kAraNa jaNAvyuM che. "ATha karmonI muktithI utpanna thayelA jJAnAdi ATha guNorUpI vibhUtivALA" e kathanathI cAra puSpothI pUjA karavAnuM kAraNa jaNAvyuM che. kAraNa ke ATha karmonI muktithI utpanna thayelA (mukhya) guNo anaMtajJAna-anaMtadarzana-anaMtasukha-anaMtavIrya e cAra che. pUrvapakSa- ATha karmorUpa apAyothI viniryukti eTaluM ja kahevAthI A (=ATha puSpothI pUjA karavAnuM kAraNo jaNAi jAya che. (AthI "ATha karmonI muktithI utpanna thayelA jJAnAdi ATha guNorUpI vibhUtivALA" ema kahevAnI jarUra nathI.) - uttarapakSa- keTalAko prakRtino viyoga thavAthI siddhone jJAnano abhAva hoya, zarIra-mananA abhAvathI vIryano abhAva hoya, viSayonA abhAvathI sukhano abhAva hoya ema kahe che. temanA matanuM nirAkaraNa karavA mATe A pramANe ullekha karyo che. kemake jJAna Adine rokanAra karmano kSaya thaye chate jJAna Adi guNo nyAyathI prApta thAya che. pUrvapakSa- jo ema (= jJAnAdine rokanArA karmano kSaya thaye chate jJAna Adi guNo nyAyathI prApta thAya) che to pAMca jJAnAvaraNano kSaya thaye chate kevaLIne pAMca jJAnano prasaMga Ave ane te iSTa nathI. kemake "chAghasthika' jJAna naSTa thaye chate kevalajJAna pragaTe che" evuM vacana che. 1.3Morni gaje, naniya cha3sthira nArA saMpatto, mahAvalikA (Avazyaka sUtra niyukti gAthA 539) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa paTa 3-pUjA aSTaka uttarapakSa- e pramANe na kahevuM. zeSa (cAra) jJAnathI jANavA yogya padArtha kevaLajJAnathI ja prakAzita thAya che. tethI zeSa (cAra) jJAna nirarthaka hovAthI nAza pAmyA ema upadeza karAya che. koika mAne che ke jinabiMbanI pratiSThAmAM jinanI traNa avasthAnI kalpanA karAya che. tethI bAla avasthAne AzrayIne snAna karAya che. dIkSAnI avasthAne ucita prabhune rathamAM birAjamAna karAya che, ane puSpapUjA karAya che. kevalya avasthAne AzrayIne vaMdana karAya che. AvuM jeo mAne che temanA matanuM gAthAnA A pUrvArdhathI nirAkaraNa kare che. te A pramANe-ATha apAyonI vinimukti dvArA ( ATha apAyonI muktine lakSamAM rAkhIne) karAtI pUjA gRhastha avasthAno viSaya karatI nathI, arthAtuM gRhasthAvasthAne jaNAvatI nathI, kiMtu kevalyAvasthAno ja viSaya kare che = kevalyAvasthAne ja jaNAve che. pUrvapakSa ATha apAyothI vinirmuktinuM AlaMbana laine kaivalyAvasthAmAM pUjA karavI joie e vicAraNIya che. kAraNa ke cAritrIne snAna vagere na ghaTe. jo kevalyAvasthAmAM jinane snAna vagere ghaTI zake to tenI jema sAdhuone paNa snAnAdino prasaMga Ave. ane jinanuM AcaraNa AlaMbana levA yogya nathI evuM nathI. anyathA (=jinanuM AcaraNa AlaMbana levA yogya na hoya to) bhagavAna mahAvIrathI AcaraNano niSedha karavA mATe (potAnA AcaraNanuM AlaMbana laine sAdhuo khoTI pravRtti na kare e mATe) pariNata (=acitta) thayelA pANI Adino niSedha kevI rIte karAya ? saMbhaLAya che ke ekavAra taLAvamAM rahelA pANIne svAbhAvika rIte ja acitta thayeluM, talanA samUhane acitta thayelo, sthaDilanA (=maLavisarjana karavAnA) pradezane acitta thayelo joine paNa bhagavAna mahAvIre tenA prayojanavALA paNa sAdhuone (=sAdhuone khUba tarasa lAgI hatI tethI acitta pANInI jarUra hatI, keTalAka sAdhuone khUba bhUkha lAgI hatI tethI talanI jarUra hatI, keTalAka sAdhuone maLavisarjana karavAnI jarUriyAta hatI, Ama tenA prayojanavALA paNa sAdhuone) tenA sevana mATe (jalapAna karavA Adi mATe) pravRtti na karAvI. tenuM kAraNa e che ke amArA A ja AcaraNanuM AlaMbana laine AcAryo anya sAdhuone temAM na pravartAve, ane sAdhuo te ja pramANe pravRtti na kare. uttarapakSa tamAruM kathana sAcuM che. paNa jinapratimAno kalpa bhinna manAya che. ahIM bhAva e che ke jevI rIte bhAva arihaMta pratye vartana thAya tevI ja rIte sthApanA arihaMta pratye paNa vartana na thAya. AthI ja gautama vagere sAdhuo bhagavAnanI pAse rahetA hatA. tethI temanI pratimAnI pAse rahevA mATe to temane niSedha kahyo che. kahyuM che ke-"jo ke jinamaMdira vagere bhaktithI karAyuM che. AdhAkarma (=sAdhuo mATe karAyeluM) nathI, to paNa temAM rahevAno tyAga karanArAoe nicce jinezvaranI bhakti karI che. anyathA (=sAdhuo jinamaMdiramAM rahe to) jinezvaronI ghaNI AzAtanA thAya. snAna karAyelI paNa kAyA durgadha ane parasevAne jharAve che, tathA adhovAyuno ane ucchavAsa-niHzvAsano saMcAra ema zarIramAM be prakArano vAyumArga che. te kAraNathI sAdhuo jinamaMdiramAM rahetA nathI." (zrAddhadinakRtya gAthA 147-149) tethI ja sAdhvIo daMDakane sthApanAcArya tarIke sthApe che. anyathA (=bhAvajina ane sthApanAjinamAM bheda na hoya to) sAdhvIo jevI rIte bhAvAcAryanI pAse pratikramaNa karatI nathI. tevI rIte sthApanAcAryanI pAse paNa na kare. sAdhvIo pravartinIne sthApe che tema na kahevuM. kAraNa ke pratikramaNanA kALe ja caityavaMdananA (devavaMdananA) avasare zrI mahAvIra AdinI avazya kalpanA karavI joie. AthI te doSa (=rAte bhagavAna pAse rahevAno doSa) samAna che. arthAt rAte Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 59 3-pUjA aSTaka sthApanAcArya samakSa pratikramaNa karavAthI sAdhvIone rAte bhagavAnanI pAse rahevAno doSa lAge. paNa Avo doSa lAgato nathI. kAraNa ke bhAvajina ane sthApanAjinamAM bheda che. AcArya ja puruSa che, bhagavAna puruSa nathI evuM nathI. vItarAga hovA chatAM Arya caMdanA vagere sAdhvIo bhagavAna pAse rAte rahI nathI. pUrvapakSa- pratikramAdinA kALe arihaMtanI sthApanA karIne caityavaMdana karavAmAM AzAtanA rUpa doSano prasaMga Ave. uttarapakSa- A barobara nathI. kAraNa ke jinamaMdiramAM paNa caityavaMdana karavAnI anujJA ApelI che. kahyuM che ke-"koi eka gacchanuM maMdira hoya ke sarva gaccha mATe sAdhAraNa maMdira hoya, e badhAM maMdiromAM traNa stutithI caityavaMdana karavuM. samaya ane cetyone jANIne, arthAt cetyo ghaNA hoya ane badhe traNa stuti karavAthI samaya pahoMce tema na hoya to, badhe eka eka stutithI caityavaMdana kare." (bRhatkalpa-1804) prAsaMgika varNana ATaluM basa che. (2-3) azuddhASTapuSpI svarUpata uktA, saiva svargaprasAdhanIti yaduktaM tadadhunA pradarzayannAhasaGkIrNaiSA svarUpeNa, dravyAdbhAvaprasaktitaH / puNyabandhanimittatvAd, vijJeyA svargasAdhanI // 4 // vRtti -"ii vadhena vyamizrA, praNA' anantarotA puchI, "svarUpei' svamAna, vanatyaah- 'dravyAt' puSpAdeH sakAzAt, 'bhAvaprasaktito' bhagavati cittaprasAdotpatteH / idamuktaM bhavatipuSpAdidravyopayogAdavadyaM zubhabhAvazca syAtAmiti saGkIrNatvam / idaM ca na karmakSapaNanimittam, api tu puNyabandhanimittamevetyata Aha- 'puNyasya' zubhakarmaNo 'banyo' bandhanaM tasya nimittaM kAraNaM puNyabandhanimitam, tadbhAvastattvaM tasmAt 'puNyabandhanimittatvAt' hetoH, "vijJeyA' avaseyA, 'svargasAdhanI' devalokaprAptihetuH / upalakSaNatvAt samAnuSatvasAdhanI pAramparyeNa bhAvapUjAnibandhanatAM pratipadya mokSasAdhanI ceti draSTavyamiti // 4 // azuddhapUjA vargane ApanArI che tenuM kAraNa azuddha aSTapuSpI pUjA svarUpathI kahI. te ja pUjA svargane sAdhanArI che ema je kahyuM che tene hamaNAM batAvatA graMthakAra kahe che zlokArtha- A pUjA svarUpathI puSpAdi dravyanA kAraNe pApathI ane zubhabhAvanI prAptithI mizrita che. tathA A pUjA puNyabaMdhanuM nimitta hovAthI svargane sAdhanArI jANavI. (4) TIkartha- A pUjA- hamaNAM kahelI aSTapuSpI pUjA. zubhabhAvanI prAptithI- prabhu pUjA karavAnA kAraNe cittaprasannatAnI utpatti thavAthI zubhabhAvanI prApti thAya che. mizrita che - puSpAdi dravyonA upayogathI pApa ane pUjAnA kAraNe) zubhabhAva e baMne thAya che. mATe Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 60 3-pUjA aSTaka A pUjA pApa ane zubhabhAva e baMnethI mizrita che. puNyabaMdhanuM nimitta- A mizrapaNuM karmakSayanuM kAraNa nathI, kiMtu puNyabaMdhanuM kAraNa che. vargane sAdhanArI- A pUjA devalokanI prAptinuM kAraNa che. svargane sAdhanArI che e upalakSaNa hovAthI A pUjA sumanuSyabhavane sAdhanArI ane bhAvapUjAnuM kAraNa hovAthI paraMparAe mokSane sAdhanArI paNa jANavI. (4) atha zuddhAmaSTapuSpImabhidhAtumAhayA punarbhAvajaiH puSpaiH, zAstroktiguNasaGgataiH / paripUrNatvato'mlA-rata eva sugandhibhiH // 5 // tti -"yA' gaNaputhI 'punaH zabda vAvasthamAnArthavizeSatanArtha, bhAva AtmatismbhvaiH, puSpairiva 'puSpai' vakSyamANalakSaNairAtmadharmavizeSaiH, kimbhUtaiH 'zAstroktiguNasaGgataiH' zAstramAgamastasyoktirbhaNitirAjJA ityarthaH, saiva guNo dharmavizeSaH, tena saGgatAni yuktAni yAni tAni tathA taiH, kaSAdizuddhAgamapAratantryAnugatairityarthaH / athavA, zAstroktireva guNo davarakastatsaGgattaiH, etenaiSAM mAlArUpatoktA, tathA ca dravyapuSpANyapi yadA mAlAM kRtvA''ropyante tadASTAvapAyApagamAn smRtvA''ropaNIyAnIti darzitam / pAThAntare tu 'zAstroktaguNasaGgataiH' iti tatra zAstroktasamityAdiguNopetairityarthaH / punaH kimbhUtaistairityAha- "paripUrNatvato'mlAnaiH' paripUrNatayA sakalajIvamRSAvAdAdiviSayatvena niraticAratayA vA amlAnaiH mlAnimanupagataiH, 'ata eva' paripUrNatvAdeva, 'sugandhibhiH' sadgandhopetaiH, paripUrNatAdharma evaighAmamlAnisugandhitAlakSaNau puSpadharmoM draSTavyAvityarthaH 'vidhIyate sA zuddhe'tyevaMrUpaH zlokAvasAne vAkyazeSo draSTavya iti // 5 // zuddhapUjAnuM svarUpa have zuddha aSTapuSpI pUjAne kahevA mATe graMthakAra kahe che - zlokArtha bhAvathI utpanna thanArAM, zAstrokti guNathI saMgata, paripUrNapaNe abhyAna ane paripUrNa hovAnA kAraNe ja sugaMdhI (ATha) puSpothI je pUjA karAya te zuddhapUjA che. (5) TIkArya- bhAvathI utpanna thanArAM- AtmapariNAmathI (AtmapariNAma rUpa zubha bhAvathI) utpanna thanArAM. zAstrokta guNathI saMgata- ukti eTale AjJA, zAstrAnnA rUpa guNothI yukta, arthAt kaSAdithI zuddha AgamanI parataMtratAne anusaranArA. athavA ahIM gukha eTale doro. zAstrAjJArUpa dorAthI yukta. AnAthI puSpo mAlA svarUpe rahelAM che ema kahyuM. dravyapuSpo paNa jyAre mAlA karIne prabhujIne caDAvavAmAM Ave tyAre ATha apAyonA vinAzane yAda karIne caDAvavA joie ema jaNAvyuM. ahIM "zAstrokta guNa saMgata" evo pAThAMtara che. teno artha A pramANe che-zAstramAM kahelA samiti vagere guNothI yukta. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 61 3-pUjA aSTaka paripUrNapaNe aplAna- paripUrNapaNe glAnine nahi pAmelAM. e puSpono viSaya sarva jIvo ane sarva mRSAvAda (sarva jIvonI hiMsAno tyAga, sarva vastu saMbaMdhI mRSAvAda na bolavuM) vagere hovAthI e puSpo paripUrNa che. A rIte paripUrNa hovAnA kAraNe ke niraticAra hovAthI puSpo jarA paNa glAnine pAmelAM nathI. sugaMdhI- e puSpo (pUrve kahyuM tema) paripUrNa hovAnA kAraNe ja sugaMdhI che. puSpono paripUrNatA dharma ja aplAni-sugaMdharUpe puSyadharmo jANavA, arthAt puSpo paripUrNa hovAthI ja amyAna ane sugaMdhI che. puSpothI- jemanuM svarUpa have chaThThI gAthAmAM kahevAze te AtmadharmanA bhedorUpa puSpothI. se pU- maSTa puSyI pU. zlokamAM punaH zabda kahela artha ane have kahevAze te artha e baMne arthano jaNAvavA mATe 5) nAmatastAnyevAhaahiMsA satyamasteyaM, brahmacaryamasaGgatA / gurubhaktistapo jJAnaM, satpuSpANi pracakSate // 6 // vRttiH- pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA, tadabhAvo ''hiMsA' saikaM puSyam / tathA saDayo hita 'satya'manutApAbhAvo dvitIyam 2 / tathA stenasya caurasya karma bhAvo vA steyaM cauryaM tadabhAvo ''steya' miti tRtIyam 3 / tathA 'brahma' kuzalaM karma tadeva caryate sevyata iti 'carya' 'brahmacaryam,' manovAkkAyaiH kAmasevanavarjanamityarthaH, taccaturtham 4 / tathA nAsti saGgo'bhiSvaGgo yasyAsAvasaGgastadbhAvo'saGgatA' dharmopakaraNAtiriktaparigrahaparivarjanaM, dharmopakaraNasyAparigrahatvAt // yadAha-"jaMpi vatyaM va pAyaM vA, kambalaM pAyapuMchaNaM / taMpi saMjamalajjaThThA, dhAranti pariharanti ya" // 1 // na so pariggaho vutto, nAyaputteNa tAiNA / mucchA pariggaho vutto, ii vuttaM mahesiNA2 // 2 // " itarathA zarIrAhArAdyapi parigrahaH syAditi paJcamam 5 / tathA gRNAti zAstrArthamiti guruH / Aha ca- "dharmajJo dharmakartA ca, sadA dharmaparAyaNaH / sattvebhyo dharmazAstrArtha-dezako gururucyate // 1 // " tasya bhaktiH sevA bahumAnazca 'gurubhaktiriti' SaSTham 6 / tathA tApayatIti 'tapo''nazanAdi / Aha ca-rasarudhiramAMsamedo-'sthimajjazukrANyanena tapyante / karmANi vA'zubhAnI-tyatastapo nAma nairuktam // 1 // " iti saptamam 7 / tathA jJAyante'rthA aneneti 'jJAna' samyakpravRttinivRttihetubhUto bodha ityaSTamam 8 / iha samuccayAbhidhAyI cazabdo draSTavyaH / 'satpuSpANi' atyantamekAntena ca vivakSitArthasAdhakatayA dravyapuSpApekSayA santi zobhanAni puSpANIva puSpANi bhaavpusspaanniityrthH| 'pracakSate' zuddhASTapuSpIsvarUpajJAH pratipAdayantIti // 6 // bhAvathI utpanna thatAM ATha puSpo nAmathI ATha puSpone ja kahe che - 31. yadapi vastraM vA pAtraM vA kambalaM pAdapu(pro)JchanaM / tadapi saMyamalajjArtha dhArayanti pariharanti (paribhuJjate ityarthaH) ca // 1 // 32. nAsau parigraha ukto jJAtaputreNa jAtrA / mUrchA parigraha ukta ityuktaM maharSiNA // 2 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 3-pUjA aSTaka zlokArtha- ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, asaMgatA, gurubhakti, tapa ane jJAna e AThane satyuSpo kahe che. (6) TIkArtha- ahiMsA- pramAdanA yogathI prANono nAza karavo e hiMsA che. hiMsAno abhAva te ahiMsA. te eka puSpa che. satyasapuruSone je hitakara hoya te satya, arthAt anutApano (saMtApano) abhAva te satya. A bIjuM puSpa che. asteya- stanano (=corano) bhAva ke karma te sleya. steya eTale corI. teno abhAva te asteya. A trIjuM puSpa che. bahAcarya- brahma eTale kuzala ( zubha) kArya. brahma ja carAya (=sevAya) te brahmacarya. arthAt manavacana-kAyAthI kAma sevanano tyAga karavo te brahmacarya. A cothuM puSpa che. asaMgatA- jene saMga=Asakti nathI te asaMga. asaMgano bhAva te asaMgatA. dharmanAM upakaraNo sivAya parigrahano (=svIkArano) tyAga te asaMgatA. kAraNa ke dharmanAM upakaraNo parigraha nathI. kahyuM che ke"je paNa vastra ke pAtra athavA kAmaLI ke rajoharaNane rAkhe che athavA pahere che (=upayoga kare che) te saMyama ane lajajA mATe che." (da.ve. 6-20) "ravaparanuM rakSaNa karanArA zrI vardhamAna havAmIe vastra-pAtra vagerene Asakti vinA dhAraNa karavA tene parigraha kahyo nathI, kiMtu mUchane parigraha kahyo che, e pramANe (tIrthaMkara pAsethI jANIne) gaNadhara bhagavate kahyuM che. (da.. 6-21). gurubhakti- je zAstranA arthane kahe te guru. kahyuM che ke-"je dharmano jANakAra hoya, dharmanuM Acarato hoya, sadA dharmamAM tatpara hoya ane jIvone dharmazAstranA arthano upadezaka hoya te guru kahevAya che." tenI bhakti (=sevA) ane bahumAna karavuM te gurubhakti. A chaThuM puSpa che. tapa- je tapAve te tapa. anazana vagere tapa che. kahyuM che ke-"rasa, lohI, mAMsa, meda, hADakAM, majA ane zuka enAthI tapAvAya che athavA enAthI azubha karmo tapAvAya che mATe tapa kahevAya che. A rIte tapa zabda vyutpatti pramANe arthano vAcaka che." A sAtamuM puSpa che. jJAna- jenAthI artho jaNAya te jJAna. samyaka pravRttinuM ane samyagU nivRttinuM kAraNa bane evo bodha te jJAna. A AThamuM puSpa che. satyuSpo- dravyapuSponI apekSAe sArAM puSpo te satpaSpo. A ATha puSpo vinAzathI rahita evA vivakSita arthane (=mokSane) avazya sAdhI ApanAra hovAthI dravyapuSponI apekSAe sArAM che. arthAtu A bhAvapuSpo che ema zuddha aSTapuSpInA svarUpane jANanArAo kahe che. (6) uktamevArthaM vAkyAntareNAhaebhirdevAdhidevAya, bahumAnapurassarA / dIyate pAlanAdyA tu, sA vai zuddhatyudAhRtA // 7 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 3-pUjA aSTaka vRtti - jIja' rananArolaiivapu:, sevAnA' puravAlInAtha sevaH pUzvatthAt "sevAthaseva:' guvA mahAvistamai, "humAnaH' riyo: "purasa: prathAno yatra sA "vahumAnapurA ', 'dIyate' vitIryate, kathamityAha- pAlanAt' ahiMsAdipuSpANAM parirakSaNadvAreNa, tatpAlane hi devAdhidevAjJA kRtA bhavati, AjJAkaraNameva ca sarvathA kRtakRtyasya tasya pUjAkaraNaM, na hAjJAM virAdhayatA shesspuujodytenAthAvAsAyito bhavati, mANezvaramahArAvaliti, "mA tu cavANapuSpI, "nA re saiva, "zullA' nirava, rUtiH' vAvArtha, "vAhitA' tattvalimAhiti pAchA (dravyapuSpo bhagavAnanA aMge caDAvI zakAya che. paNa bhAvapuSpo na caDAvI zakAya. AthI bhAvapuSpothI pUjA kevI rIte karavI tenuM pratipAdana kare che.) kahelA ja arthane vAkyAMtarathI kahe che- zlokArtha- A puSpothI ahiMsAdi puSponA pAlana dvArA bahumAnanI pradhAnatApUrvaka devAdhidevanI je aSTapuSmI pUjA karavAmAM Ave che tene ja zuddhapUjA kahI che. (7) TIkArtha- A puSpothI- hamaNAM kahelA (ahiMsAdi) bhAvapuSpothI. ahiMsAdi puSponA pAlana dvArA ahiMsAdinA pAlanamAM ja devAdhidevanI AjJA pALelI thAya che. sarvathA kRtakRtya banelA devAdhidevanI AjJAnuM pAlana karavuM e ja emanI pUjA che. AjJApAlana sivAya anya pUjAmAM udyata paNa puruSa jo AjJAnI virAdhanA karato hoya to teNe devAdhidevanI ArAdhanA karI nathI. konI jema ? AjJezvara mahArAjAnI jema. jema cakravartInI bhakti karanAra jo tenI AjJAnuM pAlana na kare to cakravartI tenA upara prasanna na thAya tema devAdhidevanI bhakti karavA chatAM jo temanI AjJAnuM yathAzakti pAlana na karavAmAM Ave to devAdhidevanI pAramArthika ArAdhanA thatI nathI. devAdhidevanI iMdra vagerene paNa pUjya hovAthI je devothI paNa adhika=mahAna che te devAdhideva. pUrve kahelA mahAdeva devAdhideva che. kahI che- tattvavedIoe tene ja (=bhAvapUjAne ja) A pramANe zuddha =niravagha) pUjA kahI che. (7) atha zuddhAyA eva mokSasAdhanItvaM darzayan vizeSeNa satsammatatvaM pratipAdayannAhaprazasto hyanayA bhAva-stataH karmakSayo dhruvaH / karmakSayAcca nirvANa-mata eSA satAM matA // 8 // vRtti - "prAtaH prazAH zuddho, "dizAho' yamati smatrizata:, "nayA' sanantrodittven pratyakSAsannayA zuddhATapuSyA, 'bhAva:' AtpapariNAmo, bhavatIti gamyate, ra purasravyASTapuSyA jIvopamardavyAmizratvAttasyAH, 'tataH' prazastabhAvAt 'karmakSayo' jJAnAvaraNAdikarmavilayo bhavati, 'dhuvo''vazyambhAvi, 'karmakSayAt' coktasvarUpAt, 'cazabdaH' punararthaH, 'nirvANaM' mokSo bhavatIti mokSasAdhanI iyam / ataH' prazastabhAvajanyakarmakSayasAdhyanirvANasAdhanatvAd, 'eSA' zuddhASTapuSpI, 'satAM' viduSAM yatI Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 4-agnikArikA aSTaka nAmityarthaH, 'matA' vidheyatveneSTA, na punarravyASTapuSpI / tato he kutIrthikA ! yadi yUyaM yatayastadA bhAvapUjAmeva kuruta ityuktaM bhavati, athavA yato'nayA nirvANamataH satAM viduSAmeSA sammateti // 8 // che tRtIyANavivara samIta| INA vidvAna sAdhuone A pUjA vizeSathI saMmata che have zuddha ja pUjA mokSane sAdhI Ape che ema jaNAvatA graMthakAra zuddhapUjA vidvAna sAdhuone vizeSathI saMmata che ema pratipAdana karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- A zuddha aSTapuSmI pUjAthI prazasta AtmapariNAma utpanna thAya che. prazasta AtmapariNAmathI jJAnAvaraNIya Adi karmamalano avazya nAza thAya che. saghaLAM karmonA kSayathI mokSa prApta thAya che. AthI A pUjA mokSa sAdhanArI che.) AthI sAdhuone A aSTapuSpI bhAvapUjA iSTa che. (8) TIkArtha - zuddha aSTapuSmI pUjAthI prazasta AtmapariNAma utpanna thAya che. dravya aSTapuSmI pUjA jIvanI pIDA-hiMsAthI mizrita che. AthI tenAthI prazasta AtmapariNAma utpanna na thAya. prazasta bhAvathI jJAnAvaraNIya Adi karmano kSaya thAya che. karmakSayathI mokSa sAdhI zakAya che. AthI A pUjA mokSa sAdhanArI che. zuddha aSTapuSpI pUjA zubhabhAvathI thanArA karmakSaya dvArA mokSanuM sAdhana hovAthI vidvAna sAdhuone zuddha aSTapuSpI pUjA karavA tarIke iSTa che, paNa dravya aSTapuSmI pUjA iSTa nathI. tethI he kutIrthiko ! jo tame yatio cho to bhAvapUjA ja karo. ema kahevAno bhAva che. athavA bIjI rIte anvaya A pramANe che-je kAraNathI zuddha aSTapuSmI pUjAthI nirvANa thAya che tethI A pUjA vidvAnone saMmata che. (8) trIjA pUjA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 4 // atha caturthamagnikArikASTakam // pUjAnantaramagnikArikAM lokAH kurvantItyatastannirUpaNAyAhakarmendhanaM samAzritya, dRDhA sadbhAvanAhutiH / / dharmadhyAnAgninA kAryA, dIkSitenAgnikArikA // 1 // vRttiH- 'karma' jJAnAvaraNAdikaM mUlaprakRtyapekSayASTaprakAraM tadeva dAhyatvAdapaneyatvAdidhanamivendhanaM 'karmendhana', tat 'samAzrityA'GgIkRtya, agnikArikA kAryeti yogaH / kiMvidhA ? 'DhA' karmedhanadAhaM prati pratyalA, tathA 'sadbhAvanA' zubharUpA yA jIvasya vAsanA, saiva 'Ahuti'ghRtAdiprakSepalakSaNA yasyAM sA tathA, kena karaNabhUtenetyAha- 'dharmadhyAnAgninA' dharmadhyAnamupalakSaNatvAcchukladhyAnaM cAgnirivAgnirdharmadhyAnaM cAsA" vagnizca dharmadhyAnAgnistena / 'kAryA' vidheyA / kenetyAha- 'dIkSitena' pravrajitena, kAsau 'agnikArikA' Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 4-agnikArikA aSTaka agnikarmeti / ityaM caitadaGgIkartavyaM yato dIkSitasya dravyAgnikArikA anucitA tasyA bhUtopamardarUpatvAttasya ca tannivRttatvena tatrAnadhikAritvAt, "adhikArivazAcca dharmasAdhanasaMsthitiH" (a. 2 zlo. 6) iti prAguktam / gRhasthastu sarvathA bhUtopamardAnivRttatvenAdhikAritvAttAM karotyapi / ata eva dhUpadahanadIpaprabodhAdinA prakAreNa dravyAgnikArikAmapi kurvantyArhatagRhasthA iti / anena zlokenedamuktaM bhavati- yadi he kutIrthikA ! yUyaM dIkSitAstadA karmalakSaNAH samidhaH kRtvA dharmadhyAnalakSaNamagni prajvAlya sadbhAvanAhutiprakSepato'gnikArikA kAryA, na tvanyathA, tasyA dIkSitAnAmanucitatvAt / yadi tu hanta gRhasthAstattulyA vA tataH kuruthvaM dravyAgnikArikAmiti // 1 // cothuM agnikArikA aSTaka (agnikArikA eTale zuM? dravya ane bhAva e be prakAranI agnikArikAmAMthI kai agnikArikA koNe karavI ane kai agnikArikA koNe na karavI ? zA mATe na karavI ? kai agnikArikAthI zuM phaLa maLe ityAdinA bodha mATe A aSTaka ghaNuM ja upayogI che.) loko pUjA pachI agnikArikA kare che. AthI tenuM nirUpaNa karavA mATe granthakAra kahe che - zlokArtha- saMsAra tyAgI sAdhue karmarUpa kASThane bALavA mATe dharmadhyAnarUpa agnivaDe zubha bhAvanArUpa AhutivALI ane daDha evI agnikArikA karavI joie. (1) TIkArya-karmarUpakASTha- mUlaprakRtinI apekSAe karma jJAnAvaraNa vagere ATha prakAranuM che. te karma ja bALavA yogya (=dUra karavA yogya) hovAthI karmane kASThanI upamA ApI che. | dharmadhyAnarUpa agni- dharmadhyAnanA upalakSaNathI zukladhyAna paNa samajavuM. zubhabhAvanArUpa AhutivALI devane uddezIne maMtrIpUrvaka agnimAM ghI vagere nAkhavuM te Ahuti. ahIM jIvanI zubhabhAvanAne AhutinI upamA ApI che. daDha- daDha eTale karmarUpa kASThane bALavAmAM samartha. agnikArikAnuM svarUpa agnikArikA- agnikArikA eTale agnikAya. (prabhubhakti karavA mATe agnithI karavAmAM AvatI kriyAvizeSane agnikArikA kahevAmAM Ave che. vedI banAvI temAM lAkaDAM nAMkhI, agni saLagAvIne temAM ghI AdinI Ahuti ( homa) karavI ityAdi kriyAvizeSane vedagdarzananA anuyAyIo agnikArikA ke agnikArya kahe che. A kriyA sAvadya che. AthI A kriyA dravyaagnikArikA che. A gAthAmAM kahelI agnikArikA pAparahita hovAthI bhAvaagnikArikA che. AthI ja TIkAkAra kahe che ke, Ane (=agnikAryane) A pramANe svIkAravuM joie. kAraNa ke dravya agnikArikA jIvonI pIDA-hiMsA svarUpa hovAthI dIkSita thayelAne dravya agnikArikA anucita che. dIkSita jIvanI pIDA-hiMsAthI sarvathA nivRtta thayela che. AthI dIkSitano dravya agnikArikAmAM adhikAra nathI. "zAstramAM guNa ane doSane lakSamAM rAkhIne adhikArInI apekSAe dharmasAdhana Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 66 4-agnikArikA aSTaka tanI suMdara vyavasthA 42vAma mAvI cha." meM prabhArI paDeda (bha.2. do. mai) yu cha. 17stha to ponI pIDA- hiMsAthI sarvathA nivRtta thayo nathI. AthI te dravya agnikArikAno adhikArI hovAthI dravya agnikArikAne kare paNa che. AthI ja jene gRhastho prabhusamakSa dhUpane bALavo, dIpaka pragaTAvavo vagere rIte dravya agnikArikAne paNa kare che. (caityavaMdana AdithI bhAva agnikArikAne to kare ja che. paNa dravya agnikArikAne paNa kare che. ema paNa zabdano artha che.) A zlokathI A kahevAnuM thAya che te kutIrthiko ! tame jo dIkSita thayA cho to karmarUpa "samidhane bALavA mATe dharmadhyAnarUpa agnine saLagAvIne sadbhAvanArUpa Ahutino prakSepa karIne agnikArikA karavI joie, paNa bIjI rIte nahi. kAraNa ke te (=dravya agnikArikA) dIkSita thayelAone ucita nathI. jo tame stha chau AthA to 7sthatulya cho to (dravya) ASRs 2. (1) atha dhyAnAgnikArikaiva kAryA dIkSiteneti parasiddhAntenaiva prasAdhayannAhadIkSA mokSArthamAkhyAtA, jJAnadhyAnaphalaM sa ca / zAstra ukto yataH sUtraM, zivadharmottare hyadaH // 2 // vRttiH- 'dIkSA' pravrajyA, 'mokSArtha' sakalakarmanirmuktinimittaM 'AkhyAtA' tatsvarUpajJairnigaditA, yata evaM tatastA pratipannena mokSasAdhakamevAnuSThAnamAzrayaNIyam, na punardravyAgnikAriketi hRdayam / dravyAgnikArikaiva sAdhanaM mokSasyetyAzaGkAnirAkaraNAyAha- 'jJAnadhyAnaphalaM sa ca' iti, sa punarmokSo vijJaptizubhaikAgratvayoH sAdhyaM vartate, na punarravyAgnikArikAyA iti bhAvanA / kathamidamavasitaM pratyakSAdyagocaratvAttasyeti cedata Aha- 'zAstra uktaH' Agame jJAnadhyAnaphalatayAbhihita ityarthaH, yadyapi hi pratyakSAnumAnayorasAvatIndriyatvenAgocarastathApyAgamAbhihitatvAt jJAnadhyAnaphalatayA'sau pratipattavyaH, Agamazca pramANatayA sarvamokSavAdibhirabhyupagata eva, yadyapi ca bauddhaiH sa tathA neSyate, tathApi saMzayavizeSanibandhanatayA pravRttinivRttihetutvAttaiH kathaJcidabhyupagata eveti / atha kathamavasitamidaM yaduta zAstre'sau tatphalatayAbhihita ityAzaGkyAha- 'yato'yasmAtkAraNAt, 'sUtra'marthasUcakaM vAkyaM, "zivadharmottare' zivadharmAbhidhAne parAbhimate zaivAgamavizeSe, 'hi'riti vAkyAlaGkAre, 'adaH' etadvakSyamANalakSaNamiti, ato bhavadabhyupagatazAstre mokSasya jJAnAdiphalatayoktatvAnna mokSArthinA dIkSitenAdhikRtAyA anyAgnikArikA kAryeti garbhArtha iti // 2 // zevadarzanamAM paNa sAdhuo mATe bhAva agnikArikAnuM vidhAna. have dIkSita thayelAe dhyAnarUpa agnikArikA ja karavI joie ema parasiddhAntathI siddha karatA aMDAra cha zlokArtha- dIkSA mokSa mATe kahI che, ane mokSa jJAna-dhyAnanuM phala che ema zAstramAM kahyuM che. kAraNa ke zaivadarzananA zivadharma nAmanA AgamavizeSamAM A =nIcenI gAthAmAM kahevAze te) kahevAmAM AvyuM che. (2) 1. homa karavA mATe upayogamAM AvatA amuka prakAranA kASThane samidha kahevAmAM Ave che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 4-agnikArikA aSTaka TIkArtha- dIkSA mokSa mATe kahI che- dIkSAnuM svarUpa jANanArA puruSoe dIkSA mokSa mATe=sakala karmothI mukta banavA mATe kahI che. A pramANe hovAthI jeNe dIkSAno svIkAra karyo che teNe mokSasAdhaka ja anuSThAnano Azraya levo joie, paNa dravya agnikArikA na karavI joie evo bhAva che. mokSa jJAna-dhyAnanuM phala che- dravya agnikArikA ja mokSanuM sAdhana che evI AzaMkAne dUra karavA mATe kahe che ke, te mokSa jJAna ane zubha ekAgratAthI sAdhI zakAya che, dravyAgnikArikAthI nahi, arthAt mokSa jJAna ane dhyAnathI maLe che. zAstramAM kahyuM che- jJAna-dhyAnanuM phala evo mokSa pratyakSa Adi pramANathI jANI zakAto na hovAthI tame kevI rIte A jANyuM evo koi prazna kare to kahe che ke "mokSa jJAna-dhyAnanuM phaLa che" ema zAstramAM kahyuM che. jo ke jJAna-dhyAnanuM phala evo mokSa iMdriyothI jANI zakAto na hovAthI pratyakSa ane anumAnano viSaya nathI, to paNa AgamamAM kahelo hovAthI mokSane jJAna-dhyAnanA phala tarIke svIkAravo joie. sarva mokSavAdIoe Agamano pramANa tarIke svIkAra karyo ja che. jo ke bauddho zAstramAM mokSane jevo kahyo che tevA mokSane icchatA nathI. to paNa saMzayavizeSanuM kAraNa hovAthI pravRtti-nivRttino hetu hovAnA kAraNe temaNe koika rIte mokSane svIkAryo ja che. (ahIM bhAvArtha A pramANe che- judA judA AgamamAM mokSanuM svarUpa judA judA prakAranuM jaNAvyuM che. AthI mokSa kevA svarUpavALo che evA prakAranA saMzayanuM kAraNa che. loka kyAreka jemAM saMzaya hoya temAM paNa pravRtti-nivRtti kare che. jemake-A davAthI roga dUra thaze ke nahi evA saMzayamAM paNa kadAca A davAthI roga dUra thaze ema mAnIne loka davA levAnI pravRtti kare che. amuka AhAra A rogamAM pathya che ke apathya che evA saMzayamAM paNa kadAca A AhArathI roga vadhI jAya ema mAnIne loka e AhArano tyAga kare che. te pramANe bauddho mokSanuM svarUpa nizcita na thavA chatAM jenAthI mokSa maLe temAM pravRtti kare che. ane jenAthI mokSa na maLe tenAthI nivRtti kare che=aTake che. AthI bauddhoe koika rIte mokSano svIkAra karyo ja che.) zAstramAM mokSane jJAna-dhyAnanA phaLarUpe kahyo che e kevI rIte jAyuM AvI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che-kAraNa ke zaivadarzananA zivadharma nAmanA AgamamAM A (have kahevAze te) sUtra che. sUtra eTale arthanuM sUcana karanAra vAkya. AthI tamArA svIkArelA zAstramAM mokSane jJAnAdinA phala tarIke (=jJAna-dhyAnathI mokSa maLe che ema) kahela hovAthI mokSArthI evA dIkSite prastuta bhAva agnikArikAthI anya dravyaagnikArikA na karavI joie. evo tAtparyArtha che. (2) tadeva sUtraM darzayannAhapUjayA vipulaM rAjya-magnikAryeNa sampadaH / tapaH pApavizuddhyarthaM, jJAnaM dhyAnaM ca muktidam // 3 // vRtti:-'pUjayA' devatAyAH puSpAdyarcanalakSaNayA, na tu tadanyayA, tadanyasyAstapojJAnarUpatvena pApavi Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 4-agnikArikA aSTaka zuddhimokSayoreva sampAdakatvAt, "vipulaM' vistIrNaM, 'rAjyaM' rAjabhAvo bhavati, tatkArakasyeti gamyate, tathA 'agnikAryeNa' agnAvagninA vA kAryaM kRtyamagnikArya, tena dravyAgnikArikayetyarthaH, na tu bhAvAgnikArikayA, tasyA dhyAnarUpatvena muktisAdhakatvAt, 'sampadaH' samRddhayaH, bhavantIti gamyam, tathA 'tapo'nazanAdi, 'pApavizuddhyartha' azubhakarmakSayAya bhavati, tathA 'jJAna'mavabodhavizeSo, 'dhyAnaM ca' zubhacittaikAgratAlakSaNam, 'ca' zabdaH samuccaye, 'muktidaM' mokSapradaM bhavatIti zivadharmottaragranyasUtrArtha iti // 3 // zivadharmanA zAstramAM vidhAna. te ja sUtrane batAvatA graMthakAra kahe che- zlokAI- pUjAthI vizALa rAjya maLe che. agnikAryathI samRddhi maLe che. tapa pApavizuddhi mATe che. zAna-dhyAna bhokSa mA. cha. (3) TIkArtha- pUjAthI vizALa rAjya maLe che- devanI puSpAdithI karelI pUjAthI pUjA karanArane vizALa rAjya maLe che, tenAthI anya (bhAva) pUjAthI nahi. kAraNa ke tenAthI=puSpAdi pUjAthI anyapUjA tapa-jJAna svarUpa hovAthI pApavizuddhi ane mokSane ja Ape che. agnikAryathI samRddhi maLe che- agnimAM thatuM je kArya te agnikAya. athavA agnivaDe thatuM kArya te agnikArya, arthAt agnikArikA. dravyaagnikArikAthI samRddhi maLe che, nahi ke bhAvAgnikArikAthI. kAraNa ke bhAvAgnikArikA dhyAnarUpa hovAthI mukti sAdhI Ape che. tapa pApavizuddhi mATe che- anazana vagere tapa pApavizuddhi mATe=azubhakarmanA kSaya mATe thAya che. jJAna-dhyAna mokSa Ape che- jJAna eTale bodhavizeSa dhyAna eTale zubhacittanI ekAgratA. jJAna ane dhyAna mokSa ApanAra thAya che. mA prabhArI zivadharbhana uttaraaMthano sUtrArtha cha. (3) evaM tAvatparAbhyupagamenaiva dravyAgnikArikAkaraNaM dIkSitasya dUSitam / atha tasyaiva pUjAM punaragnikArikAM ca prakArAntareNa dUSayannAha pApaM ca rAjyasampatsu, sambhavatyanaghaM tataH / na taddhatvorupAdAna-miti samyagvicintyatAm // 4 // vRttiH- na kevalaM mumukSoragnikArikAkaraNamapArthakaM, 'pApaM cA''zubhakarma ca 'rAjyasampatsu' narapatitvasamRddhiSu pUjAgnikArikAkaraNAnantaraphalabhUtAsu satISu, 'sambhavati' saMjAyate yata evaM 'tata' stasmAd, 'anaghaM' niravadyaM, 'na' naiva bhavati, 'taddhatvoH' rAjyasampatkAraNayoH pUjAgnikArikArUpayoH, 'upAdAna'mAzrayaNam, 'iti' etadanantaroktaM pUjAgnikArikayorupAdAnasya sapApatvaM, 'samyak' svasiddhAtAvirodhena, 'vicintyatAM' paryAlocyatAmiti / supayalocitakAriNo hi bhavanti mumukSava iti // 4 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 4-agnikArikA aSTaka dravyAgnikArya sAdhuothI na karI zakAya tenI bIjI rIte siddhi. A pramANe anya darzanInA svIkArathI ja dIkSita agnikArikA kare emAM dUSaNa ApyuM. have dIkSitanI ja pUjAne ane agnikArikAne anyarIte dUSita karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- rAjya ane saMpattimAM pApa thAya che. tethI rAjya-saMpattinuM kAraNa evI pUjAno ane agnikArikAno Azraya pApa rahita nathI ja. A pramANe barobara vicAravuM (4) TIkArtha- mumukSune agnikArikA karavI e kevaLa nirarthaka che, eTaluM ja nahi, paNa pUjA ane agnikArikA karyA pachI enA phaLarUpe maLelI rAjya ane samRddhimAM pApa thAya che. tethI rAjya ane saMpattinuM kAraNa evI pUjAno ane agnikArikAno Azraya pAparahita nathI. A pramANe barobara vicAravuM - pUjAno ane agnikArikAno Azraya karavo= svIkAra karavo e pApa sahita che ema hamaNAM je kahyuM tene svasiddhAntanI sAthe virodha na Ave te rIte vicAravuM. mumukSuo sArI rIte viyAre 42nArA hoya che. (4) rAjyasampatsu pApaM bhavatItyuktam, tadevAzrityAkSepaH kriyate, nanu rAjyasampadAve bhavatu nAma pApaM dAnAdinA tu tasya zuddhirbhaviSyatItyAzaGkyAha vizuddhizcAsya tapasA, na tu dAnAdinaiva yat / tadiyaM nAnyathA yuktA, tathA coktaM mahAtmanA // 5 // vRttiH- vizodhanaM 'vizuddhiH' sA 'ca' punaH, 'asya' rAjyAdijanyapApasya 'tapasA' avadhAraNasyeha sambandhAt 'tapasaiva' anazanAdinaiva "tapaH pApavizuddhyartham" iti vacanAt, 'na tu dAnAdinA' na punardAnahomAdinA, "dAnena bhogAnApnoti" iti vacanAt, tatkathaM dIkSitasya pUjAgnikArike yukte iti, iha ca dravyAgnikArikAyA eva mukhyaM dUSaNaM pUjAyAstu prAsaGgikamityagnikArikAyA eva / nigamanamAha'tadiyaM nAnyathA yukteti' yasmAnmumukSorvyartheyaM pApasAdhanasampaddhetubhUtA ca, 'tat' tasmAdiyamagnikArikA, 'na' naiva, 'anyathA' dharmadhyAnAgnikArikAyAH prakArAntarApannA dravyAgnikAriketyarthaH, 'yuktA' saGgatteti, vizodhanArhapApasampAdakasampannimittatvena dravyAgnikArikAyA akaraNIyatvaM vyAsasyApi nyAyataH sammatamiti darzayannAha- 'tathA coktaM mahAtmanA' iti 'tathA ca' yathAsmaduktArthasaMvAdo bhavati tathaiva, 'ukta'mabhihitaM 'mahAtmanA' paramasvabhAvena vyAseneti zeSaH / iha ca yanmithyAdRSTerapi vyAsasya mahAtmakatvAbhidhAnamAcAryeNa kRtaM tat parasammatAnukaraNamAtramAtmano mAdhyasthyAviSkaraNArthamiti na duSTam, sammatazca parasya mahAtmatayA vyAsaH, ata eva ca tadvacanaM svapakSe paraprItijananAyopanyastamiti // 5 // sAdhune pUjA-agnikArikA karavAmAM zo vAMdho che teno khulAso rAjya ane saMpattimAM pApa thAya che ema kahyuM. A ja kathanano Azraya laine AkSepa karavAmAM Ave Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 70 4-agnikArikA aSTaka che. te A pramANe-rAjya-saMpattimAM bhale pApa thAo, paNa dAna vagerethI tenI zuddhi thai jaze evI AzaMkA karIne kahe che zlokArtha- rAjya-saMpattithI thayelA pApanI vizuddhi anazana vagere tapathI ja thAya che, nahi ke dAnAdithI. tethI mumukSune dravyAgnikArikA yukta nathI. te pramANe ja mahAtmAe kahyuM che. (5) TIkArtha- rAjyAdithI thayelA pApanI zuddhi anazanAdi tapathI ja thAya che. kAraNake tapa pApanI vizuddhi mATe che evuM vacana che. e pApanI zuddhi dAna ane homa vagerethI na thAya. kAraNa ke dAnathI bhogone pAme che evuM vacana che. tethI dIkSitane pUjA ane agnikArikA karavI e kevI rIte yogya gaNAya ? ahIM mukhya dUSaNa dravyAgnikArikAnuM ja che. pUjAnuM dUSaNa to prAsaMgika che. AthI agnikArikAno ja upasaMhAra karatA granthakAra kahe che tethI A anyathA yukta nathI. ahIM anyathA eTale dharmadhyAna (=bhAva) agnikArikAthI prakArAntarane (=anya prakArane) pAmelI, arthAt dravyAgnikArikA. je kAraNathI dravyAgnikArikA mumukSune vyartha che, ane pApanuM sAdhana evI saMpattinuM kAraNa che, te kAraNathI A dravyAgnikArikA mumukSune yukta nathI. vizuddhi karavAne yogya je pApa, te pApane karAvanArI saMpattinuM kAraNa hovAthI dravyAgnikArikA karavA yogya nathI ema vyAsamunine paNa nyAyathI saMmata che ema batAvatA graMthakAra kahe che- * te pramANe ja mahAtmAe (mahAbhAratanA vanaparvamAM bIjA adhyAyamAM) kahyuM che. te pramANe ja- te pramANe ja eTale amArA kahelA arthanI sAthe saMvAda=samAnatA thAya te pramANe ja. mahAtmA- mahAtmA eTale uttamasvabhAvavALA vyAsamuni. ahIM AcArya mithyAdRSTi paNa vyAsano "mahAtmA" tarIke ullekha karyo te bIjAone saMmatanuM mAtra anukaraNa karavA mATe che. ane ema karIne potAnI madhyasthatA pragaTa karavA mATe che. AthI duSTa nathI. vyAsa bIjAone mahAtmA tarIke saMmata che. AthI ja svapakSamAM ( jainapakSamAM) bIjAone (=jenetarone) prIti utpanna karavA mATe tenA vacanano ullekha karyo che. (5). tadevAha mahAbhArate vanaparvaNi dvitIyAdhyAyedharmArthaM yasya vittehA, tasyAnIhA garIyasI / prakSAlanAddhi paGkasya, dUrAdasparzanaM varam // 6 // vRtti - thaI gharSanimitta, 'ya' vivuM, "vijehA TopArganA vivALijAdikaa, 'tasya' puruSasya, 'anIhA' aceSTA vittAnupArjanameva, 'garIyasI' zreyasItarA, saGgatatarA ityarthaH, ayamabhiprAya:- vittArthaM ceSTAyAmavazyaM pApaM bhavati taccopArjitavittavitaraNenAvazyaM zodhanIyaM bhavati, evaM ca vittArthamaceSTaiva varatarA vittavitaraNavizodhyapApAbhAvAt parigrahArambhavarjanAtmakatvenAceSTAyA eva ca dharmatvAditi / atrArthe dRSTAntamAha-'prakSAlanAt' dhAvanAtsakAzAt, 'hi' yasmAt, 'paGkasyA''zucirUpakarda Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 4-agnikArikA aSTaka masya, 'dUrAt' viprakarSAt, 'asparzanaM' asaMzleSaNameva, 'varaM' pradhAnamiti / idamuktaM bhavati- yadi pake karacaraNAdiravayavaH kSiptvApi prakSAlanIyastadA varamakSipta eva, evaM yadyagnikArikAM vidhAya sampada upArjanIyAstajjanyapAtakaM ca punanina zodhanIyaM tadA saivAgnikArikA varamakRteti / prayogaha, na vidheyA mumukSUNAM dravyAgnikArikA, tatsampAdyasya karmapaGkasya punaH zodhanIyatvAt, pAdAdeH paGkakSepavaditi / evaM tarhi gRhasthenApi pUjAdi na kAryaM syAt, naivam, yato jainagRhasthA na rAjyAdinimittaM pUjAM kurvanti, na ca rAjyAdyAvarjitamavadyaM dAnena zodhayiSyAma iti manyante, mokSArthameva teSAM pUjAdau pravRtteH, mokSArthitayA ca vihitasyAgamAnusAriNo vItarAgapUjAdermokSa eva mukhyaM phalaM, rAjyAdi tu prAsaGgikam, tato gRhiNaH pUjAdikaM nAvidheyam / dIkSitetarayozca anuSThAnasyAnantaryapAramparyakRta eva phale vizeSa iti // 6 // vyAsanuM kathana vyAse je kahyuM che tene ja graMthakAra kahe che - zlokArtha- je dharma mATe dhana meLavavAno prayatna kare che enA karatAM te dhana na meLave te ja adhika zreSTha che. kAdavane dhovA karatAM kAdavano dUrathI sparza na karavo e ja zreSTha che. (6) TIkArtha- je puruSa dharma mATe dhana meLavavAno khetI vepAra vagere prayatna kare che, enA karatAM te dhana na meLave e ja zreSTha che. ahIM bhAvArtha A pramANe che- dhana meLavavA mATe prayatna karavAmAM avazya pApa thAya, ane te pApanI meLavelA dhananA dAnathI avazyazuddhi karavI joie. A rIte dhana meLavavA mATe prayatna na karavo e ja adhika zreSTha che. kAraNa ke dhana meLavavA mATe prayatna na karavAthI dhananA dAnathI zuddhi karavA yogya pApa ja thatuM nathI. dhana meLavavAno prayatna na karavo e ja parigrahatyAga ane AraMbhatyAga svarUpa hovAthI dharma che. A viSe daSTAMtane kahe che kAdavane dhovA karatAM kAdavano dUrathI sparza na karavo e ja zreSTha che. ahIM bhAvArtha A pramANe che- jo zarIranA hAtha paga vagere aMgo kAdavamAM nAkhIne dhovA jarUrI che to te aMgo kAdavamAM na nAkhavA e ja zreSTha che. e pramANe jo agnikArikA karIne dhana meLavavAnuM hoya, ane pachI dhanane meLavavAthI thayelA pApane dhananA dAnathI zuddha karavAnuM hoya to, te agnikArikA ja na karavI e zreSTha che. ahIM prayoga A pramANe che- jevI rIte paga vagerene kAdavamAM nAMkhIne pharI dhovAnI jarUra paDe che, tethI paga vagerene kAdavamAM na nAkhavA joie. tema pahelAM agnikArikA karIne saMpatti meLavavI, pachI saMpattine meLavavAthI thayela karmarUpa kAdavanI dAnathI zuddhi karavI, enA karatAM to mumukSue agnikArikA ja na karavI e zreSTha che. pUrvapakSa- jo ema che to gRhastha paNa pUjA vagere na karavuM joie. uttarapakSa- ema na kahevuM. kAraNa ke jenagRhastho rAjya vagere meLavavA mATe pUjA karatA nathI. tathA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 72 4-agnikArikA aSTaka rAjya vagerethI lAgelA pApane dAnathI zuddha karIzuM ema mAnatA nathI. kAraNake teo mokSa mATe ja pUjA vageremAM pravRtti kare che. mokSa mATe pharamAvAyelA ane Agamane anusaranArA vItarAgapUjAdi anuSThAnanuM mukhya phala mokSa ja che. rAjya vagere to prAsaMgika phala che. tethI gRhastha pUjA vagere karavuM joie. dIkSita ane gRhastha e benA anuSThAnanA phalamAM Anantarya ane pAraMparyathI karAyelo ja bheda che. arthAtu dIkSitane anaMtara mokSa maLe che. ane gRhasthane paraMparAe mokSa maLe che. (Ama baMnenA anuSThAnanuM phaLa mokSa ja che. (6) dIkSitasyApi sampadarthitve sati yuktA dravyAgnikAriketyAzaGkAnirAkaraNAyAhamokSAdhvasevayA caitAH, prAyaH zubhatarA bhuvi / jAyante hyanapAyinya, iyaM sacchAstrasaMsthitiH // 7 // vRtti:-'mokSo' nirvANaM tasyAdhvA mArgaH samyagdarzanajJAnacaraNalakSaNastasya sevA'nuSThAnaM 'mokssaadvasevA' tayA, "ra" zaH puna:zabdArthaH, tatanizApizAyA: #AryamUtA: 5 pApayA mA, mokSAdhvasevayA punaH zubhatarA bhavantItyartho labhyate, avadhAraNArtho vA cazabdastena mokSAdhvasevayaiva nA'gnikArikAkaraNataH 'etA' anantaroditA agnikArikAphalabhUtAH sampadaH, 'prAyo'bAhulyena prAyograhaNaM ca kasyApi mokSAdhvasevAbhava(eva) nirvANabhAvAna jAyanta eveti jJApanArtham, 'zubhatarA' agnikaarivarogya: savAzAt zatatA, "puvi' kRthivyA, "gAyane" mati, di' zabdo yArtha, bAnapaayinyo''paayvrjitaaH yasmAnmokSAdhvasevayA prazastatarA anapAyinyazca 'sampado' jAyante, tasmAdiyamagnikriyA nAnyathA yukteti prakramaH / mokSAdhvasevayA zubhatarA etA bhavantIti kathamidamavasitamityAzaGkAyAmAha / 'iyaM' anantaroditA, 'sacchAstrasaMsthitiH' avisaMvAdakAgamavyavasthA / yadAha-mokSamArgapravRttasya, mahAbhyudayalabdhayaH / saJjAyante'nuSaGgeNa, palAlaM satkRSAviva // 1 // " mumukSUNAM ca zAstraM pramANameva / yadAha-"na mAnamAgamAdanyat, mumukSUNAM hi vidyate / mokSamArge tatastatra, yatitavyaM manISibhiH // 1 // " iti // 7 // - bhautika sukha mATe karAtA dharmathI maLatI saMpattithI mokSa mATe karAtA dharmathI maLatI saMpatti adhika zubha hoya che. dIkSitane paNa saMpattinI icchA thAya to tene dravyAgnikArikA yukta che, evI AzaMkAnuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che zlokArtha- pRthvImAM (=saMsAramAM) dravyAgnikArikAthI maLatI saMpattinI apekSAe mokSamArganA anuSThAnathI vadhAre zubha saMpattio prAyaH prApta thAya che. tathA A saMpatti anarthathI rahita hoya che. A vyavasthA avisaMvAdI AgamonI che. arthAtu hamaNAM kahelI vyavasthA avisaMvAdI Agamoe karelI che. (7). 1 A saMpatti be rIte anarthathI rahita hoya che. (1) saMpattinI prApti ane bhoga anarthathI rahita hoya che. arthAt saMpattine meLavavAmAM anIti, adhikazrama, bahuciMtA vagere anartho thatA nathI. saMpattine bhogavavAmAM roga ane durgati vagere anartho thatA nathI. (2) saMpattino bhoga mokSamArgamAM bAdhaka banato nathI. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 73 4-agnikArikA aSTaka TIkArtha-mokSamArga- samyagdarzana, samyajJAna ane samyaphacAritra (e traNe maLIne) mokSamArga che. dravyAgnikArikAnI kAryarUpa saMpattio (dravyAgnikArikAthI maLatI saMpattio) pApanuM kAraNa hovAthI azubha che. mokSamArganA sevanathI maLatI saMpattio adhika zubha hoya che. Avo artha mULagAthAmAM rahelA punaH zabdanA arthavALA 2 zabdathI prApta thAya che. athavA ra zabdano avadhAraNa artha che. tethI padayojanA A pramANe thAya- dravyAgnikArikAnI phalarUpa hamaNAM kahelI (rAjya vagere) saMpattio mokSamArganA anuSThAnathI ja dravyAgnikArikA karavAnI apekSAe adhika zubha prApta thAya che, dravyAgnikArikA karavAthI nahi, arthAt dravyAgnikArikA karavAthI adhika zubha saMpattio prApta thatI nathI. prazna- prAyaH prApta thAya che ema prAyaH" kema kahyuM ? uttara- je bhavamAM mokSamArganuM sevana kare te ja bhavamAM mokSa thavAthI koikane zubhasaMpattinI prApti na ja thAya e jaNAvavA mATe prAyaH ema kahyuM che. mokSamArganA anuSThAnathI adhika zubha ane anarthathI rahita saMpattio prApta thAya che. mATe A agnikriyA anyathA (=bIjI rIte, arthAt mokSanuM lakSa choDIne bhautika sukha mATe) karavI yukta nathI evuM nizcita thAya che.' mokSamArganA sevanathI adhika zubha saMpattio prApta thAya che e kevI rIte jANyuM ? evI AzaMkA thaye chate graMthakAra kahe che hamaNAM kahelI vyavasthA avisaMvAdI Agamoe karelI che. kahyuM che ke-"jevI rIte sArI khetImAM AnuSaMgika phaLarUpe parALanI prApti thAya che, tevI rIte mokSamArgamAM pravRtta thayelA sAdhakane mahAna abyudayavALI labdhio utpanna thAya che." mumukSuone zAstra pramANa ja hoya. kahyuM che ke-"mumukSuone mokSamArgamAM AgamathI anya koi pramANa nathI. mATe buddhizALIoe AgamamAM yatna karavo joie, arthAt Agama pramANe mAnavuM joie ane karavuM joie." atha parasamayasamAzrayaNenaiva dravyAgnikArikAkaraNaM nirAkurvannAhaiSTApUrtaM na mokSAGgaM, sakAmasyopavarNitam / akAmasya punaryoktA, saiva nyAyyAgnikArikA // 8 // ahIM sarvasAmAnya evo niyama che ke, saMsAra sukhanI icchAthI karelA dharmathI je saMpatti maLe tenA karatAM saMsArasukhanI icchA vinA mokSanI icchAthI karelA dharmathI adhika zubha saMpatti maLe. baMne prakAranA dharmathI saMpatti avazya maLe. AthI saMsAra , sukhanI icchAthI karelA dharmathI paNa saMpatti to maLe, paNa saMsArasukhanI icchA vinA mokSa mATe karelA dharmathI maLe tevI uttama na maLe. AthI ahIM dravyAgnikArikAthI maLatI saMpattithI mokSamArganI sAdhanAthI vadhAre zubha saMpatti maLe ityAdi kahyuM che. anya darzanamAM sAMsArika sukhanI kAmanAvALA mATe dravyAgnikArikAnuM vidhAna che. dharma saMsArasukhanI icchAthI na karatAM mokSanI icchAthI karavo evo A gAthAno tAtparyArtha che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 74 4-agnikArikA aSTaka vRttiH- ijyate dIyate smetISTam, pUryate smeti pUrtam, iSTaM ca pUrtaM ceti 'iSTApUrtam' iti samAhAradvandvaH, chAndasatvAcca 'iSTApUrtam,' tatsvarUpaM cedam- "xantarvedyAM tu yahattaM, brAhmaNAnAM samakSataH / RtvigbhirmantrasaMskArai-riSTaM tadabhidhIyate // 1 // vApIkUpataDAgAni, devatAyatanAni ca / annapradAnamArAmAH, pUrtaM tadabhidhIyate // 2 // " tadevamuktasvarUpa'miSTApUrta,' 'na' naiva, 'mokSAGga' muktikAraNam, ihAyamabhiprAya:- agnikArikA na mokSAmiSTakarmarUpatvAttasyA yato'ntarvedyAmAhutiprAdhAnyena karmANISyanta iti, kutastanna mokSAGgamityAha- 'sakAmasyA''bhyudayAbhilASiNaH, yasmAttadityeSa vAkyazeSo dRzyaH, 'upavarNita'mupadiSTaM bhavadIyasiddhAnta eva, yataH zrUyate "svargakAmo yajeta' ityAdi zrutivacanam / tathA "iSTApUrtaM manyamAnA variSThaM, nAnya yo ye'bhinandanti mUDhAH / nAkasya pRSThe te sukRtena bhUtvA, imaM lokaM hInataraM vA vizanti // 1 // " athAkAmasya kA vArtetyAzaGkayAha- 'akAmasya' svargaputrAdhanAzaMsAvato mumukSoH, 'punaH zabdaH pUrvavAkyAthapikSayottaravAkyArthasya vizeSAbhidhAyakaH, 'yA uktA' karmendhanamityAdinA pratipAditA, 'saiva' nAnyA parAbhyupagatA, 'nyAyyA' nyAyAdanapetA, nyAyazca darzita eva, 'agnikArikA''gnikriyeti // 8 // // caturthASTakavivaraNaM samAptam // 4 // vAdInA AgamathI ja dravyAgnikArikAno niSedha have anyanA zAstrano Azraya laine ja dravyAgnikArikA karavAnuM nirAkaraNa karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- iSTApUrta mokSanuM kAraNa nathI. kAmanAvALA jIvone iSTApUrtano upadeza Apyo che. kAmanAthI rahitane je pUrve kahelI che te ja agnikArikA nyAyayukta che. (8) TIDA- "ij' dhAtuthI 4STa 256 panyo . "ij' dhAtuno mA5g mepo martha cha. he apAyuM te 4STa. "" dhAtuthI pUrta 106 banyo cha. "p' dhAtuno 'pU[ 42' po artha cha. pU[ rAyuM te pUta. sAma ahIM iSTa ane pUrta ema be zabda che. paNa dvandrasamAsamAM vedamAM thayelA prayogathI iSTApUrta evo zabda panyo che. iSTApUrtanuM svarUpa A pramANe che-"brAhmaNonI samakSa yAlikovaDe maMtrasaMskArothI saMskArita karAyeluM aMtarvedImAM apAyuM hoya te iSTa kahevAya che. "vAvaDI, kUvo ane taLAva banAvavA, devamaMdiro baMdhAvavA, mana-hana 2, AI pUrta cha. ma tapahImo 9 cha." (yo. 1. sa. 117) (r) samAhAre pUrvapadadIrgha ca iSTApUrtam // . x pRthivyA madhyasthitatvAdantarvedIva / haridvArAvadhiprayAgaparyante zazasthalIti brahmAvarta iti ca khyAte deze // 1 agnyAdheyaM pAkayajJAnagniSTomAdikAnmakhAn / yaH karoti vRto yasya sa tasyavigihocyate / / 1 / / ekAgnikarmahavanaM tretAyAM yacca hUyate / antarvedyAM ca yaddAnamiSTaM tadabhidhIyate // 11 // agnihotraM tapaH satyaM vedAnAM cArthapAlanam / AtithyaM vaizvadevaM ca prAhuriSTaM sadA budhAH 1. chandas=pe6. chandasi bhavaH chAndasaH prayogaH / chAndasatvAt bheTale chama=thayedA prayothI. 2. prayAgathI haradvAra sudhInA gaMgA-yamunAnI vacce AvelA pradezane aMtarvedI kahevAmAM Ave che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa pa-bhikSA aSTaka A pramANe jenuM svarUpa hamaNAM kahyuM te iSTApUrta muktinuM kAraNa nathI ja. ahIM abhiprAya A pramANe che-agnikArikA mokSanuM kAraNa nathI. kAraNa ke te iSTakriyArUpa che. kAraNake aMtarvedImAM AhutinI pradhAnatAthI kAryo icchAya che, arthAt aMtarvedImAM Ahutine pradhAna rAkhIne anuSThAno karavAmAM Ave che. iSTApUrti mokSanuM kAraNa kema nathI te viSe kahe che- tamArA siddhAMtamAM ja kAmanAvALA (=saMpatti AdinI abhilASAvALA) jIvone icchApUrtino upadeza Apyo che. kAraNa ke saMbhaLAya che ke "iSTApUrtane ja zreSTha mAnanArA je jIvo anya kalyANane icchatA nathI, te jIvo iSTApUrtarUpa sukRtathI svargane prApta kare che, paraMtu pachI pharIthI manuSya lokamAM ke tenAthI paNa adhika hIna lokamAM janma le che." have je kAmanAthI rahita che tenI zuM vAta che ? evI AzaMkA karIne kahe che-svarga ane putrAdinI AzaMsAthI rahita mumukSune (A aSTakanA pahelA zlokamAM) vacana ityAdithI kahelI agnikArikA, ke jene bIjAoe svIkArI che, te ja agnikArikA yogyatAthI yukta che. yogyatA A aSTakamAM vistArathI batAvelI ja che. gAthAmAM punaHzabda pUrvavAkyanA arthanI apekSAe uttara (=pachInA) vAkyanA arthanI vizeSatAne kahenAro che. (zlokano pUrvArdha pUrvavAkya che, ane zlokano uttarArdha uttara vAkya che.) (8) cothA agnikArikA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM ISA satha pama mikSaSTim | evaM ca tAttvikaM mahAdevaM bhAvasnAnapUrvakabhAvapUjayA pUjayato dharmadhyAnAgnikArikAkaraNaparAyaNasya mumukSoranArambhitayA niSparigrahatayA ca dharmAdhArazarIrasthitirbhikSayaivopapanneti tatsvarUpanirUpaNAyAha sarvasampatkarI caikA, pauruSaghnI tathAparA / vRttibhikSA ca tattvajJai-riti bhikSA tridhoditA // 1 // vRttiH-'sarvA' niravazeSA aihikyAmuSmikIrmokSAvasAnAH, 'sampadaH' zriyaH kartuM zIlaM yasyAH sA "sarvasamarI, "cAra' 3vattasamuccaye, "za' prathama ditiyA vA prathAnetyartha, pauruSa' puruSa , 'hanti' niSphalIkaraNena dhvaMsayatIti 'pauruSatrI,' 'tathe' tyuktasamuccaya eva, athavA 'tathA' tena vakSyamANaprakAreNa, 'aparA' dvitIyA, athavA na parA 'aparA' jaghanyetyarthaH, vRttirvarttanaM jIviketyarthaH, tadarthA bhikSA rimikSa' sA ati , "rAte mikSa samAjavayArtha, "ta' paramAIlimi:, tti' vamanAvo prANa, "mikSA' yA, "riyA' tripaH prava, "kavitA' mahiti zA pAMcamuM bhikSA aSTaka | (sarva saMpankarI Adi traNa prakAranI bhikSAnuM svarUpa, tenA guNa-doSo, bhikSAdAtArane dAnanuM phaLa kevuM maLe, dAnanuM viziSTaphaLa kevI rIte maLe vagere mahattvanI bAbatono sUkSmadaSTie AmAM vicAra karavAmAM Avyo che.) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa pa-bhikSA aSTaka A pramANe tAttvika mahAdevane bhAvanAnapUrvaka bhAvapUjAthI pUjatA, dharmadhyAnAgnikArikA karavAmAM tatpara mumukSu AraMbharahita ane niSparigrahI che. AthI tenA dharmano AdhAra evA zarIranI sthiti (TakavuM bhikSAthI ja thai zake. AthI bhikSAnA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe graMthakAra kahe che- bhikSAnA traNa prakAra lokAI-- paramArthanA jANakAroe eka sarvasaMpankarI, bIjI pauruSanI ane trIjI vRttibhilA ema / 12nI miu sii cha. (1) TImArtha- (1) meM sarvasamparI- dasaMbaMdhI bhane 528 saMbaMdhI saMpattimA 43, maMta. bhova Ape ema sarvasaMpattione kare te sarvasaMpankarI bhikSA. ahIM eka eTale tenA jevI bIjI koi bhikSA na hoya tevI. athavA eka eTale pradhAna. (2) pauSamI-pauruSane puruSArthana ni68. 421 // 43 4 te pauSamI. mA dhanyamikSau cha. (3) timikSA-vRtti bheTale vist. bhAvist bhATe (=04 Abs bhATe) devatA HEL timi cha. (1) tatrAdyAM tAvadAhayatirdhyAnAdiyukto yo, gurvAjJAyAM vyavasthitaH / sadAnArambhiNastasya, sarvasampatkarI matA // 2 // vRttiH- 'yatiH' sAdhuH, tasya sarvasampatkarI 'matA' iti kriyA, bhikSeti prakRtamanena ca vyavacchedaphalatvAdvacanasya gRhasthasya vyavacchedaH kRtaH, yatizca dravyayatirapi syAdatastadvyavacchedAyAha- 'dhyAnAdiyuktaH' tatra dhyAnaM bhavazatasamupacitakarmavanagahanajvalanakalpamakhilatapaHprakArapravaramAntaratapaH kriyArUpaM dharmadhyAna zukladhyAnaM ca, AdizabdAt nikhilapAralaukikAdhanuSThAnaprakAzanapradIpakalpajJAnaparigrahaH, atastena dhyAnAdinA yukto yuto yaH sa tathA, anena ca tapaH-kriyAjJAnayuktatvavizeSaNena kevalakriyAkAriNaH kriyAzUnyajJAnavatazca vyavaccheda uktaH, kevalayostayoranarthakatvAt / yadAha-"hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulo daDDo dhAvamANo u aMdhao // 1 // iti ubhaya(yukta)syaivArthaprasAdhakatvAt / yadAha"saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpautta nagaraM paviTThA // 2 // " iti / 'ya' iti sAmAnyo'nirdiSTanAmA dhyAnAdiyukta itivizeSaNasAmarthyAttathAvidhaviziSTajJAnavikalAnAM mASatuSAdicAritriNAM mA bhUtsarvasampatkarabhikSApratiSedha ityata Aha- 'gurvAjJAya vyavasthitaH' gurorguruguNopetAcAryasyAjJA vacanaM, tasyAM vizeSeNAvasthitaH, eSa hi gurujJAnata eva jJAnavAna jJAnaphalasiddheH, yadAha-"yo niranubandhadoSAt, zrAddho'nAbhogavAn vRjinabhIruH / gurubhakto graharahitaH 33. hataM jJAnaM kriyAhInaM, hatA'jJAnataH kriyA / pazyan pardavaH dhAvamAnastu andhakaH / / 1 / / 34. saMyogasiddhau phalaM vadanti, na khalvekacakreNa rathaH prayAti / ayazca pahuca vane sametya tau samprayuktau nagaraM praviSTau // 2 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa pa-bhikSA aSTaka so'pi jJAtaiva tatphalataH // 1 // " athavA yo gurukule vasatAM pracurasAdhutvena manAganeSaNIyabhaktabhojanasambhavAdidoSodbhAvanatastannirapekSo bhavati tasyAnena vyavaccheda uktaH, sadgurUpadezAnapekSo hi zAstre nindyate / yadAha-"je u taha vivajjatthA, sammaM gurulAghavaM ayANantA / saggAhA kiriyarayA, pavayaNakhisAvahA khuddA // 2 // " ityAdi, 'vyavasthita' iha vizabdena yaH kadAcit gurvAjJAvyavasthitaH kadAcidanyathA tasyApi vyavacchedaH / nanu ye jinakalpikapratimAkalpikAdayo gacchanirgatAsteSAM gurvAjJAvikalAnAM kathaM vivakSitabhikSAbhAktvamiti, ucyate, tatkalpasyaiva gurvAjJArUpatvAditi / tasyetIha dRzyam, tatastasya yateH kiMvidhasyetyAha- 'sadAnArambhiNaH' sadA sarvakAlaM anArambhiNaH pRthivyAdhupamardaparihAriNaH, anena pRthivyAdiSu asaMyatasya vvavacchedaH, dhyAnAdiyogasyApi tadIyasya niSphalatvAt / Aha ca- "sammaddichissa vi avirayassa na tavo mahAguNo hoi / hoi hu hatyiNhANaM, tuMdacchiyayaM va taM tassa // 1 // "* tundAkarSaNe hi yAvad pramikASThaM davarakeNa mucyate tAvadeva badhyata iti / sadAgrahaNena tu yo vihitasAmAyikapauSadhatayA kadAcidanArambhI dezato yatistasya vyavaccheda ukto bhikSAkatvena tasyAgame'nabhidhAnAt / nanu ya ekAdazI pratimAM pratipannaH zramaNopAsakastasya pratimAkAlAvadhikatvAdanArambhakatvasya na tadA tAvadAdyA bhikSA sambhavati, nApi taditarabhikSatasya vakSyamANatatsvAmilakSaNAyogAditi kAsya bhikSeti ?, atrocyate, tasya zramaNabhUtatvAbhidhAnAt tadbhikSAyA api zramaNabhikSAkalpatvAttasyAmavasthAyAM tasyA AptopadiSTatvAcca sarvasampatkarIkalpatvamavaseyam, na hasarvasampatkaramatatkAraNaM vA vidheyatayA vastvAptA upadizanti AptatvahAniprasaGgAditi / iha dhyAnAdiyukta ityatrAdizabdena sadAnArambhitvasyAvabodhe'pi bhedena tadupAdAnaM hetutvArtham, tatazca sadAnArambhikatvAddhetoH 'sarvasampatkarI' uktanirvacanA, matA tattvavidAmiti / sadAnArambhasya hi vRttirbhikSayaivAnyathA tvArambhitvaprasaGgAt, sA cAnArambhitvAdeva sarvasampatkarI, ata eva saatiprshsyaa| yadAha"aho jiNehiM asAvajjA, vittI sAhUNa desiyA / mokkhasAhaNaheussa, sAhudehassa dhAraNA // 1 // " // 2 // punarapi kimbhUtasya tasyetyAhavRddhAdyarthamasaGgasya, bhramaropamayA'TataH / gRhidehopakArAya, vihiteti zubhAzayAt // 3 // vRttiH-'aTato' yateH sarvasampatkarI bhikSA bhavatIti prakRtam, kimarthamaTata ityAha- 'vRddhAdyartha' vRddhA vayaHparyAyazrutasthavirAH, AdizabdAd bAlaglAnaziSya(zaikSa)kaprAghurNakAdiparigrahaH, tadarthaM tannimittamiti, anena svodaravivarabharaNapravaNAntaHkaraNasya kSapaNakAdervyavaccheda uktaH, vRddhAdivaiyAvRttyaM hi saka 35. ye tu tathA viparyastAH samyaggurulAghavaM ajAnantaH / svagrAhAt kriyAratAH pravacanakhisAvahAH kSudrAH ||1|(tucchaa:kRpnnaa:kuuraa vA) 36. samyagdRSTerapyaviratasya na tapo mahAguNaM bhavati / bhavati hu hastisnAnaM tundAcchidamiva tattasya // 1 // tundA manthAnadaNDikA 37. aho jinairasAvadyA, vRttiH sAdhUnAM dezitA (darzitA) / mokSasAdhanahetoH sAdhudehasya dhAraNAya // 2 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 78 pa-bhikSA aSTaka lakalyANavallarIkandakalpaM vartate, yadAha-"veyAvaccaM niccaM, kareha saMjamaguNe dharaMtANaM / savvaM kira paDivAI, veyAvaccaM apaDivAI // 1 // " atastannirapekSasya kathaM sarvasampatkarabhikSAbhAgitvamiti, tathA 'asaGgasya' zabdAdiviSayeSvanabhiSvaGgasya / Aha caM- "sahAiesu sAhU, mucchaM na karejja goyaragao ya / esaNajutto hojjA, goNIvaccho gavattiva // 1 // " athavA vRddhaglAnAdyarthamaTato'pi taduddezalabdhapezaladAlizAlikUrAdibhojaneSvalubdhasya, taditarassa tu tathAvidhavaiyAvRttyakaraNAdervyavacchedaH, tathA 'bhramaropamayA' madhukaranidarzanena, yathA hi madhukaraH katipayamakarandakaNasvIkaraNataH kusumaklamAkaraNenAtmAnamanuprINAtyevameva munimadhukarAH stokastokAnnamakarandagrahaNato gRhapatiprasUnapIDAnApAdanena saMyamAtmAnamanupAlayantItyevaMrUpeNeti, anena ca ya ekatra sadani bhuGkte tasya nirAsaH, ekatra bhojane hi kathaJcidudgamadoSapariharaNaprayatnaparasyApi puraHkarmapazcAtkarmAsaMyataceSTAkRtadoSaprasaGga iti, 'aTataH paryaTato bhikSAkuleSvanena ca anaTato niSedhaH, anaTanena hi bhikSAgrahaNe'bhyAhRtadoSasadbhAvaH, atha ye gRhasthAH sAdhuvandanArthamAgacchanti tadAnayane'sau na bhaviSyati vandanArthAgamanasya gRhasthaprayojanatvAtsAdhvarthabhaktAnayanasya ca prAsaGgikatvAditi, naivam, abhyAhRtadoSAbhAve'pi mAlApahRtanikSiptapihitAdyanekavidhadoSaprasaGgAt, atha gRhasthavacanaprAmANyAttadavagame tatparihAro bhaviSyati, satyam, kintu gRhasthahastasthApitAdidoSo duSparihAryaH syAditi, kiMvidhena AzayavizeSeNATata ityAha- 'gRhidehopakArAya' gRhiNAM svazarIrasya copagrahArtham / tatra gRhiNAmArambhaparigrahagRhItAtmanAM durgatigamananibandhanakarmabandhavatAM dharmasAdhakakAyopakArakAhAragrahaNadvAreNAtyantikasukhaphalanirvANatarubIjakalpapuNyasampAdanata upakAraH, tathA svadehasyAhAravirahitasya zuddhadharmasaudhazikharamadhyAsitumazaktasyAhAralakSaNAvalambanadAnata upakAraH / anena tu yo gRhiNAmaprItyutpAdanena dharmakAyasya cAhAralaulyAddharmAnupagrAhakAhAragrahaNenApakArI tasya niSedhaH, tathA dainyAcchrImatputrAditayA lajjamAno vA yo'Tati tanniSedhAyAha- "vihitA' yatyavasthocitA iyaM tIrthakarairapyAcaritatvAdupadiSTatvAcca, 'iti' evaMprakArAt, 'zubhAzayAt'prazastAdhyavasAyAt, athavA gRhidehopakArAya vihitA jinairupadiSTA bhikSA 'iti' evaMrUpAcchubhAzayAdaTata iti prakRtameveti // 3 // | sarvasaMpankarI bhikSA lenArAM sAdhunAM lakSaNo temAM pahelI sarvasaMpankarI bhikSAne kahe che - zlokArtha je sAdhu dhyAnAdithI yukta, gurvAjJAmAM vyavasthita, sadA AraMbhathI rahita, vRddhAdi mATe bhikSA lenAra, ane anAsakta hoya, tathA gRhasthonA ane potAnA dehanA upakAra mATe jinoe bhikSAno upadeza karyo che evA zubhAzayathI bhramaranI upamAthI (bhikSA mATe) bhamato hoya tenI bhikSA sarvasaMpankakarI che. (2-3) TIkAI-bAnAdithI yukta- seMkaDobhavothI ekaThA karelA karmavanane bALavA mATe atizaya prajvalita banelA agnisamAna, tapanA saghaLA prakAromAM zreSTha, ane atyaMtara tapazcaryarUpa dharmadhyAnathI yukta. Adi 38. vaiyAvRttyaM nityaM kuruta saMyamaguNAyaratAm / sarva kila pratipAti vaiyAvRttyamapratipAti // 2 // 39. zabdAdikeSu sAdhuH mUcchA na kuryAt gocaragatazca / eSaNAyukto bhaved govatso gauritIva // 1 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 79 pa-bhikSA aSTaka zabdathI paraloka saMbaMdhI sarva anuSThAnone prakAzita karavA mATe dIpaka samAna jJAna samajavuM. tapazcaryA ane jJAnathI yukta evA A vizeSaNathI kevaLa kriyA karanAra ane kriyAzUnyajJAnavALA sAdhakano vyavaccheda (=niSedha) kahyo. kAraNa ke ekalA te be (trakriyA ane jJAna) nirarthaka che. kahyuM che ke "kriyAthI rahita jJAna niSphala che, ajJAnatAthI karAtI kriyA niSphala che. pAMgaLo mANasa Agane joto hovA chatAM (cAlI na zakavAthI) baLI gayo. AMdhaLo mANasa doDato hovA chatAM (Agane joi na zakavAthI) baLI gayo." (vizeSAvazyaka 1159) A pramANe jJAna-kriyA ubhaya mokSarUpa phaLane siddha kare che. kahyuM che ke-tIrthaMkaro jJAna-kriyA e baMneno saMyoga thaye chate mokSarUpa phalane kahe che=mokSarUpaphaLanI prApti thAya ema kahe che. ratha eka cakrathI cAlato nathI. arthAtu ratha be paiDAthI cAle che. A viSe AMdhaLA ane pAMgaLA mANasanuM daSTAMta che. te A pramANe- koi nagaranA badhA mANaso rAjAnA bhayathI jaMgalamAM gayA. tyAM paNa coronI dhADanA bhayathI badhA mANaso palAyana thai gayA. anAtha evo AMdhaLo ane pAMgaLo e be tyAM ja rahyA. tyAM dAvAnala saLagyo. te baMne bhegA thayA. AMdhaLA mANase pAMgaLAne potAnA khabhA upara besADyo. pAMgaLo paNa AMdhaLAne cAlavAno mArga batAve che. Ama AMdhaLAnI cAlavAnI kriyAthI ane pAMgaLAnA AMkhathI mArgane jovAnA jJAnathI te baMne kSemapUrvaka nagaramAM pahoMcI gayA. e pramANe sarvatra saMyogathI phalanI siddhi thAya che." (vizeSAvazyaka 1165) gurvASAmAM vyavasthita dhyAnAdithI yukta evA vizeSaNanA sAmarthyathI tevA prakAranA viziSTajJAnathI rahita bhASa0Sa muni vagere cAritrasaMpanna munione sarvasaMpankarI bhikSAno niSedha na thAya eTalA mATe ahIM kahe che ke-gurunI AjJAmAM rahela=gurunA guNothI yukta AcAryanI AjJAmAM vizeSathI rahela. A =AvA) muni gurunA jJAnathI ja jJAnavAna che. kAraNa ke jJAnanuM phaLa maLI gayuM che. kahyuM che ke - "je niranubaMdha doSanA kAraNe ajJAnI hovA chatAM zraddhALu che, pApabhIru che, gurubhakta che, kadAgrahathI rahita che, te paNa zAnanuM phaLa maLavAnAM kAraNo zAnI che." athavA gurukulamAM rahenArA sAdhuo ghaNA hovAthI kaMika aSaNIya ( doSita) AhAranA bhojanano saMbhava vagere doSo prakaTa karIne (=samudAyamAM rahevAthI AvA AvA doSo lAge che ema doSo pragaTa karIne) je sAdhu gurukulathI nirapekSa thAya che = gurukulane choDI de che, te sAdhuno AnAthI niSedha kahyo. sadgurunA upadezanI upekSA karanAra sAdhu zAstramAM niMdAya che. kahyuM che ke-jeo uttama ane kRtajJa na hovAnA kAraNe akalyANanuM bhAjana hovAthI gurunI avajJA kare che, teo (vAstavika) sAdhu nathI. kAraNa ke tevA sAdhuo guru-lAghavane barobara jANatA nathI. arthAt gurukulavAsa ane ekAkI vihAra e bemAM vadhAre lAbha zAmAM che te barobara jANatA nathI. tevAo ema mAne che ke aneka sAdhuo hovAthI azuddha AhAra, paraspara sneha, roSa vagere doSono saMbhava hovAthI gurukulamAM rahevAmAM bahu doSo che. ekAkI vihAramAM A doSo nahi hovAthI ochA doSo che. temanI A mAnyatA barobara nathI. kAraNa ke A mAnyatA AgamathI bAdhita che=AgamothI viparIta che. A mAnyatA AgamathI bAdhita kema che te pahelAM jaNAvI dIdhuM che. tevA sAdhuo nirdoSa bhikSA, zarIravibhUSAno tyAga, jIrNa upadhi, AtApanA, mAsakSamaNa vagere anuSThAno Agama pramANe nahi, kiMtu svamatikalpanA pramANe kare che. AvA sAdhuo AgamathI nirapekSa pravRtti karanArA hovAthI ane ekAkI hovAthI jainazAsananI maryAdAonuM pAlana karavAmAM asamartha che. AthI jainazAsananI apabhrAjanAnuM kAraNa bane che. AvA sAdhuo Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 8o 5-bhikSA aSTaka potAnI mahattA mAnanArA ane gurunI avajJA karanArA hovAthI zudraztuccha che, athavA bhoLA lokone potAnA pratye AkarSavAmAM tatpara hovAthI zudra paNa che. athavA bIjA sAdhuonA mAna sanmAna na thAya tevI bhAvanAvALA hovAthI kSudra=dUra che. (paMcAzaka 11-37) ahIM vyavasthita zabdamAM rahela vi' zabdathI je sAdhu kyAreka gurunI AjJAmAM rahe ane kyAreka na rahe teno paNa niSedha karyo che. prazna- je jinakalpika ke pratimAkalpika vagere sAdhuo gacchamAMthI nIkaLI gayA che, ane tethI gurvAzAthI rahita che, temane vivalita (=sarvasaMpankarI) bhikSA kevI rIte hoya? uttara- temano kalpa ja gurunI AjJArUpa che. sadA AraMbhathI rahita- sarvakALa pRthvI vagerenI pIDA-hiMsAno tyAga karanArA. AnAthI pRthvIkAya vageremAM saMyama na rAkhanArA sAdhuno niSedha kahyo. kAraNa ke te sAdhunA dhyAnAdi yoga paNa niSphala che. kahyuM che ke-"avirata samyagdaSTino paNa tapa bahu lAbha karanAro thato nathI. teno tapa hastinAna ke maMthAnadaMDikAnA AkarSaNa jevo che. (hAthI snAna karIne suMDhathI dhULa uDADe eTale tenuM zarIra pharI meluM thai jAya. (maMthAnadaMDikA dahIM valovavAnuM valoNuM) maMthAnadaMDikAne kheMcavAmAM bhUmikASTha dorAthI jeTaluM mUkAya che teTaluM ja baMdhAya che. A pramANe jema hAthIne snAnathI bahu lAbha thato nathI tathA maMthAnadaMDikAne kheMcavAthI bhramikASTha baMdhanathI mukta banatuM nathI. tema avirata samyagdaSTine tapathI bahulAbha thato nathI. kAraNa ke tapathI thoDAM karmo choDe che to aviratithI ghaNAM karmo bAMdhe che.) sadA zabdanA ullekhathI to sAmAyika-pauSadhavrata karavAnA kAraNe je kyAreka AraMbhathI rahita che, ane dezathI sAdhu che, teno niSedha karyo. kAraNake AgamamAM tene bhikSuka tarIke kahyo nathI. prazna - je zrAvake agiyAramI pratimAno svIkAra karyo che te pratimAnA kALa sudhI AraMbhathI rahita hoya che. AthI te vakhate tene pahelI bhikSA saMbhavatI nathI. ane bIjI be bhikSA paNa saMbhavatI nathI. kAraNake bIjI be bhikSAnA svAmInAM je lakSaNo have kahevAze te lakSaNo tene ghaTatA nathI. AthI ene kai bhikSA hoya? uttara- tene sAdurUpa kahyo hovAthI te avasthAmAM tenI bhikSA paNa sAdhubhikSA jevI hoya. tethI ane AptapuruSoe te bhikSAno (=agiyAramI pratimAmAM rahelA zrAvake bhikSAthI bhojana karavuM evo) upadeza Apyo hovAthI tenI bhikSAne sarvasaMpankarI jevI jANavI. AptapuruSo je sarvasaMpankara na hoya athavA sarvasaMpankaranuM kAraNa na hoya te vastuno upadeza na Ape. kAraNa ke tema kare to temanA AptapaNAnI hAnino prasaMga Ave. pUrvapaahIM dhyAnAdithI yukta e sthaLe "Adi" zabdanA ullekhathI "sadAraMbhathI rahita" evo bodha thai jato hovA chatAM alagathI teno ullekha kema karyo ? uttarapakSa-alagathI teno ullekha karyo te hetune jaNAvavA mATe karyo che. tethI padayojanA A pramANe thAya-sadA AraMbhathI rahita che, tethI tenI bhikSAne paramArthanA jANakAroe sarvasaMpankarI mAnI che. sarvasaMpankarI zabdano vyutpattithI thato artha pUrve kahI dIdho che. je sadA AraMbhathI rahita hoya teno jIvananirvAha bhikSAthI ja thAya. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 5-bhikSA aSTaka jo bhikSAthI jIvananirvAha na kare to AraMbhano prasaMga Ave. AraMbhathI rahita hovAthI ja tenI bhikSA sarvasaMpankarI che ane ethI ja te bhikSA atizaya zreSTha che. kahyuM che ke-"aho mokSanI sAdhanAmAM hetu evA zarIranI rakSA mATe zrI jinezvara devoe pAparahita AjIvikA ( jIvananirvAha) kahI che." (dazavai.a.5.u.1 gAthA-92) vRddhAdi mATe bhikSA lenAra- vRddho eTale sthAviro. sthaviro vayathI, dIkSAparyAyathI ane zratathI ema traNa prakAre che. "Adi" zabdathI bAla, glAna, nUtanadIkSita, atithi vagere samajavA. vRddhAdi mATe bhikSA lenAra ema kahIne jemanuM aMtaHkaraNa potAnuM peTa bharavAmAM tatpara che tevA tapasvI Adino niSedha kahyo che, arthAt tenI bhikSA sarvasaMpankarI banatI nathI. vRddha AdinI veyAvacca sarvakalyANarUpa kalpalatAnA kaMda samAna che. kahyuM che ke-uttamaguNone dhAraNa karatA sAdhuonI veyAvacca satata karo. bIjuM badhuM (=bIjA badhA guNo) pratipAtI che, veyAvacca apratipAtI che. (oghaniyukti-532) AthI veyAvacca karavAmAM nirapekSa sAdhune sarvasaMpankarI bhikSA kevI rIte hoya? arthAtu na hoya. anAsakta- anAsakta eTale zabda vagere viSayomAM Asakti na karanAra. kahyuM che ke-"gocarIne mATe nIkaLela sAdhu zabda vagere viSayomAM mUcha na kare, kiMtu gobhakta (=gAyanA cArA) viSe vAcharaDAnI jema eSaNAmAM yukta thavuM." vAcharaDAnuM saMkSepamAM dRSTAMta A pramANe che-navayauvanA strI soLe zaNagAra sajIne bhUkhyA thayelA vAcharaDAne cAro (=vAcharaDAno khorAka) ApavA Ave tyAre vAcharaDo strInA zaNagAra Adi tarapha joto nathI, kiMtu potAnA cArA tarapha ja najara kare che. te rIte bhikSA mATe pharato sAdhu strIonI sanmukha jue nahi, kiMtu strIvaDe vahorAvavA mATe lavAtA AhArAdimAM upayogavALo thAya. athavA anAsakta eTale vRddha ane glAnAdi mATe pharavA chatAM vRddha-glAna AdinA nimittathI maLela manohara dALa-bhAta-anna vagere bhojanamAM alubdha. lubdhane to tevA prakAranI veyAvacca karavA vigereno niSedha karyo che. gRhasthonA ane potAnA dehanA upakAra mATe- sAdhu kayA AzayathI bhikSA mATe phare te A kathanathI jaNAvyuM che. temAM AraMbha-parigrahathI jakaDAyelA ane durgatigamananuM kAraNa evA karmabaMdhavALA gRhasthone dharmasAdhaka kAyAne upakArI bane tevA AhAranuM grahaNa karavA dvArA avinAzIsukha jenuM phaLa che tevA mokSarUpa vRkSanA bIja samAna puNyane meLavI ApavAthI gRhastho upara upakAra kare che. tathA AhAra vinA zuddhadharmarUpa mahelanA zikhara caDavA mATe azakta evA potAnA dehane AhArarUpa AlaMbana ApIne potAnA zarIra upara upakAra kare che. "gRhasthonA ane potAnA dehanA upakAra mATe" ema jaNAvIne je gRhasthone aprIti utpanna karavA dvArA gRhasthono apakArI bane che, tathA AhAranI lolupatAnA kAraNo dharmamAM upakArI na bane tevA AhArane grahaNa karavA dvArA dharmarUpa kAyAno apakArI bane che, tene sarvasaMpatkarI bhikSAno niSedha karyo che, arthAt tene sarvasaMpankarI bhikSA na hoya ema jaNAvyuM che. jinoe bhikSAno upadeza karyo che evA zubhAzayathI- ema kahIne je dInatAthI bhikSA mATe phare, 1 ahIM aho zabdano AnaMda artha che. 2. veyAvacca apratipAtI che eno artha e che ke veyAvaccathI baMdhAyelA puNyakarmano nAza thato nathI. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 82 5-bhikSA aSTaka athavA "huM zrImaMtaputra chuM' ityAdi kAraNathI lajjA pAmato bhikSA mATe phare tene sarvasaMpankarI bhikSAno niSedha karyo che. sAdhunI avasthAne ucita A bhikSA tIrthakaroe paNa AcarI che ane upadezelI che evA zubhAdhyavasAyathI je bhikSA mATe phare tene sarvasaMpatkarI bhikSA hoya. athavA bIjI rIte anvaya A pramANe che- gRhasthonA ane svadehanA upakAra mATe jinezvaroe bhikSA upadezelI che evA AzayathI bhikSA mATe pharanArane sarva saMpankarI bhikSA hoya. bhramaranI upamAthI bhramaranI upamAthI eTale bhramaranA dRSTAMtathI. jevI rIte bhamaro puSyarasanA keTalAka sUkSma aMzone levA dvArA puSpane kilAmaNA karyA vinA potAne puSTa kare che, tevI ja rIte munirUpa bhamarA alpa alpa annarUpa puSparasa grahaNa karavA dvArA gRhastharUpa puSpane pIDA upajAvyA vinA saMyamarUpa AtmAnuM pAlana kare che. AvA prakAranA bhramaranA dRSTAMtathI muni bhikSA mATe phare che. AvA kathanathI je eka gharamAM bhojana kare che tene sarvasaMpatkarI bhikSA na hoya tema jaNAvyuM che. eka gharamAM bhojana karavAmAM AdhAkarma vagere ugama doSo lAge. udgama doSo na lAge te mATe koika rIte prayatnazIla hoya tene paNapUrvakarma, pazcAtukarma ane asaMyamInI (vividha) kriyAthI karAyelA doSono prasaMga thAya. bhamato hoya- bhikSAkuLomAM bhamatA hoya A kathanathI nahi bhamanArane sarvasaMpankarI bhikSA na hoya ema jaNAvyuM. bhamyA vinA bhikSA levAmAM abhyAhata doSa lAge. pUrvapakSa je gRhastho sAdhune vaMdana karavA mATe AvatA hoya te gRhastho AhArAdi lai Ave to temAM abhyAhRta doSa na lAge. kAraNa ke AmAM gRhasthano mukhyahetu sAdhune vaMdana karavA mATe AvavAno hoya che. sAdhunA mATe bhojana lAvavuM e to prAsaMgika che. uttarapakSa- A pramANe nathI. kAraNa ke AmAM abhyAhata doSa na hovA chatAM mAlApahRta, nikSipta, pihita vagere aneka prakAranA doSano prasaMga thAya. pUrvapakSa- gRhasthanA vacananI prAmANikatAthI mAlApahata vagere doSone jANIne teno tyAga thai zake, arthAt doSo lAgyA hoya to na levAthI doSono tyAga thai zake che. uttarapakSa - tamAruM kahevuM satya che. Ama chatAM AhArane gRhasthanA hAthamAM mUkI rAkhavo (=sthApanA) vagere doSono tyAga duSkara che. (2-3) uktaviparyayeNa pauruSatI bhavatIti tatsvarUpapratipAdanAyAhapravrajyAM pratipanno ya-stadvirodhena vartate / asadArambhiNastasya, pauruSanIti kIrtitA // 4 // 1. pUrvakarma ane pazcAtukarma e be doSono gocaranA 4ra doSomAM prakSita nAmanA doSamAM samAveza thAya che. sAdhune vahorAvavA mATe hAtha-bhAjana vagerene sacittapANIthI sApha kare, lAiTa kare vagere pUrvakama che. sAdhune vahorAvyA pachI sAdhune vahorAvavAnA nimitte kharaDAyelA hAtha ane bhAjana vagerene sacitta pANIthI sApha kare vagere pazcAtukarma che. 2. ghara vagere sthaLethI sAdhunA sthAne lAvIne AhArAdi Ape te abhyAhata doSa che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 83 5-bhikSA aSTaka vRtti - "pravajyAM sarvaviratinaut, "pratipano'sSNupatiH sana, "H 'prANI, "diyothena' pravajyaavirodhen mUlaguNottaraguNavirAdhanArUpeNa pUrvoktadhyAnajJAnagurvAjJAnapekSatvalakSaNena vA hetunA, 'vartate' ceSTate, 'tasya' iti pravrajyAvirodhavartinaH, kiMvidhasya 'asadArambhiNaH' asadazobhanaM bhUtopamardAdikaM vastvArabhata ityevaMzIlo yaH sa tathA tasya, 'pauruSatrI' uktanirvacanA, bhikSeti prakRtam, 'iti' anenAnantaroktena vakSyamANena vA kAraNena, 'kIrtitA' saMzabditA / nanu pravrajyAvirodhAbhidhAnAdevAsadArambhitvasyAvagatatvAtkimetadgrahaNeneti, satyaM, kintu vivakSitabhikSAhetutvenAbhidhAnamasyeti na doSaH, tathA ca yato'sau asadArambhI itihetostasya pauruSanIti kIrtiteti vAkyArthaH syAt, athavA tasya pravrajyAvirodhavartinaH pravajitasyAsadArambhiNazcAzobhanArambhasya gRhiNa ityarthaH, asarvadArambhakasya vA'STamyAdiSvArambhavarjakasyetyarthaH, iha ca vyAkhyAne samuccayArthacazabdAbhAve'pi samuccayaH pratIyate / "aharaharnayamAMno ('pi), gAmazvaM puruSa pazum / vaivasvato na tRpyeta, surAyA iva durmadI // 1 // " ityAdAviveti // 4 // pauruSabI bhikSAnuM svarUpa hamaNAM je kahyuM tenAthI viparIta vartanathI poSabI bhikSA thAya che. AthI tenuM svarUpa jaNAvavA mATe granthakAra kahe che- zlokArtha- je pravajyAne svIkArIne tenAthI viruddhavartana kare che, asat AraMbhI che, tethI tenI bhikSA pauruSabI kahI che. (4). TIkArtha-pravajyAne- sarvaviratirUpa pravrajyAne tenAthI viruddhavartana kare che- tenAthI eTale pravajyAthI. mUlaguNa uttara guNonI virAdhanArUpa viruddhavartana kare che, athavA pUrvokta dhyAna, jJAna ane gurvAjJAnI apekSA na rAkhavAthI viruddhavartana kare che. asa AraMbhI che jemAM jIvanI pIDA-hiMsA thAya tevA AraMbhane karavAnA svabhAvavALo che. tethI- hamaNAM ja kahelA kAraNathI, athavA have pachInI gAthAmAM) kahevAze te kAraNathI. pUrvapakSa- pravrayAthI viruddhavartana kare che ema kahevAthI ja "asad AraMbhI che" ema samajAi jatuM hovAthI "asad AraMbhI che" evo ullekha karavAnI jarUra nathI. uttarapakSa- tamAruM kahevuM sAcuM che. kiMtu vivaNita bhikSAnA hetu tarIke eno ullekha karyo hovAthI doSa nathI. arthAt asad AraMbha pauruSanI bhikSAnuM kAraNa che ema jaNAvavA mATe "asad AraMbhI che" ema jaNAvyuM hovAthI doSa nathI. tethI vAkyartha A pramANe thAya- A asad AraMbhI che mATe tenI bhikSA pauruSaSmI kahI che. athavA A gAthAno artha A pramANe che- dIkSAthI viruddhavartana karanAra dIkSitanI ane asad AraMbhInI bhikSA pauruSaknI kahI che. ahIM asa AraMbhI eTale asuMdara AraMbhavALo gRhastha, athavA (salADama =) sarvakALe AraMbha na karanAra gRhastha, arthAt AThama Adi tithiomAM AraMbhano tyAga karanAra gRhastha. A gAthAnA bIjA arthamAM dIkSAthI viruddhavartana karanAra dIkSita ane asat AraMbhI gRhastha e benI bhikSA pauruSabI che ema kahyuM. A vyAkhyAnamAM mULagAthAmAM samuccaya arthavALo = zabda na hovA chatAM samuccaya 1. vanirvAnA eTale jeno vyutpattithI thato (porSa ni rati pautrI) artha kahI dIdho che te. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 84 pa-bhikSA aSTaka 049 // Ave che. Thebha: aharaharnayamAno, gAmazvaM puruSaM pazum / vaivasvato na tRpyeta, surAyA iva durmadI // 1 // A gAthAmAM samuccaya arthavALo zabda na hovA chatAM samuccaya jaNAi Ave che. A gAthAno artha A pramANe che- "jevI rIte madirAno vyasanI madirAthI (=game teTalI madirA pIvA chatAM) tRpta thato nathI, tevI rIte gAya, azva, puruSa ane pazune roja roja lai jato yamadeva tRpta thato nathI. (4). yaduktaM 'vakSyamANena vA kAraNena' tadAha- athavA pravrajyAvirodhavartinaM sAmAnya vA prANinaM prati pauruSaghyA anvarthaghaTanAmAha dharmalAghavakRnmUDho, bhikSayodarapUraNam / karoti dainyAtpInAGgaH, pauruSaM hanti kevalam // 5 // vRttiH- 'dharmasya' zrutacAritralakSaNasya, 'lAghava'mapabhAjanaM kartuM zIlamasya dharmalAghavaM vA karoti "anucitakAriNaH khalvArhatA" ityavarNamutpAdayati yaH, sa 'dharmalAghavakRt', tathA 'mUDho' mugdho yaH sadAnArambhivihitAyAmapi bhikSAyAmasadArabhyapi taducitamAtmAnamAkalayanmohamAzrayati, yo vA pUrvoditAni vRddhAdyarthAdInyaTanavizeSaNAni kuzAstravAsanAvAsitatvena nAzrayati kimityAha- "bhikSayA' bhikSaNena 'udarapUraNaM' jaTharapiTharavivarabharaNaM, 'karoti' vidadhAti 'dainyAt' dInavRttyA, avasthAyA hanaucityena bhikSaNena manasoddhatasyApi paramArthato dInatvameva, viduSAmalAdhyatvAditi / 'pInAGgo' rogAdyapIDitatvenopacitadehaH / anena cedamAha- rogAdipIDitadeho bhikSayodaraM pUrayannapi nopahanti pauruSaM, pauruSasya rogAdibhireva hatatvAditi / iha ca yato'sau tasmAditi vAkyazeSo dRzyaH / 'pauruSaM' puruSabhAvaM puruSakarma vA puruSakAramityarthaH, 'hanti' vinAzayati, 'kevalaM' yadi paraM na punaH puruSArtha kaJcana puSNAti / tathAhi-na tAvattasya dharmArthamokSArthAvasadArambhitvAt, nApyarthArthakAmArtho bhikSAbhojitvAt, bhikSAkasya hyarthakAmau satAmaprazaMsanIyAviti, evaM ca bhikSayA yaH pauruSaM hanti, tasya pauruSaM bhikSaiva hanti iti tatprAdhAnyAtpauruSatrI bhikSeti vyapadizyata iti // 5 // "ve pachI(nI yAmai) 30 te 29thI" mema se rotuM tane aNth|2 4 chathavA bIjI avataraNikA A pramANe che pravajyAthI viruddhavartana karanAra puruSane AzrayIne ke sAmAnya jIvane AzrayIne poruSabI bhikSAnA anvanI (=zanI vyutpattithI yatA arthanI) ghaTanAnecha zlokArdha- dharmanI laghutA karanAra je bhikSAthI peTapUrti kare che te kevaLa puruSArthane haNe che. tathA je mUDha bhikSAthI peTa pUrti kare che te kevaLa puruSArthane haNe che. je puSTazarIrI dInatAthI bhikSA dvArA peTapUrti kare che te 2. jaTharapiTaravivaraNabharaNaM pahanI zArtha mA prabhArI cha-235 tadAna quosane maraj. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 85 pa-bhikSA aSTaka kevaLa puruSArthane haNe che.(5) (ahIM "dharmanI laghutA karanAra'' ema kahIne jaina kahevAtA sAdhunI bhikSA pauruSabI che ema kahyuM. mUDha" ema kahIne jainetara sAdhunI bhikSA pauruSabI che ema kahyuM. "puSTazarIrI'' ema kahIne laSTapuSTa zarIravALA gRhasthanI bhikSA pauruSabI che ema kahyuM.) TIkArtha- dharmanI laghutA karanAra eTale zrutacAritrarUpa dharmanI apabhrAjanA karavAnA svabhAvavALo. dIkSAthI viruddhavartana karavAnA kAraNe "jaino anucita karanArA che" e pramANe jainadharmanI niMdAne je utpanna kare che te dharmanI laghutA karanAra che. mUDha- bhikSA sadA AraMbhathI rahita sAdhuo mATe vihita karAyelI hovA chatAM asa AraMbhI paNa je jIva potAne bhikSA yogya jANe che=mAne che te mohano Azraya kare che. tethI te jIva mUDha che. athavA kuzAstranI vAsanAthI vAsitata=bhAvita) hovAnA kAraNe je jIva pUrve kahelA "vRddhAdi mATe bhikSA lenAra" vagere bhikSAbhramaNanA vizeSaNono Azraya leto nathI te mUDha che. puSTazarIrI= rogAdithI pIDita na hovAthI puSTazarIravALo. AnAthI graMthakAra ema kahe che ke rogAdithI pIDita zarIravALo jIva bhikSAthI peTapUrti karato hovA chatAM puruSArthane haNato nathI. kAraNa ke rogAdi kAraNothI ja teno puruSArtha haNAi gayo che. dInatAthI= dInavRttithI. potAnI je avasthA che te avasthAthI anucitapaNe bhikSA grahaNa karavAthI manathI uddhatanuM paNa paramArthathI dInapaNuM ja che. kAraNa ke te vidvAnone aprazaMsanIya che. kevaLa puruSArthane haNe che= kevaLa puruSArthano vinAza kare che, koipaNa puruSArthane puSTa karato nathI. te A pramANe - tene dharmapuruSArtha ane mokSapuruSArtha hotA nathI. kAraNa ke te asad AraMbhI che. tene arthapuruSArtha ane kAmapuruSArtha paNa hotA nathI. kAraNa ke bhikSAthI bhojana kare che. bhikSukanA artha-kAma puruSone prazaMsanIya banatA nathI. A pramANe je jIva bhikSAthI puruSArthane haNe che tenA puruSArthane bhikSA ja haNe che. A pramANe "bhikSA ja puruSArthane haNe che" enI pradhAnatA hovAthI porSanI bhikSA e pramANe vyavahAra karAya che. ahIM "je kAraNathI A te kAraNathI" e pramANe vAkyazeSa jANavo. ahIM bhAvArtha A pramANe che - je kAraNathI A dharmanI laghutA karanAra che te kAraNathI tenI bhikSA pauruSanI che. je kAraNathI A mUDha che te kAraNathI tenI bhikSA pauruSanI che. je kAraNathI A pukhazarIrI che te kAraNathI tenI bhikSA pauruSanI che. (5) atha tRtIyabhikSAmAhaniHsvAndhapaGgavo ye tu, na zaktA vai kriyAntare / bhikSAmaTanti vRttyarthaM, vRttibhikSeyamucyate // 6 // vRtti - "ni:sthApakUvo nirNanopadatanayanaratnavastrahInA , je sevana, surA punaH zartha: " tasya caivaM prayogaH- yaH pravrajyAviruddhavRttistasya pauruSanI bhikSA, ye punarniHsvAdayaH kiMvidhA ? vaizabda Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa pa-bhikSA aSTaka syaivakArArthasya 'natrA' sambayAnaiva 'zaktAH'samarthAH, "kriyAntare' bhikSAvyatirikta kRSivANijyAdike karmavizeSe, ye tu kriyAntarasamarthAsteSAM pauruSatryevetigarbhArthaH / bhikSyata iti "bhikSA' bhikSaNaM vA 'bhikSA', tAm 'aTanti' bhramanti, kimarthamityAha- vRttirvartanaM jIvikA, tasyai idaM 'vRttyarthaM', teSAmiti gamyate, 'vRttibhikSA' uktanirvacanA, 'iyam' eSA, 'ucyate' abhidhIyate iti // 6 // trIjI (vRtti) bhikSAne kahe che zlokArtha- jeo nirdhana, aMdha ke pAMgaLA che ane anya kriyA karavA samartha nathI ja, tethI ja bhikSA mATe ma. cha. temanI mA misa vRttima upAya che.(6) TA- "tu" zanI "ane" vo artha cha. teno prayoga prabhArI cha-nI mAvi pravajyAthI viruddha che tenI pauruSabI bhikSA che ane jeo nirdhana vagere che tathA anya kriyA karavAmAM samartha nathI 4, temanI ma vRtti nikSau cha. anya kriyAmAM= bhikSA sivAya khetI, vepAra vagere kAryavizeSamAM. jeo anya kriyAmAM samartha che temanI bhikSA pauruSanI ja che evo tAtparyArtha che. Hiau'd bhaMya te Hial. Aqu wing a Hau. (6). kimiyameSAmucitA anucitA vetyAzaGkAyAmAhanAtiduSTApi cAmISA-meSA syAnna hyamI tathA / anukampAnimittatvAd, dharmalAghavakAriNaH // 7 // vRttiH- 'na' naiva, 'atiduSTA' atyantadoSavatI pauruSanIva taddhAjAm, 'api ca' ityasyAnuktasamuccayArthatvAnnAtiprazasyA ca sarvasampatkarIva tadAginAm, 'amISAM' niHsvAndhAdInAm, 'eSA''nantaroktA vRttibhikSA, 'syAt' bhavet, kuta etadevamityAha- 'na' naiva, 'hi' zabdo yasmAdarthaH, 'amI' ete niHsvAdayaH, 'tathA' tena prakAreNa yena pauruSatrIbhAginaH, 'dharmalAghavakAriNaH' jinavacanAvarNahetavaH, kuta ityAha'anukampAnimittatvAt' svaviSaye janakaruNAyAH kAraNatvAtteSAM tathAvidhavAlavaditi / prayogazcAtra, dharmalAghavahetavo na bhavanti na teSAM bhikSAdoSo'sti yathA sAdhUnAm, dharmalAghavAhetavazca tathA niHsvAdayo'tasteSAM na duSTA bhikSeti, na cAbhyAM hetudRSTAntAbhyAM niHsvAdInAM sarvasampatkarI prApnotIti vAcyam, ayatitvena tebhyastasyA nivartitvAt, sarvasampatkarI hi yatitvena vyAptA, ato yatitvaM nivartamAnaM tAM nivartayatIti // 7 // emanI A bhikSA zuM ucita che ke anucita che evI AzaMkA thaye chate graMthakAra kahe che zlokArtha vRttibhikSA sarvasaMpankarI bhikSAnI jema atizaya zreSTha nathI, ane pauruSabI bhikSAnI jema atizaya duSTa nathI. kAraNake nirdhana Adi jIvo anukaMpAnuM kAraNa hovAthI te rIte dharmanI laghutA karanArA nathI. (7) TIkArtha- anukaMpAnuM kAraNa nirdhana Adi jIvo tevA prakAranA bALakanI jema potAnA viSayamAM 1. uktanirvacanA bheTanI vyutpattithI yatA (vRttyA bhikSA vRttibhikSA) artha vA yo chata. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 5-bhikSA aSTaka lokonI karuNAnuM kAraNa che. te rIte dharmanI laghutA karanArA nathI- pauruSabI bhikSAne bhajanArA jIvo je rIte jaina zAsananI niMdAnuM kAraNa bane che tevI rIte vRttibhikSAvALA jIvo jainazAsananI niMdAnuM kAraNa banatA nathI. ahIM prayoga A pramANe che- nirdhana vagere jIvo dharmalaghutAnuM kAraNa banatA nathI. tethI temane sAdhunI jema bhikSAno doSa lAgato nathI=bhikSA doSarUpa banatI nathI. nirdhana vagere jIvo dharmalaghutAnuM kAraNa nathI tethI temanI bhikSA duSTa nathI. (ahIM dharmalaghutAnuM kAraNa banatA nathI e hetu che. ane sAdhunI jema e dRSTAMta che.) pUrvapakSa- A hetu ane dRSTAMtathI to nirdhana vagerene sarvasaMpankarI bhikSA prApta thAya che. uttarapala- Ama na kahevuM. kAraNa ke nirdhana vagere jIvo sAdhu na hovAthI sarvasaMpankarI bhikSA temanAthI pAchI phare che. sarvasaMpankarI bhikSA sAdhupaNAthI vyApta che, arthAtu jyAM sAdhupaNuM hoya tyAM ja sarvasaMpankarI bhikSA hoya. AthI nidhana Adi jIvothI pAchuM pharatuM sAdhupaNuM sarvasaMpankarI bhikSAne roke che. (7) iha bhikSAkANAM bhikSAphalaM yathArthastannAmabhirevoktamatha dAtRNAM phalanirUpaNAyAhadAtRRNAmapi caitAbhyaH, phalaM kSetrAnusArataH / vijJeyamAzayAdvApi, sa vizuddhaH phalapradaH // 8 // vRttiH- na kevalaM bhikSAgrAhakANAM phalaM sarvasampatkarAyuktalakSaNaM bhavati, 'dAtUNAmapi ca' bhikSAdAyakAnAmapi ca gRhiNAm, "etAbhyaH' anantaroditAbhyo bhikSAbhyaH, pAThAntare tu 'etebhyo' yatyAdibhikSAkebhyaH sakAzAt, 'phalaM' prayojanaM kuzalakarmabandhAdi bhavati, kathamityAha- 'kSetrAnusArataH kSetrANi dhAnyAvApabhUmayastAnIva ye yatyAdayo bhikSAkA dhAnyavapanasAdharmyAtte kSetrANi teSAmanusAra AnurUpyaM kSetrAnusArastataH kSetrAnusArataH tamAzritya, guNavadguNavihInapAtrApekSayetyarthaH, "vijJeyaM jJAtavyam / tathAhi-guNavate pAtrAya dIyamAnaM mahAphalam / yadAha-"(samaNovAsagassa NaM bhaMte !) tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA paDihayapaccakkhAyapAvakammaM tahAviheNaM phAsueNaM esaNijjeNaM asaNa 4 paDilAbhemANassa bhaMte kiM kajjai ? goyamA ! egaMtaso nijjarA kajjai, natyi se appe vi pAve kmmetti|" tathA alpaguNAya dIyamAnamasatphalameva // yadAha-"tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA apaDihayaapaccakkhAyapAvakammaM tahAviheNaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNa 4 paDilAbhemANassa bhaMte kiM kajjai ? goyamA ! egaMtaso pAve kamme kajjai, natyi se appA vi nijjraa"|" ayAdidAnaM tvanukampArUpaprazasyabhAvapUrvakatvAtteSAmapaguNatve'pi kiJcicchubhaphalanibandhanamAgamoktatvAttasya / yadAha-daThUNa pANinivahaM, bhIme bhavasAyarammi dukkhattaM / avisesaoNukaMpaM, duhAvi sAmasyao kuNai // 1 // " 'kSetrAnusArata' iti 40. tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM vA (brAhmaNaM vA) pratihatapratyAkhyAtapApakarmANa tathAvidhana prAsukena eSaNIyena azana 4 pratilAbhayatA bhadanta ! kiM kriyate / gautama, ekAntena nirjarA kriyate, nAsti tasya alpamapi pApaM karmeti // 41. tathArUpaM zramaNaM vA brAhmaNaM vA apratihatApratyAkhyAtapApakarmANaM tathAvidhana prAsukena vA aprAsukena vA eSaNIyena vA aneSaNI 14 pratilAbhayatA bhadanta ! kiM kriyate ? gautama ! ekAntena pApaM karma kriyate, nAsti tasyAlpApi nirjarA // 42. dRSTvA prANinivahaM bhIme bhavasAgare duHkhArtam / avizeSato'nukampAM dviyApi sAmarthyataH karoti / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 88 pa-bhikSA aSTaka vA dAnaphalavyavasthA vyavahAranayamAzrityoktA / atha nizcayanayamatenAha- 'AzayAt' adhyavasAyAcchubhataretarAdi bhedAt, phalamiti prakramaH, adhyavasAyo hi zubhAzubhaphaleSu paramaM kAraNaM vartate / Aha-"ekkammi vi pANivahammi, desiyaM sumahaMtaraM samae / emeva nijjaraphalA, pariNAmavasA bahuvihA ya" // 1 // " "nijjaraphalatti' tapaHprabhRtaya iti / evaM ca garvamatsarAdipariNAmato guNavate'pi pAtrAya dadato na zubhaphalam, anukampApravacananindArakSaNAdipariNAmAt punaraguNavaddAnamapi zubhaphalamiti / 'vAzabdo' vikalpArthaH, 'apizabdo' bhikSAyAH phalavizeSa prati kAraNAntarasamuccayArthaH, tacca kAraNAntaraM dAtavyavizeSo dAnAvasaro vA, dAtavyavizeSamAzrityoktam, "(samaNovAsagassa NaM bhaMte) tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA paDihayapaccakkhAyapAvakammaM aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNa4 paDilAbhemANassa (bhaMte!)-kiM kajjai ? goyamA ! appe pAvakamme bahuyayarA se nijjarA" // " tathA dAnAvasaramapyAzrityoktam- "saMtharaNammi asuddhaM, duNhavi geNhaMtaditayANahiyaM / AuradiTThateNaM, taM ceva hiyaM asaMtharaNe.5 // 1 // " evamanekavidheSu bhikSAphalavizeSakAraNeSu kimavazyaM phalavizeSasAdhakamityAzaGkAyAmAha- 'sa vizuddhaH phalapradaH' so'nantaroditAzayaH, 'vizuddho' nidAnAdisakalakalaGkavikalaH, 'phalapradaH' bhikSAsu viziSTasvargApavargAdiphalasAdhako, yataH pariNAmo'ntaraGgamiha kAraNam / yadAha-"paramarahassamisINaM, samattagaNipiDagajhariyasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM, nicchayamavalaMbamANANaM // 1 // " nanUtpravrajitAH siddhaputrasArUpilakSaNA bhikSAkA jinAgame zrUyante / yato vyavahAracUrkhAmuktam- "jo aNusAsio na paDiniyatto so sArUviyattaNeNa vA siddhaputtattaNeNa vA acchiuM kiMci kAlaM, sArUvio nAma siramuNDo arajoharaNo alAuehi bhikkhaM hiNDai abhajjo ya, siddhaputto nAma sabAlao bhikkhaM hiNDai vA na vA, varADaehiM veMTaliyaM karei laddhiM (TThi)vA vAva(dha) reitti // " tata eteSAM bhikSAkANAM katamA bhikSA ? tatra na tAvatsarvasampatkarI teSAmayatitvAt, nApi pauruSanI tyaktapravrajyatvena pravrajyAvirodhavartitvAbhAvAt, nApi vRttibhikSA kriyAntarakaraNasamarthatvAt, bhikSAntarasya cAnabhidhAnAditi / atrocyate / vRttibhikSeti sambhAvayAmo niHsvatvAtteSAM kriyA43. ekasminnapi prANivadhe dezitaM sumahadantaraM samaye / evameva nirjaraphalAni pariNAmavazAd bahuvidhAni ca // 1 // 44. tathArUpaM zramaNaM vA brAhmaNaM vA pratihatapratyAkhyAtapApakarmANaM aprAsukena aneSaNIyena azana 4 pratilAbhayatA kiM kriyate ? ___ gautama ! alpaM pApakarma bahutarA tasya nirjarA // 45. saMstaraNe'zuddhaM dvayorapi gRhNadatorahitam / AturadRSTAntena tadeva hitamasaMstaraNe // 1 // 46. paramarahasya RSINAM samastagaNipiTakasmRtasArANAm / pAriNAmikaM pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm // 1 // 47 yo'nuziSTo na pratinivRttaH sa sArUpikatvena vA siddhaputratvena vA sthitvA kaJcitkAlam, sArUpiko nAma muNDazirA arajo haraNaH alAvukaiH bhikSAM hiNDate abhAryazca (bhavati), siddhaputro nAma savAlaH bhikSAM hiNDate vA na vA, varATakaiH veNTalikA karoti labdhiM (yaSTiM) vA vyApA(dhArayati iti // samAna rUpaM sarUpaM tena caratIti sArUpikaH / / rajoharaNavarjasAdhuveSadhArI gRhasthaH / muNDitazirAH zuklavAsaHparidhAyI kacchAmavamAno'bhAryo bhikSAM hiNDamAnaH sArUpika ucyate // muMDasirAyA sukkillavasthadharo naviyacchaM / hiMDai navA abhajjo sArUvI eriso hoi // 1 // ityAdisvarUpamanyatra // x muMDaH sazikhAkaH sabhAryako gRhasthavizeSaH siddhaputraH // sabhAryako'bhAryako vA NiyamA sukkaMbaradharo khuramuMDo sasiho asiho vA NiyamA aDaMDago apattago ya siddhaputto bhavati // 2 // ityAdyanyatra / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 89 pa-bhikSA aSTaka tarakaraNAsAmarthyAcca, utAvajito hi prAyaH kriyAntarakaraNAsamartho bhavati, pauruSatrI vAsau,yato na pravrajyApratipannasyaiva sA,kriyAntarakaraNasamarthasya anyasyApyazobhanArambhasya tasyA iSTatvAtpauruSahananalakSaNAnvarthayogAcca, athavA teSAmatyantAvadyabhIrUNAM saMvegAtizayavatAM punaH pravrajyAM prati pratibaddhamAnasAnAM sarvasampatkarIbhikSAyA bIjakalpAsau syAt / tattvaM punariha kevalino vidantIti // 8 // _| pazamASTavivara samAptam III ahIM bhikSakonuM bhikSAphala bhikSAnA yathArtha (=artha pramANe) nAmothI ja kahyuM. have bhikSAne ApanArAonA phalanuM nirUpaNa karavA mATe graMthakAra kahe che - zlokArtha- dAtAone paNa A bhikSAothI kSetra pramANe ke Azaya pramANe phala jANavuM. vizuddha Azaya phaLa Ape che. (8) TIkArtha- dAtAone paNa e sthaLe "paNa" zabdano artha A pramANe che-kevaLa bhikSAnA grAhakone ja sarvasaMpattinuM karavuM vagere phaLa thAya che=maLe che evuM nathI, kiMtu bhikSA ApanArA gRhasthone paNa A bhikSAothI kSetra pramANe ke Azaya pramANe zubhakarmabaMdha vagere phaLa maLe che. kSetra pramANe- kSetro eTale dhAnyane vAvavAnI bhUmio. dhAnyane vAvavAnA samAnapaNAthI sAdhu vagere je bhikSuko che te paNa dhAnyane vAvavAnI bhUmionI jema kSetro che. kSetra pramANe phaLa jANavuM eTale guNavAna-guNarahita pAtranI apekSAe phaLa jANavuM. te A pramANeguNavAna pAtrane apAtuM dAna mahA phaLavALuM thAya che. kahyuM che ke-"he bhagavaMta! zrAvaka tevA prakAranA zramaNane athavA mahAne (=ahiMsakane) prAsuka (=acitta) ane eSaNIya (=gocaranA doSothI rahita) azana, pAna, khAdima, svAdima vahorAve to tene zuM phaLa maLe ? he gautama ! tene ekAMte nirjarA thAya ane pApakarma na baMdhAya." (bhagavatI sU. za. 8 u.6 sU. 333) tathA guNarahitane apAtuM dAna azubhaphaLavALuM ja thAya. kahyuM che ke "he bhagavaMta jeNe pApakarmone pratikata-pratyAkhyAta karyA nathI tevA zramaNane ke mAhaNane prAsaka ke aprAka ane eSaNIya ke aneSaNIya evA azana, pAna, khAdima, svAdima vahorAve to tene zuM phaLa maLe ? he gautama ? tene ekAMte pApakarma baMdhAya che jarA paNa nirjarA thatI nathI." (bhagavatI sU. za. 8 u. 6 sU 332). aMdha vagere nirguNa hovA chatAM temane apAtuM dAna anukaMpArUpa zreSTha bhAvapUrvaka hovAthI kaMika zubhaphaLanuM kAraNa che. kAraNa ke aMdha vagerene dAna ApavAnuM AgamamAM kahyuM che. A viSe kahyuM che ke"samyagdaSTi jIva bhayaMkara bhavasAgaramAM prANisamUhane duHkhathI pIDAyelo joine (A mAro che ane A paDadaya-patrIya-pAvavapadano artha A pramANe che-pratihata-sthitino hrAsa thavAthI graMthibheda dvArA jJAnAvaraNIyAdi pApakarmano vinAza jeNe karyo che tevA, pratyAkhyAta=(mithyAtva vigere karmabaMdhanA) hetuono abhAva thaye chate punaH vRddhi na thavArUpe nirAkRta karyA che jJAnAvaraNIya Adi pApakarmone jeNe evA, arthAt jeNe karmone alpasthitivALA karyA che ane pharI dIrgha sthitivALA na thAya tevA karyA che, tevA sAdhune. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 90 5-bhikSA aSTaka mAro nathI ityAdi) bhedabhAva vinA potAnI zakti pramANe dravya ane bhAva ema baMne prakAranI karUNAne kare." (potAnI zakti pramANe anyanA du:khane dUra karavAno prayatna karavo e dravya anukaMpA che. anyanA duHkhane dUra karavAnI zakti na hoya tyAre duHkhI jIva pratye hRdayamAM dayAbhAva rAkhavo e bhAva anukaMpA che.) ahIM kSetra ( pAtra) pramANe dAnaphaLanI vyavasthA vyavahAranayane AzrayIne kahI che. Azaya pramANe - zubha, adhika zubha, azubha, adhika azubha vagere prakAranA adhyavasAyathI dAnanuM phaLa maLe. A nizcayanayanA matathI kahyuM che. zubha-azubhaphaLomAM adhyavasAya ja mukhya kAraNa che. kahyuM che ke-"zAstramAM tulya paNa jIvavadhamAM ghaNuM moTuM aMtara jaNAvyuM che. e pramANe tapa vageremAM nirjarAnAM phaLo paNa pariNAma pramANe ghaNA prakAranAM che." (o. ni. para) (bhAvArtha- jIvavadha karavA mATe pravRtta thayelA be puruSone karmabaMdha samAna thato nathI. te bemAM je atizaya saMkliSTa pariNAmavALo che te sAtamI narakamAM utpanna thAya, ane tenAthI alpa saMkliSTa pariNAmavALo puruSa bIjI vagere narakamAM utpanna thAya. A pramANe A gAthAnA pUrvArdhamAM baMdhane AzrayIne asamAnatA kahI che. gAthAnA uttarArdhamAM karmanirjarAne AzrayIne asamAnatA jaNAvI che. aneka puruSo nirjarA thAya tevA tapa vagere yogamAM vartamAna hoya. paNa badhAne samAna nirjarA na thAya. ekane jeTalI nirjarA thAya tenAthI bIjAne adhika nirjarA thAya. tenAthI trIjAne adhika nirjarA thAya evuM bane. jene jevA pariNAma hoya tene tevI nirjarA thAya.) A pramANe garva-matsara AdinA pariNAmathI guNavAna paNa pAtrane ApanArane zubha phaLa na maLe. anukaMpA-pravacananiMdA rakSaNa vagerenA pariNAmathI guNarahitane apAtuM dAna paNa zubha phaLavALuM thAya che. mULagAthAmAM "pi" zabdano prayoga bhikSAnA phaLanA bheda pratye anya kAraNano (=gAthAmAM kahela kSetra ane AzayarUpa kAraNathI anya kAraNano) samuccaya karavA mATe che, arthAt bhikSAnA phaLamAM je bheda paDe che temAM kSetra ane Azaya sivAya anya paNa kAraNa che te jaNAvavA mATe che. te anya kAraNa ApavA yogya (puruSa) vizeSa ane dAnano avasara che. temAM ApavA yogya (purUSa)ne AzrayIne kahyuM che ke-"he bhagavaMta ! jeNe pApakarmone pratikata-pratyAkhyAta karyA che tevA prakAranA zramaNane ke mAhaNane aprAsuka (=sacitta) ane aneSaNIya ( doSita) azana, pAna-khAdima-vAdima vahorAvanAra zrAvakane zuM phaLa maLe ? he gautama ! tene ghaNI nirjarA thAya ane alpa pApakarma baMdhAya." (bhagavatI sU. za. 8 u. 6 sU332) (A varNana tevA prakAranI gADha bimArIvALA sAdhune AzrayIne jANavuM) tathA dAnanA avasarane paNa AzrayIne kahyuM che ke-"jema koi vaidya javaranA rogIne ghebara Ape to ApanAra lenAra baMnene nukazAna thAya che, ane bhasmakarogavALAne ghebara Ape to ApanAra-lenAra baMnene lAbha thAya che. tema jo zuddha AhArathI sAdhuno nirvAha thai zakato hoya to azuddha AhAra lenAra-denAra baMnene ahitakara bane che. te (azuddha) ja AhAra zuddha AhArathI nirvAha na thai zakato hoya tyAre lenAradenAra baMnene hitakara che. (piMDa vi.gA. ra1, yatidina gA. ra35) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 91 pa-bhikSA aSTaka vizuddha Azaya phaLa Ape che- A pramANe bhikSAnA phaLano bheda thavAnA aneka prakAranA kAraNomAM avazya phaLavizeSane sAdhI Ape evuM kAraNa karyuM che ? evI AzaMkA thaye chate graMthakAra kahe che ke hamaNAM ja kahelo vizuddha (=nidAna Adi sakala kalaMkathI rahita) Azaya bhikSAomAM viziSTa svarga ane mokSa vagere phaLano sAdhaka che. kAraNa ke ahIM ( phaLamAM) pariNAma aMtaraMga kAraNa che. kahyuM che ke-"saMpUrNa Agamono sAra jANanArA ane nizcayanayanuM AlaMbana lenAra suvihitone cittano zuddha ane azuddha pariNAma pramANa che." (ogha ni. 761) (nizcayanayanI dRSTie cittano zuddha ane azuddha pariNAma phaLanuM kAraNa che, bAhya kriyA nahi.) sArUpI ane siddhaputrane kai bhikSA hoya ? prazna- jemaNe dIkSA choDI dIdhI che tevA siddhaputra ane sArUpI bhikSAthI jIvananirvAha kare che ema AgamamAM saMbhaLAya che. kAraNa ke vyavahAra cUrNimAM kahyuM che ke-"hitazikSA apAyelo paNa je saMsAramAM jato rokI zakAyo na hoya te sArUpIpaNA tarIke ke siddhaputrapaNA tarIke saMsAramAM thoDo kALa rahIne (pachI pharI dIkSA le.)" sArUpI je mastake muMDana karAve, rajoharaNa na rAkhe, tuMbaDAnA pAtrathI bhikSA mATe phare, ane patnIthI rahita hoya te sArUpI che. siddhaputra- je mastake muMDana na karAve, vALa rAkhe, bhikSA mATe phare ke na paNa phare, koDiothI vazIkaraNa vidyA kare, labdhino upayoga kare te siddhaputra che. tethI A bhikSukone kai bhikSA hoya ? temAM temane sarvasaMpankarI bhikSA na hoya. kAraNe te sAdhu nathI. pauruSabI paNa na hoya. kAraNa ke dIkSA choDI dIdhI hovAthI pravajyAthI viruddhavartanano abhAva che. vRttibhikSA na hoya. kAraNake anya (vepAra vagere) kriyA karavAmAM samartha che. A traNa bhikSA sivAya bIjI koi bhikSA zAstramAM kahI nathI. uttara- temane vRttibhikSA hoya tevI saMbhAvanA ame karIe chIe. kAraNa ke teo nidhana che, ane anya kriyA karavAmAM asamartha che. jeNe dIkSA choDI dIdhI hoya te prAyaH a kriyA karavAmAM asamartha hoya che. athavA temane pauruSabI bhikSA hoya. kAraNa ke jeNe dIkSAno svIkAra karyo che tene ja pauruSanI bhikSA hoya evo niyama nathI. kAraNa ke anyakriyA karavAmAM samartha anya paNa asad AraMbhIne pauruSanI bhikSA hoya ema iSTa che. tathA puruSArthane haNavArUpa avartha (=vyutpattithI thato atha) ghaTe che. athavA atyaMta pApabhIru, atizaya saMvegavALA ane pharI dIkSA pratye pratibaddhamanavALA (pharI dIkSA levAnI utkaTa bhAvanAvALA) temane sarvasaMpankarI bhikSAnA bIja samAna bhikSA hoya. A viSe tattva to kevaLIo jANe. (8) pAMcamA bhikSA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 2 6-sarvasAskarI bhikSA aSTaka // 6 // atha SaSThaM sarvasampatkarIbhikSASTakam // adhikArivazena prAgbhikSA nirUpitAstAsAM ca sarvasampatkarI parameti tasyA evAtha svarUpamAha akRto'kAritazcAnyai-rasaMkalpita eva ca / yateH piNDaH samAkhyAto, vizuddhaH zuddhikArakaH // 1 // vRttiH-'akRtaH' krayaNahananapacanairbhojyatayA svayamanirvartitaH, evameva, akAritaca' avidhApitaH, 'cakAraH' samuccaye, 'anya' karmakarAdibhiH, 'asaMkalpita eva ca' krayaNAdiprakAraiH sAthave idaM dAsyAmItyanabhisandhito'nyaireva evakAreNAnyathAvidhapiNDasya sAdhoragrAhyatAmAha / Aha ca- "piMDaM asohayaMto, acaritti etya saMsao natyi / cArittammi asaMte, savvA dikkhA nirasthiA // 2 // " cakAra uktasamuccaye / akRtAdipadaizca krayaNakrAyaNatadanujJAnahananaghAtanatadanujJAnapacanapAcanatadanujJAnalakSaNakoTInavakazuddhatA piNDasyokteti / 'yate' pRthivyAdisaMrakSaNaprayatnavataH, 'piNDa' odanAdirUpaH, upalakSaNatvAdasya zayyopakaraNe ca, 'samAkhyAto' vigatarAgAdidoSasakalapadArthasArthasvabhAvAvabhAsanasahasaMvedanena nirvANanagaragamanAsamAnamArgAyamANacaraNakaraNavizuddhihetutayopalabhya samyagabhihitastIrthaMkarairiti nAntarAyadopAsteSAM / punaH kiMvidhaH piNDa ityAha- 'vizuddhaH' sakaladoSaviyuktastathA vizuddhatvAdeva 'zuddhikArakaH' karmamalakalaGkavikalatAkArIti / athavA kasmAdakRtAdiguNaH piNDo yateH samAkhyAta ityAha-'vizuddho' vizuddha eva kRtAdidoSarahita eva zuddhikArako bhavati nAnyaH, vizuddhyarthI ca yatirbhavaprapaJcopacitakalmaSamalapaTalasyeti ||shaa chaThuM sarvasaMpankarI bhikSA aSTaka . (A aSTakamAM sarvasaMpankarI bhikSAmAM kevo piMDa ( khAdyavasta) levAmAM Ave che te jaNAvIne tevA prakArano piMDa sAdhune maLe ke nahi tenI carcA karavAmAM AvI che. aMte tevo piMDa avazya maLe e siddha karavAmAM mAyuM che.) pUrve adhikArI pramANe bhikSA hoya ema nirUpaNa karyuM che. te bhikSAomAM sarvasaMpankarI bhikSA zreSTha cha. bhASI 7 ten|| 4 135necha lokAI- amRta, anyo dvArA akArita ane asaMkalpita ja piMDa sAdhu mATe vizuddha kahyo che. Avo vizuddhapiMDa 4 zuddhi 42 cha. (1) TIkAI- ati- krayA, hanana, pacana e traNAmAMthI koi paNa prakArathI je piMDa khAdya tarIke svayaM karyo na hoya. krayA eTale kharIdavuM. hanana eTale ghAta karavo. pacana eTale pakAvavuM. je piMDa svayaM kharIdyo na 48. piNDaM azodhayan, acAritrI atra saMzayo nAsti / cAritre asati, sarvA dIkSA nirarSikA // 1 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 93 6-sarvasammatkarI bhikSA aSTaka hoya, je piMDa svayaM anyajIvano ghAta karIne karyo na hoya, je piMDa svayaM pakAvyo na hoya te piMDa akata che. akArita- nokara Adi dvArA krayaNa Adi koi paNa prakArathI je piMDa khAdya tarIke karAvyo na hoya te akArita che. arthAt je piMDa nokara Adi dvArA kharIdAvyo na hoya, jIvono ghAta thAya te rIte banAvarAvyo na hoya ane pakAvaDAvyo na hoya te piMDa akArita che. asaMkalpita ja- yaNa Adi prakArothI sAdhune A ApIza ema bIjAothI saMkalpita karAyo na hoya te piMDa asaMkalpita che, arthAt sAdhune ApIza evA saMkalpathI je piMDa bIjAe kharIdyo na hoya, jIvaghAta thAya te rIte bIjAe taiyAra karyo na hoya, bIjAe pakAvyo na hoya, te piMDa asaMkalpita che. ahIM parva kAranA (=jakAranA) prayogathI ukta prakArathI judA prakArano piMDa sAdhuthI grahaNa na karI zakAya ema jaNAvyuM che. kahyuM che ke-"je dalita A piMDa zuddha che ke azuddha che ema piMDanI tapAsa karato nathI te cAritrathI rahita che. emAM saMzaya nathI. cAritra na hoya to saMpUrNa dIkSA nakAmI che." (yatidinacaryA-ra10) "akRta" Adi (traNa) padothI svayaM kharIdavuM nahi, bIjA pAse kharIdAvavuM nahi, kharIdanArane anumati na ApavI, svayaM jIvane haNavo nahi, bIjA pAse haNAvavo nahi, haNanArane anumati na ApavI. svayaM pakAvavuM nahi, bIjA pAse pakAvaDAvavuM nahi, pakAvanArane anumati na ApavI A rIte navakoTithI piMDanI zuddhi kahI che piMDa- bhAta Adi piMDa che. piMDanA upalakSaNathI zayA ane upakaraNo AvAM ja zuddha kahyAM che. sAdhu mATe= pRthvIkAya AdinuM samyak rakSaNa karavAmAM prayatnavALA sAdhu mATe. vizuddhaH sarvadoSothI rahita. kahyo che- rAgAdi doSo javAnA kAraNe utpanna thayelA sarvapadArtha samUhane jANavAmAM samartha evA jJAnavaDe AvA piMDane mokSanagaramAM javA mATe asAdhAraNa mArga rUpa caraNa-karaNanI vizuddhinA hetu tarIke jANIne tIrthaMkaroe sArI rIte kahyo che. ahIM bhAvArtha A che - tIrthakaroe kevalajJAnathI jANyuM ke Avo (akRta-akArita-asaMkalpita) piMDa caraNakaraNanI vizuddhino hetu che. tethI tIrthakaroe AvA piMDane sArI rIte kahyo che. tethI tIrthakarone aMtarAyanA doSo lAgatA nathI, arthAt zuddha piMDa na maLe tethI sAdhuo bhUkhyA rahe to sAdhuone AhArano je aMtarAya thayo tenuM kAraNa tIrthaMkaro nathI. tethI tIrthakarone aMtarAyano ( sAdhuone AhArano aMtarAya karavAno) doSa lAgato nathI. zuddhi kare che- Avo piMDa vizuddha hovAthI ja zuddhi kare che=AtmAne karmarUpa malanA kalaMkathI rahita kare che. athavA vizuddhaH zuddhiAra: e padono anvaya A pramANe che-sAdhuo mATe amRta Adi guNavALo piMDa zA mATe kahyo che ? enA javAbamAM graMthakAra kahe che ke vizuddha ja (=kRta Adi doSothI rahita ja) piMDa zuddhi kare che, anyapiMDa nahi. sAdhu bhavavistAramAM (=aneka bhavomAM) ekaThA karela pAparUpa malasamUhanI vizuddhi 1. pAyamAna prayoga A pramANe banyo che. mArga vAvati e arthamAM siddhahema vyAkaraNanA 3-4-26 sUtrathI mArga zabdathI vacam pratyaya lAgatAM mAya evuM vartamAnakALanuM rUpa bane che. tenuM vartamAna kRdaMta mAthA bane. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 94 6-sarvasammatkarI bhikSA aSTaka karavAnI icchAvALo che. (1) asaMkalpita eva cetyuktaM tasya ca paramatenAsambhavamupadarzayannAhayo na saMkalpitaH pUrvaM, deyabuddhyA kathaM nu tam / dadAti kazcidevaM ca, sa vizuddho vRthoditam // 2 // vRtti -H ' upauho, "' va, "saMkalpita citA, "pUrva' tanavInAnuM, "yahuddhayA' dAtavyo'yaM mayA bhikSubhya ityevaMrUpayA dhiyA, 'kathamiti' kSepe, 'nu' iti vitarke, kena prakAreNa na kathaJciditi yAvat, 'taM' piNDaM, 'dadAti' bhikSubhyaH prayacchati, 'kazcit' ko'pi dAyakaH prANI na ko'pItyarthaH, dAnArthamasaMkalpitasyAsattvena dAtumazakyatvAditi bhAvaH / 'evaM ca' amunA prakAreNAsaMkalpitasya deyasyAsambhave sati, 'so''saMkalpitapiNDo 'vizuddho' niravadya iti yaduktaM prAk tad, 'vRthA' vyarthamasambhavAd, 'uditaM' bhaNitamiti // 2 // "asaMkalpita ja piMDa" ema pahelA zlokamAM kahyuM che. te asaMkalpita ja piMDanA paramatathI asaMbhavane batAvatA graMthakAra kahe che zlokArdha- je piMDa ApavAnI buddhithI pUrve saMkalpita nathI, tene koipaNa dAtA jIva kevI rIte Ape? arthAt koipaNa jIva, koipaNa rIte na Ape. A pramANe "asaMkalpita piMDa vizuddha che" ema nirarthaka kahyuM che. (2) TIkArtha-ApavAnI buddhithI- mAre A piMDa bhikSukone Apavo evI buddhithI. pUrve- ApavAnA kALanI pahelAM. koipaNa jIvana Ape- kAraNa ke dAna mATe asaMkalpita piMDano abhAva hovAthI ApavAnuM zakya nathI. A pramANe asaMkalpita evA ApavA yogya piMDano abhAva thaye chate. asaMkalpita piMDano abhAva thaye chate "asaMkalpita piMDa vizuddha (=niSpApa) che" ema pUrve je kahyuM te vyartha kahyuM che. kAraNa ke asaMkalpita piMDano saMbhava nathI. bhAvArtha je mANasa A piMDa bhikSukane Apavo evo saMkalpa na kare te potAnA khapa pUrato ja piMDa taiyAra kare. AthI anyane ApI zakAya tema na hovAthI anyane Ape nahi. AthI jeNe pUrve saMkalpa karIne vadhAre piMDa banAvyo hoya te ja Ape. jeNe saMkalpa na karyo hoya te anyane Ape nahi. Ama asaMkalpita piMDanA dAnano asaMbhava che. (2) asaMkalpita eva piNDo grAhyo yateriti atastatraivAbhyupagame dUSaNAntaramAhana caivaM sadgRhasthAnAM, bhikSA grAhyA gRheSu yat / svaparArthaM tu te yatnaM, kurvate nAnyathA kvacit // 3 // vRttiH- na kevalamasaMkalpitapiNDAsambhavena vyarthaM tatpratipAdanam, bhikSA ca na grAhyA / sadgRheSu Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 95 6-sarvasamatkarI bhikSA aSTaka bhavatIti vAkyArthaH / padArthastvevaM- 'na' iti pratiSedhe, 'cazabdo' dUSaNAntarasamucaye, 'evam' iti asaMkalpitapiNDAbhyupagame sati, 'sadgRhasthAnAM' brAhmaNAdizobhanAgArikANAM, 'gRheSu' vezmasu, "bhikSA' samudAnaM, 'grAhyA' AdAtavyA, kuta evametadityata Aha- 'yat' yasmAtkAraNAt, 'svaparArthaM tu' AtmabhikSAcaranimittameva, 'te' sadgRhasthAH, 'yalaM' pAkanirvartanaprayAsaM, 'kurvate' vidadhati, 'nAnyathA' bhikSAcaradAnAsaMkalpena svArthameva, 'kvacit' kadAcanApi, svanimittameva pAkaprayatne sadgRhasthatvAyogAditi, yasmAt / "svakarmAjIvanaM kulyaiH, samAnaRSibhirvaivAhyaM, RtugAmitvaM, devatApitratithibhartavyapoSaNaM, zeSabhojanaM ceti gRhasthadharmaH" / atithizca yatirapi bhavati bhojanakAlopasthAyitvAttasyApItyarthaH // 3 // sAdhue asaMkalpita ja piMDa levo joie. AthI asaMkalpita piMDanA ravIkAramAM anya dUSaNane kahe che--- zlokArtha- A pramANe asaMkalpita piMDano asaMbhava che eTaluM ja nahi, kiMtu sadgRhasthonA gharomAMthI bhikSA paNa nahI lai zakAya. kAraNa ke teo sva-para ubhayane mATe yatna kare che. bIjI rIte kyAre paNa yatna 2tA nathI. (3) A pramANo- asaMkalpita piMDano svIkAra karyo chate. sagRhasthonA- brAhmaNa vagere suMdara gRhasthonA. va-para ubhayane mATe potAnA mATe ane bhikSAcaronA nimitte ja. yatna kare che- rasoi banAvavAno prayatna kare che. bIjI rIte- bhikSAcarone dAna ApavAnA saMkalpa vinA kevaLa potAnA mATe ja rasoi banAvavAnA prayatnamAM sadgRhasthapaNuM rahetuM nathI. A viSe kahyuM che ke-"kulIna puruSoe potAnA (vepAra khetI vagere) arbhadhI nanaals seo, samAna mAnI ( saM yonI) sAthe s sial, *tuNe (4) strIsaMga karavo, deva, pitA, atithi ane bharaNa-poSaNa karavA yogyanuM poSaNa karavuM, (bIjAonA jamI rahyA pachI) vadheluM bhojana karavuM. A gRhastha dharma che. sAdhu 59 / sAtha cha. 1294 te 5 / mona50 ghare bhAva cha. (3) para evAcAryamatamAzaGkamAna AhasaMkalpanaM vizeSaNa, yatrAsau duSTa ityapi / parihAro na samyak syAd, yAvadarthikavAdinaH // 4 // vRtti:-'saMkalpanaM' abhisandhAnaM 'vizeSeNa' amuSpai sAdhave mayedaM dAtavyamityevamasAmAnyataH, 'yatra' piNDe, 'asau' sa eva piNDo, 'duSTo' doSavAnnAnyaH, 'ityapi' ayamanantarodito'pi, na kevalamasaMkalpitapiNDAbhyupagamo na samyagityapizabdArthaH, 'parihAraH' pUrvapakSavAdyuktadUSaNapariharaNaM, 'na' naiva, 'samyak' saGgataH, 'syAd' bhavet, kasyetyAha- 'yAvadarthikavAdina' stava tatra yAvanto yatparimANAste ca te'rthinazca bhikSukAdayo yAvadarthinaste prayojanaM yasya niSpAdane sa yAvadarthikaH piNDaH tamapi parihAryatayA yo vadatI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 aSTaka prakaraNa 6-sarvasammatkarI bhikSA aSTaka tyevaMzIlaH sa tathA tasya 'yAvadarthikavAdinaH' yAvadarthinimittaniSpAditapiNDaparihAravAditvAdbhavata iti bhAvaH / yato'bhihitam- "jAvaMtiyamuddesa, pAsaMDINaM bhave samuddesaM / samaNANaM AesaM, niggaMthANaM samAesaM // 1 // " iti, tathA, "asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM thaa| jaM jANijja suNejjA vA, dANaTThA pagaDaM imaM // 1 // taM bhave (tArisa) bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / ditiyaM paDiyAikkhe, na me kappar3a tArideg irA' kA anya ja AcAryanA matamAM AzaMkA karato kahe che - zlokArtha- je piMDamAM vizeSathI saMkalpa thayo hoya te ja piMDa doSita che ema paNa parihAra samyagu nathI. kAraNa ke tame yAvadarthikavAdIo cho. (4) TIkAtha- vizeSathI A sAdhune mAre ApavuM e pramANe vizeSathI. ema paNa- ahIM paNa zabdano artha A pramANe che-kevala asaMkalpita piMDano svIkAra samyagu nathI ema nahi. kiMtu A hamaNAM kahelo (=je piMDamAM vizeSathI saMkalpa thayo te ja piMDa doSita che evo) parihAra paNa samyagu nathI. parihAra- pUrvapakSavAdIe kahelA dUSaNano tyAga, arthAt svapakSano bacAva. samyaka- saMgata. tame yAvadarzikavAdIo cho- bhikSuka vagere jeTalA Ave teTalA badhAne piMDa Apavo, evo hetu (=saMkalpa) je piMDamAM hoya te yAvadarthika piMDa che. tame AvA yAvadarthika piMDano paNa tyAga karavo ema bolavAnA ( mAnavAnA) svabhAvavALA cho. kAraNa ke kahyuM che ke "je koi Ave tene ApavAno saMkalpa te uddeza. pAkhaMDIone (=saMnyAsIvizeSane) ApavAno saMkalpa te samudeza. pAMca zramaNone ApavAno saMkalpa te Adeza. nigraMthone (jena munione) ApavAno saMkalpa te samAdeza." (piMDaniyukti-ra30) tathA (AmaMtraNa karanAranA bolavA uparathI ke bIjA koi dvArA sAMbhaLIne) jANe ke A azana, pAna, khAdima, svAdima dAna mATe (huM ) kareluM che. te bhakta-pAna saMyatane akalya kahyuM che. mATe ApanArI strIne sAdhu pratiSedha kare ke mAre tevuM na kalpe." (daza ve. a.pa. . 1 gAthA 47-48) (4) pUrvapakSavAdyevAhaviSayo vA'sya vaktavyaH, puNyArthaM prakRtasya ca / asambhavAbhidhAnAt syA-dAptasyAnAptatAnyathA // 5 // 49. yAvatAmidamuddezaM, pApaNDinAM bhavet samuddezaM / zramaNAnAmAdezaM, nirgranthAnAM samAdezamiti // 1 // 50.azanaM pAnaM vApi, khAdima svAdima tathA / yajjAnIyAt zaNuyAdvA, dAnArtha prakRtamidam / / 2 / / tadbhavedbhaktapAnaM tu saMyatAnAM akalpikaM / dAtRkaM pratyAkhyAyAt, na me kalpate tAdRzam // 2 // 1. (1) nircantha = (jena sAdhu), (2) zAkya (=bauddha sAdhu), (3) tApasa (=jaTAdhArI vanavAsI pAkhaMDI), (4) geraka (=geruthI raMgelA vastro paheranArA tridaMDI), ane AjIvaka (=gozALAnA matane anusaranAra) e pAMca zramaNa che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 97 6-sarvasammatkarI bhikSA aSTaka vRttiH- yAvadarthikaparihAravAdinA bhavatA pUrvoktaparihArAsamyaktvamabhyupagantavyaM, no cet viSayo vA gocaro vA, vAzabdo vikalpArthaH, 'asya' yAvadarthikapiNDasya, 'vaktavyaH' vAcyaH, amumarthivizeSamAzritya nirvartito'yaM parihArya ityevaM gocarAntaraparikalpanayavAyaM zakyaH parihartuM nAnyathA iti bhAvaH / tathA na kevalaM yAvadarthikapiNDasya viSayo vaktavyaH, 'puNyArtha' puNyanimittaM, 'prakRtasya ca' niSpAditasyApi sa vaktavyo, yataH puNyArthaM prakRtasyApi piNDasya parihAro'bhyupagamyate bhavadbhiH yadAha-"asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM tahA / jaM jANijja suNejjA vA, punaTThA pagaDaM imaM // 1 // taM bhave051 // " ityAdi, azakyaparihArazcAyamapIti tasyApi viSayavizeSo vAcya iti bhAvaH / atha kiM viSayAntarAbhidhAnenetyAcAryamatamAzaGkyAha- 'anyathA' yAvadarthikapuNyArthaprakRtapiNDayorviSayavizeSApratipAdane, 'Aptasya' kSINarAgadveSamohadoSatayAvyaMsakavacanatvenaikAntahitasya zAstrapraNetuH, 'anAptatA' akSINadoSatvenAhitatvaM, 'syAd' bhavet, kuta ityAha- 'asambhavAbhidhAnAt' avidyamAnaH sambhavo yasya yAvadarthikAdipiNDaparihArasya so'sambhavastasyAbhidhAnaM tasmAt, asambhavaca tasya "svaparArthaM tu te yatnaM kurvate nAnyathA" (a0 6 zlo0 3) ityanena darzita eva / iti pUrvapakSaH / // 5 // pUrvapakSavAdI ja kahe che - zlokArtha- athavA yAvadarthika piMDano viSaya kahevo joie, tathA puNya mATe karelA piMDano viSaya kahevo joie. anyathA asaMbhavanuM kathana karavAthI AptanuM anAptapaNuM thAya. (5). TIkArtha- athavA yAvadarthika piMDano viSaya kahevo joie-yAvadarthika piMDano tyAga karavo joie ema bolanArA tamAre pUrve (cothI gAthAmAM) asaMkalpita piMDano parihAra asamyagu (=asaMgata) che ema je kahyuM che teno svIkAra karavo joie. jo teno svIkAra nathI karavo to yAvadarthika piMDano viSaya kahevo joie, arthAt (koipaNa bhikSukanA saMkalpathI banAvela piMDa na kahyuM ema na kahevuM joie, kiMtu) amuka yAcaka vizeSanA saMkalpathI banAvelo piMDa tyAga karavA yogya che, ema viSayAMtaranI parikalpanAthI ja saMkalpita piMDano tyAga zakya bane, anyathA nahi. - puNaya mATe karelA piMDano viSaya kahevo joie- tathA kevaLa yAvadarthika piMDano viSaya kahevo joie ema nahi, kiMtu puNya mATe karelA paNa piMDano viSaya kahevo joie. kAraNa ke tamoe puNya mATe karelA paNa piMDano tyAga svIkAryo che. kahyuM che ke-"sAdhu jANe ke A azana, pAna, khAdima, svAdima dAna mATe (5gadaM=) kareluM che. te bhakta-pAna sAdhune akalpe kahyuM che. mATe ApanArI strIne sAdhu pratiSedha kare ke mAre tevuM na kalpe." (daza.ve. adhya. 5.u. 1 gA. 49) ityAdi. A piMDano paNa tyAga azakya che. AthI teno paNa viSaya vizeSa kahevo joie, arthAt amuka yAcakanA saMkalpathI puNya mATe banAvelA piMDano tyAga karavo ema spaSTatA karavI joie. anyathA- yAvadarthika ane puNyArtha (=puNya mATe) karelA piMDanA viSayavizeSanuM pratipAdana na karavAmAM 51. azanaM pAnaM vApi, khAdimaM svAdimaM tathA / yajjAnIyAt zaNuyAdvA puNyArtha prakRtamidam // 1 // tadbhavet // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 6-sarvasammatkarI bhikSA aSTaka Ave to, arthAtu amuka prakArano piMDa na khape ane amuka prakArano piMDa khape ema spaSTatA na karavAmAM Ave to. asaMbhavanuM kathana karavAthI yAvadarthika ane puNyArtha piMDanA tyAgano asaMbhava che. (kAraNa ke gRhastho puNya mATe adhika rasoi kare che.) AvA asaMbhavanuM kathana karavAthI. tevA piMDanA tyAgano asaMbhava che e vigata mA 4 aSTanA trIon elswi svaparArtha tu te yatnaM kurvate nAnyathA sevA prathanathI 45uii hI 4 cha. mA prabhA pUrva56 cha. (5) atrottaramAhavibhinnaM deyamAzritya, svabhogyAd yatra vastuni / saMkalpanaM kriyAkAle, tad duSTaM viSayo'nayoH // 6 // vRttiH-"vibhinnaM' atiriktaM, 'deyaM' dAtavyamodanAdi, 'Azritya' aGgIkRtya, kuto vibhinnamityAha- 'svabhogyAt' vivakSitAtmIyaudanAdi bhogArhAt, 'yatra' yasmin, 'vastuni' odanAdipadArthe, 'saMkalpana'metAvadiha kuTumbAyaitAvaccArthibhyaH puNyArthaM cetyabhisandhAnaM, 'kriyAkAle' pAkanirvartanasamaye, 'tat' iti yadetatsaMkalpanaM tat, 'duSTaM' doSavad, "viSayo' gocaraH, 'anayoH' yAvadarthikapuNyArthaprakRtayorapi evaMvidhasaMkalpanavantAvetau piNDavizeSau parihAryAviti bhAva iti // 6 // ahIM graMthakAra uttara kahe che- zlokArtha- svabhogya bhAta vagerethI atirikta ApavA yogya bhAta vagere vastune AzrayIne kriyAkALe je bhAta vagere vastumAM saMkalpa karAya te duSTa che. ane e saMkalpa A beno viSaya che. (6) TArtha- BNe- 5vAna samaye, arthAt rasoDa 42pAna samaye. saMkalpa- AmAM ATaluM kuTuMba mATe, ATaluM yAcako mATe ane ATaluM puNya mATe evo mAnasika saMkhya. A beno- yAvadarthika ane puNya mATe karelA e be prakAranA piMDono. bhAvArtha- ATaluM kuTuMba mATe, ATaluM yAcako mATe ane ATaluM puNya mATe evA prakAranA mAnasika saMkalpavALA yAvadarthika ane puNya mATe karelA e be prakAranA piMDo tyAga karavA yogya che. (6) saMkalpanAntaraM tu na duSTamityetadAhasvocite tu yadArambhe, tathA saMkalpanaM kvacit / na duSTaM zubhabhAvatvAt, tacchuddhAparayogavat // 7 // vRttiH-svasya zarIrakuTumbAderucito yogyaH 'svocita'stasmin 'tu' zabdaH punaHzabdArthaH, 'yaditi' saMkalpanaM, 'Arambhe' pAkAdirUpe sati, 'tathA' tena prakAreNa svayogyAtiriktapAkazUnyatayA 'saMkalpana'midaM svArthamupakalpitamannamato munInAmucitadAnenAtmAnamatha pUtapApamAdhAsyAmIti cintanam, 'kvacit' kasmiMzci Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 99 6-sarvasampatkarI bhikSA aSTaka devArambhe na tu sAdhvanucitadravyapAkarUpe, tadityetasyeha darzanAttatsaMkalpanam, 'na duSTaM' na doSavat na tatpiNDadUSaNakAraNam, kuta ityAha- 'zubhabhAvatvA' ccittavizuddhimAtratvAt, na hi tatsaMkalpanaM sAdhvAdyarthapRthivyAdijIvopamardanimittamapi tu dAyakasya zubhabhAvamAnaM taditi bhAvaH, kiMtadityAha- 'zuddhAparayogavat' yaH zuddhaH prazasto'parayogaH saMkalpanavyatiriktavyApAro munivandanAdistadvat, yathA hi muniviSayo namanastavanAdiranavadyo vyApAro na piNDadUSaNakAraNamevamevaMvidhasaMkalpanamapIti bhAvaneti // 7 // anya saMkalpa duSTa nathI e aMge kahe che - zlokArtha- potAne ucita AraMbhamAM koika ja AraMbhamAM tevA prakArano je saMkalpa karAya te saMkalpa zuddhaanyayoganI jema duSTa nathI. kAraNa ke te saMkalpa zubhabhAvarUpa che. (7) TIkArtha- potAne ucita- potAnA zarIra ane kuTuMba Adine yogya. . AraMbhamAM- pAkAdirUpa AraMbha karyo chate, arthAtu potAnA mATe rasoi taiyAra karyo chate. koika ja AraMbhamAM- sAdhune ucita na hoya tevA dravyanA pAkarUpa AraMbhamAM saMkalpa karavAno na hovAthI koika ja AraMbhamAM ema kahyuM che. tevA prakArano- potAne yogya pAkathI vadhAre pAkathI rahita hovAnA kAraNe tevA prakArano. saMkalpa- A anna potAnA mATe taiyAra karyuM che. AthI have munione yogya vastunA dAnathI AtmAne nirmala karIza e pramANe ciMtavavuM. zuddha anyayoganI jema- saMkalpathI atirikta munivaMdana-stavanAdirUpa pravRttinI jema. jema munine praNAma karavA Adi pravRtti piMDanA dUSaNanuM kAraNa nathI. tema A saMkalpa paNa piMDadUSaNanuM kAraNa nathI. duSTa nathI- doSavALuM nathI, arthAt piMDanA dUSaNanuM kAraNa nathI. zubhabhAvarUpa che- mAtra cittanI vizuddhirUpa che. te saMkalpa sAdhu AdinA mATe pRthvIkAya vagere jIvonI pIDA-hiMsAnuM nimitta nathI. kiMtu ApanAranA mAtra zubhabhAvarUpa che. (7) yaduktamasambhAvino'saMkalpitasyAbhidhAnAdAptasyAnAptateti, (a0 6 zlo0 6) tatpariharannAha dRSTo'sakalpitasyApi, lAbha evamasambhavaH / / nokta ityAptatAsiddhi-ryatidharmo'tiduSkaraH // 8 // tti -"dag' 35trA, 'gAMvasthita iyatyAdiImasamAvitasthApi' nava saMtyitasyaiv lAbho bhavannItyA iSTa ityapizabdArthaH, 'lAbhaH' prAptiH, piNDasyeti gamyate, yato gRhasthA aditsavo'pi sUtakakAntArAdiSu tathA bhikSUNAmabhAve'pi tathA rAtryAdau bhikSAnavasare'pi pAkaM kurvanti tathA kathaJciddadatyapIti dRzyate / Aha ca-"saMbhavai ya esovi hu, kesiMciya sUyagAibhAve vi / avisesuvalaM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 100 6-sarvasammatkarI bhikSA aSTaka bhAo, tatyavi tahalAbhasiddhIo2 // 1 // " evaM ca yaduktam, "yo na saMkalpita" (a06zlo01) ityAdi "na caivaM sad gRhasthAnAm" (a06 zlo03) ityAdi ca, tatparihRtam / gAthA ceha- "siTThA vi ya kei ihaM, visesao dhammasatyakusalamatI / iya na kuNaMti vi aNaDaNamevaM bhikkhAe vaimeta // 1 // " yadyasaMkalpitasyApi piNDasya lAbho dRSTaH tataH kimityAha- 'evam' iti anenAsaMkalpitaprakAreNa piNDalAbhadarzane sati, 'asambhavaH' asambhAvanA aprAptirasaMkalpitapiNDasya, 'nokto' nAbhihita Aptena, tataH kimityAha- itizabdo hetvarthaH, tena asambhavipiNDasyAnabhidhAnAddhetoH sambhavina evAbhidhAnAdityarthaH / 'AptatAyA' asambhavipiNDAbhidhAnasambhAvitAnAptatAvyatirekabhUtAyAH, siddhiH pratiSThA, 'AptatAsiddhiH', zAsturiti gamyate, atha bhavatvasaMkalpitapiNDasya sambhavastathApi tavRtterduSkaratvAttatpraNeturanAptataivetyAha'yatidharmo' mUlaguNottaraguNasamudAyarUpaH, 'atiduSkaro''tIvaduSparipAlya iti prasiddhameva, nAnenAptasyAnAptatA bhavatyananyopAyatvAnmokSasyeti / Aha ca-"dukkarayaM aha eyaM, jajhdhammo dukkaro ciya pasiddhaM / kiM puNa esa payatto, mokkhaphalatteNa eyassa tti // 1 // " tato he kutIthikA ! yadi yUyamAtmano yatitvena sarvasampatkarI bhikSA manyadhve, tadA akRtAdiguNopetapiNDaparigrahaH kArya iti prakaraNagarbhArtha iti // 8 // ||sssstthaassttkvivrnnN samAptam // 6 // saMbhavI na zake evA asaMkalpita piMDanuM kathana karavAthI AtanuM anApaNuM thAya e pramANe (prastuta adhyAyanA chaThThA zlokamAM) je kahyuM tenuM nirAkaraNa karatA graMthakAra kahe che zlokArtha- asaMkalpita paNa piMDanI prApti jovAmAM AvI che. A pramANe asaMkalpita piMDano asaMbhava kahyo nathI. tethI zAstAnI (=AjJA karanAranA) AptapaNAnI siddhi thAya che. yatidharma atizaya duSkara che. (8) TIkArtha- asaMkalpita paNa e sthaLe "paNa" zabdano artha A pramANe che-kevaLa saMkalpita ja piMDanI prApti thai rahI che evuM nItithI jovAmAM AvyuM che evuM nathI, kiMtu asaMkalpita paNa piMDanI prApti jovAmAM sAvI che. asaMkalpita- sAdhu Adine ApavAnA saMkalpathI rahita. asaMkalpita paNa piMDanI prApti jovAmAM AvI che kAraNa ke sUtaka ane jaMgala vageremAM ApavAnI nahi icchAvALA paNa gRhastho pUrve jeTalo pAka karatA hatA teTalo ja pAka kare che, tathA bhikSukonA abhAvamAM paNa pAka kare che. rAta vageremAM bhikSAno avasara na hovA chatAM pAka kare che, ane koika rIte Ape paNa che ema jovAmAM Ave che, kahyuM che ke-"puNya mATe ja AhAra banAvavAmAM Ave che evuM nathI, kevaLa potAnA mATe paNa AhAra banAvavAmAM Ave che. arthAt badhA ja gRhastho zramaNa Adine ApavAnA saMkalpathI potAne joie tenAthI adhika AhAra banAve che evuM nathI, potAnA kuTuMba Adi mATe joie teTalo AhAra 52. sambhavati ca eSo'pi khalu keSAMcicca sUtakAdibhAve'pi / avizeSopalambhAt tatrApi tathAlAbhasiddheH // 1 // 53. ziSTA api kecidiha vizeSataH dharmazAstrakuzalamatayaH / iti na kurvanti api anaTanamevaM bhikSAyai vacomAtram // 1 // 54. duSkarakamathaitad yatidharmo duSkara eva (iti) prasiddham / kiM punaH eSa prayatlo mokSaphalatvena etasya iti // 1 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa : 101 6-sarvasammatkarI bhikSA aSTaka banAvanArA paNa hoya che. kAraNa ke koi viziSTa (=smRti Adi zAstrone mAnanArA) lokonA gharomAM mRtyu AdinA kAraNo sUtaka hoya to paNa sUtaka na hoya tyAre jeTalo AhAra banato hoya che teTalo ja AhAra dekhAya che. jo badhA ja ziSTo puNya mATe AhAra banAvatA hoya to dAna na ApavAno hoya tevA (sUtaka vagerenA) avasare e (puNyArtha) AhAra banAve nahi. athavA alpa banAve. paNa tevuM (sUtakAdinA prasaMge alpa AhAra banAvatA hoya tevuM) koi gharomAM jovAmAM AvatuM nathI. AnAthI e siddha thayuM ke potAnA kuTuMbAdi mATe joie teTalo AhAra banAvanArA paNa hoya che. tathA potAnA kuTuMba Adi mATe joie teTalo AhAra banAvavAmAM paNa yogya rIte dAna thai zake che. loko potAnA mATe banAvelA AhAramAMthI paNa koLiyA vagere jeTalo AhAra sAdhuone ApatA dekhAya che." (pacAzaka-13-38). pUrvapakSamAM prastuta aSTakanA bIjA zlokamAM "je piMDa ApavAnI buddhithI pUrve saMkalpita nathI tene koi paNa dAtA kevI rIte Ape ?' ityAdi je kahyuM, tathA trIjA zlokamAM "sagRhasthonA gharomAMthI bhikSA paNa nahI lai zakAya ityAdi je kahyuM." tenuM nirAkaraNa A pramANe (AThamA zlokamAM je pramANe kahyuM te pramANe) karyuM. loko puNyArtha pAka karatA nathI e viSe gAthA A che-"jeo dharmanA bahu artha nathI ke dhanano vyaya karavAnuM jANatA nathI (=paNa che) tevA keTalAka viziSTa (smRti Adi zAstrone mAnanArA) loko paNa puNyArtha AhAra banAvatA nathI. temAM paNa dharmazAstromAM kuzaLa buddhivALA loko to khAsa puNyArtha AhAra banAvatA nathI. kAraNa ke te loko samajatA hoya che ke saMtharaNaMmi asuddhaM, doNhavi geNhaMtadeMtayANahiyaM / AuradiTThateNaM, taM ceva hiyaM asaMtharaNe // 21 // "jema koi vedya jvaranA rogIne ghebara Ape to ApanAra lenAra baMnene nukazAna thAya che. ane bhasmakarogavALAne ghebara Ape to ApanAra lenAra baMnene lAbha thAya che. tema jo zuddha AhArathI sAdhuno nirvAha thai zakato hoya to azuddha AhAra lenAra-denAra baMnene ahitakara che. te (azuddha) ja AhAra zuddha AhArathI nirvAha na thai zakato hoya tyAre lenAra-denAra baMnene hitakara che. AthI bhikSA mATe pharI ja na zakAya ema je kahyuM te vacanamAtra che, arthAt evuM kathana arthazUnya che. kAraNa ke tene siddha karanArI (puNyArtha AhAra thAya che e) yukti ekAMtika nathI." (paMcAzaka 13-42) tethI- asaMbhavita piMDane na kahevAthI, arthAt saMbhavita piMDane kahevAthI. ApaNAnI asaMbhavita piDane kahevAthI evA hetuthI je anAptapaNAnI saMbhAvanA karAi hatI, te anAptapaNAthI viruddha AptapaNAnI. yatidharma atizaya duSkara che- asaMkalpita piMDano saMbhava ho, to paNa asaMkalpita piMDathI jIvana nirvAha karavAnuM duSkara hovAthI asaMkalpita piMDathI jIvananirvAha karavAnuM vidhAna karanArA zAstranA racayitAnuM anAptapaNuM ja che. AvI AzaMkAne dUra karavA mATe graMthakAra kahe che ke (mULaguNa-uttaraguNonA samudAyarUpa) yatidharma atizaya duSkara (duHkhapUrvaka pALI zakAya tevuM) che e prasiddha ja che. AnAthI (=duSkara yatidharma batAvavAthI) AptanuM anAptapaNuM thatuM nathI. kAraNa ke mokSano yatidharma sivAya bIjo koi upAya nathI. jyAM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 10ra 7-pracchannabhojana aSTaka javuM che tyAM javAno mArga kaThina ja hoya to batAvanAra kaThIna ja batAve.) kahyuM che ke-"jo tame asaMkalpitAdi guNavALI bhikSA levI e duSkara che ema mAnatA ho to tamArI evI mAnyatA sAcI che. asaMkalpitAdi guNavALI bhikSA ja nahi, kiMtu sAdhunA saghaLA AcAro duSkara ja che. kahyuM che ke tariyavvo ya samuddo, bAhAhi bhImo mhllkllolo| nIsAyavAluyAe cAveyavvo sayA kavalo // 1 // "cAritra moTA moTA taraMgovALA ane (magara Adi prANIothI) bhayaMkara samudrane be bAhuthI taravA samAna ane sadA tINa retInA koLiyA cAvavA samAna che." ityAdi vacanothI sAdhunA saghaLA AcArone duSkara ja kahyA che. jo sAdhunA badhA ja AcAro duSkara che to nirdoSa bhikSA grahaNa duSkara hoya temAM vicAravAnuM ja zuM hoya? prazna- jo nirdoSa bhikSAgrahaNa duSkara che to sAdhuo tenA mATe ATalo badho (doSita bhikSA na AvI jAya e mATe judA judA gharomAM pharavuM vagere) prayatna kema kare che? uttara-- yatidharmanuM phaLa mokSa che. mokSarUpa mahAnaphaLa (tadanurU5) mahAna prayatna karyA vinA meLavI zakAya nahi. AthI sAdhuo (nirdoSa bhikSA duSkara hovA chatAM) nirdoSa bhikSA levAno prayatna kare che." (paMcAzaka 13-43) tethI he kutIrthiko ! jo tame potAnI bhikSAne sAdhupaNAnA kAraNe sarvasaMpankarI mAno cho to tamAre akRta (akArita ane asaMkalita) vagere guNothI yukta piMDa levo joie. e pramANe prastuta prakaraNano rahasyArtha che. (8). chaThThA sarvasaMpankarI bhikSA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 7 // atha saptamaM pracchannabhojanASTakam // akRtAdiguNasampadupetaH piNDo vizuddhaH zuddhikArakaH ityuktaM (aSTaka 6 zloka 1) sa ca zuddhikArakaH prakaTabhojane na sambhavatIti pracchannaM bhojanaM yatinA vidheyamityupadizanAha sarvArambhanivRttasya, mumukSorbhAvitAtmanaH / puNyAdiparihArAya, mataM pracchannabhojanam // 1 // vRttiH- mumukSormataM pracchannabhojanamiti kriyA, kiMvidhasyetyAha- 'sarve' niravazeSA manovAkkAyakRtakAritAnumatibhedA ya 'ArambhAH' pRthivyAdijIvasaMghaTTaparitApAtipAtarUpAstebhyo 'nivRtto' yaH sa tathA tasya, evaM tasya hi prakaTaM bhuJAnasya dInAdikAya yAcamAnAya taddAne tatpoSaNata ArambhapravRttihetutvena sarvArambhanivRttikSatirbhavatIti tatparihArArthametena pracchannameva bhoktavyamityupadeSTuM 'sarvArambhanivRttasya' ityuktam, anena ceha tadanyasya vyavacchedastasya hi prakaTabhojane'pi na sarvArambhanivRtteH kSatistadabhAvAditi, kasya Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa - 103 7-pracchannabhojana aSTaka evambhUtasyetyAha- moktuM mocayituM karmabandhanAdAtmAnamicchatIti 'mumukSuH' dIkSitastasya, anena cAmumukSo rvyavacchedaH, tasya hi puNyabadhasyAnujJAtatvAditi, punaH kimbhUtasya, 'bhAvitaH' vAsitaH svaparopakArakaraNadharmayA prazamavAhitayA jinAjJayA vA 'AtmA' antaHkaraNaM yena sa tathA tasya, etena hi sAdhusAmAcAryAM yatprakaTabhojanaM tajjanyo yaH pravacanopaghAtaH svaparAnarthanibandhanabhUto aprazamavaho jinAjJAbhaGgarUpaH so'vazyaM parihArya ityAveditaM bhavati / niSiddhaM ca jinAgame prakaTabhojanam / yadAha-"chakkAyadayAvaMto vi, saMjao dullahaM kuNae bohiM / AhAre nIhAre, dugaMchie piMDagahaNe ya5 // 1 // " kimarthamityAha- puNyaM zubhakarma, AdizabdAdyAcakAprItyAdidoSaH pApamasaMyatapoSaNadvArAyAtArambhapravartanaM pravacanopaghAtazca parigRhyate, ataH puNyAdInAM parihAro varjanaM puNyAdiparihArastasmai 'puNyAdiparihArAya', 'mataM' sammataM viduSAM, 'pracchannabhojanam' aprakaTajemanamiti // 1 // sAtamuM pracchanna bhojana aSTaka (munie bhojana gupta karavuM joie. jo muni bhojana gupta na kare to kayA kayA doSo lAge enuM yuktipUrvaka sUkSmapaNe A aSTakamAM varNana karavAmAM AvyuM che.) akata vigere guNarUpa saMpattithI yukta piMDa vizuddha che, vizuddhapiMDa ja zuddhikAraka che, ema (chaThThA aSTakanA pahelA zlokamAM) kahyuM che. te vizuddha piMDa jo bhojana pragaTa karavAmAM Ave to zuddhi karanAro thato nathI. AthI sAdhue bhojana gupta karavuM joie ema upadeza ApatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- sarva AraMbhothI nivRtta ane bhAvitAtmA mumukSue puNya(baMdha) Adi doSonA tyAga =doSothI bacavA) mATe bhojana gupta (=gRhastho na jue tema) karavuM joie ema vidvAnonuM mAnavuM che. (1) TIkArtha- sarva AraMbhothI nivRtta= mana-vacana-kAyAthI na karavuM, na karAvavuM, na anumodavuM e pramANe (nava) bheTavALA AraMbhothI nivRtta thayelo (=aTakI gayelo). pRthvIkAya vagere jIvono (1) saMghaTTa (=sparza) karavo, (2) paritApa (saMtApa) pamADavo ane (3) prANanAza karavo e AraMbha che. A rIte AraMbhathI nivRtta sAdhu bhojana pragaTa (=gRhastho dekhe tema) kare to garIba vagere sAdhu pAse bhojananI yAcanA kare. yAcanA karatA garIba vagerene bhojana ApavAmAM tenuM poSaNa karavAthI bhojanadAna AraMbhavALI pravRttinuM kAraNa bane. ethI sarva AraMbhothI karelI nivRttimAM kSati thAya. AthI teno tyAga karavA (=kSatithI bacavA) mATe sAdhue pracchanna ja bhojana karavuM joie evo upadeza ApavA mATe ahIM sarva AraMbhothI nivRtta ema kahyuM che. sarva AraMbhathI nivRtta evA kathanathI je sarva AraMbhothI nivRtta thayo nathI teno niSedha karyo. sarva AraMbhothI nivRtta na thayela jIva pragaTa bhojana kare to paNa sarva AraMbhathI nivRttimAM hAni na Ave. kAraNake tenAmAM sarva AraMbhothI nivRttino abhAva che. bhAvitAtmA- jeNe aMta:karaNane sva-parano upakAra karavAnA svabhAvavALI prazamarUpanadIthI ke jinAjJAthI bhAvita--vAsita karyo che te bhAvitAtmA. 55. SaTkAyadayAvAnapi saMyato durlabhaM karoti bodhim / AhAre nIhAre jugupsite piNDagrahaNe ca // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 104 7-pracchannabhojana aSTaka bhAvitAtmA evA kathanathI sAdhunA AcAramAM je pragaTa bhojana thAya ane tenA kAraNe sva-paranA anarthanA kAraNarUpa, aprazamane vahana karanAra ane jinAjJA bhaMgarUpa je pravacanano upaghAta ( zAsanahIlanA) thAya, teno bhAvitAtmAe avazya tyAga karavo joie ema jaNAvyuM. jinAgamamAM pragaTa bhojanano niSedha karyo che. kahyuM che ke "cha kAyanI dayAvALo paNa sAdhu (AhAra-nihAra pragaTa kare to) AhAramAM, nihAramAM (=mala visarjana karavAmAM) ane juguNita gharomAMthI piMDa grahaNa karavAmAM bodhine durlabha kare." (ozaniyukti-443) | mumukSu AtmAne karmabaMdhanathI mUkAvavAne icche te mumukSu, arthAt dIkSita. AnAthI je mumukSu nathI teno niSedha karyo. kAraNake tene puNyabaMdha saMmata che. puNya(baMdha) Adi- puNya eTale zubhakarma. ahIM Adi zabdathI vAcakane (bhojana na ApavAthI) aprIti vagere doSo, (bhojana ApavAmAM Ave to) asaMyatanA poSaNa dvArA thayela AraMbhamAM pravartAvArUpa pApa, ane pravacanahIlanA grahaNa karavAmAM Ave che. (1) kathamapracchannabhojane puNyabadha ityAhabhuJjAnaM vIkSya dInAdi-ryAcate kSutprapIDitaH / tasyAnukampayA dAne, puNyabandhaH prakIrtitaH // 2 // vRttiH- 'bhuJjAnam' abhyavaharantam, mumukSumiti gamyate, 'vIkSya' dRSTvA, ka ityAha 'dInAdiH'dIno dainyavAn, AdizabdAdanAthavanIpakAdiparigrahaH, 'yAcate' mRgayate, kiMvidhaH san, 'kSutpIDitaH' bubhukSAtyantabAdhitaH, apIDitasya hi yAcane na tathAvidhAnukampotpAda ityasau vizeSitaH, 'tasya' ityambhRtasya dInAderiha sampradAne'pi SaSThI, sambandhasyaiva vivakSitatvAditi / 'anukampayA' karuNayA, 'dAne' bhojanasya vitaraNe, 'puNyabandhaH' zubhakarmopAdAnam, 'prakIrtitaH' Agame'bhihitaH / yadAha-"bhUyANukaMpavayajogaujjao khaMtidANagurubhatto / baMdhai bhUo sAyaM, vivarIyaM baMdhae iyaro 56 // 1 // " iti kathaM prakaTaM mumukSurbhu gati pArA apachaa (egRhastho jue tema) bhojana karavAmAM puNyabaMdha kevI rIte thAya te kahe che- zlokArtha- mumukSane bhojana karato joine bhUkhathI pIDita garIba vagere tenI pAse bhojana mAMge, A vakhate anukaMpAthI (karuNAthI) tene bhojana ApavAmAM Ave to puNyabaMdha thAya ema AgamamAM kahyuM che. (2) TakArtha- bhUkhathI pIDita- bhUkhathI atizaya pIDA pAmelo. je pIDita na hoya te mAge tyAre tevA prakAranI (=ApyA vinA rahevAya nahi tevI) anukaMpA utpanna thatI nathI. mATe ahIM yAcakanuM bhUkhathI pIDita evuM vizeSaNa che. garIba vagere- ahIM vagere zabdathI anAtha ane bhikhArI vagerenuM grahaNa karavuM. 56. bhUtAnukampavratayogodyataH kSAntidAnagurubhaktaH / badhnAti bhUyaH sAtaM viparItaM baghAti itaraH / / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 105 7-pracchannabhojana aSTaka puNyabaMdha- zubhakarmonuM grahaNa. anukaMpAthI ApavAmAM puNyabaMdha thAya e viSe kahyuM che ke - "jIvadayA ane vratanA vyApAramAM udyata tathA kSamA, dAna ane gurubhaktinA pariNAmavALo jIva zatAvedanIya karmane bAMdhe che. tenAthI piparIta jIva azAtA vedanIya karmane baMdhe che- (2) bhavatu puNyabandhaH kA no hAniriti cedata AhabhavahetutvatazcAyaM, neSyate muktivAdinAm / puNyApuNyakSayAnmukti-riti zAstravyavasthiteH // 3 // vRtti - dehuvata: saMsIRIRUtva, razaH puna:, "' mananAroHi puci :, 'neSyate' AzrayaNIyatayA nAnumanyate pravacanapraNetRbhiH- keSAmityAha- mukti sakalakarmanirmokSaM svakIyasyAnuSThAnavizeSasya phalatayA vadituM zIlaM yeSAM te 'muktivAdina'steSAM mokSArthinAmiti hRdayam, athavA 'muktivAdinA'mityetatpadaM zAstravyavasthiterityanena sambandhanIyam, neSyate iti kuto'vasitamiti cedata Aha'puNyApuNyakSayAt' zubhAzubhakarmAtyantikapralayAdeva, 'mukti'rmokSo jIvasya svarUpe'vasthAnam, bhavatIti gamyate, 'iti' evamprakArAyAH, 'zAstravyavasthite rAptapraNItAgamavyavasthAyA hetoriti // 3 // puNyabaMdha thAo. temAM amane zI hAni che? ema jo koi kahe to graMthakAra kahe che- zlokArdha- puNyabaMdha saMsArano hetu hovAthI muktivAdIono puryAbaMdha irachAto nathI. kAraNake puNyapApanA kSayathI mokSa thAya evI zAstra vyavasthA che. (3). TIkArtha- mukti vAdIono- potAnA anuSThAna vizeSanA phalarUpe sakalakarmothI chUTakArarUpa mokSane bolavAnA svabhAvavALAono, arthAt mokSArthIono. ahIM bhAvArtha A che-potAnA dharmAnuSThAnanA phaLarUpe jemane mukti joie che te muktivAdI che. temano puNyabaMdha icchato nathI. icchato nathI- pravacana praNetAo vaDe Azraya karavA yogyarUpe anumata karAto nathI, arthAt jemane mukti joie che temane puNyabaMdha thAya e pravacana protAone iSTa nathI. puNya-pApanA kSayathI zubha ane azubha baMne prakAranA karmonA AtyaMtika ( pharI na baMdhAya te rIte) kSayathI. mokSa- jIvanuM potAnA svabhAvamAM rahevuM te mokSa. zAstra vyavasthA AptavaDe racAyelA AgamomAM batAvAyelI vyavasthA. (3) atha dInAderyAcamAnasyApi na dAsyata iti kutaH puNyabandho bhaviSyatItyAzaGkyAhaprAyo na cAnukampAvAM-stasyAdattvA kadAcana / tathAvidhasvabhAvatvA-cchaknoti sukhamAsitum // 4 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa '106 7-pracchannabhojana aSTaka vRttiH- yadi na dadAti tadA na bhavati puNyabayaH, 'na ca' na punaH, 'anukampAvAn' karuNAparAyaNAntaHkaraNaH, 'prAyo' bAhulyena, 'tasya' yAcamAnasya dInAdeH, 'adattvA' dAnamakRtvA, 'kadAcana' kasmiMzcitkAle, 'zaknoti' samartho bhavati, sukhaM amana:pIDaM yathA bhavatyevam, 'AsituM' sthAtum, kuta etadevamityAha- tathAvidhastatprakAro yAcamAnadInadAnanibandhanabhUtaH svabhAvaH svarUpaM yasyAnukampAvataH sa tathA tasya bhAvastattvaM tasmAt 'tathAvidhasvabhAvatvAt' iti / hetuprayogazcaivam- yadvastu yatkaraNasvabhAvaM tattadakRtvA nAsituM zaknoti, yathA madyaM puruSasya nRtyA (haptA)dikaM vikAram, dInadAnasvabhAvazcAnukampAvAn, tasmAdadattvA sukhamAsituM na zaknotIti // 4 // have mAMgaNI karatA paNa garIba vagerene apAze nahi, ethI puNyabaMdha kyAMthI thaze? AvI AzaMkA karIne granthakAra kahe che zlokArtha- anukaMpAvALA jIvano tevo svabhAva ja hoya che ke jethI te prAyaH kyAre paNa mAganAra garIba Adine ApyA vinA sukhe rahI zakato nathI.(4) TImArtha- anumo - henuM aMta:4291 729||maa tat52 cha to (r)1. tevo svabhAva- yAcanA karatA garIba vagerene ApavAmAM kAraNabhUta svabhAva. ahIM hatuprayoga A pramANe che-je vastu je karavAnA svabhAvavALI hoya te vastu tene karyA vinA sukhapUrvaka rahevA samartha thatI nathI. jemake madya puruSanA nRtyAdi vikArane karyA vinA rahetuM nathI. anukaMpAvALo jIva garIbane dAna karavAnA svabhAvavALo che. tethI te tene ApyA vinA sukhe rahI zakato nathI. (4) atha puNyabandhabhIrutayA dRDhacittatAM vidhAya na dAsyatIti kathaM puNyabandha ityAzaGkyAhaathavA puNyAdiparihArArthamihAdizabdopAttayAcakAprItyAdidoSapratipAdanAyAha adAne'pi ca dInAde-raprItirjAyate dhuvam / tato'pi zAsanadveSa-stataH kugatisantatiH // 5 // vRttiH- 'api ca' iti punaHzabdArthaH, tato dAne puNyavayo bhavati, 'adAne' odanAdyavitaraNe, punardInAderdInAnAthAderarthinaH, 'aprItiH' cittodvegaH, 'jAyate' bhavati tasyaiva, 'dhruva'mavazyambhAvena, bhavatu sA ko doSa iti cedata Aha- 'tato'pi' apizabdaH punaHzabdArthaH, tatastasyAH punaraprIteH sakAzAt, 'zAsanadveSaH' AptapravacanaM prati matsarastasyaiva, tato'pi kimityAha- 'tataH' zAsanapradveSAt, kugatInAM nArakatiryakkunarakudevatvalakSaNadurgatInAM, 'santatiH' santAnaH pravAhaH, 'kugatisantatiH', jAyate dInAderiti prakrama iti // 5 // puNyabaMdhanA bhayavALo hovAthI cittane daDha karIne Apaze nahi ethI kevI rIte puNyabaMdha thAya evI AzaMkA karIne kahe che Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 107 7-pracchannabhojana aSTaka athavA (prastuta bhaTanI pakSI yAmai) "Y4(5) AhonA tyAmATe" hyu cha. hI Adi zabdathI lIdhelA yAcakane aprIti thAya vagere doSonuM pratipAdana karavA mATe kahe che A zlokArtha- bhojana na ApavAmAM dIna Adine avazya aprIti utpanna thAya ane tenAthI tene zAsana 652 dveSa utpanna yAya. tanAthI dutinI 5252 // sa ya. (5) TIkArtha- dAnamAM punyabaMdha thAya ane dIna Adine bhAta vagere na ApavAmAM aprIti utpanna thAya. tenA kAraNe tene ja zAsana (=apta pravacana) upara dveSa thAya. tenAthI dIna Adine naraka, tiryaMcagati, kumanuSyatva, kudevatvarUpa durgationI paraMparA sarjAya.(5). yadi nAma mithyAtvopahatabuddhestasya svadoSAdaprItyAdayaH saMjAyante tataH kimasmAkamasaMklezavanmAnasAnAmityAzaGkyAha, athavA puNyAdiparihArArthamihAdizabdopAttapApabandhapradarzanAyAha nimittabhAvatastasya, satyupAye pramAdataH / zAstrArthabAdhaneneha, pApabandha udAhRtaH // 6 // vRttiH- 'zAstrArthabAdhanena pApabandhastasyodAhRta' iti sambandhaH, zAstrArthabAdhanameva kuta ityAha'nimittabhAvato' dInAdyaprItizAsanadveSakugatisantatInAM kAraNatvena pareSAmaprItyAdivarjanaM hi zAstrArthaH, 'tasya' iti prakaTabhojakayateH, nanvevaM mahAmunInAmapi pApabandhaprasaisteSAmapi mahAmithyAtvopahateSvaprItyAdinimittatvAdityAzaGkyAha- 'sati' vidyamAne, upAye pracchannabhojanalakSaNe dInAdyaprItyAdyutpattiparihArasya hetau, mahAmunInAM parAprItiparihAropAyAbhAve tatparihArArthaM ca prayatne sati pariNAmavizuddhaH pApabandhAbhAva iti, nanvevaM haThAddInAdinA bhuJjAnasya sAdhordarzane uktadoSaprasaGga ityata Aha- pramAdataH pramAdenAlasyopahatatayA, apramattasya punaraprItyAdihetutve'pi zAstrArthAbAdhanAnnAsti pApabanyo'hiMsakasyeva / yadAha-"AyA ceva ahiMsA, AyA hiMsatti nicchao esa / jo hoi appamatto ahiMsao, hiMsao iyaro // 1 // " zAstrArthasyAptAgamArthasya bAdhanamanyathAkaraNaM zAstrArthabAdhanaM tena hetunA, mahAnarthanibandhanaM hi zAstrArthabAdhanam / yadAha-"yaH zAstravidhimutsRjya, vartate kAmacArataH / na sa siddhimavApnoti na sukhaM na parAM gatim // 1 // " zAstraM ca parAprItiparihAraprayatnapratipAdanaparameva vyavasthitam / tadyathA- "aNumitto vi na kassai, baMdho paravatyupaccayA bhaNio / tahavi hu jayaMti jaiNo, pariNAmavisohimicchaMtA // 1 // " tathA "iya savveNavi sammaM, sakkaM appattiyaM sai jaNassa / niyamA parihariyavvaM iyarammi satattacintA u 59 // 2 // " 'iha' iti prakaTabhojane, 'pApabandho' 'zubhakarmopAdAnam, 'udAhRto'bhihitastattvavedibhiriti // 6 // 57. AtmA caivAhiMsAtmA hiMseti nizcaya eSaH / / yo bhavati apramatto'hiMsako hiMsaka itaraH // 1 // 58. aNumAtro'pi na kasyacid banyaH paravastupratyayANitaH / tathApi khalu yatante yatayaH pariNAmavizuddhimicchantaH // 1 // 59. iti sarveNApi sarvaM zakyaM aprItikaM sadA janasya / niyamAt parihartavyaM itarasmin svatattvacintA tu // 2 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 108 7-pracchannabhojana aSTaka jo mithyAtvathI haNAyelI buddhivALA tene potAnA ja doSathI aprIti vagere utpanna thAya tethI saMkleza rahita manavALA amane zuM ? AvI AzaMkA karIne kahe che- athavA "puNya(baMdha) Adi doSonA tyAga mATe" ema kahyuM che. ahIM Adi zabdathI lIdhelA pApabaMdhane batAvavA mATe kahe che- zlokArtha- dIna AdinI aprIti Adi doSo TALavAno gupta bhojana rU5 upAya hovA chatAM pramAdathI agupta bhojana karanAra muni nimittabhAvathI zAstrArthano bAdha kare che. zAstrArtha bodha karavAthI pragaTa bhojanamAM (pragaTa bhojana karanAra munine) pApabaMdha kahyo che. (6) TIkArtha- pramAdathI- ekAMtamAM besavA chatAM koi baLajabarIthI bhojana karatA sAdhune jue to sAdhune pApabaMdha na thAya mATe pramAdathI ema kahyuM che. ALasathI parAbhava pAmavAnA kAraNe pramAdathI paranI aprIti AdimAM nimitta bane to sAdhune pApabaMdha thAya. apramattamuni aprIti AdimAM nimitta bane to paNa zAstrArthanA bAdha na thavAthI tene ahiMsakanI jema pApabaMdha na thAya. kahyuM che ke-"AtmA ja ahiMsA che, AtmA ja hiMsA che, e pramANe A nizcaya (=paramArtha) che. AthI je apramatta che te ahiMsaka che, ane je pramatta che te hiMsaka che." (ozaniyukti-755). nimittabhAvathI- nimittabhAvathI eTale dIna AdinA amIti, zAsanaSa, kugati paraMparArUpa doSomAM kAraNa banavAthI. tethI zAstrArthano bAdha kare che. anyonI aprItino tyAga karavo=anyonI aprItimAM nimitta na banavuM e zAstrArtha che. pUrvapakSa- ema to mahAmunione paNa pApabaMdhano prasaMga Ave. kAraNake teo paNa mahAmithyAtvathI haNAyelA jIvomAM aprati AdinuM nimitta bane che. uttarapakSa- dIna AdimAM aprIti AdinI utpattinA tyAgano pracchanna bhojanarUpa upAya hovA chatAM pramAdathI nimitta bane to pApabaMdha thAya. mahAmunione paranI aprItinA tyAgano upAya na hoya tyAre ke upAya hoya tyAre aprIti na thAya e mATe prayatna karyo chate pariNAmavizuddhi hovAthI pApabaMdha na thAya. zAstrArthano bAdha kare che- zAstramAM je rIte karavAnuM kahyuM che tenAthI bIjI rIte kare che. zAstrArthanA bAdha mahAna anarthanuM kAraNa che. kahyuM che ke "je zAstramAM kahela vidhine choDIne potAnI marajI pramANe varte che, te mokSa, sukha ane uttamagatine pAmato nathI." zAstra paranI aprItino tyAga karavA mATe prayatna karavAnuM pratipAdana karavAmAM ja tatpara che, arthAt zAstra parane aprIti na thAya tema prayatna karavAnuM kahe che. te A pramANe-"bAhya vastunA nimittathI koine ya alpa paNa baMdha kahyo nathI, arthAt koine ya bAhyavastunA nimittathI jarApaNa baMdha thato nathI, kiMtu AtmapariNAmathI ja baMdha thAya che. pUrvapakSa- jo ema che to pRthvIkAya AdinI yatanA na karavI, kevaLa pariNAmanI zuddhi rAkhavI. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 109 7-pracchannabhojana aSTaka uttarapakSa- jo ke bAhya vastunA nimittathI baMdha thato nathI, to paNa pariNAmanI vizuddhine icchatA munio pRthvIkAya AdimAM yatanA kare che. ahIM bhAvArtha e che ke jo pRthvIkAyAdimAM yatanA na rAkhavAmAM Ave to pariNAmanI vizuddhi na ja thAya." (ogha ni. gA. 58) tathA-"zrI mahAvIra bhagavAnanI jema jinabhavanAdi karavAnI icchAvALAe ane saMyamano svIkAra karavAnI icchAvALAe paNa zuddhabhAvathI sadA lokanI zakya (= jeno tyAga thai zake tevI) aprItino avazya tyAga karavo joie. prazna- ApaNe aprIti thAya tevuM na karIe to paNa loka ajJAnatA AdinA kAraNe aprIti kare to zuM karavuM? uttara- lokanI ajJAnatA AdinA kAraNe aprItino tyAga karI zakAya tema na hoya tyAre potAnA vibhAvanI vicAraNA karavI. te A pramANe : mamaivAyaM doSo yadaparabhave nArjitamaho / zubhaM yasmAlloko bhavati mayi kuprItihRdayaH // 1 // apApasyaivaM me kathamaparathA matsaramayaM / jano yAti svArtha prati vimukhatAmetya sahasA // 2 // A mAro ja doSa che. kemake meM gatabhavamAM puNyanuM upArjana karyuM nathI, jethI loko mArA viSe aprItivALA thAya che. anyathA A loko svArtha pratye vimukha banIne (arthAt dveSa karavAthI karmabaMdha karavA dvArA potAnA hita pratye vimukha banIne) nirdoSa evA mArA upara dveSa kema kare ?" (paMcAzaka-7-16) pApabaMdha- azubhakarmonuM grahaNa karavuM. kahyo che- tattvanA jANakAroe kahyo che. (6) bhavatu zAstrArthabAdheti cennetyAhazAstrArthazca prayatnena, yathAzakti mumukSuNA / anyavyApArazUnyena, kartavyaH sarvadaiva hi // 7 // tti -"zAstrArtha' dareNAvyA viruddhArAmasthArthoDabiye zAstrArtha, caNaH punarartha valaraartho vA, tena zAstrArthaH punaH kartavyaH, zAstrArtha eva vA kartavyaH, katham ? 'prayatlena' mahatA AdareNa, anAdarakaraNe hi vivakSitaphalAsiddheH kRSIvalAnAmiva, nanu zAstrArthasya saMhananAdihInena samagrasya duSkaratvAdazakyAnuSThAno'yamupadeza ityAha- 'yathAzakti' zakteH zarIrabalasyAnatikramo yathAzakti tena, evaM hi ArAdhanoktA / yadAha-"anigRhaMto viriyaM, na virAMhei caraNatavasuesu / jai saMjame vi viriyaM, na nigRhijjA na hAvijjA ||1||"crnnN na hApayedityarthaH / kenetyAha- 'mumukSuNA' mokSepsunA, ananyopA 1. tApasonI aprItino tyAga karavA zrI mahAvIra svAmIe cAturmAsamAM vihAra karyo hato. 60.anigUhayan vIryaM na virAdhayati caraNatapa:zruteSu / yadi saMyame'pi vIrya na nigUhayena hApayet // 1 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 110 7-pracchannabhojana aSTaka yatvAnmokSasya / yadAha-"jamhA na mokkhamagge, mottUNaM AgamaM iha pamANaM / vijjai chaumatyANaM, tamhA tatyeva jaiyavvaM ||shaa' kimbhUtena 'anyavyApArazUnyena' zAstrArthakaraNavyatiriktalokayAtrAdikartavyavirahitena, vyApArAntareNa hi zAstrArthakaraNabAdhA bhavatIti, 'kartavyo' vidheyaH / kiM pratiniyata (ta) kAlam ? netyAha- 'sarvadaiva' sadaivA''janmApItyarthaH, 'hizabdo' vAkyAlaGkArArtho yasmAdartho vA, tatazca yasmAcchAstrArtha eva kartavyastasmAtpracchannameva bhojanaM vidheyamiti prakrama iti // 7 // zAstrano bAdha thAo ema jo koi kahe to te barobara nathI ema graMthakAra kahe che- zlokArtha-mumukSue anya vyApArathI rahita banIne jIvana paryaMta yathAzakti prayatnathI zAstrArtha (trazAstramAM kahyA mujaba dharmapravRtti) karavo joie.(7) TakAtha- mumukSu=mokSane meLavavAnI icchAvALo. mumukSue zAstrArtha karavo joie. kAraNa ke zAstrArtha mokSano asAdhAraNa upAya che. kahyuM che ke- "kAraNa ke mokSamArgamAM chavasthajIvone paramArthathI eka Agamane choDIne pratyAkhyAna vigere pramANa nathI, arthAt AgamanA AdhAre ja pratyAkhyAna vagere pramANe che. mATe kadAgrahane choDIne AgamamAM ja prayatna karavo joie eTale ke jijJAsApUrvaka karmothI AgamanuM zravaNa karIne AgamamAM kahyA pramANe anuSThAno karavA joie. agItArthajanonI AcaraNA pramANe karanArA na banavuM joie. (paMcavastu 1707). anya vyApArathI rahita banIne zAstramAM kahyA pramANe anuSThAno karavA sivAya anya lokavyavahArathI thatAM kartavyothI rahita banIne. lokavyavahArathI thatAM kartavyothI zAstramAM kahyA pramANe karavAmAM bAdhA thAya che, arthAtu zAstramAM kahyA pramANe na karI zakAya. jIvanaparyata- zuM pratiniyata kALa sudhI zAstrArtha karavo joie ? nA, jIvanaparyata zAstrArtha karavo joie. yathAzakti- saMghayaNa AdithI hIna-alpa sAmarthyavALA jIva mATe saMpUrNa zAstramAM kahyA pramANe karavuM duSkara che. AthI A upadeza azakya anuSThAna saMbaMdhI che, arthAtu na AcarI zakAya tevo che. AnA javAbamAM ahIM kahyuM ke yathAzakti zAstrArtha karavo joie. yathAzakti eTale zarIrabaLanuM ullaMghana na karavuM. yathAzakti zAstrArtha karavAmAM ArAdhanA kahI che. kahyuM che ke-"cAritra-tapa-kRtamAM vIryane na chupAvato jIva caraNa-tapazrutano virAdhaka banato nathI=ArAdhaka bane che. jo saMyamamAM paNa vIryane na chupAve to cAritrane hIna na kare, arthAt tenA cAritramAM khAmI na Ave." (Ava. ni. 1169). prayatnathI- ghaNA AdarathI. anAdara karavAmAM kheDUtonI jema vivalita phalanI siddhi na thAya, arthAt jema kheDUto khetImAM anAdara kare to dhAnyaprApti rUpa phaLanI siddhi na thAya tema mumukSuo zAstrArthamAM anAdara kare to mokSa (vagere) phaLanI siddhi na thAya. 61. yasmAnna mokSamArge muktvAgamamiha pramANam / vidyate chadmasthAnAM tasmAttatraiva yatitavyam // 1 // 1. paMcavastuka graMthamAM "moma " e padanA sthAne mane evuM pada che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 111 7-pracchannabhojana aSTaka zAstrArtha karavo joie-'daSTa ane iSTathI aviruddha AgamanuM abhidheya te zAstrArtha, arthAt zAstramAM daSTa ane iSTathI aviruddha je kahyuM hoya te zAstrArtha che. zAstrArtha karavo joie eTale zAstramAM je kahyuM hoya te karavuM joie. gAthAmAM rahelA "" zabdano "ane artha che. athavA "ja" kAra artha che. teno anvaye A pramANe cheane mumukSue zAstrArtha karavo joie. athavA mumukSue zAstrArtha ja karavo joie. gAthAmAM "di' zabda vAkyAlaMkAra mATe che. athavA "je kAraNathI" evA arthavALo che. teno anvaya A pramANe che-mumukSue ja kAraNathI zAstrArtha ja karavo joie te kAraNathI prachatra (gupta) ja bhojana karavuM joie. (7) prakaraNArthamupasaMharannAhaevaM hyubhayathApyetad duSTaM prakaTabhojanam / yasmAnnidarzitaM zAstre, tatastyAgo'sya yuktimAn // 8 // vRttiH- 'evaM hi' anenaivAnantaroktena prakAreNa, 'ubhayathA' dInAderdAnAdAnalakSaNAbhyAM varNitasvarUpAbhyAM prakArAbhyAm, na kevalamekenaiva prakAreNa, 'api tu' ubhayathA'pItyapizabdArthaH, athavA ihalokaparalokApekSayA, tatra paralokApekSayA prakaTabhojanasya duSTatvamupadarzitamanantarameva, ihalokApekSayA tvamuto nItizlokAdavagantavyam / "pracchannaM kila bhoktavyaM, daridreNa vizeSataH / pazya bhojanadaurbalyAd ghaTaH siMhena nAzitaH // 1 // 'etad' anantaroktaM 'prakaTabhojanam', 'duSTaM' doSavat, 'yasmAt' yato hetoH 'nidzita pratipAlita, "zAro' sAme, "tataH' tata, tyAga:' rihAra:, "' prabonanAtha, 'yuktimAn' upapattiyuktaH, ato he kutIrthikA ! yadi yUyaM mumukSavaH tadA bhavatAmapi pracchannabhojanaM kartuM yujyata iti garbhArtha iti // 8 // prakaraNanA arthano upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- A pramANe zAstramAM je kAraNathI A pragaTa bhojanane baMne rIte duSTa jaNAvyuM che te kAraNathI teno tyAga yuktiyukta che. TIkArtha- A pramANe hamaNAM ja kahelA prakArathI. baMne rIte- dInane bhojana ApavAthI ane na ApavAthI ema baMne rIte, kevaLa ekaja prakArathI nahi, kiMtu baMne prakArathI pragaTa bhojana duSTa che. athavA baMne rIte eTale A loka ane paraloka e baMnenI apekSAe. temAM paralokanI apekSAe pragaTa bhojanamAM doSa hamaNAM ja (prastuta aSTakanI chaThThI-sAtamI gAthAmAM) batAvyo che. A lokanI apekSAe doSa A 1. duSTa=pratyakSa ane anumAna pramANathI je jaNAya te daSTa, zAstramAM je kahyuM hoya te iSTa, (15.5. 882). Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 112 8-pratyAkhyAna aSTaka nIti zlokathI jANavo. A nIti zlokano artha A pramANe che- bhojana gupta karavuM joie. temAM paNa daridra mANase to vizeSathI gupta bhojana karavuM joie. tuM jo, (siMhanA dekhatAM) halakuM bhojana karavAnA kAraNe siMhe gheTAne mArI nAkhyo." duSTa- doSavALuM. pragaTa bhojana duSTa hovAthI he kutIrthiko ! jo tame mumukSu cho to tamAre paNa guptabhojana karavuM yogya che. e pramANe rahasyArtha che. (8) A pramANe sAtamA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 8 // atha aSTamaM pratyAkhyAnASTakam // kSaNamAtramapi nAviratena sthAtavyamiti bhojanAnantaraM pratyAkhyAnaM nirUpayannAhadravyato bhAvatazcaiva, pratyAkhyAnaM dvidhA matam / apekSAdikRtaM hyAdya-mato'nyaccaramaM matam // 1 // vRttiH-yadyapi dravyazabdaH pratyAkhyAnaviSaye sacetanAdiSvazanAdiSu vA pratyAkhyeyeSu tAlvoSThAdiSu vA pratyAkhyAnasUtroccArahetuSu dravyeSu yujyate, tathApIhAprAdhAnyArtho draSTavyo, yatastadarthasyaivAsya bahuza Agame prayogaH / yathAha-"appAhanne vi ihaM, katyai diTTho u davvasahotti / aMgAramaddago jaha, davvAyariyo sayA'bhavvo // 1 // "62 tatazca 'dravyato''pradhAnabhAvamAzrityApradhAna (pratyAkhyAna)mityarthaH, apradhAnatA ca vivikSitapratyAkhyAnaphalAprasAdhakatvAt / athavA kAraNArthe(oM) dravyazabdaH / yadAha-"samayammi davva " A zlokanA bhAvArthane jaNAvatI kathA A pramANe che - koi eka vanapradezamAM potAnA yUthathI chUTo paDI gayelo eka gheTo hato. moTAM ane kesarI ziMgaDAMvALo tathA kaThina gAtrovALo te vanamAM bhamato hato. e vanamAM pharatA siMhe tene joyo. pUrve kadI nahi joyelA A gheTAne joine siMha kSobha pAmyo ane DarI gayo. teNe vicAryuM nakkI A mArA karatAM ghaNo baLavAna jaNAya che. ethI ja te ahIM nizaMkapaNe phare che. Ama vicArIne te dhIre dhIre dUra cAlyo gayo. bIjA divase te ja gheTAne vanamAM ghAsa carato joine siMhe vicAryuM. A taraNabhakSaka che. ethI enuM baLa enA AhArane anurUpa ja haze. Ama vicArIne ekadama pAse jaine teNe gheTAne mArI nAkhyo. (gujarAtI sAhitya pariSada dvArA prakAzita paMcataMtra gujarAtI anuvAda.) ahIM jo gheTAe gupta (=bIjAo na jUe te rIte) bhojana karyuM hota to siMhane A mArAthI nirbaLa che ema khabara na paData ane ethI eno vinAza na thAta. zlokamAM rahelA boganavAItyAdri padano artha halakA (=kaSa vagaranA) bhojananA kAraNe evo che. tathA pada: padanA sthAne gheTAnA paryAyavAcI : vagere zabdomAMthI koi eka zabda hovo joie. 62. aprAdhAnye'pi iha kutracit dRSTastu dravyazabda iti / aGgAramardako yathA dravyAcAryaH sadA'bhavyaH // 1 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 113 8-pratyAdhyAna saddo, pAyaM jaM joggayAe rUDhotti / Nisvacario u bahuhA, paogabhedovalaMbhAo " // 1 // ' miupiMDo davvaghaDo, susAvago tahaya davvasAhutti / sAhU ya davvadevo, emAi sue jao bhaNitaM // 2 // " tatazca 'dravyato' bhAvapratyAkhyAnayogyatAmAzritya 2 // athavA "anupayogo dravyam" iti vacanAt 'dravyato' vivakSitopayogazUnyatAmAzritya 3 / athavA 'dravyata' AhAravastrAdidravyANyAzritya, tallAbhArthamityarthaH 4 / tathA bhAvazabdo yadyapi pratyAkhyeyeSu krodhAdibhAveSvapIha yujyate, tathApi upayogArtho draSTavyastathaivAgame'bhidhAnAt / tathAhi-"maNarahieNa u kAeNa, kuNai vAyAe bhAsae jaM ca / taM hoi davvakaraNaM, maNasahiyaM bhAvakaraNaM tu 5 // 1 // " tatazca bhAvato vivakSitopayogamAzritya 1 / paramArtho vA bhAvastamAzritya, vivakSitaphalasAdhanabhAvamAzrityetyarthaH, 'cazabdaH' samuccayArthaH, 'evakAro''vadhAraNArthaH, tena dravyabhAvAbhyAmeva dvidhA, prakArAntaratastu SoDhA / yadAha-"NAmaM ThavaNA davie, adiccha paDisehameva bhAve ya / ee khalu chabbheyA paccakkhANassa AipayaM // 1 // " aditsA adAnecchA, Adipadam, "paccakkhANaM paccakkhAox" ityAdInAM SaNNAM dvArANAM prathamadvAramiti, prati pravRttiprAtikUlyena, A maryAdayA, khyAnaM kathanam, 'pratyAkhyAnam', niSedhena vidhinA vA pratijJA, dvAbhyAM prakArAbhyAM 'dviyA', 'matam' iSTam, tadvidAmiti, etayoreva svarUpabhAvanArthamAha- apekSaNamapekSA abhiSvaGgaH, sA''diryeSAmavidyAdInAM te tathA, taiH karaNabhUtaiH kRtaM vihitam, 'apekSAdikRtam', 'hi'zabdaH pratyAkhyAnabhedadvayabhAvanAsUcanArthaH, Adau bhavam 'Adyam', anantaroktayordvayoH prathamam, dravyapratyAkhyAnamityarthaH, 'ata' etasmAdapekSAdikRtAt, 'anyad' vilakSaNamapekSAdizUnyam, 'carama'manantaroditayordvayorantyam, bhAvapratyAkhyAnamityarthaH, 'mata'miSTam, pratyAkhyAnasvabhAvavedinAmiti // 1 // AThamuM pratyAkhyAna aSTaka (dravya ane bhAva e be pratyAkhyAnanuM svarUpa, kayA kayA kAraNe pratyAkhyAna dravya kahevAya, dravya pratyAkhyAna paNa kyAre bhAva pratyAkhyAnanuM kAraNa bane vagere tAttvika varNana A aSTakamAM karavAmAM AvyuM che.) kSaNamAtra paNa virati vinA na rahevuM joie. AthI bhojana pachI pratyAkhyAnanuM nirUpaNa karatA aMkAR 83 cha zlokArtha pratyAkhyAna dravyathI ane bhAvathI ja be prakAre iSTa che. apekSA AdithI karAyeluM pratyAkhyAna dravyathI che. enAthI bIjuM pratyAkhyAna bhAvathI iSTa che. (1) TIkArtha- pratyAkhyAna- pratyAkhyAna zabdamAM prati, A ane khyAna ema traNa zabdo che. temAM prati 63. samaye dravyazabdaH prAyo yadyogyatAyAM rUDha iti / nirupacaritastu bahudhA prayogabhedopalambhAt // 1 // 64. mRtapiNDo dravyaghaTaH suzrAvakastathA ca dravyasAdhuriti / sAdhuzca dravyadeva evamAdi ca zrute yato bhaNitam // 2 // manorahitena tu kAyena karoti vAcA bhAvate yacca / tadbhavati dravyakaraNaM manaHsahitaM bhAvakaraNaM tu // 1 // 66. nAma sthApanA dravyaM aditsA pratiSedha evaM bhAvaca / ete khalu SaDbhedAH pratyAkhyAnasya Adipadam // 1 // x paccakkheyaM ca ANupubIe / parisA kahaNavihIyA phalaM ca AIi chammeyA // 1 // iti gAthApUrtiH / (pratyAkhyAnaM pratyAkhyAtA pratyAkhyeyaM ca AnupUrvyA / parvata kathanaviSizca phalaM ca Adau SaD bhedAH // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 114 8-pratyAkhyAna aSTaka eTale pravRttithI pratikULapaNa, A eTale maryAdAthI, khyAna eTale kahevuM. (=pratijJA karavI.) - niSedhathI (=mAre kaMdamULa na vAparavuM ema niSedhathI) ke vidhithI (=mAre Aje dUdha ja vAparavuM ema vidhAnathI) pratijJA karavI te pratyAkhyAna. dravyathI jo ke pratyAkhyAnanA viSayamAM dravya zabdano prayoga sacitta AdimAM, athavA jenuM pratyAkhyAna karavAnuM che te azana AdimAM, athavA pratyAkhyAnanAM sUtrono uccAra karavAmAM hetu evA tALavuM, hoTha vageremAM karavAmAM Ave che. to paNa ahIM dravyazabda- (1) apradhAnatA (=ayogyatA) arthamAM jANavo. kAraNake AgamamAM ghaNIvAra ( moTA bhAge) apradhAnatA arthavALA dravyazabdano prayoga che. kahyuM che ke-"zAstramAM koi koi sthaLe apradhAnatA (=ayogyatA) arthamAM paNa dravyazabdano prayoga jovAmAM Avyo che. jemake aMgAramardaka dravya AcArya che. ahIM dravya AcArya eTale AcAryapadanI yogyatAthI rahita hovAthI apradhAna dravya AcArya. prazna- aMgArAmardaka AcArya AcAryapadane ayogya kema che ? uttara- te abhavya hovAthI AcAryapadane ayogya che." (paMcAzaka 6-13) tethI dravyathI pratyAkhyAna eTale apradhAna bhAvane AzrayIne pratyAkhyAna, arthAt apradhAna pratyAkhyAna. pratyAkhyAnanI apradhAnatA pratyAkhyAna pratyAkhyAnanAM vivalita (=mokSa vagere) phalanuM prasAdhaka na hovAthI che. (2) athavA ahIM dravyazabda kAraNa arthamAM che. kahyuM che ke "je anuSThAna bhAvastavanuM kAraNa bane te anuSThAna dravyastava kahevAya. kAraNake zAstramAM dravya zabda prAyaH koi jAtanA upacAra vinAja yogyatA arthamAM prasiddha che, arthAt jemAM bhAvarUpe banavAnI yogyatA hoya tene dravyazabdathI saMbodhavAmAM Ave che. praba- dravyazabda yogyatA arthamAM prasiddha che ema zI rIte jAvuM? uttara- zAstramAM aneka prakAre tevA judA judA prayogo jovA maLatA hovAthI tema jANyuM che. koi koi sthaLe ayogyatA arthamAM paNa dravyazabdano prayoga jovA maLe che. AthI ja ahIM prAyaH kahyuM che." (paMcAzaka 6-10) mATIno piMDa dravya ghaTa che. suzrAvaka dravya sAdhu che. sAdhu dravyadeva che. ityAdi aneka prayogo zAstramAM che. mATIno piMDa dravya ghaTa che eTale mATIno piMDa dravyathI yogyatAthI ghaTa che. mATIno piMDa svarUpe to mATIno piMDa ja che. paNa tenAmAM ghaTarUpe banavAnI yogyatA hovAthI tene dravyaghaTa kahI zakAya. suzrAvaka dravyathI yogyatAthI sAdhu che, arthAt suzrAvaka sAdhu banavAnI yogyatAvALo hovAthI dravyasAdhu che. sAdhu dravyathI=yogyatAthI dravyadeva che, arthAt sAdhu deva banavAnI yogyatAvALo hovAthI dravyadeva che."(paMcAzaka 6-11) tethI dravya pratyAkhyAna che eno artha e che ke bhAvapratyAkhyAnanI yogyatA hovAnA kAraNe dravyathI pratyAkhyAna che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 115 8-pratyAkhyAna aSTaka (3) "upayogano abhAva e dravya che" evuM vacana hovAthI vivakSita upayoganI zUnyatAne (=abhAvane) AzrayIne "dravyathI pratyAkhyAna" kahevAya che. (4) athavA AhAra vastra vagere dravyone AzrayIne dravyathI pratyAkhyAna kahevAya che. arthAt dravyanA lAbha mATe karAtuM pratyAkhyAna dravyapratyAkhyAna che. tathA bhAvazabdano prayoga jo ke pratyAkhyAna karavA yogya (=jenuM pratyAkhyAna karavAnuM che te) krodhAdi bhAvomAM thAya che. to paNa ahIM upayoga arthamAM jANavo. kemake AgamamAM bhAvazabda upayoga arthamAM kahevAmAM Ave che. te A pramANe "jIva manarahita (=upayogavinA) kAyAthI je kare, vacanathI je bole te dravyakriyA che. manasahita (=upayogapUrvaka) je kriyA kare te bhAvakriyA che." tethI bhAvathI pratyAkhyAna eTale vivakSita upayogane AzrayIne (=upayoga pUrvaka) thatuM pratyAkhyAna. athavA bhAva eTale paramArtha. paramArthane AzrayIne thatuM pratyAkhyAna bhAvathI che, arthAt vivakSita (=mokSa vagere) phalane siddha kare tevA bhAvane AzrayIne ( bhAvapUrvaka) thatuM pratyAkhyAna bhAvathI che. zlokamAM rahelo ava kAra avadhAraNa arthamAM che. tethI pratyAkhyAna dravya-bhAvathI ja be prakAre che. anya prakArathI (=vyabhAva sivAya anya prakArathI) to pratyAkhyAna cha prakAre che. kahyuM che ke pratyAkhyAnanA nAma, sthApanA, dravya, aditsA, pratiSedha ane bhAva e cha prakAra che. (Avazyaka sUtra bhASya gAthA 238) aditsA pratyAkhyAna- aditsA eTale ApavAnI icchAno abhAva. aditsA e ja pratyAkhyAna te. aditsA pratyAkhyAna. pratiSedha pratyAkhyAna mAganArane nA kahevI te pratiSedha pratyAkhyAna. pratiSedha e ja pratyAkhyAna te pratiSedha pratyAkhyAna. aditsA pratyAkhyAnamAM vastu che paNa ApavAnI icchA nathI. pratiSedha pratyAkhyAnamAM ApavAnI icchA che paNa vastu nathI. tethI nA kahe. AvazyakasUtra bhASya gAthA (238)mAM sAphA mAlika evuM je pada che teno artha A pramANe chepckkhaannN pacakkhAo paccakkheyaM ca ANupuvvIe / parisA kahaNavihIyA phalaM ca AIi chabbheyA // (Avazyaka sUtra niyukti gAthA 1555) A gAthAmAM jaNAvelA cha dvAromAM- nAma ThavaNA davie, adiccha paDisehameva bhAve ya / ee khalu chan A paccakkhANassa AipayaM // (Ava. sUtra bhASya gAthA ra38) e gAthAmAM jaNAvelA paccakakhANanA cha bhedo prathamadvAra che. iSTa che - pratyAkhyAnanuM svarUpa jANanArAone iSTa che. apekSA AdithI karAyeluM- apekSA eTale Asakti. ahIM Adi zabdathI ajJAnatA vagere samajavuM. enAthI bIjuM--- apekSA AdinA kAraNe karAyelA paccakakhANathI bIjuM, arthAtu apekSA AdithI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 116 8-pratyAkhyAna aSTaka rahita paccakmANa. iSTa che- pratyAkhyAnanuM svarUpa jANanArAone iSTa che. gAthAmAM di zabdano prayoga paccakakhANanA be bhedonuM ciMtana karavuM evI sUcanA karavA mATe che. (1) AdyavivaraNAyAhaapekSA cAvidhizcaivA-pariNAmastathaiva ca / pratyAkhyAnasya vijJAstu, vIryAbhAvastathAparaH // 2 // vRttiH- apekSA' aihikAmuSmikArthakAmitA, 'avidhiH' vidhivyatirekaH / vidhizcAyam- "giNhati sayaMgahIyaM, kAle viNaeNa sammamuvautto // aNubhAsaMto paivatyu, jANago jANagasagAse // 7 // " 'cazabdo' samuccayArtho, 'evakAro''vadhAraNArthaH, tasya caivaM prayogaH- avidhireva ca na tu vidhirapItyarthaH, tathA 'apariNAmaH' pratyAkhyAnapratipattau nijazraddhArUpapariNAmAbhAvaH, 'tathaiva' yathA apekSAdayo bhAvapratyAkhyAnavinAstathaivAyamapIti, 'cazabdaH' samuccaye, 'pratyAkhyAnasya' bhAvato niyamasya, vidhAstu pratighAtA eva, dravyapratyAkhyAnahetava ete apekSAdaya ityarthaH, vIryaM vIryAntarAyakSayopazamAdisamutyo jIvapariNAmaH, tasyAbhAvo 'vIryAbhAvaH' 'tathA' iti yatAkArA apekSAdayastatAkAraH pratyAkhyAnavinaH, 'aparo''nya iti, ayaM ca pariNAme satyapi pratyAkhyAnAparipAlanahetutvena pratyAkhyAnavighno bhavatIti // 2 // pahelA (dravya) pratyAkhyAnanuM vivaraNa karavA mATe kahe che- zlokArtha- apekSA, avidhi, apariNAma ane varyAbhAva bhAva pratyAkhyAnanAM vino che. (2) TIkArtha- apekSA- apekSA eTale A loka ane paraloka saMbaMdhI (sukhanI) kAmanA. avidhi- avidhi eTale vidhino abhAva. vidhi A pramANe che- (1) pratyAkhyAnanA svarUpano jANakAra jIva, (2) jAte lIdheluM pratyAkhyAna, (3) pratyAkhyAnanA svarUpanA jANakAranI pAse, (4) ucitakAle, (5) vinayathI, (6) upayogapUrvaka (7) guru pratyAkhyAnano je pATha bole tene pote (manamAM) bolatAM bolatAM, (8) samyak (rAgAdi doSothI rahitapaNe) grahaNa kare. (paMcAzaka 5-5) apariNAma pratyAkhyAnane svIkAravAmAM potAnI zraddhA (=tIvra icchA) rU5 pariNAmano abhAva. vayaMbhAva- vIrya eTale vIryaMtarAya karmanA kSayopazama AdithI utpanna thayela jIva pariNAma, teno abhAva te vIrvAbhAva. pariNAma (FpratyAkhyAnane svIkAravAnI tIvra icchA)hoya to paNa vIryAbhAva pratyAkhyAnanuM pAlana na thavAmAM kAraNa hovAthI pratyAkhyAnamAM vinarUpa che. (paccakakhANa karavAnI tIvra icchA hoya to paNa zakti na hoya to paccakakhANa na thai zake.) viththiva e sthaLe "va''kAra avadhAraNa arthamAM che. teno prayoga A pramANe che-avidhi ja vinarUpa che, vidhi paNa vinarUpa nathI. 67. gRhNati svayaMgRhItaM kAle vinayena samyagupayuktaH / anubhASamANaH prativastu jJAyako jJAyakasakAze // 1 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 117 8-pratyAkhyAna aSTaka vino che- vino che eTale pratyAkhyAnane aTakAvanArA ja che. arthAtu apekSA vagere dravyapratyAkhyAnanA utuo cha. (2) apekSAkRtapratyAkhyAnaM niSphalatvenApradhAnatvAd dravyapratyAkhyAnamityasyArthasya pratipAdanAyApekSAM nindannAha labdhAdyapekSayA hyeta-dabhavyAnAmapi kvacit / zrUyate na ca tatkiJci-dityapekSAtra ninditA // 3 // vRttiH-'labdhi' bhojnaadilaabh 'Adi'ryeSAM yazaHpUjAdInAM te laDhyAdayasteSu teSAM vA 'apekSA' spRhA 'labdhAdyapekSA' tayA, "hizabdo' yasmAdarthaH, 'etat' pratyAkhyAnam, 'abhavyAnAmapi' siddhigamanAyogyAnAmapi, AstAM bhavyAnAmityapizabdArthaH, 'kvacit' avasthAntare, yathApravRttikaraNena granthipradezamAgatAnAm, 'zrUyate' Agame AkarNyate / tathAhi-"asaMjayabhaviyadavvadevANaM bhaMte ! devaloesu uvavajjamANANaM kassa karhi uvavAe pannatte ? goyamA ! jahanneNaM bhavaNavaI(vAsI)su, ukkoseNaM uvarimagevijjaesa 5 // " iha cAsaMyatabhavikadravyadevA abhavyAH santo ye devatvena bhAvinaste vyAkhyAtAH / tathA-"egamegassa NaM bhaMte ! maNusassa gevejjagadevatte kevaiyA davviMdiyA aIyA ? goyamA ! aNaMtatti / " dravyendriyANi ca tvagAdIni zarIrANIti tAtparyam, aveyakopapAtazca sAdhuliGgenaiva, tatra ca pratyAkhyAnamavazyaM bhavatIti / Aha ca-"ANoheNANaMtA, mukkA gevejjagesu u sarIrA / na ya tatthAsaMpuNNAe, sAhukiriyAe uvavAo " // 1 // " tatazca kimityAha- 'na ca' na punaH, 'tat' apekSAjanitapratyAkhyAnam, "kiJcit' vastu, mumukSuvivakSitamokSalakSaNasvaphalAprasAdhakatvAt, svaphalasAdhakaM hi vastu vastutvamApnoti, na punaranyadvathyAsutavaditi, 'itizabdo' hetvarthaH, tatazca yato'pekSAkRtapratyAkhyAnamaphalamato'pekSA bhAvapratyAkhyAnavinabhUtA, 'atra' pratyAkhyAnaviSaye, jinazAsane vA, 'ninditA' garhitA iti // 3 // apekSAthI karAyeluM pratyAkhyAna niSphaLa hovAthI apradhAna che, apradhAna hovAthI dravyapratyAkhyAna che, AvA prakAranA arthanuM pratipAdana karavA mATe apekSAnI niMdA karatA graMthakAra kahe che zlokArtha- labdhi AdinI apekSAthI kyAreka abhavyone paNa pratyAkhyAna hoya ema AgamamAM saMbhaLAya cha. te pratyAdhyAna nathI. mAthI haina sanamA apekSanihAyedI cha. (3) TIkArtha- labdhi- bhojana Adino lAbha. Adi zabdathI yaza ane pUjA vagere samajavuM. apekSA- spRDA. abhavyo- siddhimAM javA mATe ayogya. 68. asaMyata bhavikadravyadevAnAM bhadanta ! devalokeSUpapadyamAnAnAM kutra upapAtaH prajJaptaH / gautama ! jaghanyena bhavanapatiSu (vAsiSu) utkarSeNa uparimapraiveyakeSu / 69. ekaikasya bhadanta ! manuSyasya traiveyakadevatve kiyanti dravyendriyANi atItAni ? gautama ! anantAnIti // 70. AjJaughenAnantAni muktAni aveyakeSu tu zarIrANi / na ca tatrAsampUrNayA sAdhukriyayA upapAtaH // 1 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 118 8-pratyAkhyAna aSTaka abhavyone paNa e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che-bhavyone labdhi AdinI apekSAthI pratyAkhyAna hoya e vAta dUra raho, abhavyone paNa labdhi AdinI apekSAthI pratyAkhyAna hoya. kyAreka- anya avasthAmAM, arthAt abhavyo yathApravRttikaraNathI graMthideze AvelA hoya te avasthAmAM. AgamamAM saMbhaLAya che. te A pramANe-"he bhagavaMta ! devalokamAM utpanna thanArA asaMyata bhavika dravya devomAM kono kyAM upapAta kahyo che ? he gautama ! jaghanyathI bhavanavAsI devomAM ane utkRSTathI uparanA greveyakomAM upapAta kahyo che." ahIM je abhavya jIvo deva thavAnA hoya te jIvone asaMyata bhavika dravya devo kahyA che. tathA-"he bhagavaMta ! eka eka (=pratyeka) manuSyanI bhUtakALamAM caiveyaka devapaNAmAM keTalI dravya iMdriyo thai che ? he gautama ! anaMta dravya iMdriyo thai che." cAmaDI vagere dravya iMdriyo che. paNa ahIM dravya iMdriya zabdathI zarIro jANavAM. Ano tAtparyArtha e thayo ke dareka manuSyane bhUtakALamAM raiveyakapaNAmAM anaMta zarIro thayAM che. kahyuM che ke-"ogha AjJAthI (=samyagdarzana vinA kevaLa AptanA upadezathI) jIvoe bhUtakALamAM greveyaka vimAnomAM anaMta zarIro mUkyAM che. asaMpUrNa sAdhukiyAthI greveyakamAM utpatti na thAya." (paMcAzaka 14-48) te pratyAkhyAna- apekSAthI thayela pratyAkhyAna. kiMi nathI- vastu nathI. kAraNa ke te pratyAkhyAna mumukSune iSTa evA mokSarUpa svaphaLane siddha karatuM nathI. potAnA phaLane siddha karanAra ja vastu vastupaNAne pAme che, paNa anya (=svaphaLane siddha na karanAra) vastu vaMdhyAputranI jema vastupaNAne pAmatI nathI. mULa zlokamAM ti zabda hetu arthamAM che. teno anvaya A pramANe che-je kAraNathI apekSAthI karAyeluM pratyAkhyAna niSphaLa che, te kAraNathI apekSA bhAvapratyAkhyAnamAM vinarUpa che. tethI apekSA pratyAkhyAnanA viSayamAM athavA jainazAsanamAM niMdAyelI che. (3) avidherbhAvapratyAkhyAnavighnatAmAhayathaivAvidhinA loke, na vidyAgrahaNAdi yat / viparyayaphalatvena, tathedamapi bhAvyatAm // 4 // vRttiH- yathaiva' yenaiva prakAreNa, 'avidhinA' avidhAnena prasiddhena, 'loke' sAmAnyajane, 'vidyAgrahaNAdi' vidyAmantropAdAnAdi, 'yat' kimapi, nazabdasyaha darzanAttadityasya ca gamyamAnatvAnna naiva tadvidyAgrahaNAdikaM bhavati, svasvabhAvaM na labhata ityarthaH / kathamityAha- viparyayeNa vAJchitaphalaviparyAsena, phalaM yasya tat 'viparyayaphalam,' tadbhAvastattvam, tena maraNAdiphalatvenetyarthaH / dArTAntikayojanAmAha- 'tathA' tenaiva prakAreNa, apratyAkhyAnatvenetyarthaH, 'idamapi' avidhikRtapratyAkhyAnamapi, 'bhAvyatA' nirUpyatAmiti / prayogazcaivam- avidhipratyAkhyAnamapratyAkhyAnameva, viparyayaphalatvAt, yadyadviparyayaphalaM tattanna bhavati avi Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 118 8-pratyAkhyAna aSTaka dhividyAgrahaNAdivat, viparyayaphalaM cAvidhipratyAkhyAnam, ataH pratyAkhyAnaM na bhavati iti // 4 // avidhi bhAvapratyAkhyAnamAM vinarUpa che ema kahe che- zlokArdha- jema lokamAM vidyAgrahaNa Adi je kaMi avidhithI karavAmAM Ave to vidyAgrahaNa Adi iSTaphaLathI viparIta phaLanI prApti thavAnA kAraNe potAnA svarUpane pAmatuM nathI=saphaLa banatuM nathI. avidhithI 72rAyedA pratyAdhyAnane 5 te 8 viyAra. (4) TIkArtha- viparIta phaLanI prApti maraNa vagere viparIta phaLanI prApti. te rIte ja vicAravuM- apratyAkhyAnarUpe ja vicAravuM, arthAt avidhithI karAyela pratyAkhyAna (paramAWthI) pratyAkhyAna ja nathI ema vicAravuM. ahIM anumAna prayoga A pramANe che- (1) avidhithI grahaNa karAyela pratyAkhyAna pratyAkhyAna ja nathI. (2) bhaviparItanI prApti thAya cha. (3) he viparIta vANu Doya te te potAnA 135ne pAmatuM nathI. (4) avidhithI karelA vidyAgraha AdinI jema. (5) avidhithI grahaNa karela pratyAkhyAna viparIta phaLavALuM che. mAthI pratyAbhyAna yatuM nathI. (4) apariNAmakRtapratyAkhyAnasya dravyapratyAkhyAnatAmAhaakSayopazamAttyAga-pariNAme tathA'sati / jinAjJAbhaktisaMvegavaikalyAdetadapyasat // 5 // vRttiH- kSaya udIrNasya viratyAvArakakarmaNo vinAzaH, tena sahopazamastasyaivAnudIrNasya vipAkodayApekSayA viSkambhitodayatvaM kSayopazamaH, tanniSedhAt 'akSayopazamAt', 'tyAgapariNAme' pratyAkhyeyavastuvivekapariNato, 'tathA' tena prakAreNa dezasarvaviratinamaskArasahitAdipratyAkhyAnapratipattilakSaNena, 'asati' avidyamAne, anena dezaviratisarvaviratipratyAkhyAnayostathA tadvatoreva gRhizramaNayornamaskArasahitAdhuttaraguNapratyAkhyAnasya ca dravyatoktA / athavA 'tathA' iti yathAvidhakSayopazame sati tyAgapariNAmo bhavati tathAvidhe tyAgapariNAme 'asati' / etena cAviratasamyagdRSTInAM vAsudevAdInAM abhavyAdInAM ca pratyAkhyAnasya dravyatoktA / atha kathaJcitapratyAkhyeyavastutyAgapariNAme'pi satyabhavyAdeH kathaM dravyapratyAkhyAnatetyAzaGkyAha- jinAjJAyAmAptAgame, bhaktirbahumAnaH jinAjJAbhaktiH, sA ca saMvegazca mokSAbhilASo jinAjJAbhaktisaMvegau, jinAjJAbhaktervA sakAzAtsaMvego jinAjJAbhaktisaMvegaH, tayostasya vA, vaikalyaM virahitatvam, 'jinAjJAbhaktisaMvegavaikalyam', tasmAt / etaduktaM bhavati- abhavyAdInAM tyAgapariNAmasya saMvegAdivikalatayA apariNAmatvAttad dravyapratyAkhyAnamiti, 'etadapi' na kevalamavidhipratyAkhyAnamapariNAmapratyAkhyAnamapi, 'asat' azobhanam, bhAvapratyAkhyAnApekSayA apradhAnaM, dravyapratyAkhyAnamityartha iti // 5 // apariNAmathI kareluM pratyAkhyAna dravya pratyAkhyAna che e viSe kahe che - zlokArtha- kSayopazamanA abhAvathI te rIte tyAgapariNAma na thaye chate svIkAravAmAM AvatuM pratyAkhyAna Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 120 8-pratyAkhyAna aSTaka temAM jinAjJA bhakti saMvega na hovAthI dravyapratyAkhyAna che. apariNAma pratyAkhyAna paNa asuMdara che. (5) TIkArtha- zayopazamanA abhAvathI- kSayopazama zabdamAM kSaya ane upazama e be zabdo che. temAM kSaya eTale udayamAM AvelA viratine rokanArA karmono vinAza. udayamAM na AvelA viratine rokanArA karmonA udayane vipAkodayanI apekSAe rokavo te upazama. kSayanI sAthe upazama te kSayopazama. AvA kSayopazamanA abhAvathI. te rIte- dezavirati, sarvavirati, namaskAra sahita (=navakArazI) vagere pratyAkhyAnano svIkAra thAya te rIte. tyAgapariNAma pratyAkhyAna karavA yogya vastuno tyAga karavAno pariNAma. te rIte tyAga pariNAma na thaye chate ema kahIne dezavirati, sarvavirati e benA pratyAkhyAnanuM ane dezavirati-sarvavirativALA ja gRhastha-sAdhuonA namaskAra sahita ( navakArazI) vagere uttaraguNa pratyAkhyAnanuM dravyapaNuM kahyuM, arthAt tyAganA pariNAma vinA thatA A traNe pratyAkhyAno dravya pratyAkhyAna che. athavA "tathA" padano saMbaMdha tyA pariNAme padanI sAthe karavAthI bIjI rIte artha A pramANe thAya jevA prakArano kSayopazama thaye chate tyAgapariNAma thAya tevA prakAranA kSayopazamanA abhAvamAM tevA prakArano tyAgapariNAma na thaye chate svIkAravAmAM AvatuM pratyAkhyAna dravya pratyAkhyAna che. AnAthI avirata samyagdaSTi kRSNa vagerenA ane abhavya vagerenA pratyAkhyAnanuM dravyapaNuM kahyuM. jinAjJA bhakti saMga na hovAthI have koika rIte pratyAkhyAna karavA yogya vastunA tyAgano pariNAma thayo hoya to paNa abhavya vagerenA pratyAkhyAnanuM dravyapaNuM kevI rIte hoya evI AzaMkA karIne ahIM kahe che ke jinAjJA bhakti saMvega na hovAthI. jinAjJAmAM=AptanA AgamamAM bhakti bahumAna te jinAjJAbhakti. saMvega eTale mokSAbhilASa. jinAjJAbhakti ane saMvega na hovAthI abhavya vagerene tyAgano pariNAma paramArthathI apariNAmarUpa hovAthI abhavya vagerenA pratyAkhyAnanuM dravyapaNuM che. apariNAma pratyAkhyAna paNa e sthaLe "paNa" zabdano artha A pramANe che-kevaLa avidhi pratyAkhyAna asuMdara (=vya pratyAkhyAna) che evuM nathI, apariNAma pratyAkhyAna paNa asuMdara che. asuMdara che- bhAva pratyAkhyAnanI apekSAe apradhAna dravyapratyAkhyAna che. (5) atha vIryAbhAvasya dravyapratyAkhyAnahetutAmAhaudagravIryavirahAt, kliSTakarmodayena yat / bAdhyate tadapi dravya-pratyAkhyAnaM prakIrtitam // 6 // vRttiH- udagramutkaTaM yadvIryaM vIryAntarAyakSayopazamasampannAtmapariNAmalakSaNam, tasya viraho vicchedaH, 'udagravIryavirahaH', tasmAdavadheH, 'kliSTakarmodayena' tIvratItavIryAntarAyAdikarmavipAkena kartRbhUtena, yatpratyAkhyAnam, pratipannamapi sad, bAdhyate abhibhUyate, vIryollAsena hi jIvaH kliSTaM karma zamayati, tadabhAve ca kliSTakarmodayo bhavati, tena ca pratyAkhyAnaM bAdhyate, iti vIryAbhAvaH pratyAkhyAnabAdhane hetuH, athavA 'kliSTakarmodayena' yo vIryAbhAvastasmAtpratyAkhyAnaM 'yad' 'bAdhyate' jIveneti, 'tadapi' na kevalamavidhipra Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 121 8-pratyAkhyAna aSTaka tyAkhyAnaM vIryAbhAvapratyAkhyAnamapi, 'dravyapratyAkhyAnaM' uktalakSaNam, 'prakIrtitaM' bhaNitaM tattvavedibhiH / anyaistu vyAkhyAtaM kAlAntare bhAvapratyAkhyAnakAraNatvAt dravyatvamasya, sakRtsaJjAto hi bhAvo bhAvAntaraM janayati, yadAha-"sai saMjAo bhAvo, pAyaM bhAvaMtaraM jao kuNai "" iti / iha ca dravyazabdo yogyatAvALI dravya ti dA have vIryAbhAva dravya pratyAkhyAnanuM kAraNa che e viSe kahe che- zlokArdha- pUrve svIkAreluM paNa je pratyAkhyAna utkaTavIryanA abhAvathI thatA kliSTakarmodayathI khaMDita karAya che te pratyAkhyAna paNa dravya pratyAkhyAna che ema tattvavedIoe kahyuM che. (6) TIkArtha- utkaTa vIryanA abhAvathI- virya varyAntarAyanA kSayopazamathI thayela AtmapariNAmarUpa che. AvA utkaTa vIryanA abhAvathI. kliSTakarmodayathI tIvra tIvratara vIryAntarAya vagere karmonA vipAkathI. ahIM bhAvArtha A pramANe che- varSollAsathI jIva kliSTa karmone zamAve che, ane varSollAsanA abhAvamAM kliSTa karmono udaya thAya che. tenA vaDe pratyAkhyAna khaMDita karAya che. AthI vIryabhAva pratyAkhyAnanA khaMDanano hetu che. te pratyAkhyAna paNa e sthaLe "paNa" zabdano artha A pramANe che-kevaLa avidhi pratyAkhyAna dravyapratyAkhyAna che ema nathI, kiMtu vIryAbhAva pratyAkhyAna paNa dravyapratyAkhyAna che. ahIM bIjAoe vyAkhyAna A pramANe karyuM che- varSAbhAva pratyAkhyAna (vayaMbhAvanA kAraNe khaMDita thayeluM pratyAkhyAna) anyakALe bhAva pratyAkhyAnanuM kAraNa hovAthI pradhAna) dravyapratyAkhyAna che. ekavAra thayelo bhAva anyabhAvane utpanna kare che. kahyuM che ke-"ekavAra thayelo zubhabhAva prAyaH navA zubhabhAvane utpanna kare che." ahIM dravyazabda yogyatA vAcI jANavo, arthAt A dravyapratyAkhyAnamAM bhAva pratyAkhyAna utpanna karavAnI yogyatA rahelI che ema jANavuM. (6) uktaM dravyapratyAkhyAnam, atha bhAvapratyAkhyAnamAhaetadviparyayAd bhAva-pratyAkhyAnaM jinoditam / samyakcAritrarUpatvA-niyamAnmuktisAdhanam // 7 // vRttiH-'etadviparyayAt' apekSAdikRtapratyAkhyAnaviparyayAt, anapekSAdikRtamityarthaH, 'bhAvapratyAkhyAnaM' uktazabdArtham, bhavatIti gamyam, kimbhUtaM ? 'jinoditam' AptAbhihitam / iha ca prayogaHyadyasya viparyayabhUtaM tattasyAbhAve'vazyaM bhavati, yathA chAyAyA abhAve satyAtapaH, dravyapratyAkhyAnaviparyayabhUtaM 71. sakRtsaJjAto bhAvaH prAyo bhAvAntaraM yataH karoti / 1. marudevI mAtA Adine pahelAM tevA zubha bhAvo na thayA hovA chatAM zubhabhAvonI vRddhi thayelI dekhAya che. AthI kyAreka ja banatAM maradevImAtA AdinAM dRSTAMto sivAya A niyama che e jaNAvavA mATe ahIM "prAyaH" kahyuM che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 122 8-pratyAkhyAna aSTaka ca bhAvapratyAkhyAnamiti dravyapratyAkhyAnAbhAve'vazyambhavati pratyAkhyAnasAmAnye satIti / tacca bhAvapratyAkhyAnaM kimphalamityAha- 'niyamAt' avazyambhAvena, 'muktisAdhanaM' mokSakAraNam, sAkSAtpAramparyeNa vA, kuta ityAha- 'samyakcAritrarUpatvAt' zobhanacaraNasvabhAvatvAt, tathAbhUtadhyAnAdiyogavaditi dRSTAnta Uhya rUti IIchA dravya pratyAkhyAna kahyuM. have bhAva pratyAkhyAnane kahe che - zlokArtha- dravya pratyAkhyAnathI viparIta jinokta pratyAkhyAna bhAvapratyAkhyAna che. bhAvapratyAkhyAna samyak cAritrarUpa hovAthI avazya sAkSAt ke paraMparAe muktinuM kAraNa che. (7). TIkArya- dravya pratyAkhyAnathI viparIta- apekSA AdithI karAyela pratyAkhyAnathI viparIta, arthAt apekSAnA abhAva AdithI karAyeluM. ahIM anumAna prayoga A pramANe che- je jenuM viparItarUpa hoya te tenA abhAvamAM avazya thAya. jemake taDako chAyAnuM viparItarUpa che. AthI chAyAno abhAva thaye chate taDako thAya che. bhAvapratyAkhyAna dravyapratyAkhyAnanuM viparItarUpa che. AthI dravya pratyAkhyAnanA abhAvamAM avazya bhAvapratyAkhyAna hoya TIkAnA pratyAdhyAnI sAmAnya ti e padono artha A pramANe che-vizeSa prakAranA pratyAkhyAnanI vivA vinA sAmAnyathI pratyAkhyAna hoya tyAre. jIve koi jAtanuM pratyAkhyAna na lIdhuM hoya to tenAmAM dravyapratyAkhyAnano abhAva hovAthI tenAmAM bhAvapratyAkhyAna che evuM koi na samajI le e mATe ahIM spaSTa karavA kahyuM ke jIve koi paNa jAtanuM pratyAkhyAna lIdhuM hoya tyAre jo te pratyAkhyAna dravya pratyAkhyAna na hoya to te bhAvapratyAkhyAna che ema samajavuM. bhAvapratyAkhyAna suMdara AcaraNa svarUpa hovAthI tevA prakAranA dhyAna vagere yoganI jema sAkSAt ke paraMparAe avazya muktinuM kAraNa che (7) dravyapratyAkhyAnaM kimanarthakameva, na, ityAhajinoktamitisadbhaktyA, grahaNe dravyato'pyadaH / 'bAdhyamAnaM bhaved bhAva-pratyAkhyAnasya kAraNam // 8 // vRttiH- ihaivamakSaraghaTanA, 'ada' etatpratyAkhyAnam, 'grahaNe' upAdAne, 'dravyato'pi' na kevalaM bhAvataH, apekSAdiyogena dravyato gRhItamapItyarthaH, 'bhavet' bhAvapratyAkhyAnasya kAraNamiti yogaH, kathambhUtaM sahityA- "ninovatam' mAtAtima, "ti' muttehavato, yA "to' zomanA praNAtA, "vikta' bahumAnavizeSaH, sA 'jinoktamitisadbhaktiH' tayA, athavA 'jinoktam iti hetoH, zeSaM tathaiva, 'bAdhyamAnaM' nirAkriyamANam 'bhavet' syAt 'bhAvapratyAkhyAnasya' paramArthapratyAkhyAnasya, 'kAraNaM' nimittam / jinoktamitisadbhaktirhi dravyapratyAkhyAnahetUnAmapekSAdibhAvAnAM viruddhA, ato yatra sA syAttatteSAM nivRtterbhAvapratyAkhyAnIbhavati na sarvameveti bhAvaneti // 8 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 9-zAna aSTaka // iti aSTamASTakavivaraNaM samAptam // 8 // zuM dravya pratyAkhyAna taddana nirarthaka ja che ? evA praznanA uttaramAM dravyapratyAkhyAna tadana nirarthaka nathI ema kahe che zlokArtha- dravyathI paNa grahaNa kareluM pratyAkhyAna "jinezvara bhagavAne kahyuM che" evI sadbhaktithI bAdhita thatuM bhAvapratyAkhyAnanuM kAraNa bane che. TIkArtha- dravyathI- apekSA AdinA yogathI lIdheluM pratyAkhyAna dravyathI che. dravyathI paNa" e sthaLa "paNa" zabdano artha A pramANe che-kevaLa bhAvathI ja lIdheluM ema nahi, kiMtu dravyathI paNa lIdheluM pratyAkhyAna bhAvapratyAkhyAnanuM kAraNa bane che. sadbhaktithI- prazasta bahumAna vizeSathI. "jine kahyuM che." evI sadbhakti dravyapratyAkhyAnanA kAraNe evA apekSAdi bhAvothI viruddha che. AthI je pratyAkhyAnamAM "jine kahyuM che" evI sadbhakti che te ja pratyAkhyAna apekSAdibhAvonI nivRtti thavAthI bhAvapratyAkhyAna bane che. paNa badhA ja pratyAkhyAno bhAvapratyAkhyAna banatA nathI. [A zlokanuM tAtparya nIce mujaba jaNAya che- koi bhadrikajIva vyAkhyAna AdithI amuka amuka prakAranA pratyAkhyAnathI A lokanA-paralokanAM sukho maLe che ema sAMbhaLIne A loka paralokamAM sukhonI icchAthI pratyAkhyAna le. paNa pAchaLathI tene "A pratyAkhyAna mokSa mATe ja che ema jinezvaroe kahyuM che" e pramANe khabara paDatAM A loka-paralokanAM sukhonI icchAno tyAga karIne mokSanI ja icchA rAkhe. AthI dravyapratyAkhyAna ja bhAvapratyAkhyAna banI jAya. athavA koi bhadrikajIva mokSa AdinI vizeSa samajaNa na hovA chatAM "jinezvaroe A karavAnuM kahyuM che." AvA jinezvara upara bahumAna bhAvathI pratyAkhyAna kare, to te pratyAkhyAna (vartamAnamAM dravya che. paNa bhaviSyamAM karmalaghutA Adi thavAthI mokSa AdinI samajaNa pUrvaka samyakatva AdinI prAptimAM hetu hovAthI) bhAvapratyAkhyAnanuM kAraNa bane che.] (8) AThamA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 9 // atha navamaM jJAnASTakam // idaM bhAvapratyAkhyAnaM jJAnavizeSe sati sambhavatIti tadeva nirUpayannAhaviSayapratibhAsaM cA-tmapariNatimattathA / tattvasaMvedanaM caiva, jJAnamAhumaharSayaH // 1 // vRttiH-'viSayaH' zrotrAdIndriyajJAnagocaraH zabdAdiH, tasyaiva na punastatpravRttau tajjanyasyAtmano'rthAnarthasaddhAvasya, 'pratibhAsaH' pratibhAsanaM paricchedo yatra tat 'viSayapratibhAsam,' aihikAmuSmikeSu chAdyasthi Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 124 9-jJAna aSTaka kajJAnaviSayeSvartheSu pravRttAvAtmanastAttvikArthAnarthapratibhAsazUnyamityarthaH, jJAnamAhuriti sambandhaH / 'cazabda' uttarajJAnavizeSApekSayA samuccayArthaH, idaM ca mithyAzAM bhavatIti / tathA Atmano jIvasya, pariNatiranuSThAnavizeSasampAdyaH pariNAmavizeSaH, saiva jJeyatayA yasminnasti jJAne na punastadanurUpapravRttinivRttI api, tat 'AtmapariNatimat,' 'tathA' iti samuccaye, idaM cAviratasamyagdRSTInAM bhavatIti / tattvaM paramArthaH, tatsamyag vedyate jJAyate yena tat 'tattvasaMvedanam' heyopAdeyArthanivRttipravRttisampAdakamityarthaH, 'cazabdaH' samuccaye, 'evakAro''vadhAraNe, tasya caivaM prayogaH- tattvasaMvedanameva ca noktavyatiriktam, idaM c(tu)vishuddhcaaridipa yAtA "jJAna' vohama, "huM?' tuje, "maharSaya:' mahApuna: te rAyopi jJAnamelA atyAdivishessaa eveti // 1 // navamuM jJAna aSTaka (jJAnanA viSayapratibhAsa Adi bhedonuM svarUpa zuM che ? temanuM liMga=oLakhavAnuM cihna zuM che ? hetu=kayuM jJAna kayA kAraNathI utpanna thAya che, kayA jJAnanuM zuM phaLa che, vagere tAttvika viSayone jANavA A aSTaka khUba upayogI che.) A bhAvapratyAkhyAna vizeSa prakAranuM jJAna thaye chate saMbhave che. AthI tenuM ja nirUpaNa karatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- jJAna viSayapratibhAsa, AtmapariNatimatuM ane tattvasaMvedana ema traNa prakAranuM che, ema maharSio kahe che. (1) TIkArtha (1) viSayapratibhAsa- mAtra viSayonuM jJAna jemAM thAya te viSaya pratibhAsa jJAna. kAna vigere iMdriyothI thatA jJAnano viSaya zabda vigere che. mAtra zabdAdi viSayanuM ja jJAna thAya. paNa zabdAdimAM pravRtti karavAmAM pravRttithI thatA AtmAnA hita-ahitanuM jJAna na thAya, te viSayapratibhAsa jJAna. arthAtu chAbasthika jJAnanA viSaya evA A loka-paraloka saMbaMdhI padArthomAM pravRtti karavAmAM AtmAnA tAttvika hita-ahitanA jJAnathI rahita jJAna te viSayapratibhAsa jJAna che. A jJAna mithyASTione hoya che. 2) AtmapariNAtimatu- AtmapariNati eTale anuSThAna vizeSathI pAmI zakAya tevo jIvano vizeSa prakArano pariNAma. Avo pariNAma ja zeyapaNA tarIke je jJAnamAM hoya te AtmapariNatimatuM jJAna, arthAt je jJAnamAM anuSThAna vizeSathI pAmI zakAya tevo jIvano pariNAma dekhAya, paNa pariNAmane anusAra pravRtti-nivRtti na hoya te AtmapariNatimatu jJAna che. A jJAna avirata samyagdaSTi jIvone hoya. 3) tattvasaMvedana- tattva eTale paramArtha. saMvedana eTale sArI rIte jANavuM. je jJAnathI tattva=paramArtha sArI rIte jaNAya (=anubhavAya) te tattvasaMvedana jJAna. A jJAna heya-upAdeya padArthomAM anukrame nivRtti-pravRtti karAve che. A jJAna vizuddhacAritrIone hoya che. (heya-upAdeyanA tAttvika viveka vinA bALakanI jema mAtra viSayano (=vastuno) pratibhAsa (=jJAna) thAya te viSaya pratibhAsa. heya-upAdeyanA tAttvika viveka pUrvakanuM nivRtti-pravRtti rahita jJAna AtmapariNatimatuM. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 125 9-zAna aSTaka heya-upAdeyanA tAttvika vivekapUrvaka heyathI nivRtti ane upAdeyamAM pravRtti karAvanAra jJAna tattvasaMvedana.) maharSiobhamunimo. mAtraya zAna ho mA hanana vizeSa (=hI) 4 cha. (1) AdyasvarUpamAhaviSakaNTakaratnAdau, bAlAdipratibhAsavat / viSayapratibhAsaM syAt, taddheyatvAdyavedakam // 2 // vRttiH-viSaM ca zaGgikAdi, kaNTakAzca babbUlAdyavayavavizeSA iti heyaM vastu, ratlAni ca marakatAdIni copAdeyam, viSakaNTakaratnAni tAni Adiryasya tattathA, tatra 'viSakaNTakaratnAdau' draSTavye, ihAdizabdAddheyopAdeyarUpavastvantaraparigrahaH, upekSaNIyaparigraho vA, bAlaH zizurAdiryeSAM te bAlAdayaH, AdizabdAdatimugdhaparigrahaH, teSAM pratibhAso vastubodhaH, bAlAdipratibhAsaH, sa iva 'bAlAdipratibhAsavat' tattulyamityarthaH, "viSayapratibhAsaM' uktanirvacanaM jJAnam, 'syAt' bhavet / kathaM bAlAdipratibhAsatulyatvamasyetyAha- teSAM jJeyaviSayANAm, 'heyatvAdi' heyatvamupAdeyatvamupekSaNIyatvaM cetyarthaH, tasyAvedakamanizcAyakaM, 'taddheyatvAdyavedakam / yathA bAlAdipratibhAso viSAdiviSayasya rUpAdimAtramevAdhyavasyati na tu heyatvAdikaM taddharmam, evaM yat jJAnaM bahuzrutAnAmapyabhinnagranthInAM mohamalamalImasamAnasatvenAtattvAnAM heyatAyAstattvAnAM copAdeyatAyA vimarzAkSamaM tattvAtattvayoH samatAvabhAsakaM viparyayAvabhAsakaM vA tadviSayapratibhAsamiti bhAvanA / uktaM ca-"visayapaDibhAsamittaM, bAlassevakkharayaNavisayaMti / vayaNAiesu (vayaNA imesu ityupadezapade) nANaM, savvasthaNNANa mo Neyam // 2 // 1 // " 'vayaNAiesu' ti sUtrArthAdiSvati // 2 // pahelA jJAnanuM svarUpa kahe che zlokArtha- bALaka Adine thatA viSa, kaMTaka, ratna AdinA jJAnanI jema zeyavastunA heyapaNA Adine na 49uvanAra na viSayAmAsa cha. (2) TIkArtha- bALaka Adine e sthaLe Adi zabdathI atimugdha jIvanuM grahaNa karavuM. viSa=IMgika vagere jhera. (gika eka jAtanuM jhera che.) kaMTaka bAvaLa vagerenA kAMTA. ra=marakata vagere ratno. "ratna AdinA" e sthaLe Adi zabdathI heya-upAdeya evI anya vastuonuM grahaNa karavuM. athavA upekSaNIya vastunuM grahaNa karavuM. "heyapaNA Adina" e sthaLe Adi zabdathI upAdeyapaNAnuM ane upekSaNIyapaNAnuM grahaNa karavuM. 72. viSayapratibhAsamAtraM bAlasyevAkSaralaviSayamiti / vacanAdikeSu (vacanAt eSu ityupadezapadavRttiH) jJAnaM sarvatrAjJAnameva jJeyam / / 1 / / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 126 9-jJAna aSTaka na jaNAvanAra- nizcaya na karAvanAra. jevI rIte bALaka vagerenuM viSa Adi saMbaMdhI jJAna mAtra tenA rUpa Adino nizcaya kare che, paNa tenA heyapaNA Adi dharmano nizcaya karatuM nathI. e pramANe jemaNe graMthino bheda karyo nathI tevA bahuzratonuM paNa mana moharUpa melathI malina thayeluM hovAthI atAttvika padArthothI heyatAno ane tAttvika padArthonI upAdeyatAno vicAra karavA mATe asamartha ane tattva-atattvane samAnarUpe jaNAvanAruM athavA viparIta rUpe (vaMtattvane atajvarUpe ane atattvane tattvarUpe) jaNAvanAruM jJAna viSayapratibhAsa che. kahyuM che ke-abhinnagraMthi jIvone dravyazrutanA yogathI sUtrArtha Adi viSe thatuM jJAna bALakane akSa ane ratnanA viSayamAM thatA jJAnanI jema mAtra viSaya pratibhAsa che. (mAthI4) te na mana . (65256 393) (heya che ke upAdeya che evA viveka vinA A koi vastu che e pramANe mAtra viSayano=vastuno pratibhAsa=jJAna te viSayapratibhAsa. bALaka viSa Adine joine A koi vastu che eTaluM ja jANe che, paNa te heya che ke upAdeya che ema jANato nathI. e pramANe je jJAnathI jJAtavastu tAttvikadaSTie heya che ke upAdeya che, yA upekSaNIya che, evo nirNaya na thAya, athavA viparIta nirNaya thAya=heya vastu upAdeya lAge ane upAya vastu uya mAge tote zana viSayapratimAsa. cha.) (2) idameva liGgAdibhirnirUpayannAhanirapekSapravRttyAdi-liGgametadudAhRtam / ajJAnAvaraNApAyaM, mahApAyanibandhanam // 3 // vRttiH- nirgatA apetA apekSA aihikAmuSmikApAyazaGkA yasyAH sA tathA nirapekSA, pravRttiH pravartanamAdiryasya nivRttyAdestannirapekSapravRttyAdi, nirapekSasya vA nirAzaGkasya pravRttyAdi nirapekSapravRttyAdi, talliGgaM cihnaM yasya tat 'nirapekSapravRttyAdiliGgam', 'etat' anantaroditaM viSayapratibhAsaM jJAnam, 'udAhRtaM' AptarupadiSTam, atha kiMtukamidamityata Aha- na jJAnamajJAnaM mithyAtvodayadUSite matizrute avadhizca, nabaH kutsArthatvAt / Aha ca-"avisesiyA maI cciya, sammaddiTThissa sA maiNNANaM / maiannANaM micchAdiTThissa suyaMpi emeva // 1 // " tathA "sadasadavisesaNAo, bhavaheujadicchiovalaMbhAo / NANaphalAbhAvAo, micchaddihissa annANaM // 1 // " tasyAjJAnasya matyajJAnAdilakSaNasyAvaraNamAvRtikAraNaM karma ajJAnAvaraNaM tasyApAyo'pagamaH kSayopazamo yasmiMstad 'ajJAnAvaraNApAyam', matyajJAnAvaraNAdikarmakSayopazamahetukamityarthaH, athavA avidyamAno jJAnAvaraNApAyo yatra tattathA, atha kiMphalamidamityAha- mahAntazca te gurukA apAyAzca svaparagataihikAmuSmikapratyapAyA mahApAyAsteSAM nibandhanaM hetuH 'mahApAyanibandhanam', idaM ca bhAvato'jJAnameva, bhavati cAjJAnaM mahApAyanibandhanam / yata Aha-"ajJAnaM khalu bhoH kaSTaM, krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / artha hitamahitaM vA, na vetti yenAvRto lokaH" // 1 // iti // 3 // 73. avizeSitA matireva samyagdRSTeH sA matijJAnam // matyajJAnaM mithyAdRSTeH zrutamapyevameva // 1 // 74. sadasadavizeSaNAt bhavahetuto yAdRcchikopalambhAt / / jJAnaphalAbhAvAt mithyATerajJAnam // 1 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 127 9-zAna aSTaka cihna AdithI viSayapratibhAsanuM ja nirUpaNa karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- nirapekSa pravRtti Adi viSayapratibhAsa jJAnanuM liMga=citra che. ajJAnAvaraNano apAya A jJAnano hetu che. ajJAna mahAkaSTonuM kAraNa che.(3) TIkArtha- nirapekSa pravRtti- viSayapratibhAsavALA jIvanI pravRtti Adi apekSAthI=A loka paraloka saMbaMdhI kaSTonI zaMkAthI rahita hoya che. arthAtuM mArI AvI pravRtti AdithI mane A loka-paralokamAM azubhaphaLa maLaze evo tene vicAra ja hoto nathI. "pravRtti Adi" e sthaLe rahelA "Adi' zabdathI nivRttinuM grahaNa karavuM. ajJAnAvaraNano apAya (=Nayopazama) A jJAnano hetu che. mithyAtvanA udayathI dUSita mati, zruta avadhirUpa ajJAnane AvaranArA karmano apAya=kSayopazama A jJAnano hetu che. ahIM ajJAna e zabdamAM rahelA "a" akSarano niMdA artha che. (AthI ajJAna eTale jJAnano abhAva evo artha nathI, kiMtu niMdanIya (NkhoTuM) jJAna evo artha che.) kahyuM che ke-"samyagdaSTi-mithyAdaSTi evA bhAvathI vizeSita ( bhedavALI) na karAyelI mati mati ja kahevAya che. matijJAna-mayAna e pramANe nizcaya karIne vyavahAra karAto nathI. kemake sAmAnyarUpa temAM (=matimAM) jJAnarUpa ane ajJAnarUpa baMne vizeSono aMtarbhAva thai jAya che. paNa jyAre samyagdaSTi saMbaMdhI ja matinI vivA karAya che tyAre te matijJAna e pramANe nirdeza karAya che. jyAre mithyAdaSTi saMbaMdhI ja matinI vivakSA karAya che tyAre te matyajJAna e pramANe nirdeza karAya che. e pramANe vizeSita (=bhedavALuM) na karAyeluM zrata paNa zruta ja che. vizeSita karAyeluM zrata samyagdaSTinuM zrutajJAna ane mithyAdaSTinuM zrutajJAna e pramANe nirdeza karAya che. kAraNa ke samyagdaSTino saghaLo ya bodha zAna che, ane mithyAdaSTino saghaLo ya bodha ajJAna che." (vizeSAvazyaka gAthA 114) satpadArtha ane asatpadArthanI vizeSatA na samajI zakavAthI, bhavano hetu hovAthI, potAnI mati pramANe artha karavAthI, zAnanA phalano abhAva hovAthI mithyAdaSTinuM jJAna paNa ajJAna che. sAkSI gAthAno A gAthArtha che. tenI TIkAno artha A pramANe che TIkArtha- satyadArtha asatyadArthanI vizeSatA na samajI zakavAthI- mithyASTi jIva je vastu che tene koi vizeSatA (=koi apekSA) vinA sarvathA "satuM ja che" ema kahe che. e pramANe je vastu nathI tene paNa koi vizeSatA vinA sarvathA "asatuM ja che" ema kahe che. paNa vastunuM svarUpa e pramANe nathI. kAraNa ke sarva padArtho svarUpathI sat che. vastunuM asatpaNuM (=abhAva) paNa vivaNita paryAyanI apekSAe ja che, nahi ke badhA paryAyonI apekSAe. kAraNa ke paryAyavizeSanI apekSAe jyAre vivakSA karavAmAM Ave tyAre paNa ghaTAdinuM sattva svIkAravAmAM Ave che. jema gAMDo mANasa bhAine bhAbhI kahe, bhAbhIne bhAi kahe, bhAine bahena kahe, bahenane bhAi kahe, tema mizrAdaSTi tu ne asat kahe ane asatune sat kahe. koNa sat che ? koNa asatuM che ? kema che ? vagere vizeSatAo samajI zakato nathI. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 128 9-jJAna aSTaka sarvajJa bhagavaMto kahe che ke dareka vastu satu paNa che ane asatuM paNa che. pratyeka vastu svarUpe sat che, parUpe asatuM che. ghaTa e ghaTa che paTa nathI. AthI ghaTa ghaTarUpe svarUpe sat che, paTarUpe=parUpe asatuM che. arthAt ghaTa ghaTanI apekSAe satuM che, ane paTa Adi paravastunI apekSAe asat che. dareka vastu sva dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe sat--vidyamAna che. para dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe asatu=avidyamAna che. ghaTanA daSTAMtathI A viSayane vicArIe. dravyathI mRttikArUpa svadravyanI apekSAe satu. sUtarUpa paradravyanI apekSAe asatuM. kSetrathI- amadAvAdarUpa svakSetranI apekSAe sat. (amadAvAdamAM banyo che, athavA vidyamAna che e daSTie.) muMbairUpa parakSetranI apekSAe asatuM. kALathI- zItarUpa svakAlanI apekSAe sat. (ziyALAmAM banyo che, athavA vidyamAna che e daSTie) grISmarUpa parakAlanI apekSAe asatu. bhAvathI- lAlaraMgarUpa svabhAvanI vaparyAyanI apekSAe satu. (lAla ghaDo che mATe) kRSNaraMgarUpa parabhAvanI=paraparyAyanI apekSAe asatuM. e pramANe dareka vastumAM sattva-asattva, nityatva-anityatva, samAnya-vizeSa vagere dharmo hovA chatAM mizrAdaSTi amuka vastu satuM ja che. amuka vastu asatuM ja che. amuka vastu nitya ja che. amuka vastu anitya ja che. amuka vastu sAmAnya ja che. amuka vastu vizeSa ja che. ema ekAMtarUpe eka dharmano svIkAra karI anyadharmano asvIkAra kare che. AthI tenuM jJAna ajJAnasvarUpa che. bhavano hetu hovAthI- mithyAdaSTinuM jJAna saMsAranuM kAraNa bane che. kAraNa ke tenAmAM mithyAtva vagere karmabaMdha hetuo viparIta jJAnarUpe pravarte che. potAnI mati pramANe artha karavAthI- mizrAdaSTi sarva padArthono artha potAnI mati pramANe kare che. te samyagdaSTinI jema sarvajJavacanane AdhIna banato nathI, arthAt sarvajJavacana pramANe padArthono artha karato nathI. jJAnakulano abhAva hovAthI- jJAnanuM phala virati che. virati jJAna-svIkAra-yatanA hoya to prApta thAya che. mizrAdaSTinuM jJAna viparIta bodhathI dUSita thayeluM hovAthI pahelAM to mithyASTine jJAna ja hotu nathI. jo jJAna ja na hoya to svIkAra ane yatanA kevI rIte hoya ? A viSe vidvAno kahe che ke- "je kAryane kare te ja paramArthathI sat che." tethI ukta prakAranuM jJAnaphala na maLavAthI mithyASTinuM zAstrAbhyAsa AdithI thayeluM jJAna paNa ajJAna che.' (upadezapada 444) (ahIM sAkSI gAthAno TIkArya pUrNa thayo.) 1. prastuta gAthA vizeSAvazyaka bhASyamAM paNa che. ahIM upadezapadanI TIkAnA AdhAre anuvAda lakhyo che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 129 9-jJAna aSTaka A zAna mahAkaSTonuM kAraNa che- A jJAna potAnA ane paranA A loka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI mahAkASTonuM kAraNa che. A jJAna paramArthathI ajJAna ja che. ajJAna mahAkaSTonuM kAraNa thAya che. kahyuM che ke"jenAthI AvarAyelo loka hitakara ane ahitakara padArthane jANato nathI te azAna kharekhara ! krodhAdi sarvapApothI 55 api 4435 (r)=geo 24." (3) dvitIyajJAnanirUpaNAyAhapAtAdiparatantrasya, taddoSAdAvasaMzayam / anarthAdyAptiyuktaM cA-tmapariNatimanmatam // 4 // vRttiH- pAto'dhaHpatanamAdi yasyordhvatiryagAkarSaNaviparItazikSAvodvahanAdestatpAtAdi tena tasya vA paratantraH parAyattaH pAtAdiparatantraH, pAtAdiparatantra iva 'pAtAdiparatantraH' tasya, viSayakaSAyAdivazIkRtasya dehinaH, tasmin pAtAdau yo doSo'GgabhaGgamaraNAdilakSaNaH sa Adiryasya stotkaramRdusparzAdiguNasya sa tathA tatra 'tadoSAdau', dArTAntike tu karmabandhadurgatyAdidoSe guNe cAbhyudayAdau jJeye, 'asaMzayam' upalakSaNatvAdavidyamAnasaMdehaviparyayaM vilInamohagranthitvena yathAvannizcayasvarUpamityarthaH, anartho'pAyo'GgabhaGgAdirAdiryasya sukhasparzAderarthasya sa tathA tasyAptiH prAptistayA yuktamanvitam 'anarthAdyAptiyuktam', iha ca yadyapi puruSasyaivAnAdyAptiyogastathApi jJAnAvyatiriktatvAttasya jJAnamevAnarthAdyAptiyuktamuktam, dArzantike tu anAdyAptiH karmabadhadurgatigamanaparamparApavargagamanarUpAvagantavyA, cazabdo vizeSaNAntarasamuccayArthaH, tadevaMvidhaM jJAnam, 'AtmapariNatimat' pratipAditanirvacanam, 'matam' abhimatamadhyAtmatattvaviduSAmiti, iha ca saMvAdagAthe- "bhinne u tae (ito upa0pade) nANaM jahakkharayaNesu taggayaM ceva / paDibandhammi vi saddhAibhAvao sammarUvaM tu // 1 // " bhinne tu takasmin mohagranthAvityarthaH, 'taggayaM ceva'tti akSe akSagatameva, ratne ratnagatameva, pratibandhe'pi sadanuSThAnavyAghAte'pi ityarthaH / "jamiNaM asappavittIi, davvao saMgayaM pi niyameNa / hoi phalaMgaM asuhA-NubandhaboccheyabhAvAu ti // 2 // " // 4 // bIjA (AtmapariNatimata) jJAnanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che zlokArtha- pAtAdithI parataMtra (samyagdaSTi) jIvanuM pAtAdithI janita doSAdine viSe saMzaya rahita ane anaryAdinI prAptithI yukta jJAnane AtmapariNatima mAnyuM che. (4) TIkArtha- pAtAdithI parataMtra- ahIM pAtAdithI parataMtra puruSanA jJAnanI sAthe samyagdaSTinA jJAnanI tulanA karavAmAM AvI che. te A pramANe-viparIta zikSAvALA azva upara savAra thayela puruSa pAtAdithI parataMtra hoya che. te puruSa nIce paDe ke upara vRkSa AdimAM laTakI jAya, athavA azva tene tiU ghaNe dUra kheMcI jAya. Ama te pAta (=nIya patana) bhAbhi parataMtra hoya che. (bhAvita TIma UrdhvatiryagAkarSaNaviparItazikSAvodvahanAdeH e paMktithI jaNAvI che.) 75.bhinne tu takasmin (itaH upa0 pada vR-0) jJAnaM yathAkSaralayoH tadgatameva / pratibandhe'pi zraddhAdibhAjataH samyagrUpaM tu // 1 // 76. yadidaM asatAvRttyA dravyataH saGgatamapi niyamena / bhavati phalAGgaM azubhAnuvayavyavacchedabhAvAt iti // 2 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 130 9-jJAna aSTaka pAtAdithI janita doSAdine viSe saMzaya rahita- pAtAdithI parataMtra puruSane pAta AdithI thatA zarIrabhaMga ane maraNa vagere doSomAM saMzaya hoto nathI. ahIM Adi zabdathI kApurAnA DhagalA upara paDe to komaLa sparza Adi guNonuM grahaNa karavuM. anardhAdinI prAptithI yukta pAtAdithI parataMtra puruSane zarIra bhaMga vagere anarthonI prApti thAya che. ahIM Adi zabdathI sukhasparza (=sukha thAya tevo sparza) vagere arthanuM (kahitanuM) grahaNa karavuM. A ja ghaTanA samyagdaSTi jIvane lAgu paDe che. te A pramANe pAtAdithI parataMtra- viSaya-kaSAyAdithI vaza karAyela samyagdaSTijIva pAtAdithI parataMtra hoya che. eTale ke te jIva durgatimAM paNa jAya, athavA svargAdimAM paNa jAya. pAtAdi janita doSAdine viSe saMzaya rahita- pAta (=nIce patana) thAya to karmabaMdha ane durgati Adi doSomAM te saMzaya rahita hoya che. ahIM AdizabdathI abhyadaya (=svarga) vagere jANavuM. - ahIM saMzayano abhAva e upalakSaNa hovAthI viparyaya (=viparIta jJAna) paNa na hoya ema samajI levuM. mohagraMthi bhedAi gai hovAthI samyagdaSTi jIvane yathArtha nizcayavALuM jJAna hoya che. arthAt pAta thAya to karmabaMdha ane durgati Adi doSo avazya thAya ane Urdhvagamana thAya to svarga vagere guNo avazya thAya ema nizcitajJAna hoya che. anarthAdinI prAptithI yukta- A jJAna karmabaMdha-durgatigamana Adi anarthanI prAptithI yukta hoya che. Adi zabdathI paraMparAe mokSagatithI yukta hoya che ema jANavuM.. jo ke puruSane ja anarthAdinI prApti thAya che (jJAnane anaryAdinI prApti thatI nathI), to paNa puruSa jJAnathI bhinna na hovAthI ahIM jJAnane ja anarthAdinI prAptithI yukta kahyuM che. mAnyuM che- AdhyAtmika tattvamAM vidvAna puruSoe mAnyuM che. ahIM prastuta arthanI samAnatAvALI be gAthAo che. teno gAthArtha ane TIkArtha A pramANe che gAthArtha- jevI rIte bAlyAvasthA dUra thatAM akSa ane ratnamAM akSa-ratnanA vibhAga (=bheda) saMbaMdhI bodha thAya che. te rIte graMthibheda thatAM turata ja jJAna pragaTe che. pratibaMdha hovA chatAM zraddhA Adi bhAvathI jJAna samyarUpa ja che. TIkArtha- bALakanI bAlyAvasthA dUra thatAM ja akSanuM vizeSa mUlya nathI, ratna ja mUlyavAna che, e pramANe akSa-ratnanA vibhAganuM jJAna thAya che. te ja pramANe graMthino bheda thatAM turata ja nirmala vicAraNAthI vizuddha tattvanI prApti thavAnA kAraNe (saMsAra heya che mokSa ja upAdeya che ityAdi) jJAna pragaTe che. pratiSedha hovA chatAM- sanuSThAna na karI zakavA chatAM. zraddhA Adi bhAvathI e sthaLe Adi zabdathI gItArthaprajJApanIyatva guNa samajavo. (gItArthaprajJApanIyatva eTale gItArtha samajAvI zake tevI yogyatA. A guNa jenAmAM hoya te anAbhoga AdinA kAraNe viparIta pravRtti kare tyAre gItArtha tenI bhUla samajAve to samajI jAya, turata potAnI bhUlane svIkAre, ane viparIta pravRttino tyAga kare.) (upadezapada gAthA-374) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 131 9-zAna aSTaka gAthArtha- kAraNa ke samyajJAna dravyathI asat pravRttithI yukta hoya to paNa avazya (mokSarUpa) phaLanuM kAraNa bane che, kAraNa ke azubha anubaMdhano viccheda thAya che. TIkArtha- bhinnagraMthi jIvanuM jJAna samyajJAna eTalA mATe che ke jJAna hoya tyAre koi jIva prabaLa avazya bhogavavuM paDe tevA cAritramohanA udayathI mAnasikaruci vinA=(bhAva vinA ja) dravyathI iMdriyone anukULa hoya tevuM AcaraNa (=viSayono bhogavaTo) kare tethI e jJAna asat pravRtti yukta bane. A rIte dravyathI asatyavRttithI yukta paNa samyajJAna niyamA mokSarUpa phaLanuM kAraNa bane che. kAraNa ke samyajJAnathI jJAnAvaraNIya vagere pApakarmonA anubaMdhano viccheda thAya che. anubaMdha eTale uttarottara vRddhi thavI. (upadezapada gAthA 375) (4) etadeva liGgAdibhirnirUpayannAhatathAvidhapravRttyAdi-vyaGgyaM sadanubandhi ca / jJAnAvaraNahrAsotyaM, prAyo vairAgyakAraNam // 5 // vRtti:- tathA tatprakArA vidhA svarUpaM yasyAH sA tathAvidhA, "hiae jiNANa ANA, cariyaM maha erisaM apunnassa / eyaM AlappAlaM avvo dUraM visaMvayai 7 // 1 // " ityAdibhAvanayA asaMkliSTrA cAso pravRttizca hiMsAdiSu varttanaM tathAvidhapravRttiH sA Adiryasya nivRttiprAptyAdeH tattathAvidhapravRttyAdi, tena vyajyate vyaktIkriyate yat tat 'tathAvidhapravRttyAdivyaGgyam', tathA san zobhano'nubandhaH paramparayA mokSaphalapradAyakatvaM sadanubandhaH so'syAstIti 'sadanubandhi', 'ca' zabdo vizeSaNasamuccaye, kiMhetukamidamityAha- jJAnAvaraNaM matyAdyAvArakaM karma tasya hrAsaH kSayozamastasmAduttiSThata utpadyate yattat 'jJAnAvaraNahrAsotyam', kathamidaM sadanubandhi ityata Aha- 'prAyo' bAhulyena, 'vairAgyakAraNaM' sadbhAvanAnimittam, yato bhavatIti gamyate / yadAha-"bAladhUlIgRhakrIDA, tulyAsyAM bhAti dhImatAm / tamogranthivibhedena, bhavaceSTAkhilaiva hi // 1 // " prAyograhaNaM ca kaSAyodayavizeSe sati tadvairAgyakAraNaM na syAdapi, rAjyAdiprasAdhanapravRttabharatAderiveti pratipAdanArthamiti // 5 // A ja jJAnanuM lakSaNa AdithI nirUpaNa karatA graMthakAra kahe che zlokArtha- AtmapariNAtimatuM jJAna tevA prakAranI pravRtti AdithI pragaTa karAya che=jANI zakAya che. sad anubaMdhavALuM che. jJAnAvaraNanA hrAsathI utpanna thAya che. ane prAya: vairAgyanuM kAraNa che. (5) TIkArya- tevA prakAranI pravRtti AdithI pragaTa karAya che- tevA prakAranI eTale asaMkliSTa. pravRtti eTale hiMsA AdimAM pravartavuM. AtmapariNatimatuM jJAnavALA jIvanI "mArA hRdayamAM jinAjJA che ane puyarahita evA mAruM cAritra AvuM (=pApavALuM) che. A khoTuM che. hRdayamAM jinAjJA ane pApavALuM jIvana e be vacce ghaNo visaMvAda che." AvI bhAvanAthI hiMsAdimAM thatI pravRtti saMkleza rahita hoya che, arthAt bhAvarahita hoya che. 77. hRdaye jinAnAmAjJA caritaM mamedRzamapuNyasya / etadAlapyAlam aho ! dUraM visaMvadati // 1 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 132 9-zAna aSTaka pravRtti AdithI" e sthaLe Adi zabdathI nivRttinI prApti (=pApathI aTakavuM) vagere samajavuM. (je jIva bhAvavinA ja hiMsAdimAM pravRtti kare ityAdithI jANI zakAya ke te jIvamAM Atma pariNatimatuM jJAna che.) sadanubaMdhavALuM-- sad anubaMdha eTale paraMparAe mokSarUpa phalanuM pradAna. A jJAna paraMparAe mokSa Ape che. mATe sad anubaMdhavALuM che. jJAnAvaraNanA hrAsathI utpanna thAya che- hRAsa eTale kSayopazama. Atma pariNatimatuM jJAna matyAdi jJAnAvaraNanA kSayopazamathI utpanna thAya che. prAyaH verAgyanuM kAraNa che- prAya: vairAgyanuM=sadbhAvanAonuM kAraNa che. kahyuM che ke-"sthirAdaSTimAM ajJAnatArUpa graMthino bheda thai gayo hovAthI buddhimAna puruSone saMsAranI saghaLIya ceSTA bALako dhULathI ghara banAvavAnI kriIDA kare tenA jevI lAge che. saghaLI ya ceSTA eTale cakravartI AdinI ceSTA paNa bALako dhULathI ghara banAvavAnI kriIDA kare tenA jevI lAge che. kAraNa ke tene saMsAranI saghaLI ya ceSTA ravabhAvathI asuMdara ane anitya jaNAya che. saMsAranI saghaLI ya ceSTA karyajanita hovAthI svabhAvathI ja asuMdara che." (yogadaSTi samuccaya-155) vizeSa prakAranA kaSAyano udaya thaye chate rAjya vagerene sAdhavAmAM pravRtta thayelA bharata cakravartI vagerenI jema vairAgyanuM kAraNa na paNa thAya. A jaNAvavA mATe ahIM prAyaH " kahyuM che. A jJAna prAyaH vairAgyanuM kAraNa che mATe sad anubaMdhavALuM che. (5) tRtIyapratipAdanAyAhasvasthavRtteH prazAntasya, taddheyatvAdinizcayam / tattvasaMvedanaM samyag, yathAzakti phalapradam // 6 // vRttiH- svasthA anAkulA vRttirvacanakAyavyApArarUpaM vartanaM yasya sa tathA tasya 'svasthavRtteH' etadeva kuta ityAha- 'prazAntasya' rAgadveSAdyupazamaprakarSavataH, tattvasaMvedanaM bhavatIti kriyA, kimbhUtamityAha'teSAM' jJeyavastutattvAnAM 'heyatvAdi' tyajanIyatvAdi, AdizabdAdupAdeyatvopekSaNIyatvaparigrahaH, tatra nizcayo nirNayo yasya tat 'taddheyatvAdinizcayam' iti, athavA yaditi zeSastatazca svasthavRtteH prazAntasya puMso yad jJAnaM tattattvasaMvedanamiti yogaH, 'tattvasaMvedanam' uktanirvacanam, 'samyak' samIcInatayA, 'yathAzakti' puruSasaMhananAdisAmarthyAnusArataH, 'phalapradaM' svaprayojanaprasAdhakam, jJAnasya cAnantaraM phalaM viratiH prmprAtre tvapava rUti ddA triIjA (tattvasaMvedana) jJAnanuM pratipAdana karavA mATe kahe che- zlokArtha- svasthavRttivALA ane prazAMta jIvanuM heyavAdinA nizcayavALuM je jJAna te tattvasaMvedana che. A jJAna yathAzakti suMdara phala Ape che. (6) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 137 9-jJAna aSTaka TIkArtha- ravasthavRttivALA- svastha eTale anAkula. vRtti eTale vacana-kAyAno vyApAra. svasthavRttivALA eTale anAkuLa vacana-kAyAnA vyApAravALA, arthAt vacana-kAyAthI thatI koi paNa pravRttimAM AkuLa vyAkuLa na bananAra. prazAMta- rAga-dveSAdinA prakRSTa upazamavALA. (ahIM svasthavRttivALA vizeSaNathI vAcika-kAyika svasthatA ane prazAMta vizeSaNathI mAnasika svasthatA jaNAvI che.) heyatAdinA nizcayavALuM- zeya vastunA heyavAdinA nizcayavALuM che. "heyavAdinA" e sthaLe rahela Adi zabdathI upAdeyatva ane upekSaNIyatvanuM grahaNa karavuM. amuka vastu heya ja che, amuka vastu upAdeya ja che, amuka vastu upekSaNIya ja che, evA nizcayavALuM.. yathAzakti- puruSanuM saMghayaNa Adi sAmarthya pramANe. phala Ape che potAnA prayojanane (=kAryane) sAdhe che. jJAnanuM anaMtaraphaLa virati che ane paraMparaphaLa mokSa che. (6) etasya liGgAdi pratipAdayannAhanyAyyAdau zuddhavRttyAdi-gamyametatprakIrtitam / sajjJAnAvaraNApAyaM, mahodayanibandhanam // 7 // vRttiH- nyAyo nItistasmAdanapeto nyAyyaH samyagdarzanAditrayarUpo mokSamArgaH, sa AdiryasyAnyAyyasya mithyAdarzanAdirUpasya bhavamArgasya sanyAyyAdi' statra, zuddhavRttiniraticArapravRttirAdiryasyA nivRtteH sA tathA tayA gamyamanumeyaM 'zuddhavRttyAdigamyam', 'etat' anantaroditasvarUpaM tattvasaMvedanajJAnam, 'prakIrtitaM' jJAnasvarUpavidbhiH saMzabditam, kiMtukamidamityAha- sat zobhanaM prakRSTaM yajjJAnamAbhinibodhikAdi tasya yadAvaraNaM tasyApAyo'pagamaH kSayakSayopazamalakSaNo yasmiMstat 'sajjJAnAvaraNApAyam', athavA sanvidyamAno jJAnAvaraNApAyo yatra tattathA, phalamasyAha- mahodayo mahAbhyudayo nirvANaM tasya nibandhanamakSepeNa kAraNaM 'mahodayanibandhanam' iti // 7 // tattvasaMvedana zAnanA cihana AdinuM pratipAdana karatA thakAra kahe che- zlokArtha- tattvasaMvedana jJAnane nyAya AdimAM zuddhavRtti AdithI jANI zakAya tevuM, sajJAnAvaraNanA apAyavALuM ane mahodayanuM kAraNa kahyuM che. (7) TIkArtha- cAvya AdimAM zuddhavRtti AdithI jANI zakAya tevuM-nyAya eTale nIti. nItithI yukta te nyAya.' nyAya eTale samyagdarzanAdi traNa svarUpa mokSamArga. temAM zuddhavRtti eTale niraticAra pravRtti. nyAya 1. ahIM siddhahema vyAkaraNa 7-1-13 sUtrathI ya pratyaya Avyo che. ane 7-4-68thI nyAya zabdanA aMtya no lopa thayo che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 134 9-jAna aSTaka AdimAM e sthaLe rahelA Adi zabdathI mithyAdarzanAdi svarUpa saMsAramArga jANavo. zuddhavRtti AdithI e sthaLe rahelA Adi zabdathI nivRtti jANavI. Ano artha e thayo ke tattvasaMvedanajJAna samyagdarzanAdirUpa mokSamArgamAM niraticAra pravRttithI ane mithyAdarzanAdirUpa saMsAramArgathI nivRttithI jANI zakAya che. je jIva samyagdarzanAdirUpa mokSamArgamAM niraticAra pravRtti kare ane mithyAdarzanAdirUpa saMsAramArgathI nivRtta thAya tenAmAM tattvasaMvedanA jJAna che e nizcita thAya che. A kathanathI tattvasaMvedana jJAnane jANavAnuM cihna jaNAvyuM che. sajJAnAvaraNanA apAyavALuM- sad eTale suMdara, arthAt prakRSTa. apAya eTale kSayopazama. tattvasaMvedana jJAna prakRSTa matyAdijJAnanA AvaraNanA kSayavALuM ke kSayopazamavALuM hoya che. arthAt tattvasaMvedana jJAna praSTi matyAdijJAnanA AvaraNanA kSayathI ke kSayopazamathI utpanna thAya che. A kathanathI tattvasaMvedanajJAnanuM kAraNa jaNAvyuM che. mahodayanuM kAraNa- mahodaya eTale mokSa. A jJAna vilaMba vinA mokSaprAptinuM kAraNa che. A kathanathI tattvasaMvedana jJAnanuM phaLa jaNAvyuM che. kahyuM che- jJAnanuM svarUpa jANanArAoe kahyuM che. (7) upasaMharannupadezamAhaetasminsatataM yatnaH, kugrahatyAgato bhRzam / mArgazraddhAdibhAvena, kArya AgamatatparaiH // 8 // vRtti -"patasmina' anantAvo tAvasaMvejJAne, "satata anavarata, "yatra:' mAra:, vArtha iti sambandhaH, kutaH ? 'kugrahatyAgataH' zAstrabAdhitAbhinivezaparityAgena, 'bhRzam' atyartham, kena karaNabhUtena kAryo yala ityAha- mArge mokSamArge zraddhAdirmArgazraddhAdistadrUpo bhAva AtmapariNAmo 'mArgazraddhAdibhAva' stena, tatra zraddhAnamAdizabdAt jJAnamAsevanaM ceti, 'kAryo' vidheyaH, kairityAha 'AgamatatparaiH' AptapravacanapradhAnairiti // 8 // I navamaSTavivara ramatam III. upasaMhAra karatA granthakAra upadezane kahe che - zlokArtha- AgamamAM tatpara puruSoe kadAgrahano tyAga karIne mokSamArga saMbaMdhI zraddhAdirUpa AtmapariNAmathI A tattvasaMvedana jJAnamAM satatapaNe atizaya Adara karavo joie. (8) TIkArthaAgamamAM tatpara AptanA pravacanane pradhAna mAnanAra. kadAgrahano- zAstrathI bAdhita thayelA abhinivezano. zraddhAdirUpa e sthaLe rahelA Adi zabdathI jJAna ane AcaraNa samajavuM. mokSamArganI zraddhArUpa, mokSamArganA jJAnasvarUpa ane mokSamArganA AcaraNa rU5 AtmapariNAmathI tattvasaMvedana jJAnamAM satata atizaya Adara karavo joie. (8) navamA jJAna aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 135 10-verAgya aSTaka 20 maNa vaza vairAthASTakam | samyagjJAnAdvairAgyamupajAyata ityatastannirUpaNAyAhaArtadhyAnAkhyamekaM syA-mohagarbha tathAparam / sajjJAnasaGgataM ceti, vairAgyaM trividhaM smRtam // 1 // vRttiH- RtaM duHkhaM tatra bhavamArtaM, tacca tad dhyAnaM caikAgracittatvam ArtadhyAnam, iSTAniSTArthaviyogAviyoganimittaM saviklavaM cittamityarthaH, tadevAkhyA saMjJA yasya tad 'ArtadhyAnAkhyam', 'eka' prathamam, 'syAt' bhavet, moho mithyAtvamajJAnaM ca garbho'ntaHsAro yasya tad'mohagarbham', 'tathA' iti samuccaye, 'aparam' anyat, sajjJAnaM samyagbodhastena saGgattaM yuktaM 'sajJAnasaGgatam,' 'caH' samuccaye, 'iti' anena prakAreNa, vigato rAgaH pramAdo yasya sa virAgaH, tasya bhAvaH karma vA 'vairAgyam', tisro vidhA bhedA yasya tat triviyam', "mRtam' sArtAlimati zA | dazamuM vairAgya aSTaka (sAcA vairAgya vinA dharma saMbhave ja nahi. tAttvika vairAgyathI ja dharmanI ke mokSanI prApti thAya. AthI dharmArthIe tAtvika vairAgyanuM svarUpa avazya jANavuM joie. e mATe A aSTakanuM adhyayana anivArya che. A aSTakamAM traNa prakAranA vairAgyanuM varNana karavAmAM AvyuM che.). sabhya jJAnathI vairAgya utpanna thAya che. AthI vairAgyanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che zlokArtha- ArtadhyAna' nAmano eka, mohagarbha bIjo ane sajJAna saMgata trIjo ema vairAgya traNa prakArano kahyo che. (1) TIkArtha- ArtadhyAna- ta eTale du:kha, RtamAM= du:khamAM thayeluM dhyAna te ArtadhyAna. dhyAna eTale cittanI ekAgratA. iSTa padArthano viyoga ane aniSTa padArthano saMyogarUpa nimittathI AkuLa vyAkuLa thayeluM citta ArtadhyAna che. mohagarbha- moha eTale mithyAtva ane ajJAnatA. garbha eTale aMdarano sAra. moha che aMdarano sAra je vairAgyamAM te mohagarbha kahevAya. sajJAna saMgata- sajJAna eTale samyagbodha. saMgata eTale yukta. sAnathI yukta vairAgya sajJAna saMgata che. vairAgya- jemAMthI rAga (=pramAda) cAlyo gayo che te virAga, virAgano bhAva ke kriyA te vairAgya. kahyo che- Apta puruSoe kahyo che. (1) 1. anya granthomAM vairAgyanA anukrame du:khagarbhita mohagarbhita ane jJAnagarbhita evAM traNa nAmo che. 2. ahIM siddhahema vyAkaraNa 6-3-123 sUtrathI "tatra parva'' e arthamAM zvata zabdathI traNa pratyaya Avyo che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 176 10-verAgya aSTaka AdyaM tAvadAhaiSTetaraviyogAdi-nimittaM prAyazo hi yat / yathAzaktyapi heyAdA-vapravRttyAdivarjitam // 2 // udvegakRdviSAdADhya-mAtmaghAtAdikAraNam / ArtadhyAnaM do mukhyaM, vairAgyaM lokato matam // 3 // vRttiH- iSTazca priya itarazcAniSTa iSTetarau, viSayAviti gamyate, tayoryathAsaGkhyena yo viyogAdivirahasamprayogau sa nimittaM kAraNaM yasya tad 'iSTetaraviyogAdinimittam', 'prAyazo' bAhulyena, na punariSTetaraviyogAdinimittameva, svavikalpanimittasyApi tasya sambhavAt, "hizabdo' yasmAdarthaH, tatprayogaM ca darzayisyAmaH, 'yad' iti vairAgyam, 'ada' etadAtadhyAnameveti sambandhaH, kutastadAtadhyAnameva, na punaryathAvadvairAgyamityAha- yasmAt 'yathAzaktyapi' sAmarthyAnurUpamapi, AstAM zraddhAtizayAcchaktyatikramataH, 'heyAdau' heyopAdeyavastuviSaye, krameNa 'apravRttyAdivarjitaM' nivartanapravartanavirahitam, yatkila yathAvadvairAgyaM bhavati taddhayeSvindriyArtheSUpAdeyeSu ca tapodhyAnAdiSu yathAzakti nivRttipravRttiyuktaM bhavati tatsvarUpatvAt, idaM tu tadvarjitaM yasmAttasmAdArtadhyAnameveti bhAvaH // 2 // tathA udvegaM manaHsvAsthyacalanaM karotIti 'udvegakRta,' tathA viSAdo dainyaM tenADhyaM paripUrNa 'viSAdATyam,' anena manoduHkhahetutAsyoktA, atha zarIraduHkhahetutAmasyaivAha- Atmeha rUDhitaH svazarIraM- tasya yad ghAtAdi hiMsanatADanAdi tasya kAraNaM hetuH 'AtmaghAtAdikAraNam,' 'ArtadhyAnam,' 'hi' zabdasyaivakArArthatvAdArtadhyAnameva, 'ada' iti sambandhitameva, kimbhUtamityAha- mukhe bhavaM 'mukhyaM' pradhAnaM niruparacitamityarthaH, nanu yadyArtadhyAnametattadA kasmAdvairAgyatayoktamityAha- 'vairAgyam' uktanirvacanam, 'lokato' lokaM pRthagjanamAzritya tabyetyartho na punastattvataH, 'mataM' sammataM tattvaviduSAmiti // 3 // 5mAtadhyAna naamn| zayane ( zothI) 3 cha zlokArtha- je vairAgya prAyaH iSTano viyoga ane aniSTano saMyogarUpa nimittathI utpanna thAya te mukhya ArtadhyAna ja che. kAraNa ke te vairAgya yathAzakti paNa heyathI nivRtti ane upAdeyamAM pravRttithI rahita che. udvega karanAruM che, viSAdathI paripUrNa che, ane AtmaghAta AdinuM kAraNa che. Ama chatAM sAmAnya lokanI 3DhithI. vairAya tarI saMbhata cha. (2-3) TIkArtha-prAya - ahIM prAyaH kahevAnuM kAraNa e che ke A vairAgya kevaLa iSTano viyoga ane aniSTano saMyogarUpa nimittathI ja utpanna thAya che ema nathI, kiMtu jIvanI potAnI vividha kalpanAthI paNa utpanna thAya che. Ama chatAM moTAbhAge iSTano viyoga ane aniSTano saMyoga rUpa nimittathI utpanna thAya che. bhuNya- 75yAra vin| pradhAna. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 17 10-vairAgya aSTaka yathAzakti paNa- atizaya zraddhAnA kAraNe zaktinuM ullaMghana karIne heyathI nivRtti AdinI vAta dUra rahI, kintu potAnA sAmarthya pramANe paNa heyathI nivRtti vagerethI rahita hoya che. je tAtvika vairAgya hoya te vairAgya yathAzakti heya iMdriyonA padArthothI nivRttithI ane upAdeya tapa-dhyAnAdimAM pravRttithI yukta hoya. kAraNa ke tAttvika vairAgya yathAzakti heya indriyonA padArthothI nivRtti svarUpavALo ane upAdeya tapa-dhyAnAdimAM pravRtti svarUpavALo che. udvega- eTale mAnasika svAsthanuM javuM. viSAdathI paripUrNa ema kahIne A vairAgya mAnasika duHkhanuM kAraNa che e jaNAvyuM che. AtmaghAta AdinuM kAraNa che- ahIM AtmA eTale rUDhithI potAnuM zarIra samajavuM. ghAta eTale vadhatADana vagere. A vairAgya svazarIranA vadha-tADana vagerenuM kAraNa che, arthAt A vairAgyane pAmelo jIva potAnA zarIrano vadha-nAza kare ane tADana vagere kare. AnAthI A vairAgya zArIrika duHkhanuM kAraNa che ema kahyuM. saMmata cha- davi PY! puruSAne saMmata cha. (2-3) mohagarbhasvarUpopadarzanAyAhaeko nityastathA'baddhaH, kSayyasanveha sarvathA / AtmetinizcayAd bhUyo, bhavanairguNyadarzanAt // 4 // tattyAgAyopazAntasya, sadvRttasyApi bhAvataH / vairAgyaM tadgataM yattan-mohagarbhamudAhRtam // 5 // vRttiH- 'eko''dvitIya AtmetyAdinizcayAt sadvRttasyApi yadvairAgyaM 'tanmohagarbhamudAhRtam' iti yogaH, tatra eka evAtmA lokavyApI cetyeko vAdI nizcitavAn, yadAha-"puruSa evedaM gni sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyam / utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yannejati yad dUre yadu antike / yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyataH // " iti (Rgvede 10 maNDale, 90 sUkte, 2 zlokaH) // gni iti vAkyAlaGkAro nipAtaH / utAmRtatvasyezAno mokSasyApi prabhuH puruSa eva, ejati calati, yadu antike iha uzabdo nipAtaH, antaH AdhyAtmikaM vastu asya jagata iti / etanmatAnusAryevAha-"eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / ekathA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // (IzopaniSadi 5 zlokaH) / tathA "nityajJAnavivarto'yaM, kSititejojalAdikaH / AtmA tadAtmakaceti, saMgirante pare punaH // 1 // " (brahmabindau 12 zlokaH) tathA 'nitya' iti, anekatve'pi nitya AtmA iti kazcit, apracyutAnutpannasthiraikarUpatvAt, Aha ca-"amUrtazcetano bhogI, nityaH sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH sUkSma, AtmA kapiladarzane // 1 // " iti / 'tathA' iti vizeSaNAntarasamuccaye, 'abaddho' na kenacitsaMspRSTaH, yadAha-"tasmAnna badhyate nApi, mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH // 1 // " tathA 'kSayo' kSaNikAtmeti kazcit, yatastatsiddhAnto'yam-"jaha leDhuyammi khitte uppAe asthi ... Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 138 10-verAgya aSTaka kAraNaM / paDaNe kAraNaM natthi, annatyuppAyakAraNA // 1 // " evaM saMkaDadhammANaM, uppAe asthi kAraNaM / viNAse kAraNaM natyi, annatyuppAyakAraNA // 2 // na nihANagayA bhaggA, puMjo natyi aNAgae / nivvuyA neva ciTThanti, Aragge sarisovamA // 3 // " tathA // "arthakriyAvidhAyitvaM, vastulakSaNamucyate / kramAkramAviruddhA ca, kriyA niHzeSavastuSu // 1 // kramAkramavirodhazca, nitye vastuni tAM prati / tena vastu kSaNasthAyi, pariNAmaviyogataH // 2 // " tathA 'asan' na vidyamAna Atmeti, yato bauddhasiddhAnte vRttamidam- "yathA kumArI svapnAntare(ta)'smin, sA putraM jAtaM ca mRtaM ca pazyati / jAte'tituSTA mRte daurmanasyitA, tathopamAn jAnata sarvadharmAn // 1 // " etasya vRttasya chAndasatvAt nApazabdacchandobhaGgAvavadhAryAviti / tathA "sarve dharmA nirAtmAna, etatsAdhanahAnitaH / dRSTyucchedastu mA bhUyA-diti sattA prakIrtitA // 1 // " 'vAzabdo' vikalpArtho'nuktasamuccayArtho vA, tena cittamAtraM vAtmeti / yataH sugatavacanam-"cittamAtraM bho jinaputra, . yadetatraidhAtukamiti // " 'iha' ityasmilloke, 'sarvathA' iti sarvatra sambadhyate, tatazca sarvathaikaH sarvathA nitya AtmetyAdinizcayAdeva mohagarbhatvaM vairAgyasya syAt, kathaJcidekatvAdinizcayAt punaH sajJAnasaGgatatAM tasya vakSyati, tathAvidhanizcayasya vastuparAmarzitvena sajJAnatvAditi, tathAhi, sAmAnyarUpApekSayA ekatvamasya, vizeSarUpApekSayA tvanekatvameva, na ca vAcyaM sAmAnyaM vizeSebhyo bhedAbhedavikalpAbhyAmanupapadyamAnatvAdasat, vizeSebhyaH sAmAnyasyaikAntena bhedAbhedayoranabhyupagamAt, tathAhi- vizeSA eva samatApratyayanibandhanatAmApadyamAnAH sAmAnyamucyate, viSamatApratyayanibandhanatAmApadyamAnA vizeSA iti / yadAha-"vaiSamyasamabhAvena, jJAyamAnA ime kila / prakalpayanti sAmAnya-vizeSasthitimAtmani // 1 // " iti / tathA sarvathaikatve AtmanaH sarvamasamaasaM syAt, yadAha-"AtmanAM sarvathaikatve, vedanaM sukhaduHkhayoH / bhedasiddhaM na yujyate, na vA saMsAranirvRtI // 1 // " yaccoktam-"puruSa evedamityAdi / tadvacanamAtram, apramANakatvAditi / tathA nityatvamapyAtmano dravyArthApekSayA saGgatameva, na tu sarvathA, paryAyArthatayA tasyAnityatvAt / Aha ca-"dravyAzrayaM ca nityatvamAtmAno hanta saGgatam / kUTasthanityatAyoge, bandhamokSAdyasaGgateH // 1 // paryAyatastvanityatvaM, siddhaM bAlyAdidarzanAt / anityatAM vinA naiva, syAdavasthAvicitratA // 2 // yathAheH kuNDalAvasthA, vyapaiti tadanantaram / sambhavatyArjavAvasthA, sarpatvaM tvanuvartate // 3 // evamasya nivartante, jAyante cAparAparAH / avasthAH sukhaduHkhAdyA-caitanyaM tvanuvartate // 4 // na cAvasthAvibhedena, sarvathaiva sa bhidyate / kramavadvarNasaMsparzi-vikalpapratyayo yathA // 5 // vikalpasyApyanekatve, na syAdvastuvinizcayaH / tadabhAve ca na syAtAM, pravartananivartane // 6 // viruddhadharmayogo'pi, naikAntena vibhedakaH / yathaikamapi pratyakSaM, bhAntAvAntatayA matam // 7 // " tathA sarvathaivAtmano bandhAbhAve prakRtereva vA banye Atmano mokSo na yujyate, loke hi yo baddhastasyaiva mokSo vyapadizyate nAnyasyeti, Aha ca-"prakRtereva bandhazcet, tadA puMso na muktatA / abaddhatvena tasyApi, muktau syAdasama78. yathA leSThuke kSipte utpAde'sti kAraNam / patane kAraNaM nAsti anyatrotpAdakAraNAt // 1 // 79. evaM saGkaTayarmANAmutpAde'sti kAraNam / vinAze kAraNaM nAsti anyatrotpAdakAraNAt // 2 // 80. na nidhAnagatA bhagnAH puJjo nAstyanAgate / nirvatA naiva tiSThanti ArAgre sarSapopamAH // 3 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 139 10-verAgya aSTaka asam // 1 // " tathA kSaNikatvamapi sarvathaiva saddhi bhimanyate, kathaJcideva tasyAnumatatvAt, idaM cAnantaramevopadazitam, "dravyAzrayaM ca nityatvam" ityAdinA vacanasandarbheNa / yacca kSaNikatvasAdhanAyoktaM, "jaha leTyammi khitte' ityAdi, tatparyAyApekSayA yuktameva, dravyApekSayA tu nityatvamupadarzitameva / yaccoktaM, "arthakriyAvidhAyitvama" ityAdi, tatrocyate / arthakriyAkAritvaM sattvalakSaNaM na bhavatyeva, dIpAdyantakSaNena vyabhicArAt / atha jJAnajanakatvAttasya na vyabhicAraH, naivam, yogijJAnajanakatvenAtItAnAgatArthAnAM vastutvaprApteH / bhavatu vArthakriyAkAritvalakSaNaM sattvam, tathApi tat pariNAminyeva vastuni saGgacchate, kSaNikAkSaNikayostadasambhavAt, tathAhi- kSaNiko'rthaH pUrvakSaNe 1 svakSaNe 2 anAgatakSaNe 3 vA kAryaM karotIti vikalpAH, tatra na tAvat pUrvakSaNe, tasya tadAnutpannatvenAsattvAt, nApi svakSaNe, samakAlabhAvini vyApArAbhAvAditarathaikakSaNavartinAM samastArthakSaNAnAmitaretaraM kAryakAraNabhAvaH prasajyeta, nApyanAgatakSaNe, tatra tasya vinaSTatvenAsattvAdeva / kiJca, kSaNiko'rthaH krameNArthakriyAM karoti yaugapadyena vA, na tAvat krameNa, kSaNikatve kramakaraNasyAsambhavAt, nApi yogapadyeneti pakSaH, yato'sau san karoti asan vA, na asan, asattvAdeva, kharaviSANavat, nApi san, svakSaNakaraNoktadoSaprasaGgAt / kiJca svabhAvabhedavatAmanekakAryANAM yugapatkaraNe vastuno'nekasvabhAvatApattiH syAt, na cAsau kSaNavAdinAmastIti / akSaNikaM tu bhavataivaikasvabhAvatayA vikalpadvayenApi na kAryakaraNadakSamityuktam, ataH pariNAminyeva vastunyarthakriyAkAritvalakSaNaM sattvamavatiSThata iti / kiJca, "sarvathA kSaNikaM vastu, yadi hanta tvayeSyate / kAryakAraNabhAvAdi, tadA kaH pratipadyate // 1 // ko hi vyavasthitaH kartA, saMdhatte kramavadgatim / asya dRSTAvidaM dRSTaM, nAsyAdRSTau tu lakSyate // 2 // " tathA asattvamapyAtmanaH sarvathAtvena asaGgatam, kathaJcittu saGgatameva, Aha ca, "pararUpeNa cAsattva-miSyate na tu sarvathA / sarvathA tadabhAve hi, paraloko na sidhyati // 1 // " iti / yaccoktaM "yathA kumArI" ityAdi, tat sakalavastuviSayAbhiSvaGgadoSonmUlanArtha, na tu sarvathA AtmAbhAvapratipAdanArthamiti boddhavyam / yaccoktaM, "sarve dharmA nirAtmAna etatsAdhanahAnitaH" ityAdi, tadayuktam, AtmasAdhanAnAM zAstrAntareSu pratipAditatvAditi / yaccocyate "dRSTyucchedastu mA bhUyAt" iti, tadayuktataram, asato hyAtmanaH sarvopadarzanaM parapratAraNasvarUpameva, na caitatsatAM saGgatamiti / atati satataM gacchatIti "AtmA'' prANI, 'iti' evamprakArAt, "nizcayAt' nirNayAt, 'bhUyaH' punarapi, 'bhavanairguNyadarzanAt' saMsArAsAratopalambhAt, "sadApAya: kAyaHpraNayiSu sukhaM sthairyavimukhaM, mahArogA bhogAH kuvalayazaH sarpasazaH // gRhAvezaH klezaH prakRticapalA zrIrapi khalA yamaH svairI vairI paramiha hitaM kartumucitam // 1 // " ityAdibhAvanayetyarthaH // 4 // 'tattyAgAya' saMsAravimokSArtham, 'upazAtasya' kaSAyendriyanigrahavataH, 'savRttasyApi' svasiddhAntAnusAreNa zobhanAnuSThAnavato'pi, AstAmanyasya, 'bhAvataH' sadbhAvena, 'yat' ityasyeha sambandhAt, 'vairAgyam' abhiSvaGgAbhAvaH, kimbhUtaM ? 'tadgataM' bhavaviSayam, 'tat' iti vairAgyam, 'mohagarbham' ajJAnasAram, 'udAhRtaM' vairAgyasvarUpavedibhirabhihitam, mohagarbhatA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 140 10-verAgya aSTaka cAsyAnyathAbhUtasya vastuno'nyathAvabodhAt, ata evedaM na paramArthasAdhakamAtyantikasannipAtagrastasya sadoSadhavat sukhamAtrasampAdakatvAdasya, yadAha- "kuNai jaha sannivAe, sadosahaM joggasokkhamittaM tu / taha eyaM vinetha, morapAmi saMsA" iAzA' kRti ApI mohagarbha verAgyanuM svarUpa jaNAvavA mATe kahe che - zlokArdha- vAraMvAra saMsAranI asAratA jovAthI saMsAranA viccheda mATe upazAMta ane bhAvathI sadvartanavALA paNa jIvano saMsAra uparano je vairAgya che te vairAgyane "A jagatamAM AtmA ekAMte eka che, nitya che, abaddha che, kSaNika che, asatuM che." evA nirNayanA kAraNe mohagarbha kahyo che. (4-5) TIkArtha- vAraMvAra saMsAranI asAratA jovAthI zarIra sadA anarthavALuM che, premIjanomAM (=premIjanone joine thatuM) sukha anitya che, bhogo mahArogavALA che, (strIonI) kamaLa jevI AMkho sarpasamAna che, gharanI Asakti klezanuM kAraNa che, svabhAvathI ja caMcaLa lakSmI paNa duSTA che (=sArI nathI), svacchaMdI yama zatru che, tethI A jagatamAM kevaLa Atmahita karI levuM e yogya che. ityAdi bhAvanAthI vAraMvAra saMsAranI asAratA jovAthI. AtmA- je satata jAya che te AtmA, arthAt je satata paryAyomAM anvayI bane=paryAyonI pAchaLa pAchaLa jAya te AtmA. upazAMtakaSAya ane iMdriyanA nigrahavALo. bhAvathI- sadbhAvathI. sadvartanavALA paNa jIvano- bIjAnI vAta dUra rahI, potAnA siddhAntanA anusAre suMdara anuSThAnavALA paNa jIvano vairAgya mohagarbha che. eka che- koi vAdI "AtmA eka ja che ane lokavyApI che' evA nirNayavALo che. kahyuM che ke-"je hatuM ane je thaze, je mokSano paNa svAmI che, je aAthI vadhe che, je cAle che ane je sthira che, je dUra che ane je najIka che, je vastu saMpUrNa jagatanI aMdara che=AdhyAtmika che ane je vastu saMpUrNa jagatathI bahAra che =bhotika che. e badhuM puruSa ( paramabraha) ja che. (Rgvada) A matane anusaranAra ja koika kahe che-"eka ja bhUtAtmA (=brahma) pratyeka zarIramAM rahelo che. te eka ja AtmA jalamAM caMdranI jema ekarUpe ane anekarUpe dekhAya che." tathA A pRthvI, teja, jala vagere nityajJAnano vikAra che. AtmA nitya zAna svarUpa che. ema bIjAo svIkAre che." nitya che- AtmA aneka hovA chatAM ekAMte nitya che, ema koika mAne che. kAraNake AtmA nAza ane utpatti vinAno ane haMmeza sthira ekarUpa che. kahyuM che ke "sAMkhyadarzanamAM AtmAne (=puruSane) arUpI, cetana, bhoktA, nitya, sarvavyApI, niSkriya, akartA, nirguNa ane sUkSama kahyo che." 81.karoti yathA sannipAte sadauSadhaM yogyasukhamAtraM tu / tathaitadvijJeyaM anarvAkpAre saMsAre iti // 1 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 141 , 10-verAgya aSTaka abaddha che- AtmA koinAthI jarApaNa sparzAyelo nathI. kahyuM che ke-"tethI koi (=puruSa) baMdhAto nathI, mukta thato nathI, ane saMsAramAM paribhramaNa karato nathI. judA judA AzrayavALI prakRti saMsAramAM paribhramaNa kare che, baMdhAya che ane mukta thAya che." kSaNika che - AtmA ekAMte kSaNika che ema koi kahe che. kAraNa ke teno siddhAMta A che-jevI rIte TekuM pheMkya chate (temAMthI mATInA nAnA nAnA TukaDAo utpanna thatA hovAthI) utpattinuM kAraNa che, paNa utpattinA kAraNa sivAya bIjuM koi kAraNa nAzamAM nathI. (1) tevI rIte gIcadharmavALA dravyomAM utpattinuM kAraNa che, utpattinA kAraNa sivAya bIjuM koi kAraNa vinAzanuM nathI. (2) naSTa thayelA padArtho nidhAnamAM jamA nathI, anAgatakAlIna pudgalono Dhagalo hAjara nathI, utpanna thayelA padArtho soyanA agrabhAga upara rAkhelA sarasavanA dANAnI jema sthira nathI. (3) arthakriyAnuM (=kAryanuM) karavuM e ja vastunuM lakSaNA kahevAya che. saghaLI vastuomAM kramathI ke yuga5d aviruddha kriyA thavI joie. (1) paNa nityavastumAM kramathI ke yugapad kriyAne AzrayIne virodha Ave che. tethI vastu kSaNasthAyI che. (2) tathA AtmA vidyamAna nathI. kAraNa ke boddha siddhAMtamAM A zloka che-"jevI rIte kumArI vanamAM janmelA ane marelA putrane jue, tathA putra utpanna thAya tyAre harSa pAme, ane mRtyu pAme tyAre khinna bane, tevI rIte sarva dharmone jANo, arthAt sarvapadArthone kumArInA AvA vakha jevA jANo." A zloka vaidika hovAthI AmAM apazabda che tathA chaMdabhaMga che ema nizcaya (=vicAra) na karavo. tathA "sarva dharmo ( padArtho) nidharma (nirAtma) che. kAraNa ke padArthamAM padArthabhinna guNadharmane siddha karanAra hetu nathI." (arthAt ghaTamAM ghaTatva ke paTamAM paTava nathI. mATe ghaTa ghaTAtmaka ke paTa paTAtmaka nathI. A ja ghaTa-paTAdi padArtha niSTha nerAnya che. ghaTabhinna ghaTaniSTha ghaTatva sAdhaka hetu na hovAthI padArthamAM nerAnya kahevAya che. ahIM e zaMkA thAya ke jo evuM hoya to ghaTamAM ghaTatvanI jema sattvadharma paNa siddha nahi thai zake. A zaMkAnA nirAkaraNa mATe uttarArdhamAM kahe che ke) "jo ghaTa savarUpa na hoya vaMdhyAputranI jema asatuM hoya to artha AvI pratItino (=daSTino) paNa uccheda thaI jAya. tevuM na bane mATe ghaTa-paTa vageremAM sattvaguNa dharma zAstrakAroe jaNAvela che." Ama ghaTatvapaTavanI jema Atmatva nAmano guNadharma siddha thai zakato nathI ke jenA Azrayane AtmA tarIke oLakhAvI zakAya. mATe AtmA nathI. AvuM bauddhonuM tAtparya jaNAya che. A gAthAmAM vA zabda vikalpa arthavALo che, athavA je na kahyuM hoya teno samuccaya karavAnA arthavALo che. tethI (bauddhamate) AtmA cittamAtra che. kAraNa ke A sugatavacana che- he jinaputra! je A (vAta-pittakapha) traNadhAtuthI baneluM che te cittamAtra AtmA che." vizeSArtha- bauddhonI e mAnyatA che ke koipaNa padArtha potAnA hetuothI utpanna thAya che. potAnA kAraNothI utpanna thatI vastu vinazvara svabhAvavALI ja utpanna thAya che. AthI padArthanI utpattinAM kAraNo che, paNa nAza pAmavAnAM kAraNo nathI. dareka vastu utpanna thayA pachI koi kAraNa vinA ja nAza pAme che, AthI ja kSaNika che. 1. kevI rIte virodha Ave che te syAdvAda maMjarI ane paDadarzana samuccaya vagere graMthomAMthI jANI levuM. vistArabhayathI ahIM lakhyuM nathI. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 142 10-verAgya aSTaka pUrvapakSa-' jo sarvabhAvo kSaNa vinazvara hoya to "te ja A che" evI pratyabhijJA kevI rIte ghaTe ? vastu akSaNika hoya to ja A pratyabhijJA saMbhavI zake, anyathA nahi. uttarapakSa- atyaMta sadaza apara aparakSaNo (kSaNAbhAvI padArtho) kramikarIte utpanna thayA ja kare che. Ama eka bAju pUrvottarakSaNo vacce atyaMta sadRzatA, ane bIjI bAju anAdikAlIna avidyAno yoga. A bannenA kAraNe sthULadRSTivALA sAmAnya lokone samAnatAno bhAsa thAya che. je samaye pUrvekSaNa nAza pAme che te ja samaye tenA jevI ja uttarakSaNa utpanna thAya che. A uttarakSaNa pUrvekSaNathI AkAramAM avilakSaNa che. tathA banne kSaNa vacce kALanuM vyavadhAna nathI. tethI pUrvekSaNano atyaMta=niranvaya uccheda thai gayo hovA chatAM, "te ja A che" evA abhedano bodha karAvato pratyaya utpanna thAya che. tene bIjA loko pratyabhijJA kahe che. vAstavamAM to banne kSaNo atyaMta bhinna ja che. daSTAMta-laNI nAMkhyA pachI pharIthI ugatA kuza-kAza (ghAsa) tathA kApI nAkhyA pachI pharIthI utpanna thatA vALa vageremAM "A pUrve joyelAM ja che' "A te ja che." evI buddhi thAya che. paraMtu vAstavamAM pUrvadaSTa ane atyAre dekhAtA e bannemAM atyaMta bheda che. te ja rIte ahIM paNa paraspara bhinna evI pUrvottarakSaNomAM "A te ja che" ityAdi pratyaya zA mATe saMbhavI na zake ? paraMtu evA bhrAntapratyayamAtrathI kaMi te banne abhinna che ema kalpI levuM saMgata nathI. tethI sarva savastuo kSaNika che te siddha thAya che. ahIM pUrvekSaNa upAdAna kAraNa che. ane uttara kSaNa upAdeya=kArya che. bauddhamatano A abhiprAya che. (sAdvAdamaMjarInA muni zrI ajitazekhara vi.kRta anuvAdamAMthI sAbhAra uddhata) zlokamAM rahelA "sarvathA' zabdano sarvasthaLe saMbaMdha che. tethI AtmA sarvathA (=ekAMte) eka che. AtmA sarvathA nitya che. ityAdi nizcayanA kAraNe ja vairAgyanuM mohagarbhitapaNuM thAya che. jo AtmA kathaMcit eka che ityAdi nizcaya thAya to te nizcaya sad jJAnathI yukta bane che ema AgaLa kaheze. kemake tevA prakArano nizcaya vastunA yathArtha vicAravALo hovAthI sad jJAnarUpa che. te A pramANe-sAmAnya svarUpanI apekSAe AtmA eka che. vizeSa svarUpanI apekSAe AtmA aneka che. pUrvapakSa- sAmAnya vizeSothI bhinna che ke abhinna che evA vikalpothI sAmAnya ghaTI zakatuM na hovAthI asat che. uttarapakSa- sAmAnya vizeSothI ekAMte bhinna che ke ekAMte abhinna che evuM svIkAravAmAM AvyuM nathI. te A pramANe-samAnatAnA jJAnanuM kAraNa evA vizeSo ja sAmAnya kahevAya che. asamAnatAnA jJAnanuM kAraNa evAM dravyo vizeSa che. kahyuM che ke-"viSamabhAvathI ane samAnabhAvathI jaNAtA A padArtho potAnAmAM sAmAnya-vizeSa sthitine pragaTa kare che, arthAt viSamabhAvothI jaNAtA padArtho potAnAmAM vizeSasthitine ane samAna bhAvathI jaNAtA padArtho potAnAmAM sAmAnya sthitine pragaTa kare che." jo AtmA sarvathA eka hoya to saghaLuM ya ayukta thAya. kahyuM che ke - "badhA AtmAo eka hoya to sukha-duHkhano (alaga alaga thato) anubhava ke je bhedathI siddha thayelo che, te na ghaTe. tathA saMsAra-mokSa na ghaTe." vaLI" je kaMi thai gayuM che ane je kaMi thaze te badhuM brahma ja che." ema je kahyuM che te vacanamAtra che. (=vAstavika nathI, kAraNa ke pramANathI siddha thatuM nathI. 1 pUrvapakSa-uttarapakSanuM lakhANa mULa graMthanuM nathI. vizeSa bodha mATe vadhArAnuM lIdhuM che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 143 10-verAgya aSTaka tathA AtmAnuM nityapaNuM dravyArthikanayanI apekSAe ghaTeluM ja che, nahi ke sarvathA. kemake te AtmA paryAyArthika nayanI daSTie anitya ja che. kahyuM che ke-"dravyanA AdhAre AtmAnuM nityatva saMgata ja che. jo AtmA kUTastha nityatAnA saMbaMdhavALo hoya to baMdha-mokSa vagerenI saMgati na thAya. (1) "paryAyathI to AtmAnuM anityapaNuM siddha che. kAraNa ke bAlyAvasthA vagere avasthAo jovAmAM Ave che. anityatA vinA avasthAnI vicitratA (vividhatA) na ja thAya." (2) "jevI rIte sarSanI kuMDalAkAranI avasthA dUra thAya che. pachI turata ja saraLa avasthA thAya che. baMne avasthAmAM sarpapaNuM anvayI bane che." (3) evI rIte AtmAnI pUrva pUrvanI avasthAo nivRtta thAya che. bIjI bIjI sukha-duHkha vagere avasthAo utpanna thAya che. ane te baMne avasthAomAM AtmA anvayI bane che. (4) avasthAbhedathI AtmA sarvathA ja bhinna thato nathI. jemake kramapUrvaka bolAtA vargone sparzatuM vikalpajJAna, arthAt kramapUrvaka bolAtA vargone sparzatuM vikalpazAna eka ja che. (5) jo vikalpa paNa aneka hoya to vastuno viziSTa nizcaya na thAya. vastunA viniya vinA pravRtti ane nivRtti paNa na thAya. (6) viruddhadharmono yoga (=saMbaMdho paNa ekAMta bheda karanAra nathI. jemake ekapaNa pratyakSa bhrAntapaNe ane abhrAntapaNe manAyuM che." (7) tathA jo AtmAne sarvathA baMdhano abhAva hoya athavA prakRtine je baMdha hoya to AtmAno mokSa na ghaTe. lokamAM je baMdhAyo hoya teno ja mokSa (8chUTakAro) kahevAya che, bIjAno nahi. kahe che ke-"jo prakRtino ja baMdha hoya to puruSanI mukti na hoya, kemake baMdhAyo nathI. nahi baMdhAyelA paNa puruSanI mukti thAya to ayukta bane." tathA satparuSo kSaNikapaNAne paNa ekAMte mAnatA nathI. kAraNa ke kathaMcit ja kSaNikapaNuM manAyeluM che. A vigata hamaNAM ja dravyothe 2 nityatve ityAdi vacanaracanAthI jaNAvI che. vaLI kSaNikatvanI siddhi karavA mATe "da tradRSi viSe ityAdi je kahyuM te paryAyanI apekSAe yukta ja che. dravyanI apekSAe to nityapaNuM jaNAvyuM ja che. diyavidyAyitveityAdi je kahyuM te viSe kahevAmAM Ave che-arthakriyAkAritva (=arthakriyAnuM ( kAryanuM) karavuM e) satvanuM lakSaNa nathI ja. kAraNa ke dIpaka AdinI aMtyakSAmAM vyabhicAra (=niyamano abhAva) jovAmAM Ave che. (dIpakanI aMtyakSaNa sat che. paNa te koi kArya karatI nathI.) pUrvapakSa dIpaka AdinI aMtyakSaNa jJAna utpanna kare che. mATe vyabhicAra nathI. 1. avastu viSayaka je zAbda bodha thAya te vikalpa kahevAya. jema ke puruSanuM caitanya evo zabda bodha. A bodha avastu viSayaka hovAnuM kAraNa e che ke "devadattanI kAmaLI" A vAkyathI utpanna thayelA bodhamAM devadatta zabda pachI rahela SaSThI vibhakti "nI" pratyaya dvArA jema bhedano adhyavasAya thAya che, tema puruSanuM caitanya A vAkyathI utpanna thayelA bodhamAM paNa "puruSa" pada pachI rahelI chaThThI vibhakti="nuM" pratyaya dvArA bhedanuM jJAna thAya che, paraMtu vastusthiti e che ke puruSa ane caitanyamAM koI bheda nathI. puruSa kaho ke caitanya kaho baMne eka ja padArthane sUcita kare che. matalaba ke puruSano bheda jemAM nathI tevA caitanyamAM puruSanA bhedano samAropa karIne tevI buddhi thavAthI te vikalpAtmaka buddhi avastu viSayaka che. mATe ja pAtaMjala yoga sUtramAM jaNAvela che ke zabdajJAnane anusaranArI hovA sAthe je vastu zUnya hoya te vikalpa kahevAya. (munizrI yathovijayajI kRta kAtrizatkAtrizikAnA gujarAtI anuvAdamAMthI sAbhAra uddhata). Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 144 10-verAgya aSTaka uttarapa- e pramANe nathI. atIta ane anAgata vastuo yogijJAnane utpanna kare che. tethI atIta ane anAgata vastuo vastu-satuM bane. (bhUta-bhAvI-vartamAna e traNe kALanA padArtho yogInA pratyakSajJAnanA viSayo bane che. chatAM atIta-anAgatakALanA viSayo tyAM hAjara nathI.) athavA arthakriyAkAritva satunuM lakSaNa thAo. to paNa te pariNAmI vastumAM ja ghaTe che. kAraNa ke ekAMte kSaNika ane ekAMte nityavastumAM te ghaTe nahi. te A pramANe-kSaNika padArtha (=vastu) pUrvekSaNamAM, svakSaNamAM, anAgata kSaNamAM kArya kare ema (traNa) vikalpo che. - temAM pUrvekSaNamAM kArya na kare. kAraNa ke te vakhate te utpanna ja thayo na hovAthI nathI. potAnA kSaNamAM kArya na kare. kAraNa ke samakALe thanArA padArthamAM kriyA nathI. anyathA (=samakALe thanArA padArthamAM kriyA hoya to) eka kSaNo rahelA sarva padArthakSaNono paraspara kArya-kAraNa thavAno prasaMga Ave. anAgata kSaNamAM paNa kArya na kare. kAraNe anAgata kSaNamAM padArtha vinAza pAmelo hovAthI nathI ja. vaLI kSaNika padArtha kramathI arthakriyA (=kAryo kare ke yugapatu? kamathI arthakriyA na kare. kAraNa ke kSaNikapaNAmAM kramathI karavAno saMbhava nathI. yugapatuM paNa kArya na kare, kAraNa ke temAM prazna thAya ke avidyamAna padArtha yugapatuM kArya kare che ke vidyamAna padArtha yugapatuM kArya kare che ? avidyamAna padArtha na hovAthI ja gardabhazRMganI jema yugapatuM kriyA na karI zake. vidyamAna padArtha paNa yugapatuM kArya na karI zake. temAM svakSaNe kArya karavAmAM je doSo kahyAM che te doSono prasaMga Ave. vaLI- svabhAvabhedavALA anekakAryone yugapa karavAmAM vastu aneka svarUpavALI bane. kSaNikavAdIonA mate vastu aneka svarUpavALI nathI. nityavastu to ekasvarUpavALI hovAnA kAraNe baMne (kramathI ane yugapatuM e baMne) vikalpothI karma karavAmAM kuzaLa=(samartha) nathI ema tamoe ja kahyuM che. (nityavAdI ane kSaNikavAdInA vivAdamAM kSaNikavAdIe nityapadArtha kramathI ke yugapatuM kArya na karI zake ema kahIne nityavAdanuM khaMDana karyuM che.) AthI "je kArya kare te ja sat che" evuM satunuM lakSaNa pariNAmI vastumAM ja rahe che=ghaTe che. vaLI- jo tame vastune sarvathA kSaNika iccho cho=mAno cho to kArya-kAraNabhAva vagerene koNa svIkAraze ? (1) "sarvathA kSaNabhaMgura matamAM koi paNa kartA dIrdhakALa sudhI raheto ja nathI, ke je "A kapAla pUrvavartI hovAthI kAraNa che ane A ghaTa uttara hovAthI kArya che" ema pUrvottara kramavALI paddhatinuM avalokana karIne kAraNa-kAryano nirNaya karI zake. anvaya-vyatirakenuM svarUpa zlokanA uttarArdhamAM jaNAve che-) tha =kAraNanI upalabdhi hote chate A kArya upalabdha thAya che, sAyaNiI kAraNanI upalabdhi thatI na hoya to A kArya dekhAtuM jaNAtuM nathI. (2) A pramANe anyaya vyatiraka jJAnanuM anusaMdhAna karanAra pUrvottara kAlavyApI kartA kSaNabhaMgura matamAM kyAM vidyamAna che ? Ama boddhamate kArya-kAraNa bhAvano nizcaya thai zakato nathI ema siddha thAya che. tathA AtmAnuM sarvathA asattva paNa asaMgata che. kathaMcit to saMgata ja che. kahyuM che ke "AtmAnuM asattva pararUpathI icchAya che, sarvathA nahi. jo sarvathA teno abhAva hoya to paraloka siddha na thAya." Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 145 10-verAgya aSTaka qNI "yathA kumArI" tyA yuM te sarvavastumA pratye 238 // hone 62 42 // bhATe yu cha, nahi ke AtmAno sarvathA abhAva jaNAvavA mATe. ___"sarve dharmA nirAtmana etatsAdhanahAnita:" tyA 4 te 54 // ayuta cha. ma anyatromai mAtmAne siddha 2naa| tumo 45vyA cha. 'Tyucchedastu mA bhUyAt" bhale mote. matizaya ayuta che. jo AtmA ja na hoya to bIjuM badhuM ya batAvavuM e anyane chetaravA svarUpa ja bane. satparuSo mATe A ucita nathI. mohagarbha=ajJAnanI pradhAnatAvALo. anyasvarUpe rahela vastune anya svarUpe jANavAnA-mAnavAnA kAraNe vairAgya mohagarbha che. AthI ja A vairAgya paramArtha (=mokSa) sAdhaka nathI. atizaya sanipAta rogathI gherAyelA jIvane jema saauSadha thoDIvAra sukha Ape. tema A vairAgya mAtra (bhautika) sukha meLavI Ape. kahyuM che ke-jevI rIte sannipAta rogamAM saoSadha ApavAmAM Ave to te auSadha potAnA yogathI (=saMbaMdhathI) mAtra (kSaNavAra) sukhane kare che. paNa rogane sarvathA nAza karatuM nathI, tevI rIte zAstravacanarUpa oSadhathI apAra saMsAramAM abhavya-dUrabhavya jIvone alpa samaya mATe greveyaka AdinuM sukha maLI jAya che. paNa duHkhano sarvathA 6cha yato nathI. (75. 5. 438) (4-5) atha sajjJAnasaGgatavairAgyapratipAdanAyAhabhUyAMso nAmino baddhA, bAhyenecchAdinA hyamI / AtmAnastadvazAtkaSTaM, bhave tiSThanti dAruNe // 6 // vRttiH- 'bhUyAMso''tibahavaH, AtmAna iti yogaH, bhUyastvaM caiSAM pratiprANyantarmukhAvabhAsivicicaitanyopalabdheH, anena ca sarvathaikatvapratiSedho'bhihitaH, tathA namanaM nAmaH pariNAmo'parAparaparyAyagamanam // yadAha- "pariNAmo hyarthAntaragamanaM, na tu sarvathA vyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH, pariNAmastadvidAmiSTaH // 1 // " sa eSAmastIti 'nAminaH', anena ca ekAntanityatvAnityatvayorvyavaccheda uktaH, yadAha"sarvavyaktiSu niyataM, kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / satyozcityapacityo-rAkRtijAtivyavasthAnAt // 1 // " tathA, 'baddhA' na tvanAdizuddhAH, bandhAbhAve hi sukhasAdhanayuktasyApi puMso duHkhopalambho duHkhasAdhanayuktasyApi ca sukhopalambho'yaM loke zyate, sa na syAt, kAryatvAt, kAraNAbhAve ghaTavaditi // yadAha- "jo tullasAhaNANaM, phale viseso na so viNA heuM / kajjattaNao goyama ! ghaDo vva heU ya so kammaM 2 // 1 // " anena caikAntenAbaddhAtmavAdavyavaccheda uktaH / kiMvidhena kena te baddhA ityAha- 'bAhyena' AtmavyatirekiNA, svarUpAvyatiriktabandhanena hi baddhAnAM bandhanakSaye svarUpakSatiprasaGgaH, anena cAtmAvyatiriktAvidyAdibandhanAbhyupagamanirAsamAha, abhyupagataM cAtmAvyatiriktAvidyAdibandhanaM kaizcit, yadAha- "kAryakAraNabhUtAca, tatrAvidyAdayo matAH / badhastadvigamAdiSTA, muktirnirmalatA dhiyaH // 1 // " eSaNamicchA rAga ityarthaH / Aha ca, "icchA mUrchA rAgaH, sneho gArthya mamatvamabhinandaH / abhilASa ityanekAni rAgaparyAya82. yastulyasAdhanayoH phale vizeSo na sa vinA hetum / kAryatvAt, gautama, ghaTa iva hetuzca tat karma // 1 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 146 10-verAgya aSTaka vacanAni // 1 // " (prazamarati zloka 17) sA Adiryasya dveSAdeH sa tathA tena 'icchAdinA' mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNabandhahetujanyena karmaNeti bhAvaH, icchAdeca baahytvmaatmvytiriktkrmkRtvikaarruupsvAtiti, di' zazArthaH sa ca bhUyAMno nAmano raddhatyevaM so dravya, "pI" te novyavhaargocraa jJAnarUpatadguNapratyakSatvena pratyakSagocarA vA / yadAha-"guNapaccakkhattaNo, guNI vi jIvo ghaDo vva paccakkhao / ghaDao vi ghippai guNI, guNamittaggahaNao jamhA // 1 // " 'AtmAno' jIvAH, tadA' rUchAnicalAlAmata, " hula, "ve saMsAra, "tiSThanti' sAte, "vA' joke rUti ddA have sajJAnasaMgata verAgyanuM pratipAdana karavA mATe kahe che- zlokArtha- A jIvo aneka che, pariNAmI che, bAhya icchA AdithI baMdhAyelA che. AthI bhayaMkara saMsAramAM du:khI rahe che. TIkArtha- A jIvo=lokavyavahArano viSaya banelA jIvo. athavA temano jJAnarUpa guNa pratyakSa thavAne kAraNe pratyakSano viSaya banelA jIvo. kahyuM che ke-"jIvanA smRti-jijJAsA vagere jJAnaguNo vasaMvedanathI pratyakSa hovAthI guNI jIva paNa ghaDAnI jema pratyakSa che. guNI ghaDo paNa tenA rUpAdi guNo pratyakSa thavAthI ja pratyakSa thAya che." (vizeSAvazyaka 1558). aneka che- dareka jIvane aMtaramAM pratyakSa thatAM vividha caitanyanuM jJAna thatuM hovAthI jIvo aneka che. AnAthI "jIva ekAMte eka ja che." evA matano niSedha karyo. pariNAmI che- pariNAma eTale bIjA bIjA paryAyane pAmavo. kahyuM che ke-"eka avasthAmAMthI bIjI avasthA pAmavI e pariNAma che. pariNAma ekAMte sthitirU5 ke ekAMte vinAzarUpa nathI. Avo pariNAma pariNAmane jANanArAone abhipreta che." Avo pariNAma jene hoya te pariNAmI che. AnAthI ekAMte nityatAno ane ekAMte anityatAno niSedha kahyo. kahyuM che ke-"sarva padArtha vyaktiomAM satata kSaNe kSaNe judApaNuM ( bheda) pAme che. Ama chatAM teo sarvathA bhinna nathI. kAraNa ke caya-apacaya thavA chatAM AkRti ane jAtinI vyavasthA che." bAhya icchA AdithI bAhya eTale AtmAthI anya. icchA vagere AtmAthI anya che. svarUpathI anya na hoya tevA baMdhanathI baMdhAyelA jIvonA baMdhanano nAza thaye chate svarUpanI kSati thavAno prasaMga Ave. "bAhya icchA AdithI" ema kahIne AtmAthI anya na hoya tevA avidyA AdinA baMdhananA svIkAranuM khaMDana karyuM. koika puruSoe AtmAthI anya na hoya tevA avidyA AdinA baMdhanano svIkAra karyo che. kahyuM che ke (tatraka) AtmAmAM AtmakArya varUpa avidyAdi tathA AtmakAraNa svarUpa avidyAdi mAnya che. AtmA jyAre svAtmaka avidyAne utpanna kare tyAre te baMdha kahevAya che. tathA AtmasvarUpa AtmakAryabhUta avidyAdinA javAthI buddhinI je nirmalatA (=avidyAmalazUnyatA) pragaTe che te mukti tarIke mAnya che. 83. guNapratyakSatvAd guNyapi jIvo ghaTa iva pratyakSaH / ghaTako'pi gRhyate guNI guNamAtragrahaNato yasmAt // 1 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 147 10-verAgya aSTaka bhAvArtha- bauddhamate kSaNika AtmA jJAnAtmaka che. malina jJAnAtmaka saMsArI AtmAne utpanna karanAra paNa avidyAdi che. mATe Atma kAraNabhUta malina jJAnAtmaka saMsArI jIvanA kAraNabhUta paNa avidyAdi ja che. mATe avidyAdine AtmAnA kAraNa rUpe tathA kAryasvarUpe jaNAvela che. tathA kSaNika jJAnAtmaka AtmA bauddhamate niraMza che. mATe avidyA malina jJAnano aMza banavAnA badale malina jJAnasvarUpa banI jaze. mATe malina jJAnAtmaka saMsArI jIvathI abhinna vidyAdi che evuM bauddhamate pUravAra thAya che. AvuM mAnavAthI avidyAdino nAza thatAM AtmAno ja nAza thai jAya ema TIkAkAre doSa jaNAvyo che. icchA eTale rAga. kahyuM che ke-"icchA, mUrNa, rAga, sneha, gArba, mamatva, abhinaMda, abhilASa A pramANe rAganAM aneka paryAyavacano (paryAyavAcI zabdo) che." (prazamarati-17) * icchA Adi" e sthaLe Adi zabdathI TheSa vagerenuM grahaNa karavuM. ahIM tAtparya e che ke - mithyAtva, avirati, kaSAya, yogarUpa baMdhahetuothI baMdhAtA karmathI AtmA baMdhAyelo che. icchA vagere AtmAthI bAhya=anya che. kAraNa ke AtmAthI anya evA karmothI karAyelA vikArarUpa che. baMdhAyelA che- jIvo baMdhAyelA che, anAdithI zuddha nathI. jo baMdha na hoya to sukhanAM sAdhanothI yukta paNa puruSane duHkhano anubhava ane duHkhanAM sAdhanothI yukta paNa puruSane sukhano anubhava lokamAM je jovAmAM Ave che te na hoya, kAraNa ke tevo anubhava kArya che. kAraNanA abhAvamAM ghaTanI jema kArya na thAya. kahyuM che ke-"he gautama ! iSTa evA zabdAdi viSayasukhanAM sAdhanothI yukta ane aniSTa padArtharUpa sAdhanothI yukta be jIvonA ke ghaNA jIvonA sukha-duHkhAnubhavarUpa phaLamAM je taratamatArUpa vizeSa dekhAya che te adaSTa koika hetu vinA na ghaTe. kemake sukha-duHkhAnubhava kArya che. ghaTanI jema. (jema ghaTa hetu vinA utpanna na thAya. tema sukhaduHkhAnubhava paNa hetu vinA na thAya.) te hetu karma che." (vizeSAvazyaka-1413) AthI=icchA AdithI thanArA baMdhananA sAmarthyathI. (6) tataH kimityAhaevaM vijJAya tattyAga-vidhistyAgaca sarvathA / vairAgyamAhuH sanjAna-saGgataM tattvadarzinaH // 7 // vRttiH- evam' uktaprakAram, AtmabhUyastvAdikaM vastusvabhAvam, "vijJAya' upapattigarbhAptopadezAdvinizcitya, tataH kimityAha- 'tasye'cchAderbandhanasya bhavAvasthAnanibandhanasya, 'tyAgavidhiH' tyajanavidhAnaM tadudyamaH sarvasAvadhaviratipratipattau parikarmetyarthaH, tathA, 'tyAgaca' tyajanaM cecchAdereva, katham ? 'sarvathA' sarvaprakAraiH sakalasAvadyayogaviratirityarthaH, yo vidhIyate iti vAkyazeSo dRzyaH, taditi ca, tata vavighama, vairAtha'muvanirvacana", "gAdu?' yuvate, "jJAnasaphara' satasvarUpa", "tattvadrashinH' vairAgyaparamArthavedina iti, sajjJAnasattatvamasya yathAvastubodhapUrvakatvAditi // 7 // AvuM jANavAthI zuM thAya te kahe che - Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 148 - 10-verAgya aSTaka zlokArtha A pramANe jANIne tenA tyAga mATe udyama karAya, tathA teno sarvathA tyAga karAya tene tattvadarzIo sajJAnasaMgata vairAgya kahe che. (7). TIkAI- A pramANe jANIne-hamaNAM kahyuM tema AtmA aneka che ityAdi vastusvarUpano jemAM yuktio rahelI che tevA AptanA upadezathI nizcaya karIne. tenA tyAga mATe saMsAramAM rahevAnuM kAraNa evA icchAdirUpa baMdhananA tyAga mATe. udyama karAya- sarvasAvadyayogonI viratine svIkAravAno abhyAsa karAya.. teno sarvathA tyAga karAya- icchA Adino sarvaprakArothI tyAga karAya, arthAt sarvasAvaghayogonI viratino svIkAra karAya. tattvadarzIo- vairAgyanA paramArthane jANanArAo. vastu jevA svarUpe che tevA svarUpe vastuno bodha thavApUrvaka A vairAgya thato hovAthI sajJAnathI yukta che. (7) etadeva siddhisAdhanamiti pratipAdayannAhaetattattvaparijJAnA-niyamenopajAyate / yato'taH sAdhanaM siddhe-retadevoditaM jinaiH // 8 // vRtti:- 'etat' anantaroditaM sajJAnasaGgataM vairAgyam, na punarAdyadvayam, 'tattvaparijJAnAt' AtmAdivastunaH pariNAmitvAdisvarUpAvabodhAtsakAzAt, 'niyamena' avazyambhAvena, nAnyataH Adyadvayavat, 'upajAyate' sAtha, "yato' yAtrA ti, "ata: tamArapAta, "sAyana' sAtamanuM, "sika' mukta , 'etadeva' idameva, sajJAnasaGgatavairAgyameva, netaradvayam, 'uditam' abhihitam, 'jinaiH' rAgAdijetRbhiriti // 8 // | | zamaSTivavivAra samAptam 2 | sajJAnasaMgata vairAgya ja siddhinuM sAdhana che evuM pratipAdana karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- tattvanA parijJAnathI ja A vairAgya avazya prApta thAya che. AthI jinoe A vairAgyane ja mokSanuM sAdhana kahyuM che. (8). tattvanA pariNAnathI ja- AtmAdi vastu pariNAmI che ityAdi vastunA svarUpanA bodhathI ja sadjJAnasaMgata vairAgya thAya, pahelA be vairAgyanI jema anya kAraNathI na thAya. A sajJAnasaMgata. mokSanuM sAdhana=mokSane atizaya siddha karanAra. jinoe-rAgAdine jitanArAoe. (8) dazamA verAgya aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 149 11-tapa aSTaka // atha ekAdazaM tapo'STakam // 11 // vairAgyayuktena tapo vidheyam / ato vairAgyASTakAnantaraM tapo'STakamArabhyate, tatrApi paramatamAzaGkamAna Aha duHkhAtmakaM tapaH keci-nmanyante tanna yuktimat / karmodayasvarUpatvAd, balIvardAdiduHkhavat // 1 // vRttiH- duHkhamasukhamAtmA svabhAvo yasya tat 'duHkhAtmakam,' kiM tat ? 'tapo''nazanAdirUpam, iti kRtvA, 'kecit' anadhigatapAragatAgamagarbhArthAH 'manyante' abhyupagacchanti, 'tat' iti tapaH, 'na' naiva, 'yuktimat' upapattyA saGgatam, (yad) na mokSAGgaM (tat) tapa eva na sambhavatIti yAvat, atha duHkhAtmakamapi sat kasmAnna mokSAGgamityAha, 'karmodayasvarUpatvAd' iti karmodayo'sAtavedanIyAdikarmavipAkaH svarUpaM svabhAvo yasya tattathA tadbhAvastattvaM tasmAt,' tathAhi- bhavantyanazanAdiSu kSutpipAsAdayaH parISahAH, te ca vedanIyakarmodayasampAdyA Agame zrUyante iti vedanIyakarmodayAtmakamanazanAdi, karmodayasvarUpatvAcca na mokSAGgaM tat, kiMvadityAha- 'balIvAdiduHkhavat' gavAdigatAsAtamiva, prayogazcaivam- yatkarmodayasvarUpaM na tanmokSAGgam, yathA gavAdiduHkham, karmodayasvarUpaM ca tapaH, tasmAna mokSAGgamiti sthitam / ayaM ca zlokArtha imAM paJcavastukagAthAmupajIvya mayAbhihitaH, "eeNa jaMpi kei, NANasaNAi duhaM pi (ti) mokkhaMgaM / kammavivAgattaNao, bhaNaMti evaM pi paDisiddham // 1 // " iti // 1 // agiyAramuM tapa aSTaka (mokSanI sAdhanAmAM tapa aneka dRSTie anivArya che. paNa tapathI kaMTALelA boddho tapane duHkharUpa mAnIne mokSasAdhanAmAM binajarUrI kahe che. temanI A mAnyatA bhUla bharelI che e batAvavA ahIM graMthakAre prathamanA cAra zlokomAM tapa viSe bauddhonuM maMtavya raju karIne pachInA cAra zlokomAM teno pratikAra karyo che.). verAgyathI yukta jIve tapa karavo joie. AthI verAgya aSTaka pachI tapa aSTaka zarU karAya che. temAM paNa paramatanI AzaMkA karatA graMthakAra kahe che zlokArdha- keTalAka mAne che ke tapa duHkha svarUpa che. tapa yuktiyukta nathI. kAraNa ke tapa baLada mahinA du:4nI bhaudhya 135 cha. (1) TIkArtha- keTalAka -arihaMtonA AgamanA rahasyArthone jemaNe jANyA nathI tevA keTalAka. ta5-anazana gare. duHkha svarUpa-du:kha che svabhAva jeno te du:kha svarUpa. yuktiyukta nathI=yuktithI ghaTI zake tevuM nathI. ahIM bhAva A che-je muktinuM kAraNa na hoya te tapa deg4 na hoya. (ta5 bhuti- 129 nathI.) 84. etena yadapi kecinnAnazanAdi duHkhamiti mokSAGgam / karmavipAkatvAddhaNanti etadapi pratiSiddham // 1 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 150 11-tapa aSTaka karmodaya svarUpa tapa du:kha svarUpa hovA chatAM mokSanuM aMga kema nathI ? tenA javAbamAM kahe che ke tapa karmodaya svarUpa che. karmodaya eTale asAtA vedanIya vagere karmano vipAka. karmavipAka svabhAva che jeno te karmodaya svarUpa. tapa karmodaya svarUpa che. te A pramANe-anazana AdimAM sudhA-pipAsA vagere pariSaho utpanna thAya che. te parISaho vedanIya karmanA udayathI thanArA che ema AgamamAM saMbhaLAya che. AthI anazanAdi vedanIyakarmanA udayasvarUpa che. karmodaya svarUpa hovAthI tapa mokSanuM kAraNa nathI. ahIM anumAna prayoga A pramANe che-je karmodaya svarUpa hoya te mokSanuM kAraNa na hoya. jemake baLada AdinuM duHkha. tapa karmodaya svarUpa che. tethI mokSanuM kAraNa nathI ema nizcita thayuM. (ahIM TIkAkAra kahe che ke-)zlokano A artha meM paMcavastuka graMthanI A (856mI) gAthAnA AdhAre karyo che. eeNa jaMpi kei NANasaNAI duhaMti mokkhaMgaM / vivAribAga pauiti kapi Disiddha . paMcavastuka- 816 . gAthArtha- AnAthI eTale ke anazanAdi zubhabhAvanuM kAraNa hovAthI, anazanAdi mokSanuM kAraNa nathI. evI mAnyatAnuM nirAkaraNa karyuM che. koika ajJAna jIvo kahe che ke-anazanAdi tapa mokSanuM kAraNa nathI, kAraNa ke anazanAdi tapa karmano vipAka che, arthAt azubhakarmanA udayathI anazanAdi thAya che, karmano vipAka hovAthI du:kharUpa che. (paMcavastu-856) (1) atha duHkhasvarUpasyApi tapaso yuktimattvAbhyupagame para eva prasaGgamAhasarva eva ca duHkhyevaM, tapasvI samprasajyate / viziSTastadvizeSeNa, sudhanena dhanI yathA // 2 // vRtti - "sarva kaa' niravazeSa pava, ya: kaSTi "dullI' sulavAnuM, "vazo tUvaUIktasamuca, "parva duHAtmApa tapato yuvAvAyupAme sati, sa "tapasvI' toyuvata:, "samasaLyate' prApnoti, anazanAdiduHkhasya vyAdhyAdi duHkhasya ca duHkhatvAvizeSAt, duHkhAtmakasya tapaso'bhyupagame ca duHkhasyaiva tapastvenAbhyupagamAditi bhAvaH, tathA 'viziSTaH' pradhAnataraH, tapasvI prasajyata iti prakramaH, kenetyAha-'tadvizeSeNa' duHkhavizeSeNa hetunA, ka iva kenetyAha- 'sudhanena' pracuradhanena, 'dhanI' mahAdhanaH, "yathA yena prajApati rA have duHkhavarUpa paNa tapane yuktiyukta mAnavAmAM Ave to anarthano prasaMga Ave ema vAdI ja kahe che- zlokArtha- e pramANe saghaLA du:khI jIvo tapasvI bane. tathA jema vadhAre duHkhI tema viziSTa tapasvI bane. jema dhanika adhika dhanathI mahAna dhanika bane tema. TIkArtha- e pramANe- duHkharUpa paNa tapane yuktiyukta svIkAravAmAM. saghaLA duHkhI jIvo tapasvI bane anazanAdinuM duHkha ane rogAdinuM duHkha duHkharUpe samAna che. AthI duHkharUpa tapano svIkAra karyo chate duHkhano ja tArUpe svIkAra thAya che. AthI saghaLA du:khI jIvo tAravI bane. zabda anya dUSaNanA samuccaya (=saMgraha) mATe che. pahelA zlokamAM tapa duHkha svarUpa che ane Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 151 11-ta5 aSTaka yuktiyukta nathI. ema be dUSaNa ApyA che. A zlokamAM duHkhI jIvo tapasvI bane ema trIjuM dUSaNa ApyuM che. (2) atha sarva eva duHkhI tapasvI prasajyatAM ko doSa ityAhamahAtapasvinazcaivaM, tvannItyA nArakAdayaH / zamasaukhyapradhAnatvAd, yoginastvatapasvinaH // 3 // vRttiH- mahAtapasvinaH viziSTatapodhanAH, prasajyanta iti gamyate, cakAro doSAntarasamuccaye, 'evam' uktaprakArayA 'tvanItyA' bhavanyAyena, duHkhI tapasvItyabhyupagamalakSaNeneti bhAvaH, 'nArakAdayo' nairayikAdayaH, teSAM mahAduHkhitatvAt, AdizabdAnmahAvedanAbhibhUtatiryagAdeH parigrahaH, zamaH prazamaH sa eva saukhyam, yadAha-"taNasaMthAranisanno vi, muNivaro bhaTTharAgamayamoho / jaM pAvai muttisuhaM, katto taM cakkavaTTI vi 5 // 1 // " zamasaukhyaM pradhAnaM yeSAM tena vA pradhAnA ye te tathA tadbhAvastattvaM tasmAt 'shmsauhayAtInAvAtu' galutivAhityartha, "yoni:' samAthimA, "tuNavattaH' punarartha, "tapasvinaH" rAtapodhnaaH, duHkhAtmakatapaso'bhAvAditi bhAvanA, tvannItyA prasajyanta iti prakRtameveti // 3 // have saghaLA ya duHkhI jIvo tapasvI bane to kyo doSa thAya te kahe che zlokArtha- AvI tamArI nItithI nArako vagere mahAtapasvIo bane. yogIo samatAsukhanI pradhAnatAvALA hovAthI tapasvI na bane. TIkArtha- AvI tamArI nItithI- pUrve kahela "je duHkhI te tapasvI" e pramANe svIkAra karavArUpa tamArI nItithI. nArako vagere nArako atizaya duHkhI hovAthI ahIM nArakono ullekha karyo che. vagere zabdathI atizaya vedanAthI parAbhava pAmelA tiryaMca vagerenuM grahaNa karavuM. yogIo samatAsukhanI pradhAnatAvALA hovAthI samAdhivALA yogIo samatA sukhanI pradhAnatAvALA hoya te aMge kahyuM che ke-"jenA rAga-mada-moha naSTa thayA che tevo uttama sAdhu ghAsanA saMthArA upara beThelo hoya to paNa je muktitulya sukhane pAme che te cakravartI paNa kyAMthI pAme ? arthAtu na pAme." samatAsukhanI pradhAnatAvALA hovAthI e kathanano bhAva "duHkhI na hovAthI" evo che. yogIone duHkharUpa tapa na hovAthI yogIo tapasvI na bane. zabda anya dUSaNanA samuccaya (=saMgraha) mATe che. pUrve traNa dUSaNo ApyAM che. AmAM nArako vagere mahAtapasvI bane, yogIo tapasvI na bane ema cothuM dUSaNa ApyuM che. (3) para eva svapakSaM nigamayannAhayuktyAgamabahirbhUta-matastyAjyamidaM budhaiH / azastadhyAnajananAt, prAya AtmApakArakam // 4 // 85. tRNasaMstAraniSaNNopi, munivaro bhraSTarAgamadamohaH / yat prApnoti muktisukhaM, kutastaccakravartyapi // 1 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 15ra 11-tapa aSTaka vRttiH- yukticopapattirAgamazcAptavacanaM tAbhyAM bahirbhUtaM tadananupAti tadvAdhitaM 'yuktyAgamabahirbhUtam,' tatra yuktibahirbhUtatA prAgupadarzitA, AgamabahirbhUtatA caivamavagantavyA-"bhAviyajiNavayaNANaM, mamatarahiyANa natyi u viseso| appANammi parammi ya, to vajje pIDamubhao vi // 1 // " anazanAdau tu svakAyapIDA pratItaiveti, 'ataH' iti yasmAdanekAnantaroditadUSaNopetaM, 'ata' etasmAddhetoH, 'tyAjyaM' tyAgArham, 'idaM' anazanAdiduHkhAtmakaM tapaH, kairityAha- 'budhaiH' yuktyAgamahRdayajJaiH, na tairlokarUDhyA pravartitatavyaM bhavati, budhatvAbhAvaprasaGgAditi hRdayam, tathA 'AtmApakAraka' svasyAnarthanibandhanamidam, kutaH? 'azastadhyAnajananAt' aprazastAdhyavasAyotpAdakatvAt, 'prAyo' bAhulyena, utpadyate hi bhojanAdyabhAve aprazastadhyAnam, yadAha-"AhAravarjite dehe, dhAtukSobhaH prajAyate / tatra cAdhikasattvo'pi, cittabhraMzaM samazrute // 1 // " iha ca prAyograhaNAt zrImanmahAvIrAdibhirvyabhicAraparihAro darzita iti, ato'pi tyAjyamevedaM budhairiti prakramaH / iti pUrvapakSaH // 4 // vapakSano upasaMhAra karato vAdI ja kahe che- zlokArdha- tapa yukti- AgamathI bAdhita che. prAyaH azubha dhyAna utpanna karanAra hovAthI AtmAno apakArI che. AthI budhapuruSoe tapano tyAga karavo joie. (4) TIkAI- yukti-AgamathI bAdhita- tapa yuktithI bAdhita che e pUrve (A aSTakanI 1 thI 3 gAthAomAM) batAvyuM che. AgamathI bAdhita che e A rIte jANavuM-"jinavacanathI bhAvita ane samabhAvavALA jIvone savamAM ane paramAM bheda hoto nathI. arthAt sava ane para e baMnemAM samAna bhAva hoya che. AthI te sava-para baMnenI pIDAno tyAga kare." (paMcavastuka pa39). anazana vagere tapamAM potAnI kAyapIDA jANItI ja che. azubhadhyAna utpanna karanAra hovAthI bhojanAdinA abhAvamAM azubha dhyAna utpanna thAya ja che. kahyuM che ke- "AhArathI rahita zarIramAM vAta vagere dhAtuono kSobha (=vikAra) thAya che. dhAtuono kSobha thaye chate ghaNA sattvavALo paNa jIva cittavinAzane pAme che." AtmAno apakArI che- potAnA anarthanuM kAraNa che. AthI hamaNAM ja kahelAM aneka dUSaNothI yukta hovAthI. buddhapuruSoe yukti-AgamanA hArdane jANanArAoe. temaNe (=budha puruSoe) lokarUDhithI pravRtti na karavI joie. kAraNa ke lokarUDhithI pravRtti karavAthI budhapaNAnA abhAvano prasaMga Ave. ahIM prAyaH zabdano ullekha karyo hovAthI zrI mahAvIra svAmI vagere jIvone tapa azubha dhyAnanuM kAraNa na banavA chatAM "tapa azubha dhyAna utpanna karanAra che' e hetumAM doSa lAgato nathI. tapa azubha dhyAnanuM kAraNa hovAthI paNa budhapuruSoe tapano tyAga karavo joie. (4) 86. bhAvitajinavacanAnAM mamatvarahitAnAM nAsti tu vizeSaH / Atmani parasmin tato varjayetpIDAmubhayorapi / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 153 (11-ta5 aSTaka atra sUriruttaramAhamanaindriyayogAnA-mahAnicoditA jinaiH / yato'tra tatkathaM tvasya, yuktA syAt duHkharUpatA // 5 // vRttiH- pUrvapakSavAdinA yaduktam, duHkhAtmakaM tapo na yuktimat karmodayasvarUpatvAt, tatra duHkhAtmakamiti vizeSaNaM tapaso na siddhamiti tAvadAvedayati, katham ? manazca cittamindriyANi ca karaNAni yogAca pratyupekSaNAdayaH saMyamavyApArA 'manaindriyayogA' steSAm, 'ahAniH' anAbAdhatA, 'coditA' abhihitA, athavA "za' samuthe, tena kupanutatA , "tA' sattA, niH' tIrtha, "to' yamALArnnaat, atra tapasi / yadAha-so hu tavo kAyavvo, jeNa maNo maMgulaM na ciMtei / jeNa na iMdiyahANI, jeNa ya jogA na hAyaMti // 1 // " tathA "tA jaha na dehapIDA, na yAvi ciyamaMsasoNiyattaM tu / jaha dhmmjjhaapavu, tahAM roDa sAyanne "rA" "tad' ti, "tamAkA2pA, "ra" kena prakArekha, ra ralityarthaH "tu' kRti vitarka, "gastha' tapasa:, "yuvA' 355nA, "cA" , " ku patA' asukhasvabhAvatA, tadevaM duHkhAtmakatvaM tapaso'siddhaM tadasiddhAvayuktimattvamapyasiddhamityuktamiti // 5 // ahIM AcArya uttara kahe che zlokArtha- mana-iMdriya-yogone hAni na pahoMce te rIte tapa karavAnuM jinezvaroe kahyuM che. AthI tapa duHkharUpa che e kevI rIte ghaTI zake ? arthAtu na ja ghaTI zake. (5) TIkArya pUrvapakSavAdIe "duHkhasvarUpa tapa yuktiyukta nathI. kAraNa ke karmodaya svarUpa che." ema je kahyuM, temAM tapanuM duHkhasvarUpa evuM vizeSaNa siddha thatuM nathI. kevI rIte siddha thatuM nathI te aMge kahe che ke-manaiMdriya-yogone hAni na pahoMce te rIte tapa karavAnuM kahyuM che. A viSe kahyuM che ke- "je tapathI mana azubha na ciMtave, iMdriyo kSINa na thAya, ane yogonI hAni. na thAya te ja anazanAdi tapa karavo joie. kAraNa ke karmakSaya zubha adhyavasAyathI thAya. (korA tapathI sakAmanirjarA na thAya. mana azubha ciMtave to zubha adhyavasAyo na rahe.) iMdriyo kSINa thAya to pratilekhanA vagere kriyA na thai zake. yogo eTale cakravAla sAmAcArInI aMtargata vyApAro." (paMcavastuka ra14) tathA-"AthI saMyamane upaghAta thAya tevI dehapIDA na thAya, ane saMyamano upaghAta thAya tevI ja mAMsa-lohInI puSTi paNa na thAya, zarIraravAthyathI dharmadhyAnanI vRddhi thAya te rIte anazanAdi tapa karavo joie." (paMcavastuka-853) A pramANe "tapa duHkharUpa che." evuM kathana siddha na thayuM, te siddha na thatAM tapa yuktiyukta nathI evuM kathana paNa siddha na thayuM. e pramANe A gAthAthI kahyuM che. (5) 87. tat khalu tapaH kartavyaM, yena mano maDalaM (azubhaM) na cintayati / yena nendriyahAniH yena ca yogA na hIyante // 12 // 88. tasmAt yathA na dehapIDA na cApi citamAMsazoNitatvaM tu / yathA dharmadhyAnavRddhiH tathA idaM bhavati kartavyam // 2 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 154 11-tapa aSTaka nanu dehapIDAkAritvenAnazanAdInAM duHkhasvarUpatvamanubhUyamAnamapi kathamasiddhamiti vyapadizyata ityAha yApi cAnazanAdibhyaH, kAyapIDA manAk kvacit / vyAdhikriyAsamA sApi, neSTasiddhyAtra bAdhanI // 6 // vRttiH- "thApi' kRti, 'ganAnAviSa: sattAveja tAvaDA ramavayeva, "cApa 4 anagnaadibhy' upavAsAdibhyaH, AdizabdAdUnodaratAdeH sakAzAt, 'kAyapIDA' zarIrabAdhA, na tu manaHpIDA, 'manAk' svalpA, 'kvacit' deze kAle vA, na punaH sarvatra sarvadA sA sambhavati uktanyAyapravRttasya, 'sA'pi' iti iha dRzyaM tenAsAvapi, 'na bAdhanI' naiva bAdhikA na manaso duHkhadA, kimityata Aha'iSTasiddhyA, vAJchitArthasAdhanAt, 'atra' pravacane, kiMvidhAsAvityAha- 'vyAdhikriyAsamA' rogacikitsAtulyA, yathAhi rogacikitsAyAM manAk dehasya pIDA satyapi na bAdhikA Arogya siddheH, evaM tapasyapi dehapIDA bhAvArogyasaMsiddherna bhAvato bAdhiketi bhAvaneti // 6 // anazana vagere tapa dehanI pIDA kare che. ethI tapa duHkha svarUpa che evuM anubhavAtuM hovA chatAM tapa duHkha svarUpa che e kathana asiddha che ema kema kahevAya? evA praznano uttara kahe che zlokArtha kyAreka anazana AdithI je atizaya alpa kAyapIDA thAya che te kAyapIDA paNa pravacanamAM bAdhaka banatI nathI. kAraNa ke e pIDAthI iSTanI siddhi thAya che. A pIDA vyAdhinI kriyA samAna che. (6) TIkArtha- uktanItithI tapathI dehapIDA thatI ja nathI. kadAca kyAreka atizaya alpapIDA thAya to paNa te pIDA bAdhaka banatI nathI. kAraNa ke e pIDAthI iSTakAryanI siddhi thAya che. kyAreka- uktanItithI tapamAM pravRtta thayelA jIvane upavAsa vagere anazanAdithI kyAreka ja pIDA thAya che, sadA thatI nathI, athavA koika sthAnamAM ja pIDA thAya che, sarva sthaLe thatI nathI. * anazana AdithI ahIM Adi zabdathI UNodarI vigere tapanuM grahaNa karavuM. kAyapIDA- kAyAne ja pIDA thAya che. manane pIDA thatI nathI. bAdhaka banatI nathI- manane duHkha ApanArI thatI nathI. vyAdhinI kriyA samAna- jevI rIte roganI cikitsAmAM dehane alpapIDA thAya to paNa te pIDA ArogyanI siddhi karatI hovAthI bAdhaka banatI nathI. tevI rIte tapamAM paNa thatI zarIra pIDA bhAvArogyanI siddhi karatI hovAthI bhAvathI (=paramArthathI) bAdhaka banatI nathI. (6) iSTArthasaMsiddhau dehapIDAyA aduHkharUpatAM dRSTAntena samarthayannAhadRSTA ceSTArthasaMsiddhau, kAyapIDA hyaduHkhadA / ratnAdivaNigAdInAM, tadvadatrApi bhAvyatAm // 7 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 155 11-tapa aSTaka vRttiH- na kevalamasmAbhirevehopanyastA, 'dRSTA ca' loke'valokitA, 'iSTArthasaMsiddhau' abhipretaprayojanaprAptau satyAm, 'kAyapIDA' dehabAdhA, 'hizabdaH' sphuTArthaH, 'aduHkhadA' na pIDAkAriNI, keSAmityAha- ratnAni marakatAdIni AdiryeSAM vastrasuvarNAdInAM tAni tathA, teSAM vaNik vANijako ratnAdivaNik, sa AdiryeSAM kRSIvalAdInAM te tathA teSAM 'ratnAdivaNigAdInAm,' tataH kimityAha- teSAmiva vaNigAdInAmiva 'tadvat atrApi' anazanAditapoviSaye'pi, 'bhAvyatAM' nipuNadhiyA paryAlocyatAm, tathAhiratnasuvarNavasanAdivaNikkRSIvalAdInAM samIhitArthasaMsiddhibaddhanizcayAnAM apArapArAvArAvatArakAntAranistaraNadharaNIprakarSaNAdivividhavyApAraparAyaNAnAM kSutpipAsAzramAdijanitadehapIDA na manovidhuratA''dhAyinI, evaM sAdhUnAmapArasaMsArasAgaramacirAduttitIrpUNAmanazanonodaratAditapojanitadehapIDA na manobAdhAvidhAyinIti / iha punarvizeSasampradAya kecidevamUcuH-"kila kopi daridravaNijako dUradezAntaraM gatvA kathaMkathamapi ratnAnyupArjitavAn cintitavAMzca, kathamahametAni mahAmUlyAni sarvAzAsampAdakAni mahAratnAni cauravyAkulamaraNyaM nistIrya svanagaraM gatvopabhogaM neSyAmi, tatastenotpannabuddhinA tAnyekatra sthAne nihitAni, kAcAdizakalAni ca poTTalikAyAM baddhAni, sA ca daNDAgre nibaddhA, tatazcaurapallImadhyena 'aho ranavaNijako gacchati' ityevaM mahatA zabdena vyAharannaraNyamatikrAmati sma, tato mArgapallISu ca ye janAste taM vIkSya sasaMbhramamAgatya nibhAlayanti sma, apazyaMzca kAcAdizakalAni, avadhIritavantazca grahagRhIto'yamiti vibhAvayantaH, tataH punarapi tathaiva nivRttaH, tatrApi yaiH pUrvaM na vIkSita AsItte tathaiva vIkSitavanto'thAvadhIritavantazca, evaM punarapi asAvaraNyamadhyena gatavAn tatastRtIyavelAyAmatiparicitatvAdavadhIritastaskarajanena, tato'sau nizcitaM na mAM kopi atrAraNyamArge skhalayiSyatIti nizcitya ratlAni gRhItvA zIghraM zIghraM tadupayo(bho)gAya vAJchitapuraprAptAvaraNyAttannirvAhaNe cAtIvautsukyenAnavaratamahAprayANakaiH kSutpipAsAzramAdIn bhavato bhUyaso'pyavagaNayan gantuM pravRttaH / bahutaramArgamatilavittaH san pipAsAbhibhUto bhAvayAmAsa, aho ahamadya jalaM vinA priye, na ca ratnopabhogabhAjanaM bhavAmItyevaM bhAvayatA maraNabhayabhItena ratnopabhogakAkSiNA dRSTaM saraH paGkaprAyapAnIyaM paGkamagnamRgAdikalevarapUyakRmijAlavyAkulaM vilInamatidurgadhaM virasaM tucchajalaM, dRSTvA ca gandhamajighratA. rasamanAsvAdayatA duSkarakaraNaM kurvatA akSiNI nimIlyAJjalibhistatpItavAn, paraM svAsthyaM cAgamat, tadupaSTambhitazca kSINapipAsAduHkho'kSepeNeSTapuraM prAptaH ratnopabhogasukhaM ceti / " upanayastu prAgukta eveti // 7 // iSTakAryanI siddhimAM dehapIDA duHkharUpa banatI nathI e viSayanuM daSTAMtathI samarthana karatA graMthakAra cha zlokArtha- ratna vagerenA vepArI vagerene iSTakAryanI siddhimAM thatI kAyapIDA duHkha ApanArI banatI nathI. e spaSTapaNe lokamAM jovAmAM AvyuM che. te pramANe tapamAM paNa sUkSmabuddhithI vicAro. (7) TIkArtha- rana vagerenA e sthaLe vagere zabdathI vastra ane suvarNa vagerenuM grahaNa karavuM. vepArI vagerene e sthaLe vagere zabdathI kheDUta vagerenuM grahaNa karavuM. lokamAM jovAmAM AvyuM che- kevaLa amoe ja ahIM kahyuM che ema nathI, kiMtu lokamAM paNa jovAmAM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 156 11-tapa aSTaka AvyuM che. te A pramANe-apAra samudrane utaravAmAM, jaMgalane pAra pahoMcavAmAM ane jamIna kheDavI vagere vividha vyApAromAM tatpara banelA ratna-suvarNa-vastra vagerenA vepArIo ane kheDUta vagerene potAnA kAryanI siddhi avazya thaze evuM nizcita hoya tyAre kSudhA-tRSA-zrama vagerethI thayelI dehapIDA mAnasika vidyulatAna karanArI banatI nathI. e pramANe apAra saMsArarUpa sAgarane jaladI utaravAnI icchAvALA sAdhuone anazana, UNodarI vagere tapathI thayelI dehapIDA mAnasika duHkha ApanArI thatI nathI. ahIM vizeSa saMpradAyathI keTalAkoe A pramANe kahyuM che-koika garIba vepArI dUra rahelA anyadezamAM gayo. tyAM jaine teNe atizaya kaSTathI ratno meLavyAM. pachI teNe vicAryuM: ghaNA mUlyavALAM, saghaLI AzAone pUrI karanArAM A mahAratnone corothI bharelA jaMgalane oLaMgIne potAnA nagaramAM jaine upabhogamAM kevI rIte lAvIza? pachI tene (sahasA) buddhi utpanna thai. AthI ratnone eka sthaLe mUkI dIdhAM. kAca vigerenA TUkaDAone poTalImAM bAMdhyA. te poTalI dAMDAnA AgaLanA bhAgamAM bAMdhI. pachI coronI pallImAM "aho ! ratna vepArI jAya che" ema moTAzabdathI bolato te jaMgala oLaMgI gayo. te mArgamAM AvelI pallIomAM rahelA lokoe tene joine saMbhramapUrvaka tenI pAse AvIne joyuM to kAca vagerenA TukaDAone joyA." A grahathI pakaDAyelo che gAMDo che ema vicAratA temaNe teno anAdara karyo upekSA karI. pachI pharI paNa te ja pramANe jaMgalamAM pAcho pharyo. temAM paNa je lokoe tene joyo na hato temaNe tene te ja pramANe joyo. ane teno anAdara karyo. e pramANe pharI paNa jaMgalamAMthI pasAra thayo. tethI trIjI vakhata atiparicita hovAthI coralokoe teno anAdara karyo. tethI teNe have cokkasa mane jaMgalanA mArgamAM koipaNa alanA pamADaze nahi-rokaze nahi evo nirNaya karyo. pachI jaMgala pasAra karIne iSTa nagaranI prApti thaye chate te ratnono upabhoga karavA mATe ratnone laine jaladI jaladI javA mATe pravRtta thayo. ratnone sAcavavAmAM atizaya utsukatApUrvaka mahAprayANo karato te cAlavA lAgyo. rastAmAM sudhA-tRSA-zrama vagere ghaNAM duHkho thAya che. paNa te tevAM duHkhonI avagaNanA kare che. atizaya ghaNo mArga oLaMgyA pachI tRSAthI herAna thayelA teNe vicAryuM: aho ! huM Aje pANI vinA marI jaiza ane ratnanA upabhoganuM pAtra nahIM banuM. A pramANe vicAratA, maraNathI bhaya pAmelA ane ratnonA upabhoganI icchAvALA teNe sarovara joyuM. temAM pANI lagabhaga kAdavavALuM hatuM. kAdavamAM haraNa vagerenA kalevaro (mRtako) paDyAM hatAM. e kalevaromAM rasI thai hatI. e rasImAM kIDAo paDyA hatA. sarovaranuM pANI AvA kIDAothI pUrNa hatuM. e sarovara jugupsA utpanna karanAruM ati durgadhavALuM, kharAba svAdavALuM ane alpa pANIvALuM hatuM. AvA sarovarane joine teNe gaMdhane suMdhyA vinA ane rasano svAda lIdhA vinA, arthAt durgadhane ane besvAdane gaNakAryA vinA AMkho mIMcIne aMjaliothI pANI pIdhuM. A rIte duSkara kAryane karatA teNe uttama svAthyane prApta karyuM. pANIthI baLavAna karAyelo ane tRSAnA duHkhathI rahita banelo te jaladI iSTapuramAM pahoMcyo ane ratnonA upabhoganA sukhane pAmyo. A daSTAMtano upanaya to pahelAM ja kahI dIdho che. (7) tadevaM duHkhAtmakatAM tapaso vyudasya krarmodayasvarUpatAM vyudasyannAhaviziSTajJAnasaMvega-zamasAramatastapaH / kSAyopazamikaM jJeya-mavyAbAdhasukhAtmakam // 8 // 1. saMpradAya eTale guruparaMparAthI cAlyo Avelo siddhAMta saMbaMdhI upadeza. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-ta5 aSTaka aSTaka prakaraNa 157 vRttiH- "viziSTAH' pradhAnAH samyagdarzanavizeSitatvAt, 'jJAnaM' ca tattvasaMvedanam, 'saMvegazca' saMsArabhayaM muktimArgAbhilASitA vA, 'zamazca' kaSAyendriyamanasAM nirodho jJAnasaMvegazamAH, viziSTazca te te ceti karmadhArayaH, ta eva 'sAro' 'ntargarbho yasya tairvA sAraM yattattathA, jJAnAdisArameva tapaH tapo bhavati netarat, alpaphalatvAt, / yadAha-"saTThivAsasahassA" *gAthA, "chajjIvakAyavahagA" xgAthA / 'ataH' iti yasmAduktayukteraduHkhAtmakamata etasmAddhetoH, 'tapo''nazanAdi, kimityAha-kSayeNa udIrNacAritramohanIyakarmaNazchedena saha upazamastasyaiva vipAkApekSayA viSkambhitodayatvaM kSayopazamastatra bhavaM 'kSAyopazamikam' 'jJeyaM' jJAtavyam, na punaH karmodayasvarUpam / tathA avidyamAnA vyAbAdhA aviratijanitAH anantarAH pAramparyakRtA vA aihikyaH pAratrikyo vA yasmiMstadavyAbAdham, tacca tatsukhaM ca tadevAtmA svabhAvo yasya tad 'avyAbAdhasukhAtmakaM' prazamasukhAtmakaM siddhasukhAnukArItyarthaH / anena ca zlokena tapaso'karmodayasvarUpatvamaduHkhatvarUpatvaM cAveditam / uktaM caitadanyatrApi-"jaM iya imaM na dukkhaM, kammavivAgo vi savvahA NevaM / khAovasamiyabhAve, eyaMti jiNAgame bhaNiyaM // 1 // khaMtAisAhudhamme, tavagahaNaM so ya khaovasamiyammi / bhAvammi viNihiTo, dukkhaM codaiyage savvaM // 2 // etena ca tapaso duHkharUpatvakarmodayasvarUpatvaparihAreNa "sarva eva hi duHkhyevaM" ityAdizloka (2-3) dvayAbhihitaM tapodUSaNaM sarvaM parihatamavagantavyaM duHkhasvarUpatvAzrayatvAttasyeti // 8 // ___ anye tvidamaSTakamevaM vyAcakSate- 'duHkhAtmakaM' duHkhamevetyarthaH, 'tapaH kecinmanyante,' tadetat duHkhAtmakatapo mananam, (? na) yuktimat, kuta ityAha- karmodayasvarUpatvAt duHkhasya, kiMvat ityAha- balIvardAdiduHkhavat, tapasazca kSAyopazamikatvAditi (1), iha eva dUSaNAntarAbhidhAnAyAha- sarva eva cetyAdizlokadvayam, athavA duHkhAtmakaM tapaH kecinmanyante karmodayasvarUpatvAlIvAdiduHkhavaditi, na ceha sAdhyadRSTAntayorekatvamiti vAcyam, balIvardAdizabdena vizeSitatvAt dRSTAntasyeti, saddheturevAyam, vRkSo'yam, zAkhAdimattvAt, grAmavRkSavadityAdivaditi / atrAcArya Aha- tanna yuktimaditi, kuta ityAha, sarva eva cetyAdizlokadvayam, iha cazabdo yasmAdartho draSTavyaH (2-3) AcArya evobhayatra parasyopadezamAha- yuktyAgametyAdi, idamiti tapaso duHkhAtmakatvamananam (4) / zeSaM tu zlokacatuSTayaM pUrvavadeva, navaraM "mana indriyayogAnAmahAnizcoditA jinaiH" ityatra cazabdaH pUrvoktayuktyapekSayA yuktyantarasamuccayArtho draSTavya iti / // ekAdazASTakavivaraNaM samAptam // 11 // A pramANe "tapa duHkha varUpa che' e kathananuM nirAkaraNa karIne have "tapa karmanA udaya svarUpa che" e kathananuM nirAkaraNa karatA graMthakAra kahe che - * SaSTivarSasahasrANi / tisattakhutto daeNa ghoeNa / aNuciNNaM tAmaliNA, annANatavutti appaphalo // 11 // iti gAthApUrtiH // x SaDjIvakAyavadhakAH / hiMsakasatthAI uvaisaMti puNo / subahuM pi tavakileso bAlatavassINa appaphalo // 2 // iti gAthApUrtiH // 89. yaditIdaM na duHkhaM nApi karmavipAko'pi sarvathA naiva / kSAyopazamikabhAve etaditi jinAgame bhaNitam // 11 // 90.kSAntyAdisAdhudharme tapograhaNaM tacca kSAyopazamike / bhAve vinirdiSTaM duHkhaM caudayike sarvam // 2 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 158 11-tapa aSTaka zlokArtha- tapa viziSTa jJAna, saMvega ane zamanA kAraNe zreSTha che. AthI tapa kSAyopazamika ane avyAbAdha sukharUpa jANavuM. (8) TIkArtha tapa viziSTa jJAna-saMvega-zamanA kAraNe zreSTha che- tapa viziSTa jJAna-saMvega-zamathI yukta hovAnA kAraNe zreSTha che. viziSTa eTale pradhAna. jJAna-saMvega ane zama e traNa samyagdarzanathI viziSTa karAyelA hovAthI viziSTa che. arthAt samyagdarzanathI yukta hovAnA kAraNe viziSTa che. jJAna eTale tattvasaMvedana. saMvega eTale saMsArano bhaya, athavA mokSamArganI abhilASA. zama eTale kaSAya-iMdriya-manano nirodha. viziSTa jJAnAdithI zreSTha ja tapa taparUpa bane che. anya tapa taparUpa banato nathI. kAraNa ke anya tapa alpaphaLavALo che. kahyuM che ke-"ghara choDIne tAmalI tApase ekavIza vAra pANIthI dhoyelA AhArathI pAraNuM karavApUrvaka sATha hajAra varSa chaThTha upara chaThThano tapa karavA chatAM e ajJAnatapa hovAthI alpa ja phaLavALo che." (upadezamALA-81) je ajJAnIo, chakAyanI hiMsAmAM pravarte che ane hiMsA poSe tevA arthavALA vedAdi zAstrono upadeza Ape che tevA azAna tapasvIonA ghaNA paNa tapanuM kaSTa alpaphaLa Ape che. AthI kahelI yuktiothI tapa duHkharUpa na hovAthI. kSAyopathamika che- kSaya eTale udayamAM AvelA cAritra mohanIya karmano nAza. upazama eTale cAritra mohanIyanA ja udayanuM vipAkanI apekSAe aTakI javuM-cAritra mohanIyano vipAkodaya na thavo te upazama. kSayanI sAthe upazama te kSayopazama. kSayopazamamAM thayela te kSAyopathamika. avyAbAdha sukharUpa- jemAM aviratinA kAraNe thayelI anaMtara ke paraMparAthI karAyelI ane A loka saMbaMdhI ke paraloka saMbaMdhI vyAbAdhA pIDA nathI te avyAbAdha. avyAbAdha evuM je sukha te avyAbAdha sukha. tapa avyAbAdha sukharUpa che=prazama sukharUpa che, arthAt siddhanA sukha tulya che. A zlokathI tapa karmodaya svarUpa ane du:khasvarUpa nathI te jaNAvyuM che. A vigata bIjA sthaLe paNa kahI che-("vAdInuM tapa duHkhanuM kAraNa che ane karmavipAkanuM phaLa che evuM kathana barobara nathI.) "kAraNake pUrve kahyuM tema anazanAdi tapa koipaNa rIte duHkhanuM kAraNa nathI, ane karmavipAkanuM phaLa paNa nathI. kAraNa ke tevo anubhava thAya che. tapathI sukhano anubhava thAya che. jo tapa duHkhanuM kAraNa ke karmavipAkanuM phaLa hoya to sukhAnubhava na thAya. tathA bhAvathI karAto anazanAdi tapa jIvasvarUpa evA kSAyopathamika bhAvamAM che (odathikabhAvamAM nathI) ema jinAgamamAM kahyuM che. (paMcavastuka-857). "kSamA, namratA, saraLatA, saMtoSa, tapa, saMyama, satya, zauca, niSparigrahatA ane brahmacarya ema dazaprakArano sAdhu dharma che. e daza prakAramAM tapano ullekha che. te sAdhudharmane kSAyopathamikabhAvamAM kahyo che. kAraNa ke sAdhudharma cAritradharma che. tIrthaMkaroe sarva prakAranA duHkhane odayika bhAvamAM ja kahyuM che. kAraNa ke duHkha azAtAnA udayarUpa che." (paMcavastuka-858) A kathanathI "tapa duHkha svarUpa che." ane karmodaya svarUpa che." evI mAnyatAnuM khaMDana karyuM. evI mAnyatAnuM khaMDana karavA dvArA "e pramANe saghaLA du:khI jIvo tapasvI bane." ityAdi be zlokomAM tapamAM je 1. ahIM tatra parva e arthamAM kSayopazama zabdane taddhitano rU pratyaya lAgyo che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 159 12-vAda aSTaka dUSaNo kahyAM te saghaLAM dUSaNonuM khaMDana karyuM jANavuM. kAraNa ke saghaLAM dUSaNo "tapa duHkha svarUpa che." evI mAnyatAnA AdhAre kahyAM che. (8) bIjAo A aSTakanI A pramANe vyAkhyA kare che- keTalAko tapane duHkharUpa mAne che. tapane duHkharUpa mAnavuM e yuktiyukta nathI. kAraNa ke du:kha baLada AdinA du:khanI jema karmodayarUpa che. tapa to lAyopathamika che. (1) ahIM (=Apane du:kharUpa mAnavAmAM) anya dUSaNo kahevA mATe AcArya kahe che-jo tapane duHkharUpa mAnavAmAM Ave to saghaLA dukhI jIvo tapasvI bane ityAdi be zlokono artha pUrvavatu jANavo. athavA bIjI rIte artha A pramANe che keTalAkane tapane duHkharUpa mAne che. karmodaya svarUpa hovAthI, baLada AdinA duHkhanI jema. ahIM sAdhya ane daSTAMtanuM ekapaNuM (=samAnatA) che ema na kahevuM. (arthAt sAdhya ane dRSTAMta e baMnemAM du:kha Ave che ethI baMne samAna che ema na kahevuM.) kAraNa ke dRSTAMtane "baLada Adi zabdothI vizeSatAvALuM karyuM che. A hetu (=karmodaya svarUpa hovAthI e hetu) sad ja che. konI jema? A vRkSa che, kemake zAkhAzivALuM che, gAmanA vRkSa AdinI jema, ityAdi prayoganI jema. ahIM AcArya javAba Ape che ke te yuktiyukta nathI. zAthI yuktiyukta nathI e jaNAvavA bIjo ane trIjo zloka che. A arthamAM ca zabda je kAraNathI evA arthavALo jANavo. ahIM jaNAvela baMne vyAkhyAnamAM AcArya ja bIjAne upadeza Ape che. (amArA kahelA vyAkhyAnamAM cAre zloka vAdI ja bole che e bheda che.). yuvatyAna ityAdi cothA zlokamAM eTale tapane duHkharUpa mAnavuM che. bAkInA cAra zloko pUrvavatuM ja jANavA. paNa rohitA e sthaLe rahelo zabda pUrvokta yuktionI apekSAe anya yuktino samuccaya karavAnA arthavALo jANavo. agiyAramA tapa aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 12 // athaM dvAdazaM vAdASTakam // evaM tAvatprAyaH kudRSTInvividhArtheSu vipravadamAnAn anuzAsya tadanuzAsanavidhervAdasya svarUpanirUpaNAya Aha zuSkavAdo vivAdazca, dharmavAdastathAparaH / ityeSa trividho vAdaH, kIrtitaH paramarSibhiH // 1 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 160 12-vAda aSTaka vRttiH- zuSka iva zuSko nIrasaH, galatAluzoSamAtraphala ityarthaH, sa cAsau vAdaca kamapi vipratipattiviSayamAzritya prativAdinA saha vadanaM "zuSkavAdaH' tathA virUpo jayaprAptAvapi paralokAdibAdhako vAdaH 'vivAdaH,' 'cazabda' uktasamuccaye, tathA dharmapradhAno vAdo 'dharmavAdaH', 'tathA' tenAtyantamAdhyasthAdinA dharmahemakaSAdiparIkSAlakSaNena vA prakAreNa, samuccayArtho vA 'tathAzabdaH', 'paraH' pradhAnaH, aparo vA uktavAdAbhyAmanyaH, 'iti' anena prakAreNa, 'eSo'ntaroktaH, tisro vidhAH prakArA yasya sa 'trividhaH' 'kIrtitaH' saMzabditaH, 'paramarSibhiH' pradhAnamunibhiriti // 1 // bAramuM vAda aSTaka (zuSka vAda Adi traNa vAdanuM svarUpa, kyA vAdathI kayA doSo thAya, ane kayA vAdathI kayA guNo prApta thAya, tethI kyAre kayo vAda karavo enI vicAraNA A aSTakamAM karavAmAM AvI che.) - ghaNuM karIne vividha padArthomAM vivAda karatA mithAdaSTione A pramANe upadeza ApIne temane upadeza ApavAnI vidhirUpa vAdanuM svarUpa jaNAvavA mATe kahe che- zlokArtha- paramarSioe zuSkavAda, vivAda ane pradhAna dharmavAda e pramANe A traNa prakAravALo vAda yo che. (1) TImArtha- 52marSimAge-pradhAnamunimAya.. zuSkavAda- zuSka eTale rasa rahita, arthAt mAtra gaLAne ane tALavAne zoSa thAya te phaLavALo. vAda eTale vivAdanA koipaNa viSayane AzrayIne prativAdInI sAthe bolavuM. zuSka evo vAda te zuSkavAda. vivAda- virUpa evo vAda eTale vivAda. virUpa eTale jayanI prApti thavA chatAM paraloka Adino bAgha. dharma-dhabhanI pradhAnatAko pAta dharmapA. (1). AdyavAdasvarUpamAhaatyantamAninA sArdhaM, krUracittena ca dRDham / dharmadviSTena mUDhena, zuSkavAdastapasvinaH // 2 // vRtti:- atyantamatyarthaM mAnI garvI 'atyantamAnI' tena, sa hi jito'pi paraguNaM na manyate, 'sArdhaM' saha, 'krUracittena' saMkliSTAdhyavasAyena, sa hi jito vairI syAt, 'cazabdaH' samuccaye, tathA, 'dRDham' atyartham, dharmo jinAkhyAtaH zrutacAritrarUpaH, tasyaiva durgatau prapatatAM dharaNasamarthatvAt, tasya dviSTo dveSavAn, 'dharmadviSTaH' tena, sa hi nirAkRto'pi dharmaM na pratipadyate'to vyarthaprayAsaH syAt, 'mUDhena' yuktAyuktavizeSAnabhijJena, sa hi vAde'nadhikRta eva, prativAdinA yo vAdaH sa iti gamyate, kimityAha- 'zuSkavAdo''narthavAdaH, bhavatIti gamyam, kasyetyAha- 'tapasvinaH' sAdhoH, tapasvigrahaNaM ceha tasya sadaivocitapravRttikatayA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 161 1ra-vAda aSTaka yogyatvena zAsre'dhikAritvopadarzanArthamitarasya cAnyathAtvena tatrAnadhikAritvopadarzanArthaM ca, athavA he tapasvina iti // 2 // pahelA zuSkavAdanuM svarUpa kahe che- zlokArtha- atyaMta garviSTha, atizaya krUra, dharmaSI ane mUDha evA prativAdInI sAthe tapasvIno vAda thAya te zuSpA che. (2) ToDA- atyaMta viTha-satyaMta viSTha (r)taya to 5 / 52 // (=(r)tanArana) ne na mAne=na svIkAre. atizayakrUra- atizaya saMkliSTa adhyavasAyavALo. te jItAya to verI bane. dharmaSI- ahIM dharma eTale jinezvaroe kahelo mRta-cAritrarUpa dharma. kAraNa ke te ja durgatimAM paDatA jIvone dhAraNa karavAmAM samartha che. jinadharma pratye dveSavALo vAdI jItAya to paNa jainadharmane na svIkAre. AthI mahenata vyartha thAya. mUDha- yogya-ayogyanA vizeSajJAnathI rahita. mUDha vAdano adhikArI ja nathI. taparavI=sAdhu. tapasvI sadAya ucita pravRtti karanAra hovAthI yogya hovAnA kAraNe zAstramAM (zAstra bhaNavAmAM) te adhikArI che, anya anucita pravRtti karanAra hovAthI, ayogya hovAnA kAraNe zAstramAM adhikArI nathI, e jaNAvavA mATe ahIM tapasvIno ullekha karyo che. zuvA =anarthavAha. (2) atha kathamasya zuSkavAdatvam, anarthavardhanatvAditi bUmaH, etadevAhavijaye'syAtipAtAdi, lAghavaM tatparAjayAt / dharmasyeti dvidhApyeSa, tattvato'narthavardhanaH // 3 // vRttiH- 'vijaye''bhibhave tapasvinA kRte sati 'asya' atyantamAnAdidoSayuktasya prativAdinaH, atipatanamatipAto maraNam, sa eva Adiryasya cittanAzAdidoSavRndasya tat 'atipAtAdi', bhavatIti gamyate, sa hi vijito mAnAt priyeta cittanAzavairAnubandhAzubhakarmabandhasaMsAraparibhramaNAdikaM vA''pnuyAt, athavA sAdhoreva vairAnubandhAt sAmarthya satyatipAtaM zAsanocchedAdi vA kuryAditi bhAvanA / tathA 'lAghavaM' mAhAtmyahAniH, bhavatIti gamyam, kuta ityAha- tasmAtprativAdinaH sakAzAt parAjayaH sAdhorabhibhava: tatparAjayastasmAt', kasya lAghavamityAha- dharmasya jinapravacanasya, yato vAde jito jaino'to'sAraM jainazAsanamityavarNavAdAt / 'iti' anantaroditahetoH, 'dvidhApi' dvAbhyAmapi prakArAbhyAm, AstAM parAjaye, vijayaparAjayayorapIti bhAvaH, 'tattvataH' paramArthato na tu vyavahArata eva, saMsArakAraNatvAt, 'anarthavardhanaH' apAyavRddhikArIti // 3 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 162 12-vAda aSTaka A zuSkavAda kema che ? ema pUchavAmAM Ave to anarthane vadhAranAro hovAthI A vAda zuSkavAda che ema ame kahIe chIe. Ane ja graMthakAra kahe che- zlokArtha- atigarviSTha Adi prativAdInI sAthe vAta karavAmAM sAdhuno vijaya thAya to prativAdInuM maraNa vagere anartha thAya. jo tenAthI sAdhuno parAjaya thAya to dharmanI laghutA thAya. A pramANe baMne rIte zuSkavAda paramArthathI anarthanI vRddhi kare che. (3) TIkArtha- maraNa vagere e sthaLe vagere zabdathI cittano nAza, vairAnubaMdha, azubha karmabaMdha, saMsAra paribhramaNa vagere anartha prativAdIne thAya. athavA zakti hoya to prativAdI sAdhune ja mArI nAMkhe ke zAsanano vinAza vagere kare. gharmanI laghutA=jinapravacananA mahAbhyanI hAni thAya. kAraNa ke vAdamAM jaina jitAyo che mATe jenazAsana asAra che Avo avarNavAda thAya. baMne rIte vijaya-parAjaya e baMnemAM paNa. paramArthathI=vyavahArathI ja nahi, kiMtu paramArthathI anarthanI vRddhi kare che. kAraNa ke te vAda saMsAranuM (=saMsAravRddhinuM) kAraNa bane che. (3) atha dvitIyavAdasvarUpamAhalabdhikhyAtyarthinA tu syAd, duHsthitenA'mahAtmanA / chalajAtipradhAno yaH, sa vivAda iti smRtaH // 4 // vRtti - "tavi:' suvarSAlInAM nAma:, "dhyAtijha' prasiddhi, tALAmartha: prayogane yazasti tathA tena, 'tuzabdaH' punaHzabdArthaH, sa cAdyavAdavivAdayorvizeSadyotakaH, 'syAt' bhavet, yo vAda iti sambandhaH, 'duHsthitena' daridreNa manoduHsthitena vA, 'amahAtmanA' anudAracittena, evaMvidhasya hi parAjaye viSAdavRtticchedAdidoSaprasaGgena sAdhoH paralokabAdheti kRtvA vAdasya viruddhatA syAt, ata eva kAraNAt vizeSito'sAviti, iha ca saha vAdineti gamyam, 'chalajAtipradhAno yaH', tatra chalaM vAkchalAdi, yathA navakambalo devadattaH, jAtayo dUSaNAbhAsAH, yathA'nityaH zabdaH, kRtakatvAt, ghaTavaditi, asya hetoH dUSaNam, tathAhi- yadi ghaTagataM kRtakatvaM hetuH tadA tacchabdenAsiddhamityasiddho hetuH, atha zabdagataM tadA tadanityatvena vyAptaM na siddhamityasAdhAraNAnaikAntiko heturiti, tatpradhAno yaH sa tathA, 'sa' evaMvidho vAta , "vivAda rUti sRtaH' pravAhita kRti kA . have bIjA vivAda vAdanA svarUpane kahe che- zlokArtha lAbha ane khyAtino arthI, du:sthita amahAtmA evA prativAdInI sAthe chala ane jAtinI pradhAnatAvALo vAda karavo te vivAda ema kahevAyelo che. (4) TIkArya- lAbha=suvarNa vagereno lAbha. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 163 12-vAda aSTaka khyAti prasiddhi. duHsthita=daridra athavA mAnasika duHsthitivALo. amahAtmA anudAracittavALo. AvA prativAdIno parAjaya thAya to tene viSAda thAya, athavA tenI vRttino (=AjIvikAno) bhaMga thAya vagere doSono prasaMga Ave. ethI sAdhune paralokanI bAdhA thAya. (=paralokamAM sadgati na thAya.) A kAraNathI vAdanuM viruddhapaNuM thAya. A ja kAraNathI A vAdane pahelA vAdathI vizeSatAvALo (=bhinna) karyo che. gAthAmAM "" zabda zuSkavAda ane vivAda e be vAdamAM vizeSatAno sUcaka che. chala=vAkachala vigere. (vAdInA vacanano vAdIne iSTa arthathI judo artha karIne vAdIne juThTho karavo e chala che.) te A pramANe navavasvAtroDaya devatta: A vacanathI "devadatta navI kAmaLI vALo che." ema vAdInuM kahevuM che. enA badale nava zabdano nava saMkhyA artha karIne devadatta pAse to eka ja kAmaLI che. nava kyAM che ? AthI tamAruM vacana asatya che. ema kahIne vAdIne juThTho TharAvavo. jAti hetumAM khoTAM dUSaNo batAvavA te jAti. (vAdI potAnA matane siddha karavA koi hetu kahe tyAre temAM potAne koi doSa na dekhAvAthI game tema koika avAstavika pratietu kahIne vAdInA hetumAM dUSaNa ApavuM e jAti che. jAtinA sAdharma Adi covIza bhedo che. A bhedo Sadarzana samuccaya graMthamAM batAvyA che.) jemakezabda anitya che. kemake kRtaka (=karAyelo) che. ghaDAnI jema. A hetumAM dUSaNa che. te A pramANe-jo kRtakatva hetu ghaTamAM raheluM che to te kRtakatva zabdathI siddha thayuM nathI. (=zabdamAM siddha thatuM nathI) have jo takatva zabdamAM raheluM che to te kRtakatva anityatvanI sAthe vyApta siddha na thayuM. A pramANe ahIM asAdhAraNAnekAMtika hetu che (4) kasmAdvivAdo'yaM smRta ityAhavijayo hyatra sannItyA, durlabhastattvavAdinaH / tadbhAve'pyantarAyAdi-doSo'dRSTavighAtakRt // 5 // vRtti - vinaya' vivAmijavA navA, "di' yasmAta, 'matra' chatrAlikAne vivA, 'sannItyA' zobhanena nyAyena, yatastatra sannItyudgrAhaNaparasyApi chalApazabdAdinA nigrahasthAnAvAptiH syAt, 'durlabhaH' na sulabhaH, kasyetyAha- 'tattvavAdinaH' vastutattvavadanazIlasya sAdhoH, athAtyantApramAditayA chalAdipariharato vijayasya lAbho bhavati, tatrApi doSamAha- 'tadbhAve'pi' AstAM vijayAbhAve doSastadbhAve'pi paranirAkaraNepi antarAyaH prativAdino lAbhakhyAtyAdivighAta Adiryasya zokapradveSAdeH sa tathA, sa cAsau doSazca iti 'antarAyAdidoSaH,' sambhavatIti gamyate, sa hi parAjito rAjAdibhyo na kiJcillabhate labdhaM cAsya hiyate, kiMvidho doSa ityAha- 'adRSTavighAtakRt' paralokavyAhatikArIti // 5 // A vAdane vivAda kema kahyo che te kahe che - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 164 1ra-vAda aSTaka zlokArtha - vivAdamAM tattvavAdIne uttama nItipUrvaka vijaya durlabha che. vijaya maLe to paNa aMtarAya Adi doSo utpanna thAya che. A doSo paralokane bagADanArA che. (5) TIkArtha- vivAdamAM uttamanItinuM pAlana karAvavAmAM tatpara paNa tattvavAdIne (=vastunA tattvane kahevAnA svabhAvavALAne) chalanA apazabdo AdithI nigrahasthAnanI prApti thAya che. AthI vivAdamAM vijaya durlabha che. vivAdamAM vijaya na maLe to doSa che ja, kiMtu vijaya maLe to paNa aMtarAya vagere doSo che. te A pramANeparAjita thayelA prativAdIne rAjA vagerenI pAsethI dhana na maLe, balake pUrve anya vAdInI sAthe vAda karIne kaMika meLavyuM hoya te paNa lai levAmAM Ave. AthI dhanano aMtarAya thAya. tathA zoka, dveSa azubha karmabaMdha vagere doSo paNa utpanna thAya. (5) dharmavAdasvarUpanirUpaNAyAhaparalokapradhAnena, madhyasthena tu dhImatA / svazAstrajJAtatattvena, dharmavAda udAhRtaH // 6 // vRttiH- paraloko janmAntaraM sa pradhAno nopasarjanabhUto yasya sa 'paralokapradhAnastena', sa hi paralokabhayAdasamaJjasasya vaktA kartA ca na bhavati, madhyasthena' aatyntiksvdrshnaanuraagprdrshndvessrhitera, pUrvavitho di supratipALo bhavati, "tuzaH puna:zabdArtha, "dhImatA' guddhimatA, paviyo hi guNadoSajJo bhavati, tathA 'svazAstrasya' abhyupagatadarzanasya 'jJAtaM' avagataM, tattvaM paramArtho yena sa tathA tena, evambhUto hi svadarzanaM dUSitamadUSitaM vA jAnAtIti, saha prativAdineti gamyate, yo vAdaH sa 'dharmavAda udAhRtaH' kathitastattvavedibhiriti // 6 // dharmavAdanA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che - zlokArtha- paralokane mukhya rAkhanAra, madhyastha, buddhimAna ane svazAstranA tattvane jANanAra prativAdInI sAthe je vAda te dharmavAda kahyo che. TIkArtha- paralokane mukhya rAkhanAra- paralokane mukhya rAkhanAra prativAdI paralokanA bhayathI anucita bolanAro ke karanAro na thAya. madhyastha potAnA darzanamAM atizaya rAga, ane paradarzana pratye atizaya dveSathI rahita. Avo prativAdI sukhapUrvaka pratipAdana karavAne yogya hoya, arthAt tene sAcI vAta sukhapUrvaka jaNAvI zakAya. buddhimAna- buddhimAna prativAdI guNa-doSane jANanAro hoya. svazAstranA tattvane jANanAra svIkArelA zAstranA paramArthane jANanAra prativAdI potAnuM darzana dUSita 1. nigraha eTale parAjaya. sthAna eTale Azraya, arthAt kAraNa. parAjayanuM kAraNa te nigrahasthAna. zAstrArthanA je niyamothI prativAdI parAjita thAya tene nigrahasthAna kahe che. A nigrahasthAno para che. darzana samuccaya graMthamAM 3ramA zlokamAM temanuM varNana karavAmAM AvyuM che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 165 12-vAda aSTaka che ke adUSita che te jANe che. so cha- 52mArthane narAmIle yo cha. (6) kuto'yaM dharmavAda ucyate, yasmAdiha viziSTaM tatphalamastItyata Ahavijaye'sya phalaM dharma-pratipattyAdyaninditam / Atmano mohanAzazca, niyamAttatparAjayAt // 7 // vRttiH- 'vijaye' sanyAyenAbhibhave sati, 'asya' paralokapradhAnatvAdivizeSaNasya prativAdinaH, 'phalam' arthasiddhiH, dharmo jinoktazrutacAritralakSaNastasya pratipattirabhyupagamaH sa AdiryasyAdveSapakSapAtAvarNavAdAdeH tat 'dharmapratipattyAdi,' 'aninditam' anavadyam, phalavizeSaNaM kriyAvizeSaNaM cedaM, bhavatIti ceha gamyate / atha prativAdinaH sakAzAdAtmanaH parAjayo bhavati tatrAha-'AtmanaH' sAdhoradhikRtavAdinaH, 'mohanAzaH' atattvAdau tattvAdyadhyavasAyalakSaNabodhahAniH, 'cazabdaH' samuccayArthaH, 'niyamAt' avazyambhAvena, kuta ityAha- tena tasmAdvA parAjayo'bhibhavaH 'tatparAjayastasmAd' iti // 7 // A vAda dharmavAda kema kahevAya che e praznano uttara e che ke A vAdathI viziSTaphaLanI prApti thAya cha. bhATe mApada dharma . mAthI aNth|24 cha zlokArdha- dharmavAdamAM sAdhuno vijaya thAya to prativAdIne dharmano svIkAra vagere niravadya phaLa maLe che. prativahIthI sAdhuno 52 / 45 thAya to avazya potAnA (=sAdhuna) moDano nAza thAya. (7) TIkArtha- dharmano svIkAra vagere- jine kahelA zruta-cAritrarUpa dharmano svIkAra. vagere zabdathI jaina dharma pratye dveSano abhAva, pakSapAta, niMdAno abhAva vagere jANavuM. mono-tatvamA tatpanA madhyavasAya35 lodhanA. (7) tarhi kiM dharmavAdaH kartavya evetarau tu na kartavyAvevetyAzaGkAyAM yadvidheyaM tadupadizannAhadezAdyapekSayA ceha, vijJAya gurulAghavam / tIrthakRjJAtamAlocya, vAdaH kAryo vipazcitA // 8 // vRttiH- 'dezo' grAmanagarajanapadAdirAdiryeSAM kAlarAjasabhyaprativAdyAdInAM te dezAdayaH, tatra dezaH kutIrthikapracuretarasvarUpaH, kAlo durbhikSAdiH, rAjAdayo madhyasthA vijJA itare vA, prativAdI vAdayogyastadanyo vA / yadAha-"atyavaiNA nivaiNA, pakkhavayA balavayA payaNDeNaM / guruNA nIeNa tavassiNA ya saha vajjae vAyaM // 1 // " AtmA vAdasamartho'nyathA veti / yadAha-"kaH kAlaH kAni mitrANi, ko dezaH ko vyayAgamau / kacAhaM kA ca me zakti-riti cintyaM muhurmahuH // 1 // " iti / eteSAm 'apekSA' tayA, dezAdInAzrityetyarthaH, 'cakAraH' punaH zabdArthaH, 'iha' vAdaviSaye, 'vijJAya' jJAtvA, kiM tadityAha- guru ca 91. arthapatinA nRpatinA pakSavatA balavatA pracaNDena / guruNA nIcena tapasvinA ca saha varjayedvAdam // 1 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 166 1ra-vAda aSTaka laghu ca gurulaghunI, tayorbhAvo 'gurulAghavaM', guru evaM vidheSu dezAdiSu vAde vidhIyamAne pravacanasyAtmano vA gauravaM mAhAtmyaM bhavati, evaMvidheSu ca teSu lAghavaM mAhAtmyakSatistayorbhavatItyevaM vijJAya, yathA gauravameva bhavati tathA vAdaH kAryo na yathAkathaJciditi bhAvanA, kiM kRtvetyAha- tIrthakadeva vardhamAnajina eva jJAtaM dRSTAntaH 'tIrthakRjjJAtaM' tat, 'Alocya' vibhAvya, yathA tena bhagavatA vardhamAnasvAminA prathamasamavasaraNasamAgatAmabhavyaparSadaM varjayitvA'nyatra viziSTA dharmadezanA kRtA, evamanyenApyanucitadezAdikaM svaparopakArAbhAvaM ca varjayitvA'nyatra, 'vAdo''nantaroditazvividhaH, 'kAryo' vidheyaH, 'vipazcitA' paNDiteneti, sarvatra gurulAghavAlocanapUrvakapravRttika eva paramArthato vipazcidbhavati, tadanyasya paramArthenAvipazcittvAdityuktaM vipazciteti // 8 // | | kAlASTavivara sAtam II62aa. to zuM dharmavAda karavo ja joie? bIjA be vAdo na ja karavA joie? evI AzaMkA thaye chate je karavuM joie teno upadeza ApatA granthakAra kahe che zlokArtha- ahIM paMDite deza Adi pramANe guru-lAghavane jANIne tIrthaMkara mahAvIra bhagavAnanA dRSTAMtane vicArIne vAda karavo joie. (8) TIkArtha- deza Adi pramANe- deza eTale grAma, nagara ane deza vagere. Adi zabdathI kALa, rAjA ane prativAdI vagerenuM grahaNa karavuM. temAM deza kutIrthikonI adhikatAvALo che ke alpatAvALo che te jovuM. arthAt dezamAM kutIrthiko vadhAre che ke alpa che te jovuM. kALa-dukALa che ke sukALa che vagere jovuM. rAjA vagere madhyastha ane jANakAra che ke tenAthI viparIta che ? ityAdi jovuM. prativAdI vAdane yogya che ke ayogya che te jovuM. kahyuM che ke-"dhanavAna, anya rAjAnA pakSathI yukta rAjA, vidyAmaMtrAdithI baLavAna, tIvra krodhI, vidyAdAtA ane dharmadAtA guru, adhama (=halakI jAtivALo), viSTa tapa karanAra tapasvInI sAthe vAda na kare." (.bhA.bhA.3 1. 1 gA. 90-saLaMga gA.naM. 707) tathA pote vAdamAM samartha che ke samartha nathI te jovuM. kahyuM che ke-"kALa kayo che ? mitro kayA che ? deza kayo che ? mAro vyaya ane Aya zo (=keTalo) che? huM koNa chuM? ane mArI zakti kai (=keTalI che ? e pramANe vAraMvAra vicAravuM." (paMcataMtra-271) guru-lAghava jANIne AvA prakAranA deza AdimAM vAda karavAmAM pravacananuM ke potAnuM mAhAtma thAya ane AvA prakAranA deza AdimAM vAda karavAmAM pravacananA ke potAnA mAhAbhyanI hAni thAya te jANIne gaurava ja thAya te rIte vAda karavo, paNa game tema nahi. tIrthaMkara mahAvIra bhagavAnanA daSTAMtane vicArIne bhagavAna zrI vardhamAna svAmIe pahelA samavasaraNamAM AvelI sabhAne pratibodha na pAme tevI jANIne te sabhAne choDIne bIjA sthaLe viziSTa dezanA karI.e pramANe bIjAe paNa ayogya deza Adine ane svaparanA upakAranA abhAvane choDIne bIjA sthAne yAda karavo joie. vAda karavo joie- traNa prakArano vAda karavo joie. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 13-dharmavAda aSTaka paMDite- sarvasthaLe guru-lAghavano (=lAbha-hAnino) vicAra karavA pUrvaka ja pravRtti karanAra paramArthathI paMDita cha. tanAthI anya 52bhArthathA paMDita nathI. mAthI ma "Dite" meM prabhAecha. (8) bAramA vAda aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 13 // atha trayodazaM dharmavAdASTakam // anantaraM vAdA uktAsteSAM ca madhye mukhyavRttyA dharmavAda eva vidheya iti tadviSayamupadarzayannAha viSayo dharmavAdasya, tattattantravyapekSayA / prastutArthopayogyeva, dharmasAdhanalakSaNaH // 1 // vRttiH- "viSayo' gocaraH, dharmasAdhanalakSaNa iti yogaH, kasya ? 'dharmavAdasya' uktalakSaNasya, kathamityAha- tasya tasyeti vIpsAyAM dvivacanam, tantrasya zAstrasya SaSTitantrAdeviziSTApekSA nizrA tattattantravyapekSA tayA, yadyaddarzanaM prativAdI samAzritastattadapekSayetyarthaH / kiM yAvAMstadabhyupagatadarzanArtho'bhidhIyate tAvadapekSo'sau dharmavAdaviSayaH, naivamityAha- 'prastutArtho' mumukSUNAM mokSArtha eva, tatropayogaH prayojanabhAvo yasyAsti sa 'prastutArthopayogI', sa eva nAnyo'pi dharmavAdaviSayaH, kazAsAvityAha- dharmasya karmAnupAdAnanirjaraNalakSaNasya, 'sAdhanAni' hetavo'hiMsAdIni, tAni 'lakSaNaM' svabhAvo yasya sa tatheti // 2 // teramuM dharmavAda aSTaka (dharmavAdamAM ahiMsA Adi dharmasAdhanonI ja carcA-vicAraNA karavI joie. pratyakSAdi pramANanA lakSanI ke AtmA Adi prameyanA lakSaNanI vicAraNA niSThayojana che. A viSayanI ahIM yuktipUrvaka siddhi 12pAmA bhAvI cha.) hamaNAM ja vAdo kahyA. te vAdomAM mukhyapaNo dharmavAda ja karavo joie. AthI dharmavAdanA viSayane batAvatA graMthakAra kahe che zlokArtha- prativAdIe svIkArela che te darzananI apekSAe mokSapuruSArthamAM ja upayogI evAM dharmasAdhano dharmavAdano viSaya che, arthAt dharmasAdhanono vAda karavo joie. (1) TI -dharma-saMva2 bhane 425. sAyanasa 2. (1) dharmasAdhanAnyevAhapaJcaitAni pavitrANi, sarveSAM dharmacAriNAm / ahiMsA satyamasteyaM, tyAgo maithunavarjanam // 2 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 168 13-dharmavAda aSTaka vRttiH- 'paJca' iti saGkhyA, 'etAni' vakSyamANAni, 'pavitrANi' pAvanAni, sarvasammatatvAdepAm, 'sarveSAM' samastAnAM jainasAGkhyabauddhavaizeSikAdInAm, 'dharmacAriNAM' dhArmikANAm, kAni tAnItyAha- 'ahiMsA' prANivadhaviratiH, 'satyam' Rtam, 'asteyam' acauryam 'tyAgaH' sarvasaGgatyajanam, 'maithunavarjanam' abrahmaviratiriti / sarvasammatatvaM caiSAmevam- jainastAvadetAni mahAvratAnyabhidhIyante / sAG aurbAsamatAnurNimA yama:, yato sadu:- "pajhayama: paza niyamaH, tatra yama "hiMsA satyamsteyN brahmacaryamavyavahArazceti" // niyamAstu akrodho guruzuzrUSA zaucamAhAralAghavam / apramAdaceti" // pAzupataistu dharmazabdenoktAni, yataste daza dharmAnAhuH, tadyathA- "ahiMsA satyavacana-mastainyaM caapyklktaa| brahmacaryaM tathA'krodho, hyArjavaM zaucameva ca // saMtoSo guruzuzrUSA, ityete daza kIrtitAH // 1 // " bhAgavataistu vratazabdenocyante, yadAhuste- "paJca vratAni paJcopavratAni, tatra vratAni yamAH, upavratAni tu niyamAH" // bauddhaiH punaretAni kuzaladharmA uktAH, yadAhuste- daza kuzalAni, tadyathA "hiMsAsteyAnyathAkAma-paizUnyaM paruSAnRtam / sambhinnAlApavyApAdamabhidhyA dRgviparyayam // pApaM karmeti dazadhA kAyavAGmAnasaistyajet // 1 // " atra cAnyathAkAmaH pAradAryam, sambhinnAlApo'sambaddhabhASaNam, vyApAdaH parapIDAcintanam, abhidhyA dhanAdiSvasantoSaH, parigraha iti tAtparyam, dRgviparyayo mithyAbhinivezaH, etadviparyayAzca daza kuzaladharmA bhavantIti // vaidikaistu brahmazabdenaitAnyabhihitAnIti // 2 // dharmasAdhanone ja kahe che - zlokArdha- ahiMsA, satya, asteya, tyAga ane maithuna varjana e pAMca sarvadhArmikonAM pavitra dharmasAdhano che. (2) TakAI- ahiMsA=jIvavadhanI virati. satyasAcuM. asteya corI na karavI. methunavarjana abrahmanI virati, tyAga sarvasaMgano tyAga karavo. | sarva dhArmikonAM jaina, sAMkhya, bauddha, vaizeSika Adi sarva dhArmikonAM. A pAMca sAdhano sarvadhArmikone saMmata che. te A pramANe-jeno A pAMcane mahAvrato kahe che. sAMkhyo ane vyAsamatane anusaranArAo A pAMcane yama kahe che. kAraNa ke-temaNe kahyuM che ke-"pAMca yama che ane pAMca niyama che. temAM ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane avyavahAra (=sAMsArika pravRttino tyAga) e pAMca yama che. tathA akrodha, gurusevA, zauca, AhAranI alpatA ane apramAda e pAMca niyama che." pAzupato (=zivane mAnanArAo) A pAMcane dharmazabdathI kahe che. kAraNa ke teo dazadharmone kahe che. te A pramANe-ahiMsA, satyavacana, asteya, pApatyAga, brahmacarya, akrodha, Arjava, zauca, saMtoSa ane gurusevA A pramANe A dazadharmo kahyA che." bhAgavato ( viSNunA bhakto) A pAMcane vrata zabdothI kahe che. temaNe kahyuM che ke-"pAMca vrato che ane pAMca upadrato che. temAM yamo e vrata che, niyamo e upavrata che. bauddho A pAMcane kuzaLadharma kahe che. temaNe kahyuM che ke-daza kuzala che. te A pramANe-hiMsA, teya, anyathA kAma (kaparastrI gamana), pazUnya (=cADI-cugalI), kaThora asatya, saMbhinnAlApa (=asaMbaddha bhASaNa), vyApAda (=parapIDA) ciMtana, abhidhyA (=parigraha), dagviparyaya ( mithyA abhiniveza), pApakArya. A pramANe dazaprakAranA akuzalano kAyA-vacana-manathI tyAga Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 169 13-dharmavAda aSTaka kare." AnAthI viparIta daza kuzaLadharmo che. vaidiko A pAMcane brahmazabdathI kahe che. (2) yadyetAni pavitrANi tataH kimityAhakva khalvetAni yujyante, mukhyavRttyA kva vA na hi / tantre tattantranItyaiva, vicAryaM tattvato hyadaH // 3 // dharmArthibhiH pramANAde-lakSaNaM na tu yuktimat / prayojanAdyabhAvena, tathA cAha mahAmatiH // 4 // vRttiH- 'kva' kasmin, tantre iti yogaH, 'khalu' vAkyAlaGkAre, 'etAni' anantaroditAni ahiMsAdIni, 'yujyante' ghaTante, 'mukhyavRttyA' anupacAreNa, kva vA kasmin vA tantre, 'na hi' naiva, yujyante ityanuvartate, 'tantre' bauddhAdisiddhAnte, kathaM yujyante kathaM vA na yujyante ityAha- tasyaiva bauddhAdestantrasya zAstrasya nItirAtmAdipadArthAnAM sattvAsattvanityAnityatvAdikA vyavasthA 'tattantranItiH, tayA eva, na tu zAstrAntaranItyA, ekazAstroktaprakArANAM hyahiMsAdInAmanyazAstranyAyenAyujyamAnatAyAH sphuTameva pratIyamAnatvAditi, kimityAha- hizabdasyaivakArArthatvAt, 'adaH eva' etadevAnantaroktam, 'vicArya' vicAraNIyam, 'tattvataH' paramArthena, vastvantaravicAraNe dharmavAdAbhAvaprasaGgAt, kairvicAryamityAha- 'dharmArthibhiH' dhArmikaiH / uktaviparyayamAha- 'pramANasya' pratyakSAdeH, AdizabdAt prameyasya AtmAdeH, 'lakSaNaM' tadanyavyavacchedakaM svarUpam, yathA "svaparAvabhAsijJAnaM pramANam' ityAdi, 'tuzabdaH' punararthaH, 'na' naiva, 'yuktimat' upapattyupetam, vicAryamANamiti zeSaH, kena hetunA ityAha- prayojanaM phalaM tadAdiryasyopAyAdestatprayojanAdistasyAbhAvo'sattA prayojanAdyabhAvastena pramANalakSaNavicAraNasya 'prayojanAdyabhAvena' hetunA ityarthaH, prayogazcAtraivam- pramANAdilakSaNavicAraNaM na yuktimat, prayojanAbhAvAt, yadyatprayojanAdirahitaM tattanna yuktimat, yathA kaNTakazAkhAmardanam, prayojanAdirahitaM ca pramANAdilakSaNavicAraNam, iti tanna yuktimat, na cAyamasiddho hetuH, siddhasenasUrivacanapratiSThitatvAdasya, etadevAha- 'tathA cAha mahAmatiH', 'tathA ca' tenaiva pramANaniSprayojanatvena, 'Aha' bUte, iha tatkAlApekSo vartamAnanirdezaH, ko'sAvityAha- 'mahAmatiH' atizayavatprajJaH siddhasenAcArya ityartha iti // 3-4 // jo A pavitra che to zuM karavuM joie te kahe che - zlokArtha- dharmArthIoe paramArthathI A pAMca kayA darzanamAM mukhya vRttithI ghaTe che ane kyA darzanamAM nathI ghaTatA me tenA 4 ||strnii thI viyara josa. (3) TIkArtha- tenA ja zAstranI nItithI-bauddha vagere prativAdInA ja zAstronI ( zAstromAM kahelI) AtmA vagere padArthonI sattva, asattva, nityatva, anityatva Adi je vyavasthA hoya te vyavasthAthI ja (ete 1. ahIM dharmArthIoe evuM pada cothA zlokamAMthI lIdhuM che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - aSTaka prakaraNa 170 13-dharmavAda aSTaka vyavasthAne anusarIne ja) vicAravuM joie, nahi ke anya zAstranI vyavasthAthI. kAraNa ke eka zAstramAM ahiMsA vagere jevA kahyAM hoya tevA ahiMsA vagerenI anya zAstranI nItithI asaMgatatA spaSTa ja jaNAi rahI che. ahIM tAtparya e che ke bauddhadharmamAM jaNAvela ahiMsA vagere bauddhadharmanA ja siddhAMta mujaba yuktiyukta thAya che ke nahi tevI vicAraNA karavI vyAjabI che. paraMtu bauddha zAstramAM jaNAvelA ahiMsA vagere sAMkhya vagerenA siddhAMta mujaba yukti saMgata thAya che ke nahi ? tevI vicAraNA na karavI. kAraNa ke ekanA zAstramAM jaNAvela ahiMsA vagere anyanA zAstramujaba asaMgata ja bane. mukhyavRttithI=upacAra vinA. e ja vicAravuM joie anya vastunI (=pramANa vagerenI) vicAraNA karavAmAM dharmavAdanA abhAvano prasaMga Ave. (3) je kahyuM tenAthI viparIta kahe che- zlokArdha- dharmArthIo pramANa AdinA lakSaNane vicAre te yuktiyukta nathI. kemake tenuM koi prayojana vagere nathI. mahAmati paNa te pramANe ja kahe che. (4) TIkArtha- pramANa AdinA- pratyakSa vigere pramANa che. ahIM Adi zabdathI 'prameya evA AtmA vigerenA lakSaNanuM grahaNa karavuM. lakSaNa= tenAthI anyano vyavaccheda kare tevuM svarUpa. jema ke sva-parane jaNAve ne jJAna pramANa che. arthAt je jJAna potAno ane viSayano yathArtha bodha karAve te jJAna pramANa che. ahIM pramANanuM lakSaNa jaNAvyuM che. A lakSaNathI sva-parane na jaNAvanAra jJAnano vyavaccheda karyo che. arthAt je jJAna sva-parane na jaNAve te jJAna pramANarUpa nathI. prayojana vagere nathI- prayojana eTale phaLa. vagere zabdathI upAya vagerenuM grahaNa karavuM. ahIM kahevAno Azaya e che ke pramANanA ane prameyanA lakSaNanI vicAraNA karavAthI koi lAbha thato nathI. tathA amuka vastunuM amuka ja lakSaNa che ema nirNaya karavAno koi upAya nathI. ahIM anumAnaprayoga A pramANe che-pramANAdinA lakSaNanI vicAraNA yuktiyukta nathI. kemake prayojana vagerethI rahita che. je je prayojanAdithI rahita hoya te te yuktiyukta na hoya. jemake kAMTAvALI zAkhAnuM mana karavuM=zAkhAne dAbavI ke coLavI. (kAMTAvALI zAkhAnuM mardana prayojanAdithI rahita hovAthI yuktiyukta nathI, tenI jema) pramAdinA lakSaNanI vicAraNA prayojanAdithI rahita che. AthI te yuktiyukta nathI. A hetu asita nathI. kAraNa ke A hetu zrI siddhasenasUrinA vacanathI pratiSThAne pAmeluM che. . mahAmati viziSTa prajJAvALA zrI siddhasenasUri. te pramANe ja pramANAdinA lakSaNanI vicAraNAnuM prayojana vagere nathI e pramANe ja. kahe che- ahIM kahe che evo vartamAna kALano nirdeza te kALanI apekSAe che. (4) 1. jene pramANathI siddha karavuM hoya to prameya kahevAya. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 11 13-dharmavAda aSTaka etadevAhaprasiddhAni pramANAni, vyavahArazca tatkRtaH / pramANalakSaNasyoktI, jJAyate na prayojanam // 5 // vRttiH- 'prasiddhAni' loke svata eva rUDhAni, na tu pramANalakSaNapraNetRvacanaprasAdhanIyAni, 'prmaapAri' pratyakSAvini, tathA, vyavahAra vyavahAra: nAnapAnAnAnAnAAi diyA, 'zaH - ddhatvasamuccayArthaH, 'tatkRtaH' pramANaprasAdhyaH, pramANalakSaNApravINAnAmapi gopAlabAlAbalAdInAM tathAvyavahAradarzanAt, tatazcaivaM sati, 'pramANalakSaNasya' avisaMvAdijJAnaM pramANamityAdeH, 'uktau' pratipAdane, 'jJAyate' upalabhyate, 'na' naiva, 'prayojanaM' phalam, upalambhArha sadyannopalabhyate tannAstItyabhiprAyaH, iha ca nAstIti mukhyavRttyA vaktavye satyapi yajjJAyate netyuktamAcAryeNa tadativacanapAruSyaparihArArthamiti // 5 // zrI siddhasenasUrie je kahyuM che te ja kahe che - zlokArdha- pramANo prasiddha che, ane tenAthI karAyelo vyavahAra prasiddha che. AthI pramANanuM lakSaNa kahevAmAM koi prayojana jaNAtuM nathI. (5) TIkArtha- prasiddha che- pratyakSa vagere pramANo lokamAM svataH ja rUDha che, nahi ke pramANanA lakSaNane siddha karanArAM vacanothI siddha karavA yogya che. vyavahAra=snAna-pAna-dAna-pAcana vagere kriyA. ahIM tAtparya A pramANe che- koipaNa vastunuM lakSaNa vastune jANavA mATe che. AthI lakSaNanA jJAna vinA paNa vastunuM jJAna thai gayuM hoya to lakSaNanA jJAnanI jarUra nathI. prastutamAM pramANanA lakSaNanA jJAna vinA paNa pramANa lokamAM prasiddha che. tathA e pramANanuM sAdhya (phaLa) snAna-pAna-dAna-pAcana vagere vyavahAra paNa prasiddha che. kAraNa ke pramANanA lakSaNomAM pravINa na banelA govALa-bALaka-strIomAM tevA prakArano vyavahAra jovAmAM Ave che. A pramANe nakkI thate chate sva-parano bodhaka jJAna pramANa che ityAdi pramANa lakSaNa jaNAvavAmAM koi phaLa jaNAtuM nathI. ahIM "je jJAnane yogya thaye chate je na jaNAya te nathI." evo abhiprAya che. (pramANanA lakSaNanuM phaLa jJAnane yogya che paNa jaNAtuM nathI mATe nathI.) ahIM graMthakAre mukhyapaNe "phaLa nathI." (=rayoganaE) ema kahevuM joie. Ama chatAM "phaLa jaNAtuM nathI." (Ave = yogana) ema je kahyuM te vANImAM atizaya kaThoratAno tyAga karavA mATe kahyuM che. (5) evaM tAvatpramANalakSaNapratipAdane prayojanAbhAva ukto'tha tatraivopAyAbhAvapratipAdanAyAhapramANena vinizcitya, taducyeta na vA nanu / alakSitAtkathaM yuktA, nyAyato'sya vinizcitiH // 6 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 17ra 13-dharmavAda aSTaka vRttiH- 'nanu' iti pramANalakSaNapraNAyakamatAzaGkAyAm, tatazcAha- pramANalakSaNapraNetuH 'pramANena' pratyAdinA, "vinizciAtya' niya, "ta' mAnasam, "zveta' thIyeta, tvathI, "ra vA' rUti anyathA vA, tatra yadyAdyaH pakSastadA yatta pramANalakSaNanizcAyakaM pramANaM tallakSaNato nizcitamanizcitaM vA syAt, yadi nizcitaM tat, tadA kiM tenaivAdhikRtapramANena pramANAntareNa vA, tatra yadi tenaiva, tadA itaretarAzrayaH, tathAhi- pramANAt tallakSaNanizcayaH, tallakSaNanizcaye ca tatpramANamiti, yAvattallakSaNaM na nizcitaM na tAvatpramANasya pramANatvam, yAvacca na pramANasya prAmANyaM na tAvattallakSaNanizcaya iti, nApi pramANAntareNa tallakSaNanizcayaH, anavasthApatteH, tathAhi- yattatpramANAntaraM tanizcitalakSaNamanyathA vA, nAnyathA vakSyamANadoSApatteH, nApi nizcitalakSaNam, yatastallakSaNanizcayaH kiM tenaiva utAnyena, yadi tenaiva tadA pUrvavaditaretarAzrayaH, atha pramANAntareNa, tadA tadapi nizcitalakSaNamanyathA vetyanavasthAnAt, tanna nizcitalakSaNamiti pakSaH, nApyanizcitalakSaNamiti vAcyam, yata Aha- 'alakSitAt' anirNItalakSaNAt pramANalakSaNanizcAya mAiIC, "' phena pravAje, na vajhityirtha, "yuvA' tA, "cAyato' nItyA, maya pramannlkssnnsy, 'vinizcitiH' nirNItiH / ayamabhiprAya:- nizcitalakSaNena pramANena vinizcitya pramANalakSaNaM vaktavyaM bhavatIti nyAyaH, na ca cikIrSitapramANalakSaNavyutpAdakazAstraM vinA pramANalakSaNavinizcAyakapramANasya lakSaNanizcayaH, tatazcAnizcitalakSaNameva tadityupalakSitAtpramANAnna yuktA tallakSaNavinizcitiriti // 6 // A pramANe pramANanA lakSaNanuM pratipAdana karavAmAM koi phaLa (=lAbha) nathI ema kahyuM. have pramANanA lakSaNanuM pratipAdana karavAmAM (=pramANanA lakSaNAno nirNaya karavAno) koi upAya nathI te jaNAvavA mATe kahe che- zlokArtha- amuka pramANanuM amuka lakSaNa che e pramANe pramANanuM lakSaNa (je pramANanuM lakSaNa kahevuM che e pramANathI anya koi) pratyakSa Adi pramANathI nirNaya karIne kahevAmAM Ave che ke nirNaya karyA vinA ? have jo tame kaho ke pramANa dvArA alakSita anizcita evA pramANalakSaNathI pramANano nizcaya karavAmAM Ave che to ame kahIe chIe ke pramANalakSaNavaDe jeno nizcaya nathI thayo tevA pramANathI pramANalakSaNano nizcaya kai rIte yuktiyukta bane ? (6) TIkArtha- amuka pramANanuM amuka lakSaNa che. e pramANanuM lakSaNa (je pramANanuM lakSaNa kahevuM che e pramANathI anya koi) pratyakSa Adi pramANathI nirNaya karIne kahevAmAM Ave che ke nirNaya karyA vinA ? jo anya pratyakSa Adi koi pramANathI nirNaya karIne lakSaNa kahevAmAM Ave che, to prazna che ke-je pramANathI prastuta pramANanA lakSaNano nirNaya karyo te pramANa tenA lakSaNathI nirNita che ke anirNita ? jo nirNita che to pharI prazna thAya che ke e nirNaya prastuta te ja pramANathI karyo ke anya koi pramANathI ? have jo e ja pramANathI (je tenA lakSaNathI nirNita che te ja pramANathI) nirNaya karyo ema kaho to itaretarAzraya nAmano doSa Ave che. kAraNake pramANathI lakSaNano nirNaya ane lakSaNathI pramANano nirNaya ema ekabIjAno Azraya levo paDe che. AthI jyAM sudhI pramANanuM lakSaNa nizcita na thAya tyAM sudhI pramANa pramANarUpe Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 173 13-dharmavAda aSTaka na bane, ane jyAM sudhI pramANa pramANarUpe na bane tyAM sudhI tenuM lakSaNa na thai zake. have jo kaho ke koi anya pramANathI pramANanA lakSaNano nirNaya karyo che to pUrvanI jema prazna thAya che ke e pramANa enA lakSaNathI nirNita che ke nahi ? A praznanA uttaramAM punaH pUrvanI jema (e nirNaya te ja pramANathI karyo ke anya pramANathI ?) prazno UbhA thAya. e praznonA uttaramAM punaH navA prazno jAge. Ama praznonI paraMparA cAlavAthI anavasthA doSa Ave. A pramANe nizcita vikalpanA baMne vikalpomAM doSa Ave che. prathama vikalpamAM itaretarAzraya doSa ane bIjA vikalpamAM anavasthA doSa Ave che. have anizcita pakSano (=je pramANathI prastuta pramANanA lakSaNano nirNaya karyo te pramANa tenA lakSaNathI anirNita che" e vikalpano) uttara Ape che (akSitA vadhe yuvA cAtoDa vinivRitti) alakSitaanirNita lakSaNavALA pramANathI pramANanA lakSaNano nirNaya karavo koi rIte yogya nathI. ahIM abhiprAya A che-jenuM lakSaNa nizcita che tevA pramANathI nirNaya karIne pramANanuM lakSaNa kahevuM joie evI nIti che. je pramANalakSaNa karavAnuM iSTa che tene jaNAvanAra zAstra vinA pramANalakSaNano nirNaya na thAya. tethI pramANa anizcita lakSaNavALuM ja che. anizcita lakSaNavALA pramANathI pramANa-lakSaNano nirNaya karavo yogya nathI. (6) athAnizcitalakSaNAdapi pramANAtpramANa(lakSaNa)nizcitirbhaviSyati ityasyAM zaGkAyAmAhasatyAM cAsyAM taduktyA kiM, tadvadviSayanizciteH / tata evAvinizcitya, tasyoktirdhyAnthyameva hi // 7 // vRttiH- "satya" pavanyAnuM, "zabdaH punarartha "mAn' mananA rastAAnitinnakSaTItramannaatprmaannlkssnnnishcitau, 'taduktyA' pramANalakSaNapratipAdanena, 'kiM' na kiJcitprayojanamityarthaH, kuta ityAha'tadvat' pramANalakSaNavat, 'viSayanizciteH' prameyaparicchedAt, yathA hi anirNItalakSaNenApi pramANena pramANalakSaNaM nizcIyate, evaM cikIrSitalakSaNena pramANena prameyasyApi nizcitiprasaGgAt vyarthaM pramANalakSaNapraNayanamiti bhAvaH, tadevaM "pramANena vinizcitya taducyate" iti pakSo nirAkRtaH / athAnizcityeti pakSasya dUSaNAyAha- 'tata eva' iti yata eva pramANena vinizcitya pramANalakSaNapratipAdanamuktayuktyA moharUpaM varttate tata eva, 'avinizcitya' pramANenAvinirNIya, 'tasyoktiH ' pramANalakSaNapratipAdanam, kimityAha- "dhiyo' buddheH, 'Anthyam' andhatvaM sammohaH, 'dhyAthyam' tad eva vartate pramANalakSaNapratipAdayiturmUDhataiva, niSphalAyAsanibandhanatvAttasyAH, iti bhAvanA, hizabdo yasmAdarthe, tasya cottarazloke tasmAdityanena sambandha iti // 7 // anizcita lakSaNavALA paNa pramANathI pramANe lakSaNano nirNaya thaze evI AzaMkA thaye chate graMthakAra kahe che Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 174 13-dharmavAda aSTaka gAthArtha-TIkArtha-"satya cAya jo anirNita lakSaNavALA pramANathI pramANanA lakSaNano nirNaya thai zake to pramANa pratipAdananuM (=pramANalakSaNanA pratipAdananuM) koi prayojana nathI. kAraNa ke jema anirNita lakSaNavALA pramANathI pramANanA lakSaNano nirNaya thAya che tema lakSaNa rahita pramANathI viSayano=prameyano nirNaya thai zake. AthI pramANanA lakSaNanuM pratipAdana vyartha che. tata pavavinizcitya jema pramANathI nirNaya karIne pramANanA lakSaNanuM pratipAdana (pUrvokta yuktithI) mUDhatA che, tema pramANathI nirNaya karyA vinA pramANanA lakSaNanuM pratipAdana paNa buddhinI aMdhatA=ajJAnatA ja che.' (7) evaM pramANalakSaNavicArasya niSprayojanatAmanupAyatAM copadopasaMhArataH prakrAntAM dharmavAdasyaiva vidheyatAM darzayannAha tasmAd yathoditaM vastu, vicAryaM rAgavarjitaiH / dharmArthibhiH prayatnena, tata iSTArthasiddhitaH // 8 // vRttiH- 'yasmAt' pramANAdilakSaNavicAraH prayojanAdivirahitaH 'tasmAt' hetoH 'yathoditaM' pUrvoktavastuno'nivRttam, "kva khalvetAni yujyanta" ityAdirUpam, 'vastu' dharmasAdhanasvarUpamarthajAtam, 'vicArya' vivecanIyam, kiMvidhaiH kairityAha- 'rAgavarjitaiH' svadarzanapakSapAtarahitaiH, upalakSaNatvAccAsya paradarzanadveSaviyuktarityapi dRzyam, 'dharmArthibhiH' dharmaprayojanavadbhiH, tadanyaistu vastvantaramapi vicAraNIyaM syAditi vizeSaNaphalam, kathaM ? 'prayatnena' AdareNa, kimityevamityAha- 'tato' dharmasAdhanaviSayavicArAt, 'iSTArthasiddhito' dharmalakSaNavAJchitArthaprApteH kAraNAditi // 8 // | trayodazAdavivara pamsamAtam zarUA 1. ahIM mULa zloka chaThThAnA pUrvArdhamAM be vikalpo che. bAda TIkAmAM prathama vikalpanA be vikalpo batAvyA che. punaH prathama vikalpanA be vikalpomAMthI prathama vikalpanA be vikalpo batAvyA che. Ama kula traNa be vikalpo che. temAM trIjA (te ja pramANAthI ke pramANAMtarathI e) be vikalponuM samAdhAna TIkAmAM ja che. trIjA be vikalponA samAdhAnathI bIjA be vikalpomAMthI prathama vikalpanuM samAdhAna thai jAya che. tathA bIjA be vikalpomAMthI bIjA vikalpanuM nirAkaraNa chaThThA zlokanA uttarArdhamAM ane sAtamAnA pUrvArdhamAM che. Ama bIjA vikalpanA baMne vikalponuM samAdhAna thai javAthI prathama be vikalpomAMthI prathama vikalpanuM paNa samAdhAna thai jAya che. tathA prathama be vikalpomAMthI bIjA vikalpano uttara sAtamA zlokanA uttarArdhamAM Apyo che. pramANa, lakSaNa, (pramANathI lakSaNa) (nizcita) (anizcita) (laNathI pramANa) nizcita anizcita te ja pramANAthI pramANAMtarathI Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 175 14-ekAttanityapakSakhaMDana aSTaka A pramANe pramANe lakSaNanI vicAraNA phaLathI rahita ane upAyathI rahita che ema batAvIne have upasaMhAra karavApUrvaka prastuta dharmavAdanI kartavyatAne batAvatA granthakAra kahe che- zlokArtha- pramANa AdinA lakSaNanI vicAraNA nimprayojana hovAthI, svadarzananA pakSapAtathI (ane paradarzananA SathI) rahita banIne dharmArthIe pUrve (etrIjA zlokamAM) kahyA mujaba ahiMsA Adi dharmasAdhanonI AdarapUrvaka vicAraNA karavI joie. kAraNa ke enAthI iSTa arthanI (=dharmanI ane paraMparAe mokSanI) prApti thAya che. (8) Tamartha- dharmArthAya- AAthI anya manuSyome to dharmasAdhanAthI anya vastunI (=viSayanI) 59 // vicAraNA karavAnI rahe. A pramANe "dharmArthI' evuM vizeSaNa saphala che. dharmArthI evuM vizeSa mUkavAthI dharmArthIe dharmasAdhano sivAya bIjA koi viSayanI vicAraNA karavAnI jarUra nathI evuM sUcana thayuM. dharmArthI evA vizeSaNanuM mA 35 che. (8) teramA dharmavAda aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 14 // atha caturdazamekAntanityapakSakhaNDanASTakam // anantarASTake kva tantre tattantranItyA ahiMsAdIni yujyante kva vA neti vicAraNIyamityabhihitam, atha tadeva tathaiva vicArayannAha tatrAtmA nitya eveti, yeSAmekAntadarzanam / hiMsAdayaH kathaM teSAM, yujyante mukhyavRttitaH // 1 // vRttiH- 'tatra' dharmasAdhanaviSaye vicAre prastute, atati satataM gacchati aparAparaparyAyAniti 'AtmA' jIvaH, 'nitya eva' apracyutAnutpannasthiraikarUpa eva, na punaH kathaJcidanityo'pi, 'iti' anena prakAreNa, 'yeSAM' naiyAyikavaizeSikasAGkhyopaniSadikAdInAm, 'ekAntena' nityAnityobhayAtmake vastuni nityatvalakSaNenaikavibhAgenAvalambanabhUtena 'darzana' dRSTirmatam 'ekAntadarzana', tad yeSAmasti, 'hiMsAdayaH' prANivadhAdayaH, AdizabdAdasatyAdayo vadhaviratikartRtvaM bhoktRtvaM janmAdayazca, 'kathaM' kena prakAreNa, 'yujyante' ghaTante, na kathaJcidityarthaH / atha nitye'pyAtmani yujyanta eva te, yadAhustadvAdinaH, "jJAnayatnAdisambandhaH, kartRtvaM tasya varNyate / sukhaduHkhAdisaMvitti-samavAyastu bhoktRtA // 1 // nikAyena viziSTAbhi-rapUrvAbhizca saGgatiH / buddhibhirvedanAbhistu, tasya janmAbhidhIyate // 2 // prAgAttAbhirviyogastu, maraNaM jIvanaM punaH / sadehasya manoyogo, dharmAdharmAbhisaMskRtaH // 3 // evaM maraNAdiyogena, hiMsA yuktA'vasIyate tatpratipakSabhUtApi, kimahiMsA na yujyate // 4 // satyAdInyapi tenaiva, ghaTante nyAyasaGgateH / evaM hiMsAdayo jJeyA, Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 176 14-ekAttanityapakSakhaMDana aSTaka vaizeSikavikalpitAH // 5 // sAGkhyAnAM cAyaM vizeSaH, "pratibimbodayanyAyA-deva tasyopabhoktRtA / na jahAti svarUpaM tu, puruSo'yaM kadAcana // 1 // " ityAzaGkyAha- 'mukhyavRttitaH' anupacaritatvena na yujyante, upacAratastu yujyante'pi, kevalaM nAsau tattvacintAyAM sammataH, aupacArikatvaM caiSAM hiMsAdInAmekAntanityasyAtmanaH pUrvopAttabuddhivedanAviyogAdInAmasambhavAttadasambhavazca nityasyaikarUpatvAditi // 1 // codayuM ekAntanityapakSakhaMDana aSTaka (AtmAne ekAMte nitya mAnavAthI ahiMsA Adi ghaTI zake nahi, tathA bIjA paNa aneka doSo Ave, tenI A aSTakamAM sUkSmadraSTithI vicAraNA karavAmAM AvI che.) anaMtara aSTakamAM ahiMsA vagere pAMca kayA darzanamAM ghaTe che ane kayA darzanamAM nathI ghaTatA e ja tenA ja zAstranI nItithI vicAravuM joie ema kahyuM che. have tene ja te rIte ja vicAratA graMthakAra kahe che- zlokArtha- temAM jemanuM 'AtmA nitya ja che." e pramANe ekAMta darzana che, temanI dRSTie hiMsA Adi paramArthathI kevI rIte ghaTe ? na ja ghaTe. (1) TIkArtha- temAM- dharmasAdhana saMbaMdhI prastuta vicAraNAmAM. jemanuM- naiyAyika, vaizeSika, sAMkhya ane vedAMtiko vagerenuM. AtmA- je satata anya anya paryAyone pAme te AtmA. nitya ja che- nAza ane utpattithI rahita tathA haMmezA sthira eka svarUpa (=svabhAva)vALo ja che, nahi ke kathaMcit anitya paNa. ekAttadarzana- dareka vastu nityAnitya ubhaya svarUpa che. temAMthI nityasvarUpa eka vibhAganuM AlaMbana laine pravarteluM darzana ekAMtadarzana che. hiMsA Adi- ahIM Adi zabdathI asatya vagerenuM tathA vadhanI virati karavI, vastuno bhoga ane janma vagerenuM grahaNa karavuM. paramArthathI- nitya paNa AtmAmAM ahiMsA vagere ghaTe ja che. AtmAne nitya kahenArAoe (=mAnanArAoe) kahyuM che ke-AtmAnI sAthe jJAna-yana Adino saMbaMdha AtmAnuM kartutva kahevAya che. sukha-duHkha AdinA anubhavano saMbaMdha bhoknatva kahevAya che. nikAyanI (=manuSya vagere gatinI) sAthe tathA viziSTa ane apUrva buddhio ane vedanA (=jJAna)nI sAthe saMbaMdha jIvano janma kahevAya che. pUrve grahaNa karela buddhi ane jJAnano viyoga e maraNa che. zarIradhArI jIvano dharma-adharmanA saMskAravALo manoyoga e jIvana che. (tattvasaMgraha 173-174-175) A pramANe maraNa AdinA saMbaMdhathI hiMsA saMgata jaNAya che. tethI hiMsAthI viparIta ahiMsA zuM "na ghaTe ? arthAt ghaTe ja." (1) satya vagere paNa nItithI saMgata thatA hovAthI tenAthI ja ghaTe che. e pramANe Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 177 14-ekAttanityapakSakhaMDana aSTaka vaizeSikoe kalpelA hiMsA vagere jANavA." sAMkhyomAM A vizeSa che. "pratibiMbodaya nyAyathI ja puruSano bhoga ghaTe che. A puruSa kyAre paNa potAnA svarUpane choDato nathI." AvI (=ukta rIte ahiMsA vagere ghaTatA hovA chatAM tame nathI ghaTatA ema kema kaho cho ? evI) AzaMkA karIne ahIM kahe che ke paramArthathI (=upacAra vinA) ghaTatA nathI. upacArathI to ghaTe paNa che. paNa tAttvika vicAraNAmAM upacAra saMmata nathI. ahIM hiMsA vagere aupacArika eTalA mATe che ke ekAMtanitya AtmAmAM pUrve grahaNa karela buddhimAM pratibiMbita sukha-duHkhAdinA anubhavano viyoga vagereno asaMbhava che. kAraNa ke nitya AtmA eka svarUpa che. (jo buddhimAM pratibiMbita sukha-du:khAdinA anubhavano viyoga thAya to AtmA eka svarUpavALo na rahe. pahelAM AtmA buddhimAM pratibiMbita sukha-du:khAdinA anubhavathI yukta hato. pachI sukha-duHkhAdinA anubhavathI rahita banyo. Ama AtmA ekasvarUpavALo na rahe.) (1) atha kathamatra mukhyavRttyA hiMsAdayo na yujyanta ityAhaniSkriyo'sau tato hanti, hanyate vA na jAtucit / kaJcit kenacidityevaM, na hiMsA'syopapadyate // 2 // vRttiH- nirgataH kriyAyAH kAryakaraNAditi 'niSkriyaH,' 'asau' ekAntanitya AtmA, ekAntanityatvAdeva, tathAhi- nityaH krameNa vA kAryaM karoti yogapadyena vA, na tAvat krameNa kAryaM karoti, yato'sAvekakAryakaraNakAle kAryAntarakaraNe samarthaH syAdasamartho vA, nAsamarthaH, nityasyaikarUpatvena sarvadaivAsamarthatvaprasaGgAt, nApi samarthaH kAlAntarabhAvisakalakAryakaraNaprasaGgAt, na hyavikalasAmarthya sadapi kAraNaM kAryaM na karotIti vaktuM yuktam, vivakSitakAryasyApyakaraNaprasaGgAt, atha sahakArikAraNAbhAvAt kAryAntaraM na karoti, nanu sahakArI tamupakurvan vA syAdanupakurvan vA, nAnupakurvan vandhyAputrAderapi sahakAritvaprasaGgAt, athopakurvanniti pakSastadA tasmAdupakAraM bhinnaM karotyabhinnaM vA, bhinnopakArakaraNe nityo'nupakRta eva, abhinnopakArakaraNe ca sa eva kRtaH syAttathA ca nityatvakSatiriti nityasya na krameNa kAryakaraNam, nApi yaugapadyena, vartamAnasamaya etajjanyasakalakAlAlInakAryakaraNaprasaGgAttathAnupalambhAcca, tadevamakriyo nityaH, athavA nityAtmavAdibhiH kaizcidakartRkatvaM tasyAbhyupagamyate / ato niSkriyo'sau, 'tataH' tasmAnniSkriyatvAt, 'hanti' na kaJcid iti vyavahitena sambandhaH 'hanyate' vyApAdyate, 'vAzabdo' vikalpArthaH, 'na jAtucit' na kadAcit, vyApAdakAtmano niSkriyatvAt, hananIyasya vA sarvathA nityatvAt, 'kenacid' 1. eka vastumAM bIjI vastunuM pratibiMba paDe tene pratibiMbodaya nyAya kahevAmAM Ave che. sAMkhyamata mujaba puruSa viSayono sAkSAt bhoga karato nathI. kiMtu prakRtinA vikArarUpa je buddhi, te buddhi rUpa darpaNamAM sukha-duHkha vagerenuM pratibiMba paDe che. buddhimAM pratibiMbita sukha-du:khAdinI chAyA nirmala puraSamAM paDe che. puruSanA svaccha svarUpamAM buddhi pratibiMbita sukhaduHkhAdinI chAyA paDavI e ja bhoga che. AvA ja bhoganA kAraNe puruSa bhoktA kahevAya che. jevI rIte japAkusuma Adi raMgIna vastunA saMnidhAnathI svaccha sphaTika paNa lAla Adi raMgavAnuM kahevAya che. tevI rIte prakRtinA saMsarganA kAraNe svaccha puraSamAM paNa sukha-duHkhAdinA bhoktatvano ( bhogano) vyavahAra thAya che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 178 14-ekAttanityapakSakhaMDana aSTaka ityanena sambandhaH, 'kaJcit' sUkSmabAdarAdibhedaM prANinam, 'kenacit' ghAtakapuMsA kartRbhUtena daNDAdinA vA karaNabhUtena manaHprabhRtinA vA, 'itizabdo' hetvarthaH, 'evaM' zabdacopadarzanArthaH, ttshcetyevmnyuunaadhikaadnntrotiri pAtAnanIyAmAvanAto, "ra" naiva, "hiMsA vyApatti, 'ya' sarvathA nityAtmanaH, '31pada' padata rUti rA. have ahIM paramArthathI hiMsA vagere kema ghaTatA nathI te kahe che- lokArtha- AtmA ekAMte nitya hovAthI niSkriya che. niSkriya hovAthI te kyAre paNa anya koine haNAto nathI, ane pote anya koithI kyAre paNa haNAto nathI. A pramANe sarvathA nitya AtmAnI hiMsA ghaTatI nathI. (2) TIkAI- niSkriya che - koipaNa kArya karato nathI. te A pramANe(1) nitya AtmA kramathI kArya kare che ke ekI sAthe kArya kare che ? (2) te kramathI kArya karato nathI. kAraNa ke jo kramathI kArya karato hoya to prazna upasthita thAya che. te A pramANe (3) eka kArya karavAnA samaye anya kArya karavAmAM samartha che ke asamartha che ? (4) eka kArya karavAnA samaye anya kArya karavAmAM asamartha nathI. kemake je nitya hoya te eka svarUpavALo ja hoya. tethI sadAya asamartha rahevAno prasaMga Ave. (jo pahelAM eka kArya karatI vakhate asamartha hato ane pachInA kALe samartha thayo ema mAnavAmAM te eka svarUpavALo na bane. pahelAM asamartha svarUpavALo hato ane pachI samartha svarUpavALo thayo. ethI eka svarUpavALo na rahyo.) (5) eka kArya karatI vakhate anya kArya karavAmAM samartha paNa nathI. kAraNa ke jo samartha hoya to vivakSita kArya karavAnI jema kALAMtare thanArAM saghaLAM kAryone karavAno prasaMga Ave. (A rIte saghaLAM kAryo ekI sAthe thai javAthI nitya AtmAmAM "kramathI kArya karavAnuM kevI rIte siddha thAya ?) saMpUrNa sAmarthyavALuM kAraNa vidyamAna hoya to paNa kArya na kare e pramANe kahevuM ucita nathI. kemake ema to vivalitakAryane paNa te na kare evI Apatti Ave. pUrvapakSa- eka kArya karavAnA samaye anya kArya karavAmAM samartha to che. paNa sahakArI kAraNo na hovAthI anya kAryo karato nathI. uttarapakSa- A sahakArIo nitya upara koi prakArano upakAra (=vizeSatA) kare che ke nahi ? pUrvapakSa- sahakArIo nitya upara koi prakArano upakAra karatA nathI. uttarapakSa- jo koi upakAra na karatA hoya to vaMdhyAputra vagerene paNa sahakArI mAnavAno prasaMga Ave. pUrvapakSa- upakAra kare che. uttarapakSa- nityathI bhinna upakAra kare che ke abhinna ? Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 179 14-ekAttanityapakSakhaMDana aSTaka pUrvapakSa bhinna upakAra kare che. uttarapakSa- jo bhinna upakAra kare che to upakAryamAM koI vizeSatA na AvavAthI upakArya sadA upakAra vagarano ja rahe. (caitra ane maitra judA che. ahIM koi caitra upara upakAra kare che to maitra upakAra karAyelo thato nathI. tema prastutamAM upakAryathI bhinna upakAra kare che to upakArya AtmA upakAra vagarano ja rahe.). pUrvapakSa- abhinna upakAra kare che. uttarapakSa- abhinna upakAra karavAmAM upakArya ja karAyelo thayo. tethI niyatvamAM hAni Ave. A pramANe nitya AtmA kramathI kArya na kare. ekI sAthe paNa kArya na kare. kAraNa ke tenAthI thai zake tevAM saghaLAM kAryone vartamAna samaye ja karavAno prasaMga Ave. paNa tema jovAmAM AvatuM nathI. A pramANe nitya AtmA koipaNa kArya karI zake nahi. (tethI te asatuM che, arthAtuM nathI. kAraNa ke cahevAkiyA itava paramArtha =je arthakriyA (=kAryo kare te ja paramArthathI sat che.) athavA keTalAka nityAtmavAdIo AtmA kArya karato nathI ema svIkAre che, AthI AtmA (temanI dRSTie) niSkriya che. niSkriya AtmA kyAre paNa koithI haNAto nathI. kemake vadha karanAra koi kArya karato nathI. (je koi kArya na kare te kevI rIte haNe ?) athavA vadha karavA yogya koi nathI. tethI koithI kyAre paNa haNAto nathI. AtmA nitya hovAthI teno vadha thai zake nahi. AtmA niSkriya hovAthI kyAre paNa sUkSma bAdara Adi bhedovALA jIvo koithI haNAtA nathI. koithI eTale ghAta karanAra koi puruSathI, athavA karaNa evA daMDAdithI, athavA mana vagerethI. AtmAne sarvathA nitya mAnavAmAM hamaNAM kahyuM tema ghAta karanAra ane ghAta karavA yogya koi na hovAthI hiMsA ghaTatI nathI. (2) tathA sati kiM satyAdItyAhaabhAve sarvathaitasyA, ahiMsApi na tattvataH / satyAdInyapi sarvANi, nAhiMsAsAdhanatvataH // 3 // vRtti - 'mA' vidamInave, "sarvathA sarvaprakAra:, "patA' hiMsAvAda, 'hiMsapi hiMsAnivRttilkssnnaa, 'na' naiva, 'tattvataH' paramArthena, upapadyate ityanuvartate, na kevalamAtmano niSkriyatvAdisA nopapadyate tadabhAve'hiMsApi nopapadyata ityapizabdArthaH / atha mopapadyatAmahiMsA, satyAdIni dharmasAdhanAni bhaviSyantItyAzaGkAnirAkaraNAyAha- na kevalamahiMsA nopapadyate 'satyAdInyapi' mRSAvAdanivRttyAdInyapi, AdizabdAccheSadharmasAdhanasaGgrahaH, 'sarvANi' niravazeSANi, 'na' naiva, upapadyanta ityanuvarttate, kuta ityAha'ahiMsAsAdhanatvataH' ahiMsAprasAdhakatvAtteSAm, sAdhyAbhAve hi sAdhanAnuSThAnamanarthakameva, na hi vyomAra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 180 14-ekAttanityapakSakhaMDana aSTaka vindasaMrakSaNAya prAkArAdiyatnAH kartuM yujyante, ahiMsAsAdhanAni ca satyAdInIti sarvAstikAnAM sammatameva, vizeSato jainAnAm / yathoktam- "ekkaM ciya itya vayaM, niddiTuM jiNavarehiM savvehiM / paannaaivaayvimAnavaNesA tarapha vaLagnzA" ti rUA. A pramANe thaye chate satya vagerenuM zuM thAya te kahe che - zlokArtha - hiMsAno sarvathA (=sarvaprakArothI) abhAva thavAthI ahiMsA paNa paramArthathI ghaTatI nathI. ahiMsAnA abhAvamAM satya Adi saghaLA guNo paNa ghaTatA nathI. kAraNa ke satya Adi ahiMsAnA sAdhana che=ahiMsAnA pAlana mATe che.(3) TIkArtha- ahiMsA=hiMsAnI nivRtti. "ahiMsA paNa" e sthaLe rahelA paNa zabdano artha A pramANe che-AtmA niSkriya hovAthI kevaLa hiMsA ghaTatI nathI ema nahi, kiMtu ahiMsA paNa ghaTatI nathI. ahiMsA bhale na ghaTe, satya vigere dharmasAdhano thaze evI AzaMkAne dUra karavA mATe graMthakAra kahe che ke-kevala ahiMsA ghaTatI nathI ema nahi, kiMtu satya vagere saghaLA guNo paNa ghaTatA nathI. kAraNa ke satya vigere guNo ahiMsAnAM sAdhana che. sAdhyanA abhAvamAM sAdhananuM AcaraNa nirarthaka ja bane. AkAzapuSyanA rakSaNa mATe killA vagerene banAvavAno prayatna karavo e yogya nathI. satya vagere ahiMsAnAM sAdhano che e sarva Astikone saMmata ja che. temAM paNa jenone vizeSathI saMmata che. kahyuM che ke, "saghaLA jinavaroe dharmamAM prANAtipAta viramaNa rU5 eka ja vrata kahyuM che. bIjAM satya vagere vrato ahiMsAviramaNa vratanA rakSaNa mATe che."(3). yadi satyAdInyapi hiMsAyA abhAvAnnopapadyante tataH kimityAhatataH sanItito'bhAvA-damISAmasadeva hi / sarvaM yamAdyanuSThAnaM, mohasaGgattameva vA // 4 // vRttiH- 'tataH' ityupasaMhAre, tasmAdevaM sthite sati, 'sannItitaH' zobhananyAyAniSkriyo'sAvityAdinoktalakSaNAt, 'abhAvAt' avidyamAnatvAt, 'amISAm' ahiMsAdInAm, 'asadeva' avidyamAnameva na sAdbhAvikam, 'hizabdo' vAkyAlaGkAre, 'sarvam' azeSam, 'yamAdyanuSThAnaM' yamaniyamAsevanam, Apadyata iti zeSaH, tatra yamA hiMsAdinivRttayaH, niyamAstu zaucasaMtoSatapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAni, athopacArAt sattadiSyate tatrAha- 'mohasaGgatameva vA', upacArAt sadapi tadajJAnayuktameva, na punarjJAnasaGgatam, tathAhiekasvabhAvasyAtmano mukterasambhavAttadarthamanuSThAnamajJAnasaGgatameva, 'vAzabdo' vikalpArtha iti // 4 // jo hiMsAno abhAva thavAthI satya vagere guNo ghaTatA nathI to zuM thAya te kahe che- lokAI- A pramANe nizcita thaye chate sunItithI ahiMsA vagereno abhAva thavAthI yama AdinuM saghaLuM Asevana asat ja siddha thAya che, athavA moha-yukta ja che. (4). 92. ekamevAtra vrataM nirdiSTaM jinavaraiH sarvaiH / prANAtipAtaviramaNamavazeSANi tasya rakSArthAya iti // 1 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 181 14-ekAntanityapakSakhaMDana aSTaka TIkArtha- sunItithI=prastuta aSTakanI bIjI-trIjI gAthAmAM kahela sunItithI. yama AdinuM e sthaLe Adi zabdathI niyamo samajavA. temAM hiMsA vagerenI nivRtti e pAMca yama che. zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane izvapraNidhAna e pAMca niyama che. asatu ja che=avidyamAna ja che. mohayukta ja che - kadAca koi upacArathI satuM mAne to tene javAba ApatA kahyuM ke upacArathI sat paNa mohayukta=ajJAna-yukta ja che. te A pramANe-eka svarUpavALA AtmAnI muktino saMbhava na hovAthI tenA mATe yama AdinuM Asevana ajJAnayukta ja che. (4) nityAtmAbhyupagame dUSaNAntaramAhazarIreNApi sambandho, nAta evAsya snggtH| . tathA sarvagatatvAcca, saMsArazcApyakalpitaH // 5 // vRttiH- na kevalamahiMsAdayo nitye satyAtmani na saGgacchante, 'zarIreNApi' dehenApi saha, 'sambandhaH' saMyogaH, 'na' naiva, 'ata eva' niSkriyatvAdeva hetoH, niSkriyasya hi sambandhakriyA nopapadyate, athavA, 'ata eva' iti nityatvAdevetyarthaH, nityasya hi zarIrasambandhaH pUrvarUpatyAge vA syAdatyAge vA, atyAge cettadA zarIreNAsambaddha evAsau syAccharIrAsambaddhatvalakSaNasya pUrvarUpasya tadavasthatvAt, tyAge cettadA tadanityatvam svabhAvatyAgasyAnityatvalakSaNA (NatvAt, 'asya' iti nityAtmanaH, 'na' naiva, 'saGgato' yuktaH / 'tathA' iti vAkyAntaropakramArthaH, 'sarvagatatvAt' sakalabhuvanavyApakatvAt, iSyate ca kaizcidAtmano vibhutvam / yadAha-"madIyenAtmanA yuktaM, dUradezAdivartyapi / kSityAdi mUrtimattvAde-rasmadIyazarIravat // 1 // " cakAro niSkriyatvAnnityatvAdvA, kimityAha- 'saMsArazcApi', na kevalaM zarIrasambandho'sya na saGgataH, saMsArazcApi tiryaGnaranArakanAkinikAyasaMsaraNalakSaNo na saGgattaH, saMsaraNaM hasarvavyApakasyaiva yujyate sakriyasya kathaJcidanityasya ceti, 'cApi' iti nipAtadvayamapi samuccayArtham, api ca ityAdivat, tathAhi- sarvagatatve niSkriyatve nityatve vA satyAtmanaH sarvatra ca bhAvAnna saMsAraH saGgataH, kiM sarvathA na saGgata ityata Aha- 'akalpitaH' tAttvikaH, kalpitastu saGgacchamAno'pi na heyopAdeyakoTimArohati nabho'mbhoruhavaditi // 5 // AtmAne ekAMte nitya svIkAravAmAM bIjuM dUSaNa kahe che zlokArtha- nitya AtmA niSkriya hovAthI AtmAno zarIranI sAthe saMbaMdha paNa na ghaTe. sarvagata AtmAno akalpita saMsAra paNa na ghaTe. nitya AtmAno akalpita ( tAttvika) saMsAra paNa na ghaTe. TIkArtha- jo AtmA nitya hoya to kevaLa ahiMsA vagere na ghaTe ema nahi, kiMtu nitya AtmA niSkriya hovAthI ja (athavA nitya hovAthI ja) nitya AtmAno zarIranI sAthe saMbaMdha paNa na ghaTe. nitya AtmAno zarIrasaMbaMdha pUrvarUpano tyAga karIne thAya ke tyAga vinA thAya ema be vikalpo che. temAM jo pUrvarUpanA tyAga vinA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 82 14-ekAntanityapakSakhaMDana aSTaka zarIrasaMbaMdha mAnya hoya to nitya AtmA zarIranI sAthe saMbaMdhathI rahita ja thAya. kAraNa ke zarIranI sAthe asaMbaMdharUpa pUrvasvarUpa te pramANe ja rahela che. have jo pUrvasvarUpano tyAga karIne zarIranI sAthe saMbaMdha thAya che to AtmA anitya bane. kAraNake potAnA svarUpano tyAga karavo e ja anityatAnuM lakSaNa che. | sarvagata AtmAno akalpita saMsAra paNa na ghaTe- sarvagata eTale sakala vizvane vyApIne rahela. keTalAko AtmAne vibhu=saMpUrNa lokavyApI mAne che. kahyuM che ke "dUra dezamAM rahelA paNa pRthvI parvata vagere mUrta hovAthI mArA AtmAthI saMyukta che. mArA zarIranI jema." (naiyAyikono Azaya e che ke AtmA sarvavyApI che. tethI dUra rahelA parvatAdino saMyoga AtmA sAthe hoya che. paraMtu nitya vibhudravyano saMyoga taiyAyika saMmata nathI. mATe ahIM anumAnamAM mUrtatva hetu mUkela che. gagana amUrta hovAthI gagana saMyukta AtmA na bane. paNa parvatAdi saMyukta bane.) nitya AtmAno kevaLa zarIranI sAthe saMbaMdha na ghaTe ema nahi. kiMtu nitya AtmAno akalpita saMsAra paNa na ghaTe. saMsAra eTale tiryaMcagati, manuSyagati, narakagati ane devagatimAM javuM. je AtmA sarvavyApI na hoya, sakriya hoya ane kathaMcit anitya hoya te ja AtmAnuM tiryaMca vagere gatimAM gamana thAya. te A pramANe-jo AtmA sarvagata niSkriya ane nitya hoya to te sarvasthaLe ane sadA mATe rahelo hovAthI eka gatimAMthI bIjI gatimAM javAnu na ghaTe. akalpita saMsAra na ghaTe. kalpita saMsAra ghaTe. kalpita saMsAra ghaTato hovA chatAM AkAzakusumanI jema heya ke upAdeya gaNAto nathI. (5) evaM ca vibhutvena saMsArAbhAve sati yadApannaM tadAhatatazcordhvagatidharmA-dadhogatiradharmataH / jJAnAnmokSazca vacanaM, sarvamevaupacArikam // 6 // vRtti - "taSTha' parva saMsAramAve sati, atiH ' svaravAti nakSaI, "tha' ahiMsAInusstthaanlkssnnaat, tathA 'adhogatiH' nArakAdyavAptirUpA, 'adharmato''dharmAddhiMsAdhanuSThAnarUpAt, tathA 'jJAnAt' paJcaviMzatitattvAvabodharUpAt, 'mokSo' nikhilakarmanirmuktilakSaNaH, 'cazabda' uktasamuccaye, itizabdo'tra lupto draSTavyastena 'itivacanam' etadarthapratipAdanam, kimityAha- 'sarvameva' niravazeSameva, 'aupacArikaM' kAlpanikamapAramArthikamityApannam, abhyupagamyate cordhvagatidharmAdityAdi sAGkhyaiH / Aha ca IzvarakRSNaH "dharmeNa gamanamUrdhvaM, gamanamadhastAdbhavatyadharmeNa / jJAnena cApavargo, viparyayAdiSyate bandhaH // 1 // " tathA "paJcaviMzatitattvajJo, yatra tatrAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vApi, mucyate nAtra saMzayaH // 2 // " rUti dA A pramANe AtmA vibhu hovAthI saMsArano abhAva thaye chate je prApta thayuM tene kahe che - lokArtha- saMsArano abhAva thatAM dharmathI Urdhvagati thAya, adharmathI adhogati thAya, zAnathI mokSa thAya, evAM saghaLAM ya vacano aupacArika bane. TIkArtha- dharmathI ahiMsAdinA AsevanathI. adharmathI-hiMsAdinA sevanathI. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 183 14-ekAntanityapakSakhaMDana aSTaka Urdhvagati svarga AdinI prApti. adhogati- narakagati AdinI prApti. zAna=pacIsa tattvono bodha. mokSa=sarvakarmothI chUTakAro. opacArika=kAlpanika, arthAt apAramArthika. dharmathI Urdhvagati thAya ityAdi sAMkhyo mAne che. izvarakRSNa kahe che ke-"dharmathI AtmA UMce jAya, adhayI adhogatimainya, zAnathI mokSa yAya, ana viparyayathA ( nathI)baMdha thAya." (ivuARE44) tathA "prakRti vagere pacIsa tattvonA rahasyane jANavAvALo manuSya gRhasthAzrama vagere koipaNa AzramamAM rahevAthI mukta thai zake che. pachI bhale te mastake jaTA rAkhato hoya, mastakanuM muMDana karAvato hoya, ke zikhA dhAraNa karato hoya. prakRti Adi tattvajJAnanA abhyAsa dvArA tattvadarzana thai javAthI prakRtinA vikArono nAza thAya che. AthI AtmA mukta thAya che. ane potAnA svarUpamAM avasthita rahe che. tattvajJAnathI 45 sthitimA puruSanI bhuti mA 4 saMzaya nathI." (6) ___ atha vibhutvena saMsaraNAbhAve'pi yadordhvaloke svahetoreva bhogAyatanamasya bhavati tadordhvagatirapadizyate yadA tvadhastadAdhogatirityevaM bhogAyatanadvAreNordhvagatyAdirAtmano bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha bhogAdhiSThAnaviSaye-pyasmin doSo'yameva tu / tabhedAdeva bhogo'pi, niSkriyasya kuto bhavet // 7 // vRttiH- bhogo viSayapratibhAsino manasa Atmani sphaTikopAdhinyAyena pratibimbanam, tathA coktaM vindhyavAsinA- "puruSo'vikRtAtmaiva, svanirbhAsamacetanam / manaH karoti sAnnidhyA-dupAdhiHsphaTikaM yathA // 1 // " svanirbhAsamiti svAkAravantaM puruSaM manaH kartRbhUtaM karotIti // "viviktedRkpariNatau, buddhau bhogo'sya kathyate / pratibimbodayaH svacche, yathA candramaso'mbhasi // 1 // " tasya bhogasyAdhiSThAnamAyatanaM bhogAdhiSThAnam yatra buddhyahaGkArendriyAdau prakRtivikAre sati puruSasya bhogo bhavati tadbhogAdhiSThAnaM zarIram, tadviSayo yatra saMsAre sa tathA, tatrApi 'bhogAdhiSThAnaviSaye'pi', na kevalaM bhogAyatanakalpanArahite ityapizabdArthaH, 'asmin' iti saMsAre, 'doSo' dUSaNam, 'ayameva' eSa evAnantarodita UrdhvagatyAdisaMsArApAramArthikatvalakSaNaH, yato bhogAdhiSThAnaM zarIrameva, tena ca saha sambandho niSkriyatvenAtmano na yuktaH, tadabhAvAttadvArakaH saMsAra aupacArika eveti, 'tuzabdaH' pAdapUraNe, tathA bhogAdhiSThAnakalpanamasaGgatameva, bhogasyaivAtmano'yujyamAnatvAdityetadAha- 'tabhedAdeva' iti, iha tacchabdena kriyA parAmRzyate, tataH kriyAbhedAdeva kriyAvizeSatvAdeva bhogasya, bhogo hi kriyAvizeSa eva, ata: 'bhogo'pi' viSayopabhogo'pi, na kevalaM bhogAdhiSThAnaviSayaH saMsAra ityapizabdArthaH, 'niSkriyasya' sakalakriyAkalApaviprahINasyAtmanaH, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 184 14-ekAttanityapakSakhaMDana aSTaka 'uta: vAddhato , bhavet' nAta, kuttoDapati bhAva rUtti zA have AtmA vibhu hovAthI tenuM saMsaraNa (=eka gatimAMthI bIjI gatimAM gamana) na thavA chatAM jyAre tenuM bhogAyatana (=sthUla zarIra) potAnA ja (dAna Adi ke hiMsA vagere dvArA thayela adaSTathI) kAraNathI UrdhvalokamAM thAya tyAre Urdhvagati kahevAya che, jyAre nIce jAya che tyAre adhogati kahevAya che, ema bhogAyatana dvArA AtmAnI Urdhvagati vagere thaze. AvI AzaMkA thaye chate graMthakAra kahe che - zlokArtha- bhogAdhiSThAnane AzrayIne paNa jIvano Urdhvagati Adi saMsAra che ema mAnavAmAM paNa e ja doSa rahelo che. niSkriya AtmAno bhoga paNa kriyAvizeSa hovAthI ja kayA hetuthI thAya ? arthAt koi hetuthI na thAya. TIkArtha- bhogAdhiSThAna- bhogAdhiSThAna zabdamAM bhoga ane adhiSThAna ema be zabdo che. temAM bhoga eTale viSayonI pratItivALA mananuM sphaTikopAdhinyAyathI AtmAmAM pratibiMba paDavuM. vidhyAvAsIe kahyuM che ke-"AtmA potAnA saMnidhAnathI acetana manane uparakta kare che, arthAt temAM potAnA caitanyanI pratIti karAve che. AvuM karavA chatAM te potAnA svarUpathI avikatA ja rahe che. A vAtane sphaTikanA daSTAMtathI batAvI che. jevI rIte pArAgamaNi vagere upAdhi najIkamAM rahelA sphaTikamaNine potAnA varNanuM saMkramaNa karIne uparakta kare che-potAnA jevA raMgavALo kare che. AvuM karavA chatAM te (parAgamaNi) vikRta thato nathI. ba uparAga saMbaMdhathI sphaTika ja vikRta thAya che. te rIte AtmA paNa buddhimAM potAnA uparAgano janaka thaine paNa svayaM vikRta thato nathI. kiMtu enA uparAgathI buddhi vikRta thAya che." (viviIN) "buddhi AtmAthI bhinna che. ane (dakSakhitaula) pUrvanA zlokamAM varNita puruSoparAgarUpa pariNAmathI yukta che. AvI buddhimAM cetanyanuM je pratibiMba paDe tene puruSano bhoga kahevAya che. (AtmAmAM je bhogano ullekha che te bhogayukta buddhimAM AtmAnA uparAganA kAraNe ja che. ane tethI avAstavika che.) A vAta jalamAM paDatA caMdramAnA pratibiMbanA daSTAMtathI spaSTa thAya che. jevI rIte avikRta caMdranuM nirmalajalamAM pratibiMbAtmaka pariNAma thAya che tevI rIte sUkSmabuddhitattvamAM avikRta AtmAnuM paNa pratibiMbapariNAmaka uparAga thAya che. spaSTIkaraNa- buddhimAM AtmAnuM pratibiMba paDe tyAre AtmAnA be rUpa thAya che. eka pratibiMbAtmA ane bIjo liMbAtmA. A bemAM buddhigata bhogano saMbaMdha pratibiMba AtmAmAM ja thAya che. biMbAtmAmAM thato nathI. AthI pratibiMbAtmA vikRta thavA chatAM biMbAtmA pUrvavat nirvikAra ja rahe che. (A artha zAstravArtA samuccaya stabaka trIjo 28-29 zlokanI TIkAnA AdhAre lakhyo che.) puruSoDavitAtmA e zlokano prastuta TIkAkAre "mana puruSane potAnA jevo kare che evo artha karyo che. 1. jevI rIte japAkusuma potAnA sAMnidhyathI saphaTikane lAla banAve che tema koi vastunA sAMnidhyathI koi vastu tenA jevI banI jAya tene sphaTikopAdhinyAya kahevAmAM Ave che. 2. AvI eTale ubhayamukha darpaNa jevI. buddhimAM eka taraphathI sukhAdinuM pratibiMba paDe che. ane bIjI taraphathI caitanyanuM pratibiMba paDe che. tethI huM sukhI chuM, huM duHkhI chuM ityAdi upacAra thAya che. kAraNa ke AtmA buddhithI pote abhinna che evuM mithyAbhimAna rAkhe che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 aSTaka prakaraNa 14-ekAntanityapakSakhaMDana aSTaka (zAvAsa nA TIkAkare "puruSa manane potAnA jevo banAve che" evo artha karyo che. zALavA.sa. nI TIkAno artha vadhAre yogya lAgavAthI anuvAdamAM zAvA.sa. nI TIkAnA AdhAre artha lakhyo che.) AvA prakAranA bhoganuM Ayatana (=sthAna)te bhogAdhiSThAna. prakRtimAM vikAra thaye chate buddhi-ahaMkAraiMdriya vagere ke jemAM puruSano bhoga thAya che-puruSa bhogave che, te bhogAdhiSThAna che, arthAt zarIramAM puruSano bhoga thAya che. mATe bhogAdhiSThAna eTale zarIra. bhogAdhiSThAnane AzrayIne paNa" e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che-kevaLa bhogAyatananI kalpanAthI rahita puruSane mAnavAmAM doSa che, ema nahi, kiMtu bhogAdhiSThAnane AzrayIne paNa jIvano Urdhvagati Adi saMsAra che, ema mAnavAmAM paNa e ja doSa rahelo che. ahIM e ja doSa eTale Urdhvagati Adi saMsAra apAramArthika bane e doSa. A doSa hamaNAM ja (prastuta aSTakanA chaThThA zlokamAM) kahyo che. bhogAdhiSThAnane AzrayIne paNa jIvano Urdhvagati Adi saMsAra apAramArthika bane. kAraNa ke bhogAdhiSThAna zarIra ja che. AtmA niSkriya hovAthI AtmAno zarIranI sAthe saMbaMdha na ghaTI zake. zarIrasaMbaMdhano abhAva hovAthI zarIra dvArA thato saMsAra opacArika ja bane. tathA bhogAdhiSThAnanI kalpanA paNa asaMgata ja che. kAraNa ke AtmAno bhoga ja (AtmA bhogave che e ja) ghaTatuM nathI. A viSayane graMthakAra (zlokanA uttarArdhamAM) kahe che ke niSkriya AtmAno bhoga paNa kayA hetuthI thAya ? arthAt "puruSa bhogave che" e koi hetuthI na ghaTI zake. kAraNa ke bhoga kriyAvizeSa ja che=eka prakAranI kriyA ja che. niSkriya AtmAmAM koi kriyA na hoya. bhoga paNa" e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che-niSkriya AtmAnI kevaLa bhogAdhiSThAnane AzrayIne saMsAra aupacArika siddha thAya che ema nahi, kiMtu niSkriya AtmAno bhoga paNa koi hetuthI siddha thato nathI, arthAt bhoga paNa aupacArika siddha thAya che. saMkSepamAM sAra- (1) AtmA niSkriya hovAthI eno zarIranI sAthe saMbaMdha na ghaTe (2) zarIranI sAthe saMbaMdha na ghaTavAthI zarIrane AzrayIne jIvano vAstavika saMsAra na ghaTe. (3) niSkriya hovAthI viSayopabhoga paNa na kare. (7). athAhiMsAdInAM zarIrasambandhasya bhogasya cAbhAvalakSaNadoSabhayAt skriytvmaatmno'bhyupate tarAha- . iSyate cetkriyApyasya, sarvamevopapadyate / mukhyavRttyAnaghaM kintu, parasiddhAntasaMzrayaH // 8 // vRtti - "Syate' rAkhyupAya, ' , "kriyApi' vArit zarIrasavanAi , kriyA tAvadiSTaiveti pratipAdanArtho'pizabdaH, 'asya' nityAtmanaH, iha tadeti zeSo dRzyaH, tatazca tadA 'sarvameva' niHzeSameva yatpUrvamahiMsAdikamanupapadyamAnatayA pratipAditaM tat, 'upapadyate' ghaTate, kathamityAha- 'mukhya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 15-ekAntaanityapakSakhaMDana aSTaka vRttyA' pAramArthikatayA, na punaH kriyAnabhyupagame ivAmukhyavRttyA, 'anaghaM' nirdoSam, anupacAravRttyopapadyamAnatvAt, 'kintu' kevalametAvAn doSo yaduta, 'parasiddhAntasaMzrayaH' jainAbhyupagatapariNAmavAdAzrayaNamiti, na caitannigrahasthAnamapyatiduSkaramanabhinivezinAM mumukSUNAmiti, tadevamekAntanityAtmAvAdimate'hiMsAdIni na ghaTanta iti sthitamiti // 8 // 186 // caturdazASTravivaranuM samAptam // 4 // AtmAne niSkriya mAnavAthI ahiMsA Adino abhAva thAya, zarIrasaMbaMdhano abhAva thAya ane bhogano abhAva thAya, A doSanA bhayathI AtmA sakriya svIkArAya e viSe kahe che-- zlokArtha-- jo AtmAnI kriyA paNa svIkAravAmAM Ave, arthAt AtmAne sakriya mAnavAmAM Ave, to badhuM ja paramArthathI nirdoSapaNe ghaTe che. paNa emAM temane parasiddhAMtano Azraya levo paDe che. (8) TIkArtha-- "AtmAnI kriyA paNa'' e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che-AtmAne nitya mAnanArane kriyA iSTa ja che. paNa AtmAnI kriyA iSTa nathI. AthI bIjI kriyAnI jema zarIra sAthe saMbaMdha vagere AtmAnI kriyA paNa svIkAravAmAM Ave to evo artha che. badhuM ja-- pUrve kahyuM tema ahiMsA vagere je je ghaTatuM na hatuM te badhuM ja. paramArthathI-- kriyA asvIkAramAM upacArathI ghaTatuM hatuM tema nahi, kiMtu paramArthathI ghaTe che. nirdoSapaNe-- upacAra vinA ghaTatuM hovAthI nirdoSapaNe ghaTe che. AtmAne sakriya mAnavAmAM Ave to badhuM ja paramArthathI nirdoSapaNe ghaTe che. paNa temAM ATalo doSa che ke pasiddhAMtano=jainoe svIkArela pariNAmavAdano Azraya levo paDe che. A nigrahasthAna hovA chatAM abhinivezathI rahita mumukSuone ati duSka2 nathI. A pramANe ekAMta nityAtmavAdIonA matamAM ahiMsAdi na ghaTe e nizcita thayuM. (8) caudamA ekAntanityapakSakhaMDana aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. / / 15 / / atha paJcadazaikAntAnityapakSakhaNDanASTakam / / anantaraM dravyAstikanayamate yathAhiMsAdIni dharmasAdhanAni dharmavAdaviSayabhUtAni na ghaTate tathA pratipAditam, atha paryAyAstikanayamate yathA tAni na yujyante tathAha kSaNikajJAnasantAna-rUpe'pyAtmanyasaMzayam / hiMsAdayo na tattvena svasiddhAntavirodhata: // 1 // aa vRtti:- kSaNa: paramanikRSTaH kAlaH, so'syAstIti kSaNikam, tacca tatjJAnaM ca caitanyaM kssnnikjnyaaje kahevAthI vaktAno parAjaya thAya tene nigraha sthAna kahe che. 1. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 87 15-ekAttaanityapakSakhaMDana aSTaka nam, tasya santAnaH pravAhaH sa eva rUpaM sa tathA, tatra 'kSaNikajJAnasantAnarUpe'pi,' na kevalaM nityarUpe, hatyAha- "sAni' nIve, "saMza' ni:sahuM yathA mavati, hiMsAhitya: praviNAya:, "ra" naiva, 'tattvena' nirupacaritavRttyA, ghaTante iti gamyate, kiM vAGmAtreNa, netyAha- 'svasiddhAntavirodhataH' svakIyAgamavirodhAditi // 1 // paMdaramuM ekAMta anityapakSa khaMDana aSTaka (jema AtmAne ekAMte nitya mAnavAmAM ahiMsAdinI upapatti thatI nathI, tema AtmAne ekAMte kSaNika-pratikSaNa nAza pAmanAra mAnavAthI paNa ahiMsAdi ghaTI zake nahi. ekAMte kSaNika AtmAmAM ahiMsA vagere kema na ghaTe enI tAttvika vicAraNA A aSTakamAM karavAmAM AvI che.) hamaNAM ja dravyAstika nayanA mate dharmavAdanA viSayabhUta ahiMsA vagere dharmasAdhano je rIte nathI ghaTatA te rIte jaNAvyuM. have paryAyAstika nayanA mate ahiMsA vagere dharmasAdhano je rIte nathI ghaTatA te rIte kahe che zlokArtha- kSaNika jJAnanI paraMparA svarUpa AtmAmAM paNa niHsaMdeha hiMsAdi paramArthathI ghaTatA nathI. kAraNa ke potAnA ja Agamano virodha Ave che. TIkArtha- kSaNika- kSaNa eTale jenAthI anya koikALa sUma na hoya tevo sarvAntima sUmakALa. je kSaNa jeTalA kALa sudhI ja rahe te kSaNika. jJAna eTale caitanya. kSaNika jJAnanI paraMparA eTale kSaNika caitanyanI paraMparA. A matamAM kSaNe kSaNe caitanya nAza pAme che ane utpanna thAya che. tethI AtmA kSaNika jJAnanI paraMparAsvarUpa che. gAthAmAM rahelA "" zabdano artha A pramANe che-kevaLa nityarUpa AtmAmAM ahiMsA vagere dharmasAdhano ghaTatA nathI ema nahi, kiMtu kSaNika jJAnanI paraMparAsvarUpa AtmAmAM paNa ghaTatA nathI. (1) svasiddhAntavirodhameva darzayannAhanAzahetorayogena, kSaNikatvasya saMsthitiH / nAzasya cAnyato'bhAve, bhaveddhisApyahetukA // 2 // vRttiH- 'nAzahetoH' kSayakAraNasya, 'ayogena' ayujyamAnatvena, 'kSaNikatvasya' kSaNakSayitvasya, 'saMsthitiH' vyavasthA pratiSThetyarthaH / tathAhi- kSaNavAdibhirabhidhIyate, mudgarAdinA nAzahetunA ghaTAde zo vidhIyamAno bhinnastasmAdvidhIyate abhinno vA, bhinnazced ghaTAdestAdavasthyaM syAt, athAbhinnastadA ghaTAdireva kRtaH syAt, sa ca svakIyakAraNakalApenaiva kRta iti na tasya kiJcit karaNIyamastItyevaM nAzahetorayujyamAnatvena nAzino bhAvAH svabhAvataH eva nazyanti svabhAvanAzinaH punarudayAnantarApavargiNa eva bhavantIti nAzahetorabhAvAd yadi kSaNikatvavyavasthA tataH kimityAha- 'nAzasya ca' vinAzasya punaH, 'anyataH' svabhAvavyatiriktAnAzahetoH sakAzAt, 'abhAve' abhavane, sarvanAzAnAM nirhetukatvAbhyupagamAt, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 188 15-ekAttaanityapAkhaMDana aSTaka "pa" nAta, hiMsA"i vayo, na leva7 parikSA, 'detu' svarUpajJAtivinimittazrI velyartha: rA. vasiddhAMtanA virodhane ja batAvatA graMthakAra kahe che zlokArtha- nAzanAM kAraNo na ghaTavAthI kSaNikatanI (=dareka padArtha pratyeka kSaNe svayameva nAza pAme che evA siddhAMtanI) sthApanA karI che. AthI koipaNa vastuno (potAnA svabhAva sivAya) anya koipaNa kAraNathI nAza na thavAthI, hiMsA (=jIvavinAza) paNa nirdetuka bane. (2). TIkArtha- ekAMta anitya pakSamAM nAzanAM kAraNo ghaTatA nathI. te A pramANe- mugaprahAra vagerethI ghaTano nAza thAya che ema pratyakSa jovAmAM Ave che. ahIM kSaNavAdIo be prazno upasthita kare che. nAzaka tarIke iSTa mudgara prahAra vagere dvArA ghaTano je nAza karavAmAM Ave che te nAza ghaTathI bhinna che ke abhinna ? jo ghaTanAza ghaTathI bhinna hoya to ghaTa to ema ne ema ja raheze. (jema vaNakara ghaDAthI bhinna je paTa utpanna kare che te paTa ghaTathI bhinna hovAnA kAraNe paTanI utpatti thavAthI ghaTanA svarUpamAM kazo ja pheraphAra tenA nimitte thato nathI. barAbara te ja rIte mudgarano prahAra karavAthI utpanna thato ghaTanAza jo ghaTathI bhinna hoya to ema ne ema ja rahe. ghaTanA svarUpamAM kAMi pheraphAra nahi thAya. paraMtu AvuM thatuM nathI. mATe prathama vikalpa mAnya karI zakAto nathI.) jo bIjo vikalpa mAnya karavAmAM Ave to mugaranA prahAra dvArA ghaTa ja utpanna karAyo ema mAnavuM paDe. kAraNa ke mugaranA prahArathI thato ghaTavinAza eTale ja ghaTa. (kemake ghaTavinAza ghaTathI abhinna che.) ghaTa to potAnA kAraNa samUhathI ja karAyelo che. tethI ghaTa aMge kaMi paNa karavAnuM rahetuM nathI. A pramANe nAzanA hetuo ghaTatA na hovAthI badhA padArtho svabhAvathI ja nAza pAme che. svabhAvathI ja nAza pAmanArA padArtho utpatti pachI turata Apa meLe ja aMtavALA bane che=nAza pAme che. (je Apa meLe maranAra hoya tene zuM mAravAnA hoya ? tethI koipaNa vyakti hiMsaka nahi kahevAya.). "hiMsA paNa e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che. kevaLa ghaTAdino ja kSaya nirdetuka bane ema nahi, kiMtu jIvavadha paNa nirdetuka (=svarUpanI prApti sivAya anyanimittathI rahita ja) bane. (2) nirhetukatve cAsyA doSamAhatatazcAsyAH sadA sattA, kadAcinnaiva vA bhavet / kAdAcitkaM hi bhavanaM, kAraNopanibandhanam // 3 // vRtti - AciheDuvA, tanaJ' tamAkunardilAyA nirdetusavAnuM, "kacA' hiMsA: 'hA' sarvatA, "sattA' siddhAva: paveliti yoga, di' ri ivAste, "va' ra haju 'vAro vinyArtha:, "pata, nAta, sati varnati, yukta patanyAha- lArita 'limi ', "hizabdo yasmAdarthaH, 'bhavanaM' prAdurbhAvaH 'kAraNopanibandhanaM' hetunibandhanam, yato'bhidhIyate / "nityaM sattvamasattvaM 1. koi kAraNa vinA nAza pAmavo e vastunuM svarUpa (=svabhAva) che. mATe ahIM 'svarUpanI prApti' ema kahyuM. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 189 15-ekAanityapakSakhaMDana aSTaka vA-'hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM, kAdAcitkatvasambhavaH // 1 // iti // 3 // hiMsAnA hetunA abhAvamAM dUSaNa kahe che- zlokArtha- hiMsA nirdetuka hovAthI sadA rahevI joie, athavA kyAre paNa na thavI joie. koipaNa vastunI kyAreka utpatti koi kAraNathI ja thAya. TIkArtha- A viSe kahyuM che ke "anya hetuonI apekSA na rAkhavAvALo padArtha sadA hoya, athavA sadA na hoya, kAraNonI apekSAthI ja padArthamAM kyAreka hovApaNuM thAya." (pramANavArtika 3-3, yogabiMdu 477 2805nI TI1) (3) nanu janaka eva hiMsako'taH kathaM nirhetukatvaM hiMsAyAH, kathaM vA nirhetukatvAzrayo nityasattvAdiko doSa ityatrocyate, nanu yo'yaM janaka eva hiMsaka kalpyate sa kiM santAnasya kSaNikasya veti vikalpadvayam, tatrAdyavikalpaM dUSayannAha na ca santAnabhedasya, janako hiMsako bhavet / sAMvRtatvAnna janyatvaM, yasmAdasyopapadyate // 4 // vRttiH- 'na ca' naiva, bhidyata iti bhedaH santAnacAso bhedazca santAnabhedaH tasya 'santAnabhedasya' kSaNapravAhavizeSasya hiMsyamAnahariNakSaNasantAnacchedenotpatsyamAnamanuSyAdikSaNasantAnasya, 'janaka' utpAdako lubdhakAdiH, "hiMsako' hiMsAkArI, 'bhavet' jAyeta, kuta etadityAha- saMvRtau kalpanAyAM bhavaH sAMvRtaH, tasya bhAvastattvaM tasmAt, 'na' naiva, 'janyatvam' utpAdanIyatvam, 'yasmAt' kAraNAt, 'asya' santAnabhedasya, 'upapadyate' ghaTate / prayogazcaivam- yajjanyaM na bhavati tasya janako nAsti viyadambhojasyeva, ajanyazca santAnabheda iti na tasya janako'sti, tadabhAvAcca hiMsakAbhAvaH, na cAjanyatvaM santAnasyAsiddham, sAMvRtatvAt, yatsAMvRtaM tadajanyaM viyadindIvaravat, sAMvRtazca santAna ityajanyaH, sAMvRtatvaM ca santAnasya santAnibhyo bhedAbhedavikalpadvAreNa cintyamAnasyAyujyamAnatvAditi // 4 // vastuno je janaka=utpAdaka che te ja hiMsaka che. AthI hiMsA nihetuka che e vAta ja kyAM rahI? tathA nihetuka hiMsAne AzrayIne jaNAvelA nityasattva athavA nitya asattva e doSo paNa kevI rIte thAya? AvI dalIlanA uttaramAM graMthakAra kahe che- cothA-pAMcamA zlokanI bhUmikA prativAdI- are bhAi ! utAvaLa na karo ! jarA dhIraja rAkhIne amAruM sAMbhaLo. amAruM kahevuM che ke vastuno je janaka= utpAdaka che te ja hiMsaka che. eTale hiMsA nirdetuka che e vAta ja kyAM rahI ? tathA nirdetuka hiMsAne AzrayIne upara batAvelA nityasattva athavA sadA asattva e doSo paNa kyAM rahyA ? A pramANe prativAdInI dalIlanA uttaramAM graMthakAra kahe che ke janaka hiMsaka banI zake ja nahi. 44 2no cha (1) saMtAnanI 5. (2) mA nokSano 44. saMtAna bheTale kSauals. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 190 15-ekAttaanityapakSakhaMDana aSTaka kSaNikavAdInA mate dareka kSaNe vastu nAza pAme che. pUrva pUrva kSaNe nAza pAme che, ane uttara uttara kSaNe te ja prakAranI vastu utpanna thAya che. AthI vastu utpanna thAya tyArathI AraMbhI (sarvathA) nAza na pAme tyAM sudhI (samAna) kSaNapravAha cAlyA kare che. eTale pratyeka kSaNe niraMtara samAnarUpe vastunI utpatti e kSaNapravAha che. vastu sarvathA nAza pAme tyAre kSaNapravAhano-saMtAnano nAza thAya che. ane navA kSaNapravAhanI=saMtAnanI utpatti thAya che. dA.ta. haraNa jabhyo tyArathI te dareka kSaNe nAza pAme che, ane samAnarUpe utpanna thAya che. AthI haraNano kSaNa pravAha=saMtAna cAle che. bIjA zabdomAM kahIe to haraNakSaNano=haraNarUpa 'kSaNano pravAha cAle che. have jyAre zikArIe haraNane mArI nAkhyo ane haraNa marIne manuSya thayo tyAre haraNanA kSaNapravAhano nAza thayo ane manuSyanA kSaNapravAhanI utpatti thai. kAraNa ke pUrve pratyeka kSaNe haraNarUpe utpatti thatI hatI ethI te haraNano kSaNapravAha hato. manuSya thayA pachI pratyeka kSaNe manuSyarUpe utpatti thAya che. ethI manuSyano kSaNapravAha kahevAya che. ahIM zikArI haraNanA kSaNapravAhano-saMtAnano nAzaka ane manuSyanA kSapravAhano janaka che. AthI zikArI hiMsaka (haraNanA kSaNapravAhano nAza karanAra) che. A pramANe kSaNapravAhanA janakanI vicAraNA karI. have kSaNanA janakanI vicAraNA karIe. kSaNikavAdInA mate dareka vastu pratyeka kSaNe nAza pAme che. bIjA zabdomAM kahIe to vastuno pUrva kSaNa nAza pAme che. ane uttara kSaNa utpanna thAya che. AthI zikArInA bANathI haraNa karIne manuSya thayo tyAre jema haraNanA kSapravAhano nAza thayo tema haraNAnA aMtyakSaNano paNa nAza thayo. ane manuSyanA kSaNanI utpatti thai. manuSyakSaNanI utpattimAM be kAraNa che. eka zikArI ane anya haraNano aMtyakSaNa. haraNano aMtyakSaNa ja manuSyakSaNa rUpa banI jAya che. AthI manuSyakSaNanI utpattimAM haraNano aMtyakSA paNa kAraNa che. jema mATI ja ghaTarUpe banI jAya che. ethI mATI paNa ghaTamAM kAraNa che tema. AthI haraNano aMtyakSaNa paNa manuSya kSaNano janaka che. haraNano aMtyakSaNa manuSya kSaNarUpe bane che temAM zikArI nimitta bane che. mATe zikArI paNa kAraNa che=manuSyakSaNano janaka che. jema mATI ghaTarUpe bane che temAM kuMbhAra nimitta banavAthI kuMbhAra paNa kAraNa che ghaTano janaka che tema. Ama haraNano aMtyakSaNa ane zikArI e baMne manuSyakSaNanA janaka che. have ApaNe zlokArthanuM avalokana karIe zlokArtha- TIkArya- saMtAnabhedano=kSaNapravAha vizeSano, arthAt marAtA haraNakSaNanA saMtAnanA ucchedathI utpanna thanArA manuSyAdikSaNasaMtAnano, janaka zikArI vagere hiMsaka na bane. kAraNa ke saMtAna=kSaNapravAha, sAMvRta=kAlpanika hovAthI janya ja nathI. je vastu janya ja na hoyautpanna thatI na hoya teno janaka=utpanna karanAra kyAMthI hoya ? have jo saMtAnano janaka ja nathI to saMtAnano janaka hiMsaka bane e vAta ja kyAM rahe ? 1. kSaNikavAdInA mate dareka vastuonA kSaNe kSaNa nAza ane janma (utpatti) thatAM hovAthI vastune paNa kSaNa kahevAmAM Ave che. jemake manuSyakSaNa, ghaTakSaNa athavA haraNano kSaNa, manuSyano kSaNa ema paNa kahevAya che. 2. zAstrIya paribhASAmAM Ane "upAdAna" kAraNa kahevAmAM Ave che. haraNano aMtyakSa manuSyakSaNanuM upAdAna kAraNa che. mATI ghaTanuM upAdAna kAraNa che. 3. zAstrIya paribhASAmAM Ane "nimitta' kAraNa kahevAmAM Ave che. zikArI manuSyanuM ane kuMbhAra ghaTanuM nimitta kAraNa che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 191 15-ekAttaanityapakSakhaMDana aSTaka ahIM anumAna prayoga A pramANe che-je janya na hoya teno janaka na hoya, AkAza kamaLanI jema. saMtAnabheda ajanya che. AthI teno janaka nathI. janaka na hovAthI hiMsaka paNa nathI. saMtAnanuM ajanyatva asiddha che ema na kahevuM. kemake saMtAna kAlpanika che. je kAlpanika hoya te ajanya hoya. AkAzakamaLanI jema. saMtAna kAlpanika hovAthI ajanya che. saMtAna saMtAnIthI bhinna che ke abhinna che e be vikalpothI vicArAtuM saMtAna ghaTatuM na hovAthI kAlpanika che. (4). dvitIyavikalpadUSaNAyAhana ca kSaNavizeSasya, tenaiva vyabhicArataH / tathA ca so'pyupAdAna-bhAvena janako mataH // 5 // vRttiH- 'na ca'nApi, 'kSaNavizeSasya' priyamANasUkarAdikSaNAnantaramutpitsumanuSyAdilakSaNasya, janako hiMsakaH bhavediti vartate, kuta etadityAha- 'tenaiva' priyamANahariNAderantyakSaNena, 'vyabhicArato' visaMvAlA, "tathA ' ri macArazaivoparzanArtha:, "soDa'i yo yAjyika kSaNa so'pi, na kevalaM lubdhakakSaNa eva janaka iti yogaH, kathaM janaka ityAha- 'upAdAnabhAvena' pariNAmikAraNatvena, 'janaka' utpAdakaH, 'mataH' abhISTa, priyamANAntyakSaNalubdhakakSaNayorjanakatvaM pratyupAdAnasahakAribhAvakRta eva yadi paraM vizeSa iti bhAvanA, evaM copAdAnakSaNasyApi hiMsakatvamAsaktamiti // 5 // bIjA vikalpanA dUSaNa mATe graMthakAra kahe che- kSaNavizeSano = marAtA bhaMDAdikSaNA pachI turata utpanna thanArA manuSyAdiSaNano janaka hiMsaka che ema paNa nahi mAnI zakAya. kAraNa ke marAtA haraNano aMtyakSaNa manuSyakSaNano janaka hovA chatAM hiMsaka nathI. jema manuSyakSaNano janaka zikArI che tema haraNAdino aMtyakSaNa paNa upAdAnabhAvathI upAdAna kAraNa rUpe (pariNAmI kAraNarUpe) janaka che. A bemAM bheda eTalo ja che ke marAtA haraNAdi aMtyakSaNamAM upAdAnabhAvathI janakatva che ane zikArI kSaNamAM sahakArI bhAvathI janakatva che. paNa haraNAdi aMtyakSaNa hiMsaka nathI. janakane hiMsaka mAnavA jatAM upAdAna kSaNane paNa hiMsaka tarIke mAnavAnI pharaja paDe che. "haraNAdino aMtyakSaNa paNa e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che-kevaLa zikArIkSaNa ja janaka che ema nathI, kiMtu marAtA haraNAdino aMtyakSaNa paNa janaka che. (5) AsajyatAM nAmopAdAnakSaNasya hiMsakatvaM kA no bAdhetyAzaGkyAhatasyApi hiMsakatvena, na kazcitsyAdahiMsakaH / janakatvAvizeSeNa, naivaM tadviratiH kvacit // 6 // vRtti :- 'tasyApi' priyamANasya hariNAderantyakSaNasyApi, AstAM vyAdhasya, 'hiMsakatvena' vyaapaatvena, "ra" naiva, "zcit' roDapa voSikSakvAlipi, "cAt' bave, "hiMsA:' vyApAra, Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 192 15-ekAttaanityapakSakhaMDana aSTaka kathametadityAha- 'janakatvAvizeSeNa' buddhAderlubdhakAdezca anantarakSaNasyotpAdakatve'viziSTatvAt, upAdAnasahakAribhAvena tayoryadi paraM vizeSastatra ca yadi sahakAritayApi hiMsakatvaM tadopAdAnabhAvena sutarAM tadbhaviSyatIti, atha bhavatu nAmAvizeSeNa hiMsakatvaM ko doSa ityAzaGkyAha- 'naivaM' nAmunA prakAreNAvizeSaNa janakahiMsakatvAbhyupagamalakSaNena, 'tadvirati:' hiMsAnivRttiH 'kvacit' dezAntare kAlAntare puruSAntare'vasthAntare viSayAntare veti // 6 // upAdAnakSaNa hiMsaka thAo, emAM amane zI bAdhA che ? AvI AzaMkA karIne kahe che zlokArtha- TIkArtha- upAdAna kSaNane paNa hiMsaka mAnavAmAM Ave to koipaNa ahiMsaka nahi rahe. kAraNa ke dareka padArtha anaMtara kSaNano upAdAna kSaNa banato hovAthI janakarUpe samAna che. A pramANe amuka ja janaka hiMsaka che ema vizeSa vinA koipaNa janaka hiMsaka che ema janaka sAmAnyane hiMsaka tarIke svIkAravAthI, kyAre paNa, koi paNa vyaktinI, kyAMya paNa koipaNa avasthAmAM, hiMsAnI nivRtti nahi thAya. (6) mA bhUdahiMsA kA no hAnirbhaviSyatIti cedata AhaupanyAsazca zAstre'syAH, kRto yatnena cintyatAm / viSayo'sya yamAsAdya, hantaiSa saphalo bhavet // 7 // vRttiH- 'upanyAsazca' upAdAnaM punaH, 'kRta' iti sambandhaH, yadi upanyAsaM nAkariSyattadA hAnirapi nAbhaviSyaditi bhAvaH, kvAsau kRta ityAha- 'zAstre' saugatazAsane, yadAha-"sarve trasanti daNDena, sarveSAM nIvita priyam mAtmAnamupamAM matvA, naiva hina ra yAti zA" "acA: hiMsAthI, to vihitaH, ityato 'yatnena' AdareNa, 'cintyatAM' paryAlocyatAM tvayA kSaNavAdinA, kosAvityAha- 'viSayo' jovara:, "astha' zAse hiMsopacAra, viSkRta viSayajhanyatA, "ja' viSaya", "gAsA' prANa, "nA rUti pratyavathArapArtha anAmatrA vA, "gs' zAtrocA:, "sattaH' sAyona, "vet jAyeta iti // 7 // have ahiMsA na thAo, amAre zI hAni che ? ema koi kahe, tethI graMthakAra kahe che zlokArtha- zAstramAM ahiMsAno ullekha karyo che. zAstramAM karelA ahiMsA saMbaMdhI ullekhanA viSayano AdarapUrvaka vicAra karo ! jethI zAstramAM karelo ahiMsAno ullekha saphaLa=sArthaka bane. (jo ahiMsAno abhAva ja hoya to zAstramAM teno ullekha nirarthaka bane.) 1. dareka vastu kSaNe kSaNo utpanna thAya che, arthAt pUrva pUrva kSaNa rUpe nAza pAme che, ane uttara uttara kSaNa rUpe utpanna thAya che. eTale ke pUrva pUrva kSaNa ja uttara uttara kSaNArUpa banI jAya che. AthI dareka prANI (pUrvalaNa) potAnA uttarakSaNanI utpattimAM upAdAna kAraNa banato hovAthI upAdAna kAraNa rUpe samAna janaka che. zikArI paNa potAnA anaMtara kSaNano janaka (upAdAna kAraNa) che. haraNa paNa potAnA anaMtara kSaNano janaka che. buddha paNa potAnA anaMtarANano janaka che. ema dareka prANI pratyeka kSaNe potAnA anaMtara kSaNano janaka bane che. AthI jo upAdAna kSaNane hiMsaka mAnavAmAM Ave to dareka prANI pratyeka kSaNe hiMsaka banavAthI kyAre paNa koipaNa vyaktinI kyAMya paNa koipaNa avasthAmAM hiMsAnI nivRtti nahi thAya. AthI ahiMsAnuM nAma nahi rahe. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 193 15-ekAttaanityapakSakhaMDana aSTaka TIkArtha boddhanAM zAstromAM ahiMsAno ullekha karyo che. kahyuM che ke "badhA jIvo daMDathI (=daMDaprahAra vagerethI) trAsa pAme che. badhA jIvone jIvana priya che. tethI badhA jIvone AtmasamAna mAnIne koi jIvane haNavo na joie, ane koine haNAvavo na joie. (7) atha ahiMsAyA aghaTane'pi satyAdIni dharmasAdhanAni bhaviSyantItyAhaabhAve'syA na yujyante, satyAdInyapi tattvataH / asyAH saMrakSaNArthaM tu, yadetAni munirjago // 8 // vRtti - gamA vinAnatve, gayA' hiMsAvAda, "ra yukyo' na padano 'satyAvI mRSAvAdaviramaNAdInyapi, ahiMsA tAvanna yujyata eva ityapizabdArthaH, 'tattvataH' paramArthataH, kuta etdevmityata mAda- "cA:' hiMsAyA:, "saMrakSArtha tu' paripAtanAvaiva, tuza virArtha, "vat' yama, putAni' satyAna, punaH' nAto mana nina:, jo jItavAna, ra di sAvitranIyAmAve tRtI. vidvAn yatata iti // 8 // | | pajhavaSTivivara samAptama 25l. have ahiMsA na ghaTavA chatAM satya vagere dharmasAdhano thaze ema koi kahe, tethI graMthakAra kahe che - zlokArtha- ahiMsAnA abhAve satya Adi dharmasAdhano paNa paramArthathI na ghaTe. kAraNa ke munie=jinoe ahiMsAnA rakSaNa mATe ja satyAdi dharmasAdhano kahyAM che. (jo ahiMsA ja na hoya to pachI enA rakSaNanAM sAdhanonI paNa zI jarUra? zuM dhAnya vagaranA khetaramAM vADa karavAnI jarUra che ? nahi ja.) TIkArtha- "dharmasAdhano paNa" e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che-ahiMsA to nathI ja ghaTatI, satya vagere dharmasAdhano paNa ghaTatAM nathI. | muni- jagatane (jagata jevA svarUpe che tevA svarUpe) jANe te muni. jina jagatane jANe che. mATe muni eTale jina. - jinoe ahiMsAnA rakSaNa mATe satyAdi dharmasAdhano kahyAM che. jo ahiMsA ja na hoya to pachI enA rakSaNa mATe sAdhanonI paNa zI jarUra ? vidvAna mANasa khetaramAM rakSaNa karavA yogya dhAnya vagere na hoya to vADa karavAmAM prayatna na kare. (8) paMdaramA ekAMtaanityapakSakhaMDana nAmanA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 194 16-nityAnityapakSamaMDana aSTaka // 16 // atha SoDazaM nityAnityapakSamaNDanASTakam // yadyekAntena nitye'nitye vA''tmani hiMsAdayo na ghaTante tarhi kva ghaTanta ityata AhanityAnitye tathA dehAda, bhinnAbhinne ca tattvataH / ghaTanta Atmani nyAyA-ddhisAdInyavirodhataH // 1 // vRttiH- nityazcAsAvanityezceti nityAnityaH, tatra 'nityAnitye' 'Atmani' amyupagamyamAne, hiMsAdIni ghaTanta iti sambandhaH / na hi ekAntena nityamanityaM vA vastu kimapi kasyApi kAryasya karaNakSamam, tathAhi- mRtpiNDasya kAryaM ghaTo na bhavati, ekarUpatvenAnatikrAntamRtpiNDabhAvatvAt, mRtpiNDavat, mRtpiNDatvAtikrame cAnityatvaprApteH, tathA mRtpiNDasya kAryaM ghaTo na bhavati, sarvathaivAnugamAbhAvenAnatikrAntamRtpiNDatvalakSaNaparyAyatvAt, paTavat, mRtpiNDatvalakSaNaparyAyAtikramAbhyupagame cAnuyAyitvena nityAnityatvaM vastunaH syAditi / Aha ca-"ghaTaH kAryaM na piNDasya, piNDabhAvAnatikramAt / piNDavatpaTavacceti, syAt kSayitvAdiranyathA // 1 // " tadevaM nityAnityameva vastu kAryakaraNakSamamiti / nanu nityAnityatvadharmayoviruddhatvAtkathamekAdhikaraNatvam / atrocyate- yathA jJAnasya bhrAntatvAdhAntatve paramArthasaMvyavahArApekSayA na viruddhe evaM dravyato nityatvaM paryAyatazcAnityatvaM na viruddham, na ca dravyaparyAyayoH parasparaM bhedaH, yataH yadeva vastvanapekSitaviziSTarUpaM dravyamiti vyapadizyate tadevApekSitaviziSTarUpaM paryAya iti / 'tathA' iti vAkyAntaropakSepArthaH, 'dehAt' zarIrAt, kimityAha- 'bhinnaH' vyatiriktaH sa cAsAvabhinnazcAvyatirekI 'bhinnAbhinnastatra,' bhinnAbhinna eva ca jIvaH zarIrAt, tathaivopalabhyamAnatvAt / tathAhi- jIvasyAmUrtatvAddehasya ca mUrtatvAnmUrtAmUrtayozcAtyantavilakSaNatvAdabhedastayoH, dehasya sparzane ca jIvasya vedanotpatterabhedazceti, // Aha ca- "jIvasarIrANaM pi hu, bheyAbheo thovlmbhaao| muttAmuttattaNao, chikkaMmi ya veyaNAo yA // 1 // " sarvathA bhede hi zarIrakRtakarmaNo bhavAntare'nubhavAnupapattiH 'syAt' abhede ca paralokahAniH zarIranAze jIvanAzAditi / 'cazabdaH' anuktasamuccaye / tatazca sadasatI ityAdyapi draSTavyam / Aha ca- 'saMtassa sarUveNaM, pararUveNaM tahA asaMtassa / haMdi visiTThattaNao, hoMti visiTThA suhAIyA // 1 // " viziSTAH pratiprANivedyAH / 'tattvata' iti paramArthato nityAnityAdau, na punaH kalpanayA, pAramArthikatvaM ca nityAnityatvAdInAM darzitameva / 'ghaTante' yujyante / 'Atmani' jIve / 'nyAyAt' pariNAmisvarUpasyAtmano'parAparaparyAyasaMpadupapattilakSaNayA nItyA / 'hiMsAdIni' AzravasaMvarabandhamokSasukhAdIni / kathamityAha- 'avirodhataH' avirodhena, ekAntapakSe ye hiMsAdiSvabhyupagamyamAneSu virodhA darzitAstatparihAreNeti bhAva iti // 1 // soLamuM nityAnityapakSamaMDana aSTaka (AtmAne ekAMte nitya ke ekAMte anitya tathA sarvagata mAnavAthI hiMsA AdinI tAttvika upapatti thatI 93. jIvazarIrayorapi khalu bhedAbhedastathopalambhAt / mUrtAmUrttatvataH sparze ca vedanAtazca // 1 // 94. sataH svarUpeNa pararUpeNa tathA'sataH haMdi / viziSTatvAdbhavanti viziSTAH sukhAdikAH / / 1 / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 195 16-nityAnityapakSamaMDana aSTaka nathI ema siddha karyuM che. have A aSTakamAM AtmAne nityAnitya mAnavAthI hiMsA AdinI tAttvika upapatti kevI rIte thAya che e batAvIne AtmAnA nityAnityatvanI siddhi tathA AtmAne deha pramANa mAnavAthI thatA lAbho batAvavAmAM AvyA che.) jo ekAMte nitya ke anitya AtmAmAM hiMsA vagere ghaTatA nathI, to kyAM ghaTe? evo prazna koi kare, AthI granthakAra kahe che- zlokA- nityAnitya ane zarIrathI bhinnabhinna AtmAmAM koi paNa jAtanA virodha vinA nyAyapUrvaka paramArthathI hiMsA Adi ghaTe che. (1) TIkArtha- ekAMte nitya ke anitya vastu koipaNa kAryanuM kaMipaNa karavA samartha nathI. te A pramANeghaTa mRtyiMDanuM kArya nathI, ekarUpa hovAthI mRtyiMDabhAvamAM parivartana thayuM nathI, mRrliMDanI jema. have jo mRtyiMDabhAvamAM pheraphAra thAya to anityatvanI prApti thAya. tathA ghaTa mRtyiMDanuM kArya nathI, sarvathA (dravyanA) anugamano (=anusaraNano) abhAva hovAthI mRrliMDatvarUpa paryAyamAM parivartana thayuM na hovAthI, paTanI jema. jo mRtyiMDatvarUpa paryAyamAM parivartana svIkAravAmAM Ave to paryAya parivartanamAM vastunuM anusaraNa thavAthI nityAnityatvanI siddhi thAya. kahyuM che ke-"ghaTa kRtyiMDanuM kArya nathI. mRtyiDabhAvamAM parivartana na thavAthI, (vidyamAna) mRrliMDanI jema ane paTanI jema. (arthAt jema vidyamAna mRtyiMDanuM kArya ghaTa nathI, ane paTa paNa mRtiMDanuM kArya nathI. tema ghaTa paNa mRtyiMDanuM kArya nathI.) sacathI mRrliMDamAM parivartana savIkAravAmAM Ave to (kSatviAli) anityatA vagerenI prApti thAya." (jyAre mRtpiDamAMthI ghaDo bane che tyAre mRttikAno mRtiMDa ane ghaTa e baMnemAM anugama (=anusaraNa ke saMbaMdha) hoya che. ahIM mRttikAno mRtyiMDaparyAya nAza pAme che ane ghaTaparyAya utpanna thAya che. paNa baMnemAM kRttikAnuM anusaraNa (=saMbaMdha) ekasarakhuM hoya che. paNa padArthane ekAMte nitya mAnavAmAM Ave to mRtyiMDa kAyama mRtiMDa rUpe ja rahe ane tethI temAMthI ghaTa na bane. mATe ahIM nityapakSamAM ghaTa mRtyiMDanuM kArya che e siddha thatuM nathI te anumAna prayogathI jaNAvyuM che.) A pramANe nityAnitya ja vastu kArya karavA mATe samartha che. prazna nityAnityatva dharma viruddha hovAthI eka ja vastumAM kevI rIte rahI zake ? uttara- jevI rIte jJAna bhrAnta paNa che, abhrAnta paNa che, arthAt eka ja jJAnamAM bhrAntatva ane abrAntatva pAramArthika samyakavyavahAranI apekSAe viruddha nathI. tema dravyanI apekSAe nityatva ane paryAyanI apekSAe anityatva viruddha nathI. tathA dravyamAM ane paryAyamAM parasparabheda (=bhinnatA) nathI. kAraNa ke je vastu viziSTa svarUpanI apekSA na karavAmAM Ave tyAre "dravya" ema kahevAya che, te ja vastu viziSTa svarUpanI apekSA karavAmAM Ave tyAre "paryAya" ema kahevAya che. tathA AtmA zarIrathI bhinna (=judo che) ane abhinna =ekarUpa) paNa che. jIva zarIrathI bhinnabhinna Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 196 16-nityAnityapakSamaMDana aSTaka ja che. kemake te pramANe ja jovAmAM Ave che (=anubhava thAya che.) te A pramANe-jIva amUrta (=arUpI) che ane zarIra mUrta che, mUrta ane amUrta e baMne atyaMta vilakSaNa (bhinna) hovAthI zarIra ane AtmAmAM bheda che. tathA zarIrane sparza thatAM anubhava jIvane thAya che mATe te bemAM abheda che. kahyuM che ke-jIva ane zarIramAM paNa bhedabheda che, arthAt jIva ane zarIra kathaMcita bhinna=judA che, ane kathaMcit abhiza=eka paNa che. kAraNa ke te pramANe anubhava thAya che. zarIra mUrti che ane jIva amUrta che. have jo baMne sarvathA judA hoya to virodhI e beno yoga kevI rIte thAya ? na thAya. tathA zarIrane sparza thatAM teno anubhava AtmAne thAya che. jo zarIra ane AtmA taddana judA ja hoya to zarIrane sparza thatAM AtmAne teno anubhava na thAya. kevala amUrta AtmAne sparza thai zake nahIM. AthI siddha thAya che ke zarIra ane AtmA kathaMcit abhinna che=eka che. (paMcavastuka1095). jo e baMnemAM sarvathA bheda hoya to zarIrathI karAyela karmano bhavAMtaramAM anubhava (traphaLa) na ghaTe. sarvathA abhedamAM paralokano abhAva thAya. kAraNa ke zarIrano nAza thatAM AtmAno nAza thAya. tethI sad asad vagere viSe paNa jANavuM. arthAt AtmA svarUpathI sat che ane pararUpathI asat che vagere jANavuM. kahyuM che ke jIva svarUpathI (=sva dravya-kSetra-kAla-bhAvathI) sat che, pararUpathI (=Aradravya-kSetra-kAla bhAvathI) asatuM che, arthAt anya (ghaTAdi)nI apekSAe svarUpathI (=vatvathI) ja asatuM che. svanuM sattva e ja paranuM asatva che ema na mAnI zakAya. kAraNa ke svanuM sattva e ja paranuM asattva che eno artha e thayo ke jema svadravAdithI svanuM sattva che tema svadravyAdithI ja paranuM asattva paNa che. AthI sattva ane asattva e baMnenuM nimitta abhinna=eka ja thayuM. abhinna nimittamAM (eka nimittamAM) benI pratIti na thAya. AthI abhinna nimittamAM sattva ane asattvano virodha hovAthI svasattva e ja anyAsattva ema na mAnI zakAya. te A pramANe- sattva e ja asattva evI mAnyatA vyAghAtavALI (=vAMdhAvALI) che. ( ra tat tatra nAstika) vastumAM asattva nathI ema nathI, arthAt vastumAM asattva che. have jo vastumAM alaga asattva nathI kiMtu sattva e ja asattva che ema mAnavAmAM Ave to asattvano abhAva thai jAya. jyAre vastumAM (paradravyAdithI) asattva che. (svasarvavatve tattva saHi ) kadAca tame ema kahezo ke je rIte vastumAM sattva che te rIte asattva paNa che, to (tatsatvatri ) vastumAM asattvanA sattvano paNa prasaMga Ave, arthAt vastumAM jema svadravyAdithI sattva che tema svadravyAdithI ja asattva paNa rahe. pUrve kahyuM tema AmAM virodha che. athavA sattvavadatte tatsattva e paMktino artha A pramANe che- sarvavati vastuni (masattvazya) asatve vimAne tatsarvisana tasya vastunaH levana sakUpatAmasa=kadAca tame ema kahezo ke svasattvavALI vastumAM asattva nathI, to eno artha e thayo ke vastumAM kevala sarUpatA che, arthAt vastu kevala sat che, asatuM nathI. kevala sat vastumAM pUrve kahyuM tema sukha vagere ane baMdha vagere bhAvo na ghaTe. 1. yad yathA sAdhitaM kenA'pyapareNa tadanyathA / tathaiva yad vidhIyeta, sa vyAghAta iti smRtaH // (kAvyaprakAza) bhAvArtha- koie koi siddhAMtane yuktiothI siddha karyo hoya, bIjo puruSa te ja siddhAMtane yuktiothI bIjI rIte siddha kare tene vyAghAta kahevAmAM Ave che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 197 16-nityAnityapakSamaMDana aSTaka (iti pararUpAsattvadharmakaM=) mAthI 5235thI (52dravyAhithI) le asattvadharma, te asatyadharbhayA viziSTa se svarUpasattva, te svarUpasattva viziSTa bane che, arthAtu pAradravyAdithI rahelA asattvathI viziSTa je svarUpasattva e vastumAM viziSTatA che. anyathA-paradravyAdithI rahelA asattvathI viziSTa svarUpa sattva vinA, vastumAM viziSTatA AvatI nathI. (viziSTatvAduktena...=) svasaMvedya suma-6 : mane mere bhAvo 6s An viziSTatAthI (=vizeSatAthI) viziSTa bane cha. (paMya vastu-1083) koi jAtanA virodha vinA- ekAMta pakSamAM hiMsAdino svIkAra karavAmAM je virodho batAvyA te virodhonA tyAgathI hiMsA Adi ghaTe che. nyAyapUrvaka- pariNAma svarUpa AtmAne anya anya paryAyanI prApti ghaTI zake e nyAyapUrvaka. paramArthathI- nityAnitya vagere pakSamAM hiMsAdi paramArthathI ghaTe che, nahi ke kalpanAthI. nityAnitya vagere pakSamAM hiMsA vagere paramArthathI ghaTe che e vigata pUrve batAvI ja che. "DiMsa mAha" meM sthaNe "ma" 206thI bhAzrapa, saMvara, baMdha, mokSa. 12 sama4. (1) AtmanaH pariNAmitve hiMsAyA avirodhadarzanAyAhapIDAkartRtvayogena, dehavyApattyapekSayA / . tathA hanmItisaGklezA-ddhisaiSA sanibandhanA // 2 // vRttiH- pIDA duHkhavedanA, tasyAH kartA vidhAtA, tadbhAvaH pIDAkartRtvaM, tasya tena vA yogaH sambandhastena 'pIDAkartRtvayogena', tathA dehasya zarIrasya vyApattivinAzo dehavyApattistasyA apekSA nizrA dehavyApattyapekSA tayA 'tathA' iti nibandhanAntarasamuccaye, 'hanmi' mArayAmi prANinamityevaMrUpAt, 'saGaklezAt' cittakAluSyAt, 'hiMsA' prANavyaparopaNA, yA pariNAmavAdibhirabhyupagateti gamyam, 'eSA' iyaM hiMsA, 'sanibandhanA' sanimittA / pariNAmavAde hi pIDakasya pIDanIyasya ca pariNAmitvAt pIDAkartRtvamupapadyate dehavinAzasaGklezau ca, ekAntavAde tu pIDAkartRtvAdInAM pUrvoktanyAyenAyujyamAnatvAt hiMsA nirnibandhaneti, yaccocyate nAzahetunA dehAdbhinno nAzaH kriyate abhinno vA, yadi bhinnastadA dehasya tAdavasthyaM syAt, atha abhinnastadA deha eva kRto bhavatIti, tadayuktam, abhinnanAzakaraNe hi vastu nAzitameva bhavati na kRtam, yathA'bhinnotpAdakaraNe utpAditameva bhavatIti / anena ca zlokena sthAnAntaraprasiddhastrividho vadho nirdiSTaH / tathA ca, "tappajjAyaviNAso, dukkhuppAo ya saMkileso ya / esa vaho jiNabhaNio, vajjeyavvo payatteNaM5 // 2 // " AtmA pariNAmI hoya to hiMsA ghaTavAmAM koi virodha nathI e batAvavA graMthakAra kahe che- zlokArtha- pIDA utpanna karavAthI, dehano nAza karavAthI, ane huM jIvane mAruM evA prakAranI citta95. tatparyAyavinAzo duHkhotpAdazca saMklezazca / eSa vadho jinabhaNito varjayitavyaH prayatnena // 1 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 198 19-nityAnityapakSamaMDana aSTaka suSitatAyI. si. thAya. mA DiMsa saDetu cha hetu 3ta nathI. (2) TIkA- pariNAmavAdamAM pIDA karanAra ane jene pIDA karavAnI hoya te baMne pariNAmI hovAthI pIDA karavAnuM ghaTI zake che. dehavinAza ane saMkleza paNa ghaTI zake che. ekAMtavAdamAM to pUrvokta nyAyathI pIDA karavI vigere ghaTI zakatuM na hovAthI hiMsA hetu rahita bane. pUrvapakSa- nAzanA (=hiMsAnA) hetuthI karAto nAza dehathI bhinna karAya che ke abhinna karAya che ? jo bhinna karAya che to zarIra te pramANe ja rahe. jo abhinna karAya che to deha ja karAyelo thAya. uttara pakSa- tamAruM kathana barobara nathI. abhinna nAza karavAmAM to vastu nAzita ( nAza karAyelI) ja thAya che. nahi ke karelI. jemake-abhinna utpatti karavAmAM vastu utpAdita (=utpanna karAyelI) ja thAya che. 205thI. anya sthaNe prasiddha trae 2no 15 mA 45vyo cha. yu cha :-"tena (=94HI) paryAyano nAza karavo, jIvane pIDA karavI, ane huM bIjAne mAruM e pramANe cittamAM saMkleza thavo ema traNa prakAre jine hiMsA kahI che. jinokta A hiMsA prayatna pUrvaka tyAga karavA yogya che." (2) ____nanu asmAd ghAtakAnmaraNamanena dehinA prAptavyamityevaMphalAt svakRtakarmaNo vazAddhiMsA bhavati anyathA vA, yadi AdyaH pakSastadA hiMsakasyAhiMsakatvameva svakarmakRtatvAt hiMsAyAH, puruSAntarakRtahiMsAyAmiva, tathA karmanirjarAhetutvena hiMsakasya vaiyAvRttyakarasyeva karmakSayAvAptilakSaNo guNaH syAt, atha anyatheti pakSastadA nirvizeSatvAtsarvaM hiMsanIyaM syAt, tathA svargasukhAdayo'pi svakRtakarmAnApAditA eva syuriti karmAbhyupagamo'narthaka ityevamArhatAnAmapi hiMsAyA asambhava evetyAzaGkayAha hiMsyakarmavipAke'pi, nimittatvaniyogataH / hiMsakasya bhavedeSA, duSTA duSTAnubandhataH // 3 // vRttiH- hiMsyate mAryate iti hiMsyastasya yatkarma tasya vipAka udayo 'hiMsyakarmavipAkaH' tatrApi, hiMsyakarmavipAkarUpatve'pi hiMsAyAM, AstAM hiMsyakarmavipAkAbhAvakalpanAyAm, 'nimittatvasya' nimittakAraNabhAvasya, 'niyogo''vazyaMbhAvo nimittatvaniyogaH tasmAt 'nimittatvaniyogataH,' 'hiMsakasya' vyApAdakasya, 'bhavet' jAyeta, 'eSA' hiMsA / ayamabhiprAya:-yadyapi pradhAnahetubhAvena karmodayAddhisyasya hiMsA bhavati, tathApi hiMsakasya tasyAM nimittabhAvenopayujyamAnatvAttasyAsau bhavatItyucyate, na ca vAcyaM hiMsyakarmaNaiva hiMsakasya hiMsAyAM preritatvAttasya na doSa iti, abhimarAdeH parapreritasyApi loke doSadarzanAditi / nanu yadi nimittabhAve'pi hiMsA syAditISyate tadA vaidyAnAmapi tatprasaGgaH, satyam, kevalaM sA teSAM na duSTA, aduSTAbhisaMdhitvAt, etadevAsyAtirekeNAha, 'duSTA' doSavatI, karmabandhanibandhanatvAt, 'duSTAnubandhato' duSTacittAbhisandheH, bhavati / yadAha-"jo u pamatto puriso, tassa u jogaM paDucca je sattA / vAvajjantI niyamA, Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 199 19-nityAnityapakSamaMDana aSTaka tesiM so hiMsao hoI16 // 1 // " na zubhAbhisandheH / yadAha-"jA jayamANassa bhave, virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijjaraphalA, ajjhatyavisohijuttassa // 2 // etena ca yaduktaM vaiyAvRttyakarasyeva hiMsakasya karmanirjaraNasahAyatvAnnirjarAlAbha iti, tadapi parihRtam, yato na "hiMsako' vaiyAvRttyakaravat zubhAbhisandhiH, zeSaM tvabhyupagamAnnirastamiti / adhikRtazlokArthasaMvAdinI ceyaM gAthA- "niyakayakammuvabhoge vi, saMkileso dhuvaM vahaMtassa / tatto bandho taM khalu, taviraIe vivajjanti // 3 // " // 3 // A ghAtakathI A jIva vaDe maraNa prApta karavA yogya che evA phaLavALA svakRtakarmanA kAraNe hiMsA thAya che ke bIjI rIte ? jo prathama pakSa mAnya che to hiMsaka ahiMsaka ja rahe, kAraNake hiMsA vakatakarme karI che. anyapuruSe karelI hiMsAnI jema, arthAt cetra hiMsA kare to e hiMsA metre karelI nathI. tathA hiMsaka karmanirjarAnuM kAraNa banavAthI vaiyAvRtyakaranI jema hiMsake karmakSaya prAptirUpa guNa karyo gaNAya. have "bIjI rIte" evo bIjo pakSa mAnya che to koi vizeSa (=bheda) na hovAthI saghaLA jIvo mAravA yogya thAya. tathA svargasukha vagere paNa vakatakarmathI ja meLavelA na thAya. ethI karmano svIkAra nirarthaka ja bane. A pramANe jenonI hiMsAno paNa saMbhava ja nathI. AvA prakAranI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che - zlokArtha- hiMsya jIvanA karmavipAkathI hiMsA thatI hovA chatAM mAranAra temAM nimitta banato hovAthI tene hiMsA lAge=hiMsAnuM pApa lAge. hiMsA karavAmAM duSTa Azaya thato hovAthI A hiMsA duSTa che. (3) TIkArtha- jo ke hiMsyanI hiMsA thAya che temAM pradhAna hetu teno karmodaya che. to paNa hiMsaka nimittabhAvathI temAM upayogI banato hovAthI (=sahAyaka hovAthI) ene hiMsA lAge. pUrvapakSa- hiMsyanA karmo ja hiMsakane hiMsA karavA preryo hovAthI teno doSa nathI. uttarapakSa- lokamAM paranI preraNAthI paNa ghAta karanArano doSa jovAmAM Ave che. pUrvapakSa- jo nimittabhAvamAM paNa (=hiMsAmAM nimitta banavAthI paNa) hiMsA lAge to vaidyone paNa hiMsAnI prApti thAya. uttarapakSa- tamArI vAta sAcI che. paNa vaidyonI hiMsA duSTa nathI. kemake temano Azaya duSTa nathI. A ja viSayane viparItathI graMthakAra kahe che-cittanA duSTa AzayanA kAraNe thatI hiMsA karmabaMdhanuM kAraNa hovAthI duSTa che. kahyuM che ke "je puruSa pramAdI che tenA kAya vagere yogothI je jIvo marAya che temano te pramAdI puruSa niyamA hiMsaka che. "(oghaniryukti-753) zubha AzayathI hiMsA na thAya. kahyuM che kevizuddha bhAvavALA ane yatanAmAM tatpara gItArthane je virAdhanA thAya te nirjarA rU5 phaLavALI thAya che=eka samaye bAMdheluM karma bIjA samaye khapAvI nAMkhe che." (o niryukti-760, piDaniyukti-671) AnAthI pUrve veyAvacca karanAranI jema hiMsaka karmanirjarAmAM sahAyaka hovAthI hiMsakane nirjarAno lAbha 96. yastu pramattaH puruSastasya tu yogaM pratItya ye sattvAH / vyApadyante niyamAtteSAM sa hiMsako bhavati // 1 // 97. yA yatamAnasya bhavedvirAdhanA sUtravidhisamagrasya / sA bhavati nirjarAphalA, adhyAtmavizuddhiyuktasya // 2 // 98.nijakRtakarmopabhoge'pi saMklezo dhruvaM vadhataH / tato badhastaM khalu tadviratyA vivarjanti // 3 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-nityAnityapakSamaMDana aSTaka thAya ema je kahyuM hatuM tenuM paNa khaMDana karyuM. kAraNa ke hiMsaka veyAvacca ka2nA2nI jema zubha AzayavALo nathI. bIjA pakSanuM to svIkAra karavAthI (=azubha AzayathI hiMsA thAya ema svIkAra karavAthI) nirAkaraNa karyuM ja che. prastuta (mULa graMthanA) zlokanA arthanI sAthe saMvAdavALI gAthA A che-"maratI vakhate maranAra jIvanA potapotanA pUrvakRta karmano bhogavaTo hovA chatAM mAratI vakhate mAranAranA avazya saMkliSTa pariNAma hoya che. saMkliSTa pariNAmathI karmabaMdha thAya che. karmabaMdha na thAya te mATe vavirati avazya karavI joie.'' (zrAvaka prajJapti-213) (3) aSTaka prakaraNa 200 evaM pariNAminyAtmani hiMsAyAH sambhavamAvirbhAvyAhiMsAyAstamAhatataH sadupadezAdeH, kliSTakarmaviyogataH / zubhabhAvAnubandhena, hantAsyA viratirbhavet // 4 // ( vRtti:- yata: pariNAminyAtmani sati hiMsA ghaTate tatastasmAddhiMsAghaTanAt, 'asyA viratirbhavediti yoga:' 'satAM' jJAnagurULAM ninAdrInAM, 'upadezo' hiMsAdiMlayoH svapanAtipratipAvana 'saMtupaveza:', satAM vA bhAvanAmupadezaH, san vA zobhana upadezaH, sA Adiryasya sa tathA tasmAt, AdizabdAt jJAnazraddhAnaparigraho'bhyutthAnAdiparigraho vA / Aha ca - "abbhuTThANe viNae, parakkame sAhusevaNAe ya / sammasaNalaMbho, virayAviraI ya viraI ya9 // 1 // " tathA kliSTakarmaNAM dIrghasthitikajJAnAvaraNAdInAM viyoga: kSayopazamastasmAt 'kliSTakarmaviyogata:' / Aha ca- "sattaNhaM payaDINaM, abdhiMtarao u koDikoDIe / kAUNa sAgarANaM, jai lahai cauNhamannayaram // 2 // " 'zubhabhAvAnubandhena' prazastAdhyavasAyAvyavacchedena ityevaMkAraNaramparayA, 'hanta' iti pratyavadhAraNArtha: komalAmantraNArtho vA, 'asyA:' pariNAmyAtlRisAyA:, 'vitti' nivRtti:, 'mavet' gAyate pata nRtyartha kRti // 4 // pariNAmI AtmAmAM hiMsAnA saMbhavane pragaTa karIne have ahiMsAnA saMbhavane kahe che-- zlokArtha-- pariNAmI AtmAmAM hiMsA ghaTavAthI, sadupadeza Adi dvArA azubhakarmono viyoga(=kSayopazama) thavAthI tathA zubha adhyavasAyanI paraMparA thavAthI hiMsAthI nivRtti thAya-ghaTe. (4) TIkArtha-- sadupadeza AdithI-- hiMsA-ahiMsAnuM svarUpa samajAvavuM ane tenA phaLanuM pratipAdana karavuM e sadupadeza che. Adi zabdathI jJAna-zraddhAnuM grahaNa karavuM, athavA abhyutthAna AdinuM grahaNa karavuM. kahyuM che ke-'sAdhuo padhAre tyAre UbhA thavuM, temano vinaya karavo. parAkrama (=kaSAyajaya) ka2vo, sAdhunI sevA karavI vagerethI samyagdarzana, dezavirati ke sarvaviratino lAbha thAya che.'' (Avazyaka niryukti-848) tathA dIrghasthitivALA jJAnAviraNIya Adi karmonA viyogathI=kSayopazamathI hiMsAthI nivRtti thAya. kahyuM che ke-AyuSya sivAya sAta karmonI sthiti eka koDAkoDi sAgaropamathI (palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga 99. abhyutthAne vinaye parAkrame sAdhusevanAyAM ca / samyagdarzanalAbho viratAviratezca viratezca // 1 // 100. saptAnAM prakRtInAmabhyantaratastu koTikoTyAH / kRtvA sAgarANAM yadi labhate caturNAmanyatarat // 1 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 201 16-nityAnityapakSamaMDana aSTaka jeTalI) jUna thAya tyAre jIva cAra (zruta-samyakatva-dezavirati-sarvavirati) sAmAyikamAMthI koipaNa eka sAmAyine pAmecha. (vizeSAvazya:-1183) (4) tataH kiM jAtamityAhaahiMsaiSA matA mukhyA, svargamokSaprasAdhanI / etatsaMrakSaNArthaM ca, nyAyyaM satyAdipAlanam // 5 // vRttiH- 'ahiMsA' avyApAdanam, 'eSA' anantaroktopapattikA hiMsAviratiH, 'matA' iSTA vidupAm, 'mukhyA' nirupacaritA, iyaM ca prAsaGgikapradhAnaphalApekSayA krameNa 'svargamokSaprasAdhanI' devalokanirvANahetubhUtA / athaitasyA eva svargAdisAdhanatvAt kiM satyAdipAlanenetyAzaGkayAha- 'etatsaMrakSaNArtha' anantaroditAhiMsAvrataparitrANArtham, 'cazabdaH' punarartho'vadhAraNArtho vA, 'nyAyyaM nyAyAdanapetaM upapannamityarthaH, 'satyAdipAlanaM' mRSAvAdAdinivRttinirvAhaNam, ahiMsAsasyasaMrakSaNe vRttikalpatvAtsatyAdivatAnAmiti // 5 // tathI | kyuM cha zlokArtha- svarga-mokSanuM kAraNa evI A pAramArthika ahiMsA vidvAnone iSTa che. ahiMsAnA rakSaNa mATe satyAdinuM pAlana nItithI yukta che. (5) TIkArya- svarga-mokSanuM kAraNa- ahiMsA prAsaMgika phaLanI apekSAe svarganuM ane mukhyaphaLanI apekSAe mokSanuM kAraNa che. ahiMsAnA rakSaNa mATe satyAdinuM pAlana nItithI yukta che- kAraNa ke ahiMsArUpa dhAnyanA rakSaNa bhATe satyAhito samAna cha. (5) atha pUrvoktasyAtmano nityAnityatvasya dehAdbhinnAbhinnatvasya ca sAdhane pramANopadarzanAyAha smaraNapratyabhijJAna-dehasaMsparzavedanAt / asya nityAdisiddhizca, tathA lokaprasiddhitaH // 6 // vRttiH- 'smaraNaM' pUrvopalabdhArthAnusmRtiH, 'pratyabhijJAnaM' so'yamityevaMrUpaH pratyavamarzaH, tathA 'dehasya' zarIrasya, 'saMsparzo' vastvantareNa sparzanaM tasya, vedanaM anubhavanam, dehasaMsparzena vA vedanaM sparzanIyavastuparijJAnaM dehasaMsparzavedanamiti, padatrayasyAsya samAhAradvandvaH tasmAt, 'asya' AtmanaH, 'nityAdisiddhiH' nityAnityatvadehAdbhinAbhinnatvapratiSThA, 'cazabdaH' punaHzabdArthaH, nityAnityatvAdivizeSaNe Atmani ahiMsAdisiddhiH nityAnityatvAdisiddhiH punaH smaraNAderiti bhAvaH / prayogazcAtra, nityAnitya AtmA, Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 aSTaka prakaraNa 16-nityAnityapakSamaMDana aSTaka svayaMnihitadravyAdisaMsmaraNAnyathAnupapatteH / tathAhi na tAvadekAntanitye smaraNasambhavaH, tasyaikarUpatayAnubhavasyaiva spaSTarUpeNAnuvartanAditarathA nityatAhAneH, nApi anityatve smaraNasambhavo'nubhavakAlAnantarakSaNa eva karturvinaSTatvAtkasya smaraNamastu, na hi anyenAnubhUtamanyaH smarati / athAnubhavakSaNasaMskArAttathAvidhaH smaraNakSaNaH samutpadyate, naivam, yato'nugamalezenApi vivarjitAnAmatyantavilakSaNAnAmatikrame jAyamAnasya smaraNakSaNasya pUrvakAlInAnubhavakSaNasaMskAro yadi paraM zraddhAnagamyo na yuktipratyAyyaH, prAktanAnubhavakSaNasya cirataranaSTatvAdapAntarAlakSaNeSu ca saMskAralezasyApyanupalabdheH, sahasaivAnantarakSaNavilakSaNasmaraNakSaNotpAdopalabdheriti / pariNAmapakSe tu prAktanAnubhavakSaNenAhitasaMskArAnugamavattatkSaNapravAharUpAnnAnAvidhadharmasamudayasvabhAvAtmanaH sakAzAtsmaraNakSaNotpAdo yuktiyukta iti / na ca vAcyamapAntarAlakSaNeSvanubhavasaMskAro nopalabhyata iti kathaM tatsatteti, nirbIjatvena smaraNasyAnupapattiprasaGgAt iti / tathA nityAnitya AtmA, pratyabhijJAnAnyathAnupapatteH, tathAhi, ekAntanityatve'nubhavasya ca sAkSAnuvRtterna pratyabhijJAnasambhavaH, anityatve tu anityatvAdeva pUrvadraSTuH pUrvadRSTavastunazca naSTatvAdapUrvayozcotpannatvAnna pratyabhijJAnasambhavaH, na cAha STavato'dRSTe pratyabhijJAnamasti tathA apratIteriti, atha bUSe lUnapunarjAtakezAdiSvapi pratyabhijJAnamastIti grAhaM prati tasya vyabhicAritvenApramANatayA sarvatrAprAmANyam, naivam, pratyakSasyApi kvacid vyabhicArAt sarvatrAprAmANyaprasaGgAditi / tathA dehAdbhinnAbhinna AtmA, sparzavedanAnyathAnupapatteH, tathAhi, yadyasau dehAdbhinno bhavet tadA dehana spRSTasya vastuno na saMvedanaM syAt, devadattaspRSTavastuna iva yajJadattasya, nApyabhinno dehamAtratvena tasya paralokAbhAvaprasaGgAt, avayavAntarahAnau caitanyahAniprasaGgAcceti / 'tathA' iti samuccaye, 'lokaprasiddhito' janapratIternityAnityamAtmAdi vastviti gamyate, yatastadeva vastvevaM pariNatamiti vadan vastutvAvicchittimavasthAntarApattiM ca pratipadyamAno jano lakSyate, na ca lokapratItiviruddhamarthamupakalpayatAmANaM pramANatAmAsAdayatIti // 6 // have pUrvokta AtmAnA nityAniyata ane dehathI bhinnabhinnatvane siddha karavAmAM pramANa batAvavA bhATe 4 cha Als- ' s29|, pratyatmiAna, saMsparzavahana, bhane prasiddhithI sAmAna nityaanityatvadharmanI ane dehathI bhinnabhinnatvadharmanI siddhi thAya che. (6). TIkArtha- nityAnityasvAdithI viziSTa AtmAmAM ahiMsAdinI siddhi thAya che. ane nityAnityavAdinI siddhi smaraNa AdithI thAya che. ahIM anumAna prayoga A pramANe che (1) mAmA nityAnitya cha, // 25 // anyathA pota bhUkhai dravyarnu sNsm29| ghaTe naBi. 40 prbhaajo AtmA ekAMte nitya hoya to ekarUpe ja rahevAthI kevaLa anubhava ja thAya, smRti na thAya. smRti thAya to ekarUpe na rahe. smRtimAM anubhavAtmaka paryAyano tyAga ane mRtyAtmaka paryAyanI utpatti thatI hovAthI AtmAnA paryAyanuM parAvartana thAya che. AtmA ekarUpe raheto nathI. AthI AtmAne ekAMte nitya mAnavAmAM smRti na ghaTe. tathA ekAMte anitya AtmAmAM paNa smaraNa na ghaTe. kAraNa ke anubhava kALanI anaMtara kSaNamAM ja Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 203. 16-nityAnityapakSamaMDana aSTaka anubhava karanAra nAza pAme che. tethI kone smaraNa thAya? anya je anubhaveluM hoya tenuM bIjo smaraNa na kare. pUrvapakSa- anubhavakSaNasaMskArathI tevA prakArano smaraNakSaNa utpanna thAya che. uttarapakSa- e pramANe nathI. kAraNa ke anubhavo anugama (anvaya)nA lezathI paNa rahita che. ane atyaMta vilakSaNa che. jo AvA anubhavo pasAra thai gayA pachI utpanna thatI smaraNakSaNamAM pUrvakAlIna anubhava kSaNano saMskAra che to e vAta zraddhAthI bhale jANI zakAya, paNa yuktithI jANI zakAya tevI nathI. kAraNa ke pUrvakAlIna anubhavakSaNa ghaNA vakhata pahelAM nAza pAmI che ane vacalI (=anubhava ane smaraNanI vaccenI) kSaNomAM saMskArano aMza paNa jaNAto nathI. tathA sahasA ja anaMtarakSaNathI vilakSaNa evA smaraNakSaNanI utpatti jovAmAM Ave che. pariNAmapakSamAM to AtmA pUrvakAlIna anubhavakSaNe je saMskAra mUkyo te saMskAranA anvayavALA anubhavakSAnA pravAharUpa che, ane vividha dharmanA samudAya svarUpa che. AvA AtmAthI smaraNAkSaNanI utpatti yuktiyukta che. pUrvapakSa vaccenI (anubhava-smRti e benI vacalI) kSaNomAM anubhavano saMskAra jovAmAM Avato nathI. ethI anubhavanA saMskAranI sattA kevI rIte hoya? uttarapakSa- jo vaccenI kSaNomAM anubhavano saMskAra jovAmAM na AvavAthI, na mAnavAmAM Ave to smRti kAraNa vinA ja thai ema mAnavuM paDe. kAraNa vinA smRti ghaTI zake nahi. (mATe na dekhAvA chatAM anumAna pramANathI anubhavasaMskAra siddha thai zake che) (2) tathA AtmA nityAnitya che (sAdhya). kAraNa ke AtmA nityAnitya na hoya to pratyabhijJAna na ghaTI zake (hetu). te A pramANe-ekAMta nityatva pakSamAM sAkSAt kevaLa anubhava ja ghaTe. pratyabhijJAna na ghaTe. (jo pratyAbhijJAna thAya to AtmA eka svarUpa na rahyo. pahelAM anubhava svarUpa hato, pachI pratyabhijJAna svarUpa thayo. Ama AtmA eka svarUpa na rahyo. koi vastune joyA pachI kAlAMtare e ja vastune joine "A te ja che" (je pUrve meM joi hatI) evuM jJAna pratyabhijJAna che.) anityapakSamAM to anitya hovAthI ja pUrve jonAra ane pUrve joyelI vastu e baMneno nAza thavAthI ane apUrva te benI utpatti thavAthI pratyabhijJAnano saMbhava nathI. jeNe vastu joi nathI tene adaSTa vastu saMbaMdhI pratyabhijJAna na thAya. kAraNa ke tevI pratIti thatI nathI. pUrvapakSa- kApyA pachI ugelA keza vageremAM paNa A te ja vALa che evuM pratyabhijJAna thAya che. AthI pratyabhijJAna zeya vastu pratye vyabhicArI che. (pharI ugelA vALamAM "A te ja vALa che" evuM pratyabhijJAna thAya che. paNa te ja vALa nathI. pharI ugelA bIjA vALa che. AthI pharI ugelA vALane joine thatuM pratyabhijJAna vyabhicArI che.) vyabhicArI hovAthI pratyabhijJAna apramANa bane. eka sthaLe apramANa banavAthI badhA sthaLe apramANa bane. uttarapakSa- e pramANe nathI. jo koi sthaLe apramANa ane tenA kAraNe badhA sthaLe apramANa mAnavAmAM Ave to pratyakSajJAna paNa kyAMya vyabhicArI banatuM hovAthI sarva sthaLe tenA aprAmANyano prasaMga Ave. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 204 19-nityAnityapakSamaMDana aSTaka (3) tathA AtmA dehathI bhinnabhinna che (sAdhyo. kAraNa ke AtmAne dehathI bhinnabhinna mAnyA vinA sparzano anubhava ghaTI zake nahi (hetu). te A pramANe-jo AtmA dehathI taddana bhinna hoya to dehavaDe sparzAvelI vastuno AtmAne anubhava na thAya. devadatta vaDe sparzAvelI vastuno yajJadattane anubhava thato nathI tema. AtmA dehathI abhinna paNa nathI. jo sarvathA abhinna mAnavAmAM Ave to AtmA mAtra dehapramANa hovAthI paralokanA abhAvano prasaMga Ave, ane koi paNa avayavanI hAni thatAM caitanyanI hAnino prasaMga Ave. (zarIranA hAtha vagere koipaNa eka avayavanI hAni thatAM caitanyanI hAni thatI nathI.) (4) tathA lokapratItinA kAraNe AtmA vagere vastu nityAnitya che. kAraNa ke "te ja vastu A rIte pariNAma pAmI che" ema bolato loka vastune AzrayIne avasthAMtaranI prAptine svIkArato jovAya che. lokapratItithI viruddha padArthanI kalpanA karatuM pramANa pramANatAne pAmatuM nathI=pramANa banatuM nathI. A mAruM zarIra che evI lokavANIthI AtmA zarIrathI (kathaMcita) judo che tathA huM nirogI chuM ityAdi lokavANIthI AtmA zarIrathI (kathaMcitu) abhinna che enI siddhi thAya che. Ama lokaprasiddhithI paNa AtmAnA nityAnityasvAdi dharmonI siddhi thAya che. (6) Atmano vibhutve pUrvaM doSa ukto'thAsarvagatatve'sya guNamAhadehamAtre ca satyasmin, syAtsaGkocAdidharmiNi / dharmAdevaMgatyAdi, yathArthaM sarvameva tu // 7 // vattiH- deha eva zarIrameva mAtrA parimANaM yasya sa dehamAtrastasmin 'dehamAtre', dehamAtratA cAsya deha eva tadguNopalabdheH / 'cazabdaH' punararthaH, nityAnityAdidharmake Atmani hiMsAdirupapadyate, dehamAtre punaH, "tti' mati, 'mis' gAna, "e' mave, "sarva yathArtha' rUti sA :, vimUte tatra, 'saGkocAdiH' saGkocanAdirAdizabdAt prasaraNaM dharmaH svabhAvo yasya sa tathA tasmin, saGkocAdidharmatvaM cAsya sUkSmetarazarIravyApteH, kiM tatsyAdityAha- dharmAderdhvagatyAdi', "dharmeNa gamanamUrdhvaM, gamanamadhastAdbhavatyadharmeNa / jJAnena cApavargaH (o viparyayAdiSyate sargaH) // 1 // ityAdikaM, vacanamiti gamyate, 'yathArtha' nirupacaritam, 'sarvameva', niravazeSameva, tuzabdaH' pUraNa iti // 7 // AtmA vibhu hoya to pUrve doSa kahyo hato. have AtmA asavaMgata hoya to guNane kahe che- zlokArdha- AtmA dehapramANa ane saMkoca- vikAzazIla hoya to dharmathI Urdhvagati vagere badhuM ya yathArtha siddha thAya. (7) TIkArtha- zlokamAM ra zabda vizeSa batAvavA mATe che. te A pramANe- nityAnityavAdi dharmavALA AtmAmAM hiMsAdi ghaTe che ane deha pramANa saMkoca-vikAzazIla AtmAmAM dharmathI Urdhvagati vagere badhuM ya yathArtha siddha thAya. pUrve (a. 14-zlo 6mAM) kahyuM che ke-"dharmathI AtmA UMce jAya, adharmathI adhogatimAM jAya, jJAnathI Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 205 17-mAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka mokSa thAya ane viparyayathI (=ajJAnathI) baMdha thAya." AtmAne vibhu mAnavAthI A zAstravacana upacArathI siddha thAya, paNa dehapramANa ane saMkoca- vikAzazIla mAnavAthI yathArtha=nirupacarita siddha thAya. AtmA saMkoca-vikAzazIla che. kAraNa ke sUkSma ane skUla zarIra jyAM hoya tyAM ja AtmA hoya che. ( e| zarIra sUkSma cha bhane sohara gere zarIra sthUla cha.) (7) upasaMharannAhavicAryametatsadbuddhyA, madhyasthenAntarAtmanA / pratipattavyameveti, na khalvanyaH satAM nayaH // 8 // vRttiH-'vicArya' vicAraNIyam, 'etat' yat anantaramahiMsAdi vicAritaM sarvameva, 'sabuddhyA' zobhanaprajJayA, 'madhyasthena' apakSapatitena, 'antarAtmanA' jIvena manasA vA, na kevalaM vicArya tathA 'pratipattavyameva' na tu na svIkartavyam, 'itizabdo' vivakSitArthaparisamAptau, atha kasmAtpratipattavyamevetyAha- 'na khalu' naiva, 'anya' uktanayavilakSaNaH, 'satAM' satpuruSANAM, 'nayo' nyAya iti // 8 // // SoDazASTakavivaraNaM samAptam // 16 // upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- TIkArtha- ahIM ahiMsA Adi je vicAravAmAM AvyuM, enI jIve madhyastha banIne sUkSma buddhithI vicAraNA karavI joie, ane teno (=vicAraNAthI je satya siddha thAya teno svIkAra karavo ja joie. kAraNa ke vicAraNA karatAM je vastu satya siddha thAya teno svIkAra karavA sivAya bIjI koi satparuSonI nIti nathI. (8) soLamA nityAnityapakSamaMDana aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 17 // atha saptadazaM mAMsabhakSaNadUSaNASTakam // dharmavAdamupadarzayatA sUriNA yathA hiMsAdIni tattattantravyapekSayA yujyante na yujyante ca tathA vicAritam, atha mAMsabhakSaNAdikaM hiMsAdinivRttairapi kutIrthikairadoSatayAbhyupagataM tattattantravyapekSayA dharmavAdopadarzanArthameva vicArayitumupakramate, tatra mAMsabhakSaNamadhikRtya tAvadAha bhakSaNIyaM satA mAMsaM, prANyaGgatvena hetunA / odanAdivadityevaM, kazcidAhAtitArkikaH // 1 // vRttiH- 'bhakSaNIyaM' bhoktavyam, 'satA' viduSA, 'mAMsaM' pizitam, iti pratijJA, kena hetunetyAha'prANyaGgatvena hetunA' jIvAvayavatvAddhetoH, 'odanAdivad' iti bhaktaprabhRtikaM yathA, iti anvayadRSTAntaH, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 206 17-mAMsabhakANadUSaNa aSTaka 'itizabdaH' prayogArthasamAptau / prayogazcaivam- yadyaprANyaGgaM tattakSyaM dRSTam, odanavat, prANyaGagaM ca mAMsamiti, mAMsasya ca prANyaGgatayA pratyakSasiddhatvAnnAsiddho hetuH, odanasya caikendriyaprANyaGgatvena pratItatvAnna hetuvikalo dRSTAntaH / evaM' ityanantaroktaprakAreNa, 'kazcit' ko'pi, saugata ityarthaH, atizayavAMstArkikaH prAmANiko'"titArkika' iti upahAsavacanam, prAyaH zuSkatarkapradhAnatvAttasya, adhikRtapramANasya vA pramANAbhAsatvAditi // 1 // sattaramuM mAMsabhakSaNa dUSaNa aSTaka (boddho mAMsane bhakSya mAne che. A aSTakamAM mAMsa bhakSya che evI boddhonI dalIlonuM yuktipUrvaka khaMDana karIne mAMsa abhakSya che ema siddha karavAmAM AvyuM che.) dharmavAdane batAvatA surie hiMsA vagere te te zAstranI apekSAe je rIte ghaTe che ane je rIte nathI ghaTatA ema vicAryuM. have hiMsAdithI nivRtta thayelA paNa kutIrthiko mAMsabhakSaNa Adine nirdoSa mAne che. AthI te te zAstranI apekSAe dharmavAda batAvavA mATe ja graMthakAra A viSayane vicAravAnuM zarU kare che. temAM mAMsabhakSaNane AzrayIne kahe che zlokArtha- mAMsa bhAta vagerenI jema prANInuM aMga hovAthI vidvAnone mAMsa bhakSya che ema atitArkika koika kahe che. TIkArtha- ahIM anumAna prayoga A pramANe che-je je prANInuM aMga hoya te te bhakSya che ema jovAyuM che, bhAtanI jema. mAMsa prANInuM aMga che. mAMsa prANInA aMga tarIke pratyakSa siddha hovAthI hetu asiddha nathI. (hetu pakSamAM na rahe to svarUpAsiddha bane. pakSamAM asiddha=avidyamAna hetu sAdhyane siddha na karI zake. mATe anumAnamAM jaNAvela hetu pakSamAM rahevo jarUrI che. prastutamAM prAagatva hetu che ane te pakSabhUta mAMsamAM rahelA che. mATe hetumAM svarUpAsiddhi doSa lAgato nathI.) bhAta ekendriyajIvanA aMga tarIke prasiddha hovAthI daSTAMta hetuthI rahita nathI. arthAt dRSTAMtamAM hetuvikalatA doSa lAgato nathI. koika=bauddha. atitArkika- ati eTale atizayavALo. tArkika eTale prAmANika. atizayavALo prAmANika te atitArkika. ahIM atitArkika zabdano prayoga upahAsamAM (doDha DAhyA arthamAM) karavAmAM Avyo che. kAraNa ke te prAyaH zuSkatakanI pradhAnatAvALo che. athavA prastuta pramANa pramANAbhAsa che. (1) zuSkatArkikatAM cAsya pUrvapakSadUSaNata AhabhakSyAbhakSyavyavastheha, zAstralokanibandhanA / sarvaiva bhAvato yasmAt, tasmAdetadasAmpratam // 2 // vRttiH- nanu bhakSaNIyaM mAMsaM prANyaGgatvAdityetat svatantrasAdhanaM prasaGgasAdhanaM vA / svatantrasAdhanapakSe odanAdivadityayaM sAdhanavikalo dRSTAntaH, vanaspatyAyekendriyANAM bauddhasya prANitvenAsiddhatvAt, tatazca Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 - aSTaka prakaraNa 17-mAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka dRSTAnte prANyaGgatvalakSaNasAdhanasya bhakSyatvalakSaNasAdhyena vyAptatvAsiddharasiddhAnvayAbhidhAno'naikAntiko hetuH / prasaGgasAdhanapakSe tvidamucyate, 'bhakSya' bhakSaNIyamodanAdi, 'abhakSya' madhumAMsapalANDvAdi, tayo 'rvyavasthA' maryAdA, 'bhakSyAbhakSyavyavasthA', upalakSaNatvAdasya peyApeyagamyAgamyAdiparigrahaH, 'iha' asmilloke, 'zAstra' Aptavacanam, 'loko' lokavyavahAraH, tau 'nibandhanaM' heturyasyAH sA tathA, na tu praannynggetrmaatrnibcanA, "sarvava' niravapaiva, na tu kavi , "mAvata' paramArmena, "yamA' RUI[, "tamAt' 'etat' anantaroktaM bhakSaNIyaM satA mAMsamityAdisAdhanam 'asAmprataM' ayuktamiti // 2 // enA (=boddhanA) zuSka tArkikapaNAne pUrva pakSamAM dUSaNa batAvavA dvArA kahe che- zlokArtha- lokamAM zuM bhakSya che ane zuM abhakSya che evI saghaLIya vyavasthA paramArthathI zAstra ane lokanA kAraNe (=AdhAre) che. AthI mAMsa prANInuM aMga che mATe bhakSya che ema kahevuM ayukta che. (2) . TIkArya- mAMsa bhakSya che (sAdhya). kemake prANInuM aMga che (hetu). jo A anumAna 'svataMtrasAdhana hoya to daSTAMtabhUta bhAta sAdhanavikala che, arthAt bhAtamAM prAyaM tvarUpa hetu raheto nathI. kAraNa ke vanaspati vagere ekeMdriya jIvo bauddhone prANI rUpe mAnya nathI. tethI prAagavarUpa sAdhananI bhaThyatvarUpa sAdhyanI sAthe vyApti siddha thatI na hovAthI asiddhAnvaya nAmano arnakAMtika hetu thAya. have jo anumAna prasaMgasAdhana hoya to ame kahIe chIe ke lokamAM bhAta vagere bhakSya che. ane madhamAMsa-DuMgaLI vagere abhakSya che evI bhakSyAbhaDhyanI saghaLIya vyavasthA paramArthathI zAstra (=Aptavacana) ane lokavyavahAranA kAraNe (=AdhAre) che. AthI mAMsa prANInuM aMga che mATe bhakSya che ema kahevuM ayukta che (2) asAmpratatvameva hetoranaikAntikatopadarzanato bhAvayannAhatatra prANyaGgamapyekaM, bhakSyamanyattu no tathA / siddhaM gavAdisatkSIra-rudhirAdau tathekSaNAt // 3 // vRttiH- 'tatra' iti tayoH zAstralokayoH, vAkyopakSepamAtrArtho vA tatrazabdaH, 'prANyaGgamapi' jIvAvayavo'pi, AstAmaprANyaGgamapyekaM kiJcit, 'bhakSyaM' bhojyam, 'anyattu' paraM punaH, 'no tathA' tena 1. svamAnya sAdhyane vAdI-prativAdImAnya hetuthI siddha karavA je anumAna karavAmAM Ave te svataMtrasAdhana anumAna che. jemake "rvato vahilA dhUmA" e anumAna svataMtra sAdhana che. kAraNake vanine siddha karanAra hetu dhUma vAdI prativAdI ubhayane mAnya che. 2. jema yatra yatra dhUmactra tatra vahaH ema dhUmarUpa hetunI vahnirUpa sAdhya sAthe vyApti che, tema yatra yatra prAtharva tatra tatra matharva ema prAyaphagatvanI bhaThyatvanI sAthe vyApti siddha thatI nathI. kAraNa ke lohImAM prANayaMgarva che paNa bhakSyatva nathI. potAne mAnya na hovA chatAM prativAdIne mAnya evA daSTAMtane kalpanAthI svIkArI tevA kalpanAsiddha daSTAMta vagere levA dvArA prativAdInA matamAM dUSaNa ApavuM e ja ekamAtra jenuM prayojana hoya te prasaMgasAdhana anumAna kahevAya. jemake prastutamAM boddha mAMsa bhakSya che, prAthaMga hovAthI, bhAtanI jema, A prasaMgasAdhana anumAna che, kAraNa ke boddhane bhAta prAyaMga tarIke mAnya nathI. Ama chatAM jainamatamAM dUSaNa ApavA mATe AvA anumAnano prayoga thayo che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 208 17-mAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka prakAreNa abhakSyamityarthaH, 'siddhaM' pratiSThitam, kutaH siddhamityAha- 'gavAdInAm' AdizabdAt mAtRprabhRtInAm, 'sat' zobhanam' abhinavaprasavadhenusatkAdanyat, 'kSIraM' ca payo 'rudhiraM' ca lohitamAdiryasya tattathA, tatra gavAdisakSIrarudhirAdau viSaye, AdizabdAt gavAdimUtramAMsAdau ca, 'tathA' tena bhakSyAbhakSyAdiprakAreNa, 'IkSaNAt' avalokanAt, tathAhi, "gavAM kSIraM mUtraM vA peyatayA zAstre loke ca na niSidhyate, rudhiramAMse tu nAnumanyete" tatazca prANyaGgaM sadbhakSyaM cAbhakSyaM copalabdhamataH sapakSavipakSavRttitvAdanaikAntiko heturiti // 3 // hetumAM anekAMtikatA batAvIne hetunI ayuktatAne vicAratA graMthakAra kahe che zlokArtha- gAya Adi prANInuM aMga hovA chatAM eka vastu=dUdha bhakSya che, ane eka vastu=lohI hi samakSya cha, meM prabhAe stramA bhane komaimqbhA mA cha. (3) TIkArtha- gAya Adi e sthaLe Adi zabdathI mAtA vagerenuM grahaNa karavuM. lohI Adi e sthaLe Adi zabdathI gAya vagerenuM mUtra-mAMsa vagerenuM grahaNa karavuM. gAthAmAM rahelA sat zabdano sAruM artha che. navI viyAyelI gAyanuM dUdha sAruM nathI hotuM. AthI navI vayAyelI gAya sivAyanI gAyanuM dUdha sAruM hoya che. zAstramAM ane lokamAM gAyanuM dUdha ane mUtra pIvAno niSedha nathI, paNa gAyanA lohI-mAMsanI anujJA ApI nathI=niSedha karyo che. tethI prAyaMga hovA chatAM eka prAyaMga bhakSya che ane eka prANaMga abhakSya che ema jovAmAM AvyuM che. AthI hetu svapakSamAM ane vipakSamAM rahenAro hovAthI anekAMtika che. vizeSArtha- nizcitasAdhyavAn sapakSaH=dbhA sAdhyamiyata hoya te sa56 6 vAya. sebha parvato vahnimAn dhUmAt hI parvata sapakSa cha. // 29 // 3 tebhapAlna nazyata cha. nizcitasAdhyAbhAvavAn vipakSaH hetu saadhyaavamAM ja rahe te vipakSa kahevAya. jemake parvato vahimAnuM gAna ahIM sarovara vipakSa che. kAraNa ke temAM nizcitarUpe sAdhyano abhAva che. jala vipakSa sarovaramAM raheto hovAthI anekAMtika che. (3) kiJca prasaGgasAdhanaM hi parAbhyupagamAnusAreNa bhavati, na cAsmAkaM prANyaGgamiti kRtvA mAMsamabhakSyamityabhyupagamaH, kintu tadutthajIvApekSayeti darzayitumAha prANyaGgatvena na ca no-'bhakSaNIyamidaM matam / kintvanyajIvabhAvena, tathA zAstraprasiddhitaH // 4 // vRttiH- 'prANyaGgatvena' jIvAvayavatayA hetunA, 'na ca' naiva, no'smAkam, 'abhakSaNIyam' abhojyam, 'idaM' mAMsam, 'mataM' sammatam, 'kintu' kiM punaH, 'anyajIvabhAvena' mAMsasvAmivyatiriktaprANisamutpAdena hetunA, abhakSaNIyamidaM matamityAvartate / anyajIvabhAva eva kutaH siddha ityatrAha- 'tathA' tena prakAreNa jIvasaMsaktilakSaNena, 'zAstraprasiddhitaH' AptAgamapratiSThiteH, prasiddha hyAgame mAMsasya jIvasaMsa Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 209 17-mAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka ktinimittatvam, yadAha-"AmAsu ya pakkAsu ya, vipaccamANAsu mAMsapesIsu / AyaMtiyamuvavAo, bhaNio ya nigoyajIvANaM // 1 // " 'etena ca zlokena parasya paramatAnabhijJatApAdanato'dhikRtapramANasya prasaGgasAdhanatA nirAkRteti // 4 // vaLI prasaMgasAdhana bIjAnA vIkAranA anusAre thAya che. ame prAthaMga che e hetuthI mAMsanI abhayatAne ravIkAratA nathI. paNa mAMsamAM utpanna thayelA jIvonI apekSAe mAMsanI abhayatAne svIkArIe chIe ema jaNAvavA mATe graMthakAra kahe che- zlokArtha- ame ( jeno) mAMsane prANInuM aMga che mATe abhakSya nathI mAnatA, kiMtu temAM mAMsa svAmI jIvothI anya jIvo utpanna thatA hovAthI abhakSya mAnIe chIe. mAMsamAM jIvotpatti te rIte zAstramAM prasiddha che. TIkArtha- mAMsa jIvasaMbaMdhanuM (= jIvotpattinuM) kAraNa che ema AgamamAM prasiddha che. kahyuM che kekAcA, rAMdhelA ke agnimAM raMdhAtA mAMsa khaMDomAM atizaya ghaNA nigodajIvo utpanna thayA kare che." (saMbodhaprakaraNa 7-55) A zlokathI anyanI paramatasaMbaMdhI ajJAnatA jaNAvIne prastuta pramANanI prasaMgasAdhanatAnuM nirAkaraNa karyuM. (4) athAdhikRtahetorevAniSThArthasAdhakatAM darzayannAhabhikSumAMsaniSedho'pi, na caivaM yujyate kvacit / asthyAdyapi ca bhakSyaM syAt, prANyaGgatvAvizeSataH // 5 // vRttiH- bhikSorboddhavizeSasya, mAMsaM pizitam, tasya niSedho varjanaM 'bhikSumAMsaniSedhaH', sa kila bhavanmatena bhikSoratipUjyatvAdavazyaM yukto bhavati, so'pi, AstAM gavAdimAMsaniSedhaH, 'na ca' naiva, evaM prANyaGgatvena mAMsabhakSaNAmyupagame sati, 'yujyate' ghaTate, 'kvacit' kutracit, dezAntare kAlAntare puruSAntare vA, asyaivAbhyuccayamAha- 'asthi' kIkasam, Adiryasya tattathA asthyAdi, tadapi ca, na kevalaM bhikSumAMsAdi, yatkila 'bhakSayitumazakyamasthizRGgakhurAdi' tadapi ca 'bhakSya' bhakSaNIyam, 'syAt' bhavet, kuta ityAha- 'prANyaGgatvasya' jIvAvayavatvasya hetoH, 'avizeSaH' tulyatvaM mAMse asthyAdau ceti prANyaGgatvAvizeSastasmAt, ato'bhakSyasya bhakSyatvApAdanena viruddho heturiti // 5 // have prastuta (TyaMtva) hetu ja aniSTane sAdhanAruM che ema jaNAvatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- prANInuM aMga hovAthI mAMsa bhakSya che ema svIkAravAmAM Ave to bhikSano mAMsano niSedha paNa kyAMya na ghaTe. tathA hADakAM Adi paNa prANInAM aMgo hovAthI bhaThya thAya. (5) TakArtha- bhikSunA mAMsano niSedha paNa tamArA mate bhikSu (bauddhasAdhu) atizaya pUjya hovAthI tenA mAMsabhakSaNano niSedha yukta che. paNa prAcyuMgavAtuM e hetuthI to tenA mAMsa bhakSaNano niSedha na ghaTe. "paNa" 1. AmAsu ca pakvAsu ca vipacyamAnAsu mAMsapezISu / AtyantikamupapAto bhaNito nigodajIvAnAm // 1 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 210 17-mAMsabhakSAdUSaNa aSTaka zabdano artha A pramANe che-gAya vagerenA mAMsabhakSaNano niSedha to na ghaTe, kiMtu bhikSunA mAMsabhakSaNano niSedha paNa na ghaTe. kyAMya-- koipaNa dezamAM, koipaNa kALamAM ke anya puruSamAM. hADakAM Adi--- e sthaLe Adi padathI khAvA mATe azakya hoya tevA zIMgaDAM ane khurI vagere aMgo samajavAM. prApyatlRttvAr e hetuthI abhakSyane bhakSya banAvavAthI A hetu viruddha che. (5) atraiva dUSaNAntaramAhaetAvanmAtrasAmyena, pravRttiryadi ceSyate / jAyAyAM svajananyAM ca, strItvAttulyaiva sA'stu te ddA vRtti: - etadeva etatparimANameva etAvanmAtram, tena sAmyaM sAdRzyaM 'etAvanmAtrasAmyam' tena, prANyaGgattvamAtrasAdRzyenetyarthaH, 'pravRtti:' mAMsabhakSaNAdau pravartanam, 'yadi' ityabhyupagame, 'cazabda:' punrartha:, 'dRSyate' bhavatA'bhimanyate, tavA misvityA4- 'nAyAyAM' mAryAyAm, 'svanananAM ca' AtmIyamAtari ca, 'strIvAt' anAOna hetunA, 'turvyava' samAnava, amiyamapA pUnArUpA vA, 'sA' pravRtti:, 'astu' bhavatu, 'te' tava, strItvAvizeSAt yorapi, yathA prAyadrattvAvizeSamAMsaunayoiita // 6 // prAyeMgatva hetumAM ja bIjuM dUSaNa kahe che-- zlokArtha-- jo tame mAtra prANInA aMganI sAmyatAthI mAMsabhakSaNa AdimAM pravRtti mAnatA ho to strIrUpe samAna hovAthI svamAtA ane svapatnI viSe tamArI samAna pravRtti thavI joie. (6) TIkArtha-- svamAtA ane svapatnI viSe samAna pravRtti thavI joie, arthAt strInI jema mAtA paNa bhogya (=saMbhoga ka2vA yogya) bane, athavA mAtAnI jema svapatnI paNa pUjya bane. kAraNa ke jema mAMsa-bhAtamAM prAthaMgatva samAna che tema mAtA-svapatnImAM strItva samAna che. (6) prakaraNArthanigamanAyA''ha tasmAcchAstraM ca lokaM ca samAzritya vaded budhaH / sarvatraivaM budhatvaM syAdanyathonmattatulyatA // 7 // vRttiH- yasmAdbhavaduktasAdhanamanantaroktanyAyena bahudoSaduSTaM 'tasmAt' kAraNAt, 'zAstraM ca ' aaptvacanam, 'norja ca' viziSTananam, 'samAzritya' anRtya, 'vavet' zUyAt, joDasau, 'yuya:' paNDita:, kva viSaye ityAha- 'sarvatra' na mAMsabhakSaNaviSaya eva, api tu 'sarvatra' sarvasminnanyasminnapi viSaye, 1. je hetu sAdhyAbhAvamAM rahe te viruddha che. jemake parvato himAn banAt ahIM hetu jala sAdhyAbhAva=vanyabhAvamAM rahe che mATe viruddha che. prastutamAM je padArtho abhakSya che temAM paNa hetu rahe che. bhakSyatva sAdhya che. bhaThyatvAbhAva sAdhyAbhAva che. hADakAM vageremAM sAdhyAbhAva rahe che ane temAM praotva hetu rahe che. Ama prAthaMgatva hetu virodhadoSathI yukta che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 17-mAMsabhakSAdUSaNa aSTaka anyathA hi buvANasya lokarUDhinirAkRtAdayaH pakSadoSAH prasajeyuH, evaM buvANasya ko guNa ityAha'evam' anena prakAreNa lokazAstrasamAzrayaNapUrvakavadanalakSaNena, 'budhatvaM' paNDitatvam, 'syAt' bhavet, viparyaye kiM syAdityAha- 'anyathA' anyena prakAreNa lokazAstrAnapekSatAvadanalakSaNena, 'unmattatulyatA' grahagRhItasamAnatA, syAditi gamyate, Aha ca "satAM pathA pravRttasya, tejovRddhI raveriva / yaccchayA pravRttasya, rUpanAzo'sti vAyuvat // 1||" iti // 7 // prakaraNanA arthano upasaMhAra karavA mATe kahe che-- zlokArtha-- tethI vidvAne sarvatra zAstra-ziSTa lokane najara sAme rAkhIne bolavuM joie. ema bolavAmAM 4 vidvattA che. zAstra-ziSTa so'thI nirapekSa josavAmAM unmatta samAnatA (=gaaNddpe|) thAya. (3) TIkArtha-- tethI-- tamoe kahelo prANaMgatva hetu hamaNAM ja kahelI nItithI ghaNA doSothI duSTa che tethI. 211 sarvatra-- prastuta viSaya sivAya bIjA paNa saghaLAya viSayomAM. ema bolavAmAM ja=zAstra-ziSTa lokane najara sAme rAkhIne bolavAmAM ja. zAstra-ziSTalokathI nirapekSa banIne bolavAmAM lokarUDhino anAda2 vagere pakSadoSo lAge, tathA unmatta tulyatA (=gAMDapaNa) gaNAya. A viSe kahyuM che ke-satpuruSonA mArge pravartelA puruSanA tejanI sUryanA tejanI jema vRddhi thAya che. vAyunI jema svecchAthI pravartelA puruSanA svarUpano nAza thAya che.'' (7) bauddhAbhyupagatAptapravacananiSiddhatvaM mAMsabhakSaNasya darzayannupasaMhArArthamAha zAstre cAptena vo'pyeta - niSiddhaM yatnato nanu / laGkAvatArasUtrAdau tato'nena na kiJcana // 8 // " vRtti:- na kevalaM loke asmacchAstre cedaM niSiddham, 'zAstre' ca Agame ca, 'Aptena' kSINarAgAdidoSeNa sugatena, vo'pi yuSmAkamapi na kevalamasmAkameva, 'etad' mAMsabhakSaNam, 'niSiddhaM' nivAritam, 'yatnata:' AdareNa, 'nanu' ityakSamAyAm, kva zAstre niSiddhamityAha- 'laGkAvatArasUtrAdau ' nizAcaravinayanAya laGkAyAmavatAra sUtryate tathAgatasya yatra tallaGkAvatArasUtraM tadAdau tatra kiloktam / 'na prANyaGgasamutthaM, mohAdapi zaGkhacUrNamazrIyAt ||" AdizabdAt zIlapaTalAdiparigrahaH, 'tataH' iti yasmAdevaM tasmAt, 'anena' mAMsabhakSaNasamarthanena, 'na kiJcana' nAsti bhavato'pi kaJcana, prayojanamiti zeSa iti // 8 // / / saptadazASTakavivaraNaM samAptam // 17 // bauddhoe svIkArelA AptapravacanamAM mAMsabhakSaNano niSedha che ema batAvatA granthakAra upasaMhAra karavA mATe kahe che-- zlokArtha-- tamArA Aste laMkAvatAra vagere zAstramAM tamane paNa mAMsabhakSaNano Ada2pUrvaka niSedha karyo Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 212 18-anyazAstroktamAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka che. AthI tamoe kareluM mAMsabhakSaNanuM samarthana niSThayojana che. (8) TIkArtha- kevaLa lokamAM ane amArA zAstramAM mAMsabhakSaNano niSedha che evuM nathI, kiMtu tamArA Ata buddha laMkAvatAra vagere zAstramAM tamane paNa mAMsabhakSaNano niSedha karyo che. laMkAvatAra sUtra- rAkSasane pratibodha pamADavA mATe buddhanuM laMkAmAM thayeluM avataraNa jemAM varNavavAmAM AvyuM che te laMkAvatArasUtra. ahIM Adi zabdathI "zIlapaTala" vagere graMtho samajavA. laMkAvatAra sUtramAM kahyuM che ke-"mohathI paNa prANInA aMgathI utpanna thayeluM zaMkhacUrNa na khAvuM." (8) sattaramA mAMsabhakSaNadUSaNa aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 18 // atha aSTAdazaM mAMsabhakSaNadUSaNASTakam // tadevaM mAMsaM na bhakSaNIyaM lokazAstravirodhAditi dharmavAdato vyavasthApite yaH kazcidasahamAna Aha "na mAMsabhakSaNe doSa'' iti tanmataprastAvanAyAha anyo'vimRzya zabdArtha, nyAyyaM svayamudIritam / pUrvAparaviruddhArtha-mevamAhAtra vastuni // 1 // vRttiH- 'anyaH' pUrvaM pUrvapakSIkRtabauddhAdaparo dvija ityarthaH, 'avimRzya' aparyAlocya, 'zabdArtha' mAMsamaya anemitheya, "sAra rUti "satha:, vimUta zArthamajyA, "cAvya' cAyanitam, tathA, 'svayaM' AtmanA, 'udIritaM' pratipAditam, "mAM sa bhakSayitA'' ityAdinA zlokena, kathamAhetyAha'pUrvasya' pUrvoktasya "mAM sa bhakSayitA" ityAdermAMsabhakSaNaniSedhArthasya, 'apareNa' aparoktena "na mAMsabhakSaNe doSaH" ityanena "prokSitaM bhakSayenmAMsaM' ityAdinA vA, athavA "na mAMsabhakSaNe doSaH" ityasya pUrvasya "nivRttistu mahAphalA" ityanenApareNa saha, 'viruddho' visaMvAdI, 'artho' abhidheyo yatra tat 'pUrvAparaviruddhArtham,' kriyAvizeSaNaM cedam, 'evam' iti vakSyamANaprakAram, 'Aha' bravIti, 'atra' mAMsabhakSaNe, 'vastuni' padArtha iti // 1 // aDhAramuM anya zAstrokta mAMsabhakSaNa dUSaNa aSTaka (brAhmaNo paNa mAMsane bhakya mAne che. A viSe teo manusmRtine AgaLa dhare che. paNa manusmRtimAM jema mAMsabhakSaNanuM vidhAna che tema mAMsabhakSaNano niSedha paNa che. AthI manusmRtimAM mAMsabhakSaNa viSe pUrvApara virodha Ave che. AthI A aSTakamAM manusmRtinA zlokonA AdhAre mAMsabhakSaNanI carcA karavAmAM AvI che.) A pramANe lokazAstrano virodha hovAthI mAMsa bhakSya nathI ema dharmavAdathI nizcita thaye chate (A nizcayane) sahana na karato koi "mAMsa bhakSaNamAM doSa nathI." ema kahe che. AthI enA matano ullekha karavA mATe graMthakAra kahe che - Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra13 8-anyazAstroktamAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka zlokArtha- mAMsabhakSaNa viSe anya pote kahelA nyAyayukta zabdArthane vicAryA vinA pUrvApara viruddha arthane A pramANe kahe che. (1) TIkArtha- anya pUrvapakSI karelA bauddhathI anya brAhmaNa. zabdArthane vicAryA vinA mAM ja pavitA=jenA mAMsanuM huM bhakSaNa karuM chuM te paralokamAM mAruM bhakSaNa karaze evA mAMsa zabdanA arthane vicAryA vinA. pUrvApara viruddha arthane- eka tarapha mAM mayitA...(prastuta aSTaka gAthA-3) jenA mAMsanuM huM bhakSaNa karuM chuM te paralokamAM mAruM bhakSaNa karaze ema mAMsa zabdano artha karIne mAMsabhakSaNamAM doSa batAve che, jyAre bIjI tarapha enAthI ulaTuM ja na mAMsamakSa lo: (gAthA-2)=mAMsabhakSaNamAM doSa nathI ema kahe che, athavA kSitti mAthe vaidikamaMtrothI prokSaNanAmanA saMskArathI yukta mAMsanuM bhakSaNa karavuM joie ema kahe che. Ama paraspara viruddha arthane kahe che. athavA eka tarapha ra mAM maLe to =mAMsa bhakSaNamAM doSa nathI ema kahe che ane bIjI tarapha nivRttinu mahApaNanA mAMsabhakSaNathI nivRtti mahAphaLavALI che ema kahe che. Ama pUrvApara viruddha arthane kahe che. A pramANe - have kahevAze te pramANe pUrvApara viruddha arthane kahe che. (1) yadAha tadeva darzayatina mAMsabhakSaNe doSo, na madye na ca maithune / pravRttireSA bhUtAnAM, nivRttistu mahAphalA // 2 // tti - "ra" naiva, "masamakSa' pizitAne, "toSa' rUti tUpa bannakSa:, caitra cAdyapadArthasya pUrvazlokena prastAvanA kRtA, tatprasaGgena ca zeSapAdatrayaM zlokasyAdhItamiti, tasya vyAkhyA, tathA, "ra" naiva, "ma' madhuni, pIyamAna ti , "" naiva, "caza' samuccayArtha, "maithune' mahAve, ziyamA rUti jayate, suta lemiyAha- yataH "pravRttiH' svabhAva:, "papA' mAMsamakSaTIdikaa'nntroktaa, 'bhUtAnAM' prANinAm, 'nivRttiH' viramaNam, punarmAMsabhakSaNAdibhya iti gamyate, 'mahat' vR[, 'na' sAdhyamayutyAdi yasthA: sA mahApati rA. anya je kahe che tene ja jaNAve che - zlokArtha- mAMsabhakSaNamAM doSa nathI. tathA madyapAnamAM ane maithunasevanamAM doSa nathI. kAraNa ke jIvono A svabhAva che. mAMsabhakSaNa AdithI nivRtti mahAphaLavALI che. (2) TIkArtha- doSa nathI=karmabaMdharUpa doSa nathI. ahIM A ja zlokanA pahelA pAdanA (=caraNanA) arthanI pUrvazlokanI sAthe saMgati karI. (pahelA zlokamAM pUrvApara viruddha arthane kahe che ema jaNAvyuM che. AthI kevI rIte pUrvApara viruddha arthane kahe che e jaNAvavA mAMsabhakSaNamAM doSa nathI ema zlokanA pahelA caraNathI jaNAvyuM che.) mAMsabhakSaNanA prasaMgathI zlokanA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 214 18-anyazAstroktamAMsabhakSaNaduSaNa aSTaka bAkInA traNa pAdo kahyA che. bhaDANavANI cha- samyuya kore bhott| 31vANI che. (2) yo'sau svayamudIrito mAMsazabdArthastamAhamAM sa bhakSayitA'mutra, yasya mAMsamihAdamyaham / etanmAMsasya mAMsatvaM, pravadanti manISiNaH // 3 // vRttiH- 'mAm' iti bhakSaka AtmAnaM nirdizati, 'sa' iti bhakSyamANo jIvaH, 'bhakSayitA' iti zvastanIprathamapuruSaikavacananirdezaH, tato bhakSayiSyata ityarthaH, na tvayaM zIlArthikaH, 'amutra' janmAntare, kiMvidho ya ityAha- 'yasya' pazcAdeH, 'mAMsaM' pizitam, 'iha' asmin janmani, 'admi' bhakSayAmi, 'aham' ityAtmAnaM bhakSako nirdizati, 'etad' anantaroditam, bhakSaNena bhakSaNalakSaNam, 'mAMsasya' pizitasya, 'mAMsatvaM' mAMsazabdavyutpattinimittam, niruktamityarthaH, 'pravadanti' pratipAdayanti, 'manISiNaH' niruktavidhikuzalA iti // 3 // pote mAMsa zabdano je artha kahyo che mAMsazabdanA te arthane kahe che- zlokArtha- TIkArtha- ahIM huM jenA mAMsanuM bhakSaNa karuM chuM te paralokamAM mAruM bhakSaNa karaze. A mAMsa zanI vyutpattithI (=nistithI) thato 'martha cha. abha yuddhijImo (=nihita 42vAmAM duzaNa puruSo) pratipAdana 72 cha. (3) etena ca mAMsabhakSaNApAyaprAptipratipAdanena mAMsabhakSaNe doSo'stIti vaktavyamevoktamataH kathamuktaM "na mAMsabhakSaNe doSa" ityetadevAha ityaM janmaiva doSo'tra, na zAstrAd bAhyabhakSaNam / pratItyaiSa niSedhazca, nyAyyo vAkyAntarAd gateH // 4 // vRttiH- 'ityam' anena prakAreNa, bhakSakasya bhakSaNIyatvaprAptilakSaNena, yad 'janma' utpattistad, 'eva' kimaparadoSagaveSaNena, 'doSo' dUSaNam, anarthAvAptirityarthaH, 'atra' mAMsabhakSaNe, tataH kathamuktam "na mAMsabhakSaNe doSaH" iti hRdayam / atra kila paraH prAha- 'na' naiva, yadakSakasya bhakSaNIyatvaprAptermAMsabhakSaNe doSa iti, kuta ityAha- yataH, 'zAstrAd' AgamAt, 'bAhyabhakSaNaM' bahirbhUtamAMsAdanam, 'pratItya' Azritya, 'eSo''nantaroktaH ityaMjanmalakSaNo doSaH, na punaH zAstrIyamAMsabhakSaNe, tathA 'niSedhazca' mAMsabhakSaNapratiSedho'pi, "mAM sa bhakSayitA" ityAdiniruktabalaprApitaH, zAstrAbAhyabhakSaNameva pratItya, 'nyAyya' upapannaH, kathaM ? 'vAkyAntarAt' "mAM sa bhakSayitA" ityAdivAkyApekSayA yadanyad vAkyaM tad vAkyAntaraM tasmAt, 'gateH' paricchitteH, mAMsabhakSaNasyeti gamyam / athavA, ityaM 'janmaiva doSo'tra' ityekaM tAvat 1. manasmRti-ma. 5-9405 35. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18-anyazAstroktamAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka dUSaLam, tathA aparam, 'na' naiva, 'zAstrAjJAAmakSanuM pratItva,' 'po'DanantarontaH ''na mAMsamakSane TroSaH'' tyevaMtakSaLa:, 'niSedho' mAMsamakSaLe toSaprativeyaH, 'razo' tUthaLAntarasamuyArtha:, 'cAcya:' saMskRta:, vakSyamANaprokSitAdivizeSaNamAMsAdana eva doSaniSedho nyAyyaH, zAstroktatvAdeva, na punaH sAmAnyeneti bhAvaH / kuta etaditi cedityata Aha- 'vAkyAntarAdgateH' iti, "na mAMsabhakSaNe doSaH " ityevaMvidhAt sAmAnyata eva mAMsAdanadoSAbhAvapratipAdanaparAd vAkyAd yadanyat " prokSitaM bhakSayet" ityAdi vakSyamANaM vA vAkyaM 'tad vAkyAntaram' tasmAt, 'gate : ' paricchitteH, zAstroktatvena mAMsAdanavizeSasya nirdoSatayAvagamAdityartha iti // 4 // ' mAMsabhakSAthI anarthanI prApti thAya che evA A pratipAdanathI "mAMsabhakSaNamAM doSa che ema kahevuM ja joie'' ema kahyuM. AthI "mAMsabhakSaNamAM doSa nathI ema kema kahyuM'' e aMge ja kahe che-- aSTaka prakaraNa 15 zlokArtha-- TIkArtha-- phaltha nabaiva roSotra=A pramANe jenA mAMsanuM bhakSaNa karyuM hoya tenA bhakSya tarIke parabhavamAM janma thAya e ja mAMsabhakSaNa doSa che. tethI mAMsabhakSaNamAM doSa nathI ema kema kaho cho ? arthAt mAMsabhakSaNamAM doSa nathI ema tamAre na kahevuM joie. (4) - ahIM vAdI bacAva kare che-- na=jenA mAMsanuM bhakSaNa karyuM hoya tenA bhakSya tarIke parabhavamAM janma thAya e doSa mAMsabhakSaNamAM nathI. zAstrAr vAmakSaLa pratItva jJaH kAraNake A doSa AgamamAM jevuM vidhAna nathI te bAhyamAMsa bhakSaNanI apekSAe che, zAstravihita mAMsabhakSaNanI apekSAe nathI. niSejI nyAya: vAttamakSaLa pratItva=tathA (trIjI gAthAmAM) mAMsa zabdanI niruktithI ka2vAmAM Avelo mAMsabhakSaNano niSedha zAstra bAhya mAMsabhakSaNanI apekSAe ja saMgata thAya che, sAmAnyathI nahi. kAraNa ke vAsyAntarAt te:=mAM sa kSayitA ityAdi vAkyanI apekSAe anya je prokSitaM makSavet evuM vAkya have kahevAze te vAkyathI Ano (=mAMsa zabdanI niruktithI karavAmAM Avelo mAMsabhakSaNano niSedha zAstrabAhya mAMsabhakSaNanI apekSAe ja che eno) nirNaya thAya che. zAstramAM amuka amuka prakAranA mAMsabhakSaNanuM vidhAna ka2vAmAM AvyuM che. AthI jo mAMsa zabdanA arthathI sarva prakAranA mAMsano niSedha karavAmAM Ave to zAstragata amuka prakAranA mAMsabhakSaNanuM vidhAna asaMgata bane. AthI mAMsa zabdanA arthathI zAstrabAhya mAMsabhakSaNano niSedha che ema samajavuM joie. athavA A zlokano bIjI rIte artha A pramANe che-phaE nanaiva oSo'tra A eka dUSaNa che. na zAstrAr vAhyamakSaLa pratItya 5 niSedha: racAvya:=na mAMsamakSaLe toSaH evo doSaniSedha zAstrabAhya mAMsabhakSAnI apekSAe nyAyayukta nathI=saMgata nathI. have kahevAze tevA prokSitAdithI viziSTa mAMsabhakSaNamAM ja doSaniSedha saMgata che. tevuM mAMsabhakSaNa zAstrokta hovAthI ja temAM doSapratiSedha saMgata che. paNa sAmAnyathI mAMsa bhakSaNamAM doSapratiSedha saMgata nathI. kAraNake vAsyAntarAt te:=na mAMsamakSaLe toSaH evA prakAranA sAmAnyathI ja mAMsa bhakSaNamAM doSAbhAvanuM pratipAdana karanAra vAkyathI anya je prokSitaM makSavet evuM vAkya have kahevAze te vAkyathI Ano nirNaya thAya che. kAraNa ke viziSTa prakAranuM mAMsabhakSaNa zAstrokta hovAthI nirdoSa jaNAya che. (4) 1. A mATe have pachInA zlokamAM juo. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 216 18-anyazAstrokta mAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka etadeva vAkyAntaramAhaprokSitaM bhakSayenmAMsaM, brAhmaNAnAM ca kAmyayA / yathAvidhi niyuktastu, prANAnAmeva vA'tyaye // 5 // vRtti - kSitI' vaimitrAbyuti", "akSaye' agnIvAta, "mAM" pizitam, "vAhaUTnA' dinAnAmuM, "vallo vizeSa samu, cayA' rUchayA, dinamuvAvazeSaM prati tanujJayA, "viviyA , yA yatra yAgazrAddhaprAghUrNakAdau prakriyA tasyA nAtikrameNa 'yathAvidhi', tatra yAgavidhiH pazumedhAzvamedhAdividhAyakazAstravihitaH, zrAddhavidhistu mAMsavizeSApekSo'yam- "auragheNeha caturaH, zAkunena tu paJca vai / SaNmAsAMcchAgamAMsena, pArSatIyena sapta vai // 1 // aSTAveNasya mAMsena, zaukareNa navaiva tu // dasa mAsAMstu tRpyanti, varAhamahiSAmiSaiH // 2 // kUrmazazakamAMsena, mAsAnekAdazaiva tu / saMvatsaraM tu tRpyanti, payasA pAyasena tu // 3 // " prAghUrNakavidhistu yAjJavalkyokto'yam- "mahokSaM vA mahAjaM vA, zrotriyAya prakalpayet" iti, tathA, 'niyuktastu' gurubhirvyApArita eva, niyuktazabdasya vA yathAvidhIti vizeSaNam, 'tuzabda' evakArArthaH, tathA 'prANAnAmeva' indriyAdInAmeva, na tu dravyAdInAm, 'vA zabdaH' pkssaantrdyotala, "satya' vinAze, 3pasthite ti zeSa:, mAM kSatyinuvati, mAtmA di kSaNo:, calAdasarvata vAtmAne popave," kRti po. A ja vAkyAMtarane kahe che- zlokArtha- vaidikamaMtrothI prokSaNanAmanA saMskArathI yukta mAMsanuM bhakSaNa kare, brAhmaNonI icchAthI mAMsabhakSaNa kare, vidhipUrvaka niyukta manuSya mAMsabhakSaNa kare, athavA prANono nAza thAya tyAre mAMsa bhakSaNa kare. (5) TIkArtha- brAhmaNonI icchAthI brAhmaNonA jamI rahyA pachI vadheluM bhojana brAhmaNonI anujJAthI khAya. vidhipUrvaka niyukta- yajJa, zrAddha, prApUrNaka vageremAM vidhipUrvaka niyukta=guruoe jene kriyA karavAno adhikAra soMpyo hoya te manuSya mAMsabhakSaNa kare. temAM pazumedha, azvamedha vagerenuM vidhAna karanAra zAstromAM yajJavidhi jaNAvyo che. zrAddhavidhi viziSTamAMsanI apekSAe A pramANe che-"dheTAnA mAMsathI cAra mahinA sudhI, pakSInA mAMsathI pAMca mahinA sudhI, bokaDAnA mAMsathI cha mahinA sudhI, mRganA mAMsathI sAta mahinA sudhI, kALA mRganA mAMsathI ATha mahinA sudhI, bhUMDanA mAMsathI nava mahinA sudhI, magara ane pADAnA mAMsathI daza mahinA sudhI, kAcabAnA ane sasalAnA mAMsathI agiyAra mahinA sudhI, dUdhathI ane dUdhapAkathI bAra mahinA sudhI pitaro tRpta thAya che." (manu smRti 3-ra68 vagere) - yAjJavaSe kahela kAvUka vidhi A pramANe che - "abhyAgata evA vedapAThI brAhmaNane moTo baLada ya ke moTo bakaro arpaNa kare." (yAjJavakyasmRti 1-179) prANono nAza thAya tyAre- dhana vagereno nAza thAya tyAre nahi, kiMtu iMdriya vagere prANono ja nAza Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 217 18-anyazAstrokta mAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka thAya tyAre bhaaNsmksse| 42. zarI2- 265 / 62 me. puMcha -"dhI 4 zata zarI2- 205 / 43." (5) paroktamevArthamanuvAdadvAreNAzakya dUSayannAha, dvitIyavyAkhyApekSayA punaruttarazlokasyaivampAtanA, bhavadApAdita eva zAstrIyamAMsabhakSaNe doSAbhAvo'smAbhirabhidhIyate na sAmAnyeneti paramatamAzaGkya dUSayannAha atraivAsAvadoSa-nivRttirnAsya sajyate / anyadA'bhakSaNAdatrA-bhakSaNe doSakIrtanAt // 6 // vRttiH- 'atraiva' anantarAbhihita eva prokSitAdivizeSaNamAMsabhakSaNe, anyatra tu doSa eva, 'asau' yaH"na mAMsabhakSaNe' doSaH" ityanena vacasAbhyupagataH, 'adoSo' doSAbhAvaH, 'ced' yadyevaM manyase, tadeti zeSaH, kiM dUSaNamityAha- 'nivRttiH' viratiH, 'na' naiva, 'asya' mAMsabhakSaNasya, 'sajyate' prApnoti, kuta ityAha- 'anyadA' anyasmin prokSitAdimAMsavizeSaNAbhAvakAle, 'abhakSaNAt' anabhyavaharaNAt, uktavidhivyatirekeNa hi mAMsaM na bhakSyate ato mAMsabhakSaNasyAprApternivRttirnAsya prasajyata ityucyate, "prAptipUrvako hi niSedhaH saphalo bhavati" iti, atha prokSitAdivizeSaNasadbhAve nivRttirbhaviSyatIti "nivRttistu mahAphalA" iti vacaH saphalIbhaviSyatItyatrAha- 'atra' prokSitAdivizeSaNasadbhAve, 'abhakSaNe' anazane, mAMsasya, 'doSakIrtanAt' dUSaNAbhidhAnAt, nivRttirnAsya prasajyate iti prakRtamiti // 6 // bIjAe kahelA arthanI anuvAda dvArA AzaMkA karIne tene dUSita karatA graMthakAra kahe che- athavA pAMcamA zlokanI bIjI vyAkhyA pramANe avataraNikA A pramANe che tamArA vaDe prApta karAvAyela ja zAstrIya mAMsabhakSaNamAM doSAbhAva amArA vaDe kahevAya che, sAmAnyathI nahi, AvA paramatanI AzaMkA karIne tene dUSita karatA graMthakAra kahe che- soDA-TIrtha- atraivAsAvadoSace zastravita mAMsamakSamA 4oSa nathI, (zAstramA mAMsabhakSaNamAM ja doSa che) ema tame mAnatA ho to eka Apatti Ave che. nivRttirnA'sya sajyate anydaa'bhkssnnaad=||strmaa abhu prAranA 4 bhAMsamakSana vidhAna cha bheTate sivAya mAMsanuM bhakSaNa na hovAthI mAMsabhakSaNanI nivRttino prasaMga ja nathI Avato. AthI nivRttinu mahApantA=mAMsabhakSaNathI nivRtti mahAphaLavALI che e kathana vyartha bane che. jenuM vidhAna karyuM hoya, teno ja niSedha thAya. ahIM amuka prakAranuM ja mAMsabhakSaNa karavuM ema kahyuM hovAthI manusmati adhyAya 5 shyo| 27. manusmatimAtenI vyAyAmA prabhArIcha-maMtrakRtaprokSaNAkhyasaMskArayuktaya-jJahutapazumAMsabhakSaNamidaM yajJAeM vidhIyate / ata eva "asaMskRtAn pazUnmantraiH" ityanuvAdaM vakSyati / brAhmaNAnAM ca yadA kAmanA bhavati tadA'vazyaM mAMsaM bhoktavyamiti, tadApi niyamata ekavAraM bhakSayet, 'sakRd brAhmaNakAmyayA' iti yamavacanAt / tathA zrAddhe madhuparke ca "nAmAMso' madhuparkaH" iti gRhyavacanAnniyuktena niyamAnmAMsaM bhakSaNIyamiti / ata eva "niyuktastu yathAnyAyam" ityatikramadoSaM vakSyati / prANAtyaye cAhArAntarAbhAvanimittake vyAdhihetuke vA niyamato mAMsaM bhakSayet / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 218 18-anyazAstrokta mAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka anya prakAranA mAMsabhakSaNanuM vidhAna thatuM nathI. anya prakAranA mAMsabhakSaNanuM vidhAna na hovAthI teno niSedha-tenAthI nivRtti karavAno upadeza vyartha che. Ama AgamabAhya mAMsabhakSaNanA niSedha mATe nivRttiDuM mahAparAnA nivRtti mahAphaLavALI che e vacana asaMgata bane che. vAdIno bIjo bacAva ane teno uttara zAstravihita mAMsabhakSaNamAM doSa nathI eTale e karavuM ja joie ema nathI. zAstravihita mAMsabhakSaNamAM doSa nathI enuM tAtparyArtha "karavuM hoya to doSa nathI'' evo che. AthI zAstravihita mAMsabhakSaNa na kare to doSa nathI, balba mahAlAbha che. AthI ja zAstrokta mAMsabhakSaNathI nivRtti karAvavA nivRttinu mahAtmA e vacana saMgata che. e pramANe bacAva paNa nahi karI zakAya. kAraNa ke gAma lokaurtanA--zAstravihita mAMsabhakSaNa na karavAmAM Ave to doSa lAge che ema (manusmRtimAM) kahevAmAM AvyuM che. eTale zAstravihita mAMsabhakSaNathI nivaritu mahApatA e vacana asaMgata ja rahe che. (6) doSakIrtanameva darzayannAhayathAvidhiniyuktastu, yo mAMsaM nAti vai dvijaH / sa pretya pazutAM yAti, sambhavAnekaviMzatim // 7 // vRttiH- yo yo vidhiH zAstrIyanyAyo yathAvidhi, tena niyukto yukto vyApArito vA gurubhiH, yathAviniyuvatta ', "tuzaH puna:zabdArtha, tArA vaive kayo - vidhinA mAMsamAvina nileSa pava, yathAviniyuvataH punaH, "gha' nirvinAma, "mAM" zita, "ra" naiva, 'tti' muddo, "' kRti nipAto vAvasthAnAvArtha, "dina' vi:, "rA' rati dina:, tya' patno "pazutA' tirthabhAva5, 'yAti' prApnoti, kiyato bhavAn yAvadityAha- sambhavanAni 'sambhavA' janmAni, tAn 'sambhavAn,' 'ekaviMzatim' ekenAdhikA viMzatistAmiti // 7 // zAstravihita mAMsabhakSaNa na karavAmAM doSa che ema (manusmRtimAM) je kahevAmAM AvyuM che tene ja batAvatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- yajJa vageremAM vidhipUrvaka niyukta je brAhmaNa mAMsabhakSaNa na kare te paralokamAM 21 bhavo sudhI pazupaNAne pAme che. (7) TIkArtha- gAthAmAM rahela "tu' zabda vizeSatA batAvavAnA arthavALo che. teno prayoga A pramANe che- vidhithI mAMsabhakSaNa na karanAra nirdoSa ja nathI=doSita ja che, ane yajJa vageremAM vidhipUrvaka niyukta (=guruothI yajJAdinI kriyAmAM nimAyela) thayo hovA chatAM je brAhmaNa mAMsabhakSaNa na kare te paralokamAM ekavIsa bhavo sudhI pazu tarIke utpanna thAya che.' (7). prokSitAdivizeSaNAbhAve mAMsasya bhakSaNe pravRttyabhAvena nivRtteraphalatvAt prokssitaadivi1. manusmRti a.pa. zloka-35. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 219 18-anyazAstroktamAMsabhakSaNadUSaNa aSTaka zeSaNasya ca tasyAbhakSaNe doSakIrtanAt nivRttirnAsya sajyata iti yaduktam, tatra parakIyaM parihAramAzaya pariharannAha pArivAjyaM nivRttizced yastadapratipattitaH / phalAbhAvaH sa evAsya, doSo nirdoSataiva na // 8 // vRttiH- parivAjo bhAvaH 'pArivAjyam', maskaritvaM gRhasthabhAvatyAga ityarthaH, 'tadeva' nivRttinibandhanatvAt 'nivRttiH' mAMsabhakSaNoparatiH, 'cet' yadyevaM manyase, ayamabhiprAyo- gRhasthatAyAM prokSitAdivizeSaNaM mAMsa bhakSaNIyameva, tasmAcca pArivAjyapratipattidvAreNa nivartata ityevaM prAptipUrvikA nivRttirmAMsabhakSaNasya syAt, sA ca mahAphaleti, ato nivRttirnAsya sajyate ityAcAryavacanaM pareNa dUSitam, atotra dUSaNamAha- 'yaH' kopi, 'tadapratipattitaH' pArivrajyApratipattitaH pArivAjyapratipattimAzritya, 'phalAbhAvaH' gamyulAliyonanA matiH, "sAva' vimoSaveSona, "gastha' mAMsamakSaUAtha, 'topo' tUvA, tA: kimityAha- 'nirdoSatA' nirdUSaNatA, 'eva' zabdasyAnyatra sambandhAt, 'naiva' nAstyeva, ataH kathamucyate "na mAMsabhakSaNe doSaH" iti, tathA "nivRttistu mahAphalA''iti / atra vizeSeNa kiJciducyate, nanu nivRttiniravadyAdvastuno vidhIyamAnA mahAphalA sAvadyAdvA, yadi niravadyAttadA yatyAzramAderapi nivRttiraGgIkartavyA, tasya niravadyatvAt, na caitadiSTam, atha dvitIyapakSastadA mAMsabhakSaNasya sAvadyatvena sadoSatAprApteriti // 8 // | | BIBvivadha samApta 28 proSitAdithI viziSTa na hoya tevA mAMsanA bhakSaNamAM pravRtti thatI na hovAthI nivRtti niSphaLa thAya che ethI, proSitAdithI viziSTa mAMsanA abhakSaNamAM doSa kahyo hovAthI, enI mAMsabhakSaNanI nivRtti saMgata banatI nathI ema je kahyuM, temAM anyanA parivAranI AzaMkA karIne tene dUra karatA graMthakAra kahe che zlokArtha- TIkArtha- have jo, pravajyAnI apekSAe mAMsabhakSaNathI nivRtti che, arthAt je pravajyA svIkAre che tenI vedavihita mAMsabhakSaNathI paNa nivRtti thAya che. eTale tenI apekSAe nivRttinu mahAtmA e vacana saMgata che. gRhasthAvAsamAM vedavihita mAMsabhakSaNamAM pravRtti hatI. pravajyA lIdhA pachI mAMsabhakSaNathI nivRtti karAvavA nivRttinu mahApanA e vacana saMgata che. ema tame mAnatA ho to, pravajyAne nahi svIkAravAthI thato abhyadayAdi phaLano abhAva e ja mAMsabhakSaNano doSa che. arthAt pravrajyA nahi svIkAranAra koi paNa vyaktine abhyadaya Adi phaLanI prApti nahi thAya. kAraNa ke mAMsabhakSaNathI nivRtti kare to abhyadayAdi mahAphaLa maLe. mAMsabhakSaNathI nivRtti pravajyA svIkAre to ja thai zake. A pramANe mAMsabhakSaNamAM nirlepatA va=nirdoSatA nathI ja, arthAt mAMsabhakSaNamAM doSa ja che. ahIM vizeSathI kaMika kahevAya che- niravadya vastuthI karAtI nivRtti mahAphaLavALI che ke sAvadyavastuthI karAtI nivRtti mahAphaLavALI che ? jo niravadya vastuthI karAtI nivRtti mahAphaLavALI hoya to saMnyAsAzrama AdithI paNa nivRtti svIkAravI joie. arthAt saMnyAsAzrama Adino svIkAra na karavo joie. kAraNa ke Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 220 19-madyapAnadUSaNa aSTaka saMnyAsAzrama vagere niravadya che. e iSTa nathI. have jo bIjo pakSa che to mAMsabhakSaNa sAvadya hovAthI doSita siddha 25 14. (8) aDhAramAM mAMsabhakSaNa dUSaNa nAmanA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 19 // atha ekonaviMzatitamaM madyapAnadUSaNASTakam // na mAMsabhakSaNe doSa iti nirAkRtam, atha na madye ityetannirAkaraNAyAhamadyaM punaH pramAdAGga, tathA saccittanAzanam / sandhAnadoSavattatra, na doSa iti sAhasam // 1 // vRttiH- madayatIti 'madyaM' zIdhuH, 'punaH' zabdaH pUrvavAkyArthApekSayottaravAkyArthasya vizeSadyotanArthaH, tathAhi, mAMsaM jIvasaMsaktinimittaM madyaM punaH, 'pramAdAGgam,' pramadanaM pramAdo'zubho jIvapariNAmavizeSaH, tasyAGgaM kAraNam, athavA pramAdo madyAdiH / yadAha-"majjaM visayakasAyA, niddA vigahA ya paMcamI bhnniyaa| ee paMca pamAyA, jIvaM pADaMti saMsAre // 1 // " tasyAGgamavayavaH, paJcAvayavarUpatvAttasya, 'tathA' iti vizeSaNasamuccaye, sacchubhaM yaccittaM manaH tannAzayati pradhvaMsayatIti 'saccittanAzanam,' tathA sanyAne jalamizritabahudravyasaMsthApane ye doSA jIvasaMsaktyAdayaste vidyante yatra tat "sandhAnadoSavat,' yadevaMvidhaM madyaM 'tatra' madye, 'na' nAsti, 'doSo' dUSaNaM karmabandhAdi, 'iti' evaM, vadata iti gamyate, 'sAhasaM' dhA_m / athavA 'tatra' madye guDadhAtakyAdisandhAnarUpe na doSo'sti pApaprAptilakSaNaH, ka ivetyAha'sandhAnadoSavat' kAJjikAdisandhAnadoSavat, ayamabhiprAyaH, yathAranAlAdau sandhAnavati pIyamAne karmabandhalakSaNo doSo nAstyevaM madye'pi doSo nAstIti, etadvacanasya ca sAhasatvaM cittabhramanibandhanAnAmatibahUnAM madyapAnadoSANAM pratyakSata evopalabhyamAnatvAt / yathoktam-"'vairUpyaM vyAdhipiNDaH 'svajanaparibhavaH kAryakAlAtipAto, "vidveSo jJAnanAzaH "smRtimatiharaNaM viprayogazca saddhiH / pAruSyaM nIcasevA "kulabalatulanA dharmakAmArthahAniH, 14-15-16 kaSTaM bhoH SoDazaite nirupacayakarA madyapAnasya doSAH // 1 // - ogaNIsamuM madyapAna dUSaNa aSTaka (keTalAka mAMsabhakSaNanI jema madyapAnane paNa nirdoSa mAne che. AthI A aSTakamAM madyapAnathI thatA doSo batAvavA pUrvaka madyapAnathI RSionuM paNa adha:patana thAya che e vize dRSTAMta jaNAvIne madyapAna dUSita cha meM siddha thu cha.) mAMsabhakSaNamAM doSa nathI e matanuM nirAkaraNa karyuM. have madhamAM doSa nathI e matanuM nirAkaraNa karavA bhATe cha 2. madyaM viSayakaSAyA, nidrA vikathA ca paJcamI bhaNitA / ete paJca pramAdA jIvaM pAtayanti saMsAre // 1 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 19-madyapAnadUSaNa aSTaka zlokArdha- magha pramAdanuM kAraNa che. zubha cittano nAza karanAruM che. saMdhAnadoSavALA maghamAM (=madyapAnamAM) doSa nathI ema kahevuM e dhiSThAi che. TIkArtha- zlokamAM punaH zabda pUrvavAkyanA arthanI apekSAe uttara-vAkyanA arthanI vizeSatA batAvavA mATe che. te A pramANe-mAMsa jIvopattinuM karaNa che, ane magha pramAdanuM kAraNa che. pramAda jIvano azubha pariNAmavizeSa che. athavA ahIM madya vagere pramAda vivakSita che. kahyuM che ke-"madha, viSaya, kaSAya, nidrA ane pAMcamI vikathA, A pAMca pramAdo jIvane saMsAramAM pADe che." (uttarA. 180) saMdhAnanA doSavALA madyamAM saMdhAna eTale jalamizrita ghaNA ( bhojya) dravyone rAkhavA te saMdhAna. AvA saMdhAnamAM jIvotpatti vagere je doSo che te doSo madyamAM rahelA che. doSa- karmabaMdha vagere dUSaNa. athavA savAlokavana tara vagere padono artha A pramANe che- kAMjI vagere saMdhAnanI jema goLa-dhAvaDI vagerenA saMdhAnarUpa madyamAM pApanI prAptirUpa doSa nathI. ahIM abhiprAya A pramANe che- jevI rIte saMdhAnavALA (=votpattivALA) kAMjI vagere dravyane pIvAmAM karmabaMdharUpa doSa nathI. tema maghamAM paNa doSa nathI. madhamAM doSa nathI e vacana viThThAivALuM che. kAraNa ke madyapAnamAM cittabhramanuM kAraNa vagere atizaya ghaNA doSo pratyakSathI ja jovAmAM Ave che. kahyuM che ke "zarIranuM beDoLapaNuM, vyAdhivALuM zarIra, (athavA vyAdhino Dhagalo) svajanaparAbhava, kAryanA kALano nAza (=samayasara kArya na thAya), vizeSa dveSa, jJAnanAza, smaraNa karanAra patino nAza, sapuruSano viyoga, kaThoratA, nIca mANasonI sevA, kulahAni, baLahAni, gharanA mobhAnI hAni, dharmahAni, kAmahAni, dhanahAni-madyapAnanA kaSTakArI ane hAni karanArA A soLa doSo che." (1) athavA kiyantaste darzayiSyanta ityAhakiM veha bahunoktena, pratyakSeNaiva dRzyate / doSo'sya vartamAne'pi, tathAbhaNDanalakSaNaH // 2 // vRtti - kima' ti pratiSeche, tatajha ja vizitrayonanAmatya , "vAzadoDavAI:, " madyapAnaphUpa vije, "jadunA pramUna, "33ona paLona, "I pramANityAtinA, yata: 'pratyeLeva' evazabdasyApizabdArthatvAt adhyakSapramANenApi, na kevalamanumAnAdinA, 'dRzyate' upalabhyate, 'doSo' dUSaNam, 'asya' madyapAnasya, vartamAne'pi kAle ne kevalamatItakAle dvArakAvatIdAhAdi zrUyate, 'tathA' tatprakAraM sadarpAsamaJjasavacanaprasaramupapatatAbhUtaprahAramuparamamANanaravisaraM yad 'bhaNDanaM' saMgrAmastadeva 'lakSaNaM' rUpaM yasya sa tatheti // 2 // have madyapAnanA keTalA doSo batAvIzuM? ema kahe che- zlokArtha- athavA madyapAnanA dUSaNa aMge vadhAre kahevAthI zuM? arthAtu vadhAre kahevAnI jarUra nathI. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa rarara 19-madyapAnadUSaNa aSTaka kAraNa ke madyapAnanuM vartamAnamAM paNa tevA prakAranuM yuddharUpa dUSaNa pratyakSa paNa dekhAya che. (2) TIkArtha- vartamAnamAM paNa- kevaLa bhUtakALamAM dvArikA nagarIno dAha vagere saMbhaLAya che evuM nathI, kiMtu vartamAnamAM paNa dekhAya che. tevA prakAranuM yuddha- jemAM garama thaine anucita vacano phelAi rahyA che, jemAM ghaNo mAra paDI rahyo che, Thebhai (o mATe) do'samUDa 251 26yo (= 61 26) cha tevu yuddha. pratyakSa paNa- kevaLa anumAna AdithI nahi, kiMtu pratyakSa pramANathI paNa dekhAya che. (2) na kevalaM pratyakSagocarA madyapAnasya doSAH zrutagocarA apItyetaddarzayitumAhazrUyate ca RSirmadyAt, prAptajyotirmahAtapAH / svargAGganAbhirAkSipto, mUrkhavannidhanaM gataH // 3 // vRttiH- 'zrUyate ca' purANakathAsvAkarNyate ca, na kevalaM bhaNDanameva dRzyate, ko'sau zrUyata ityAhaRSimuniH, visandhizceha vizeSalakSaNAt, 'madyAt' zIdhunaH sakAzAt, nidhanaM gata iti sambandhaH, kiMviziSTo'sAvityAha- prAptamavAptaM jyotistejo jJAnarUpamaSTavidhamaharddhirUpaM vA yena sa 'prAptajyotiH,' kathamityAha- yato 'mahAtapAH' ugratapAH, punaH kimbhUtaH sannityAha- 'svargAGganAbhi kanitambinIbhiH, 'AkSiptaH' AvarjitaH san, 'mUrkhavad' bAliza iva, 'nidhanaM' vinAzam, 'gataH' prApta iti // 3 // madyapAnanA kevaLa pratyakSa dekhAtA ja doSo che evuM nathI, zAstramAM paNa saMbhaLAya che, Ane jaNAvavA bhATe 88 cha zlokArca- TIkArtha- ugratapathI aNimAdi ATha prakAranI labdhione prApta karI hovA chatAM (athavA jJAnarUpa tejane prApta karyuM hovA chatAM) eka RSi devAMganAothI AkarSita banIne madyapAna karavAthI mUrkha bhAesanI Thema mRtyu pAbhyA meM pu2|4| prayAsomA saMmAya che. mahAca + RSi bhAM vizeSa lakSathI (niyamathI) saMdhi 25 nathI. (3) etadeva darzayan zlokapaJcakamAhakazcidRSistapastepe, bhIta indraH surstriyH| kSobhAya preSayAmAsa, tasyAgatya ca tAstakam // 4 // vinayena samArAdhya, varadAbhimukhaM sthitam / jagurmadyaM tathA hiMsAM, sevasvAbrahma vecchayA // 5 // sa evaM gaditastAbhi-yornarakahetutAm / Alocya madyarUpaM ca, zuddhakAraNapUrvakam // 6 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa : rara3 19-madyapAnadUSaNa aSTaka madyaM prapadya tadbhogA-naSTadharmasthitirmadAt / vidaMzArthamajaM hatvA sarvameva cakAra saH // 7 // tatazca bhraSTasAmarthyaH, sa mRtvA durgatiM gataH / itthaM doSAkaro madyaM, vijJeyaM dharmacAribhiH // 8 // vRttiH- eSAM gamanikA, 'kazcit' kopyanirdiSTanAmA, 'RSiH' bAlatapasvI, kila mahATavyAM vasan, 'tapaH' anazanAdikaM atighorarUpam, 'tepe' tapyatesma, divyaM varSasahasraM yAvat, tato 'bhIto' mahattapo'nena kRtaM mAmito nAkinikAyanAyakapadAt pAtayiSyatIti bhAvanayA bhayamupagataH, 'indraH' zatamakhaH, tataH, 'surasriyaH' nAkinitambinIstilottamApramukhAH, 'kSobhAya' kSobhaNanimittam, 'tasya' iha sambandhAttasya RSeH, 'preSayAmAsa' svargAttatrATavyAM preSitavAn, tAzca tattapastejasA tadvanapravezaM kartumazaknuvatyo vanAhistadabhimukhakRtavikasitakusumaprakarA mastakanyastahastakuDmalasampuTamatipraNatya tadgataguNagAnapradhAnanRtyaprabandhaM vidadhuH, tato'sau tadAkSiptAntaHkaraNazcitralikhita iva babhUva, tatastAstatsamIpamupajagmuH, 'Agatya ca' samIpIbhUya ca, 'tAH' surastriyaH, 'takaM' RSim // 4 // "vinayena' vividhacATuvacanAJjalikaraNapAdapatanAdinA, 'samArAdhya' prasannamAnasaM vidhAya, 'varasya' abhilaSitArthasya dAnaM 'varadAna' tasya abhimukhaH prahvo 'varadAbhimukhaH' tam, 'sthitaM' saJjAtam, 'jaguH' nAnAvidhazapathadAnapurassaramuktavatyaH, yaduta, 'madyaM' zIdhu, 'tathA' iti samuccaye, hiMsAM prANivadham, 'sevasva' bhajasva, 'abrahma vA' maithunaM vA, 'vAzabdo' vikalpArthaH, 'icchayA' iSTyA, yadeteSu triSu tubhyaM rocate tadityarthaH // 5 // _ 'sa' RSiH, 'evam' anena prakAreNa, 'gadito''bhihitaH, 'tAbhiH' surastrIbhiH, 'dvayoH' hiMsA'brahmaNoH, 'narakahetutAM' nirayanibandhanatAm, 'Alocya' svazAstrAnusAreNa nizcitya, tathA, 'madyarUpaM' madirAsvabhAvam, 'cazabdaH' AlocyetikriyAnukarSaNArthaH, kiMvidhamityAha, 'zuddhAni' nirdoSANi, 'kAraNAni' nimittAni guDadhAtakIjalaprabhRtIni, 'pUrva' madyAvasthAyAH prAkkAle 'yasya' tattathA // 6 // tataH, 'madyaM' madirAm, 'prapadya' tat pAsyAmItyaGgIkRtya, tasya vicitracitramaNikhaNDamaNDitatapanIyabhAjananyastasya saurabhyAtizayasamAkRSTaSaTpadapaTalAvanaddhagaganamaNDalasya karaNaSaTcaraNacakralAmpaTyaprakRSTatAkArakasya tAbhiH sasammamupanItasya madyasya bhoga AsevanaM tadbhogastasmAt, 'naSTA' bhraSTA, 'dharmasya' kuzalAnuSThAnalakSaNasya, 'sthiti' rvyavasthA yasya sa tathA, tatazca, 'madAt' cittaviplutilakSaNAt, 'vidaMzArtha' madyapAnopadaMzArtham, 'ajaM' chAgam, 'hatvA' vinAzya, sarvameva niravazeSamapi yattAbhirabhihitamanabhihitaM ca pApamajapizitapacananimittamindhanArthamArAdhyadevatAdArumayapratimAsphoTanAdi tat, 'cakAra' kRtavAn, 'sa' ityasAvRSiH // 7 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa rara4 19-madyapAnadUSaNa aSTaka tata mathAvanAnA puna:, "aSTasIma' nihatatapovIrya, "rA' ravi, vA' prANAyAtyaja, turti narazI, ' prApta kRti jhADA atha' kAyonanI hiM- "pha' ane prazALa, 'doSAkaro' dUSaNotpattibhUmiH, 'madyaM' madirA, vijJeyaM jJAtavyam, 'dharmacAribhiH' kuzalAnuSThAnasevAzIlairiti // 8 // | | poviMzatitamASTavivaradf samAptam III A daSTAMtane ja batAvavA graMthakAra pAMca zlokone kahe che - zlokArtha- TIkArtha- koi RSie jaMgalamAM rahIne hajAro varSa sudhI ugratAnI sAdhanA karI. "ugratapanA prabhAvathI A RSi mane iMdrapadathI vyuta karaze." evI AzaMkAthI iMdra gabharAyo. RSine tapathI sAdhanAthI patita karavA indra devAMganAone mokalI. tenA tapatejathI te vanamAM praveza karavA asamartha banelI devAMganAoe vananI bahAra rahIne RSinI sAme khIlelAM puSpo vayAM. pachI mastake hAtharUpa mukulasaMpuTa karIne (=aMjali joDIne) atizaya namI. pachI RSimAM rahelA guNonA gItanI pradhAnatAvALuM nATaka karyuM. tethI RSinuM citta nATaka tarapha AkarSAyuM ane jANe citramAM AlekhAyelA hoi tema sthira thai gayA. pachI devAMganAo te RSinI pAse AvIne vividha pravacano bolavAM, aMjali karavI, page paDavuM vagere dvArA RSine prasanna karyA. varadAna ApavA tatpara banelA RSine vividha prakAranA sogaMda ApavA pUrvaka devAMganAoe kahyuM: magha, hiMsA ke abrahma e traNamAMthI Apane je game te ekanuM sevana karo. A sAMbhaLI traRSi vicAramAM paDI gayA. vicAraNA karIne hiMsA ane abrahma narakanAM kAraNo che. jyAre madya, goLa-dhAvaDI-pANI vagere zuddha vastuothI baneluM hovAthI nirdoSa che ema svazAstranA anusAre nirNaya karyo. pachI maghanuM pAna karIza ema svIkArIne vividha prakAranA adbhuta maNikhaMDothI alaMkRta suvarNapAtramAM mUkela, atizaya sugaMdhathI AkarSAyela, bhramarasamUhathI jenuM AkAzamaMDala gherAyeluM che, tevA iMdriyonI ane bhramarasamUhanI Asaktine vadhAranAra, devAMganAo vaDe saMbhramapUrvaka pAse mUkela madyanuM sevana karyuM. tethI tenI zubhAnuSThAnarUpa dharmanI vyavasthA nAza pAmI, arthAt anuSThAno samayasara ane vidhipUrvaka karavA joie, tenA badale anuSThAno kyAreka kare, kyAreka na kare, samayasara na kare, avidhithI kare, ityAdi rUpe dharmanI vyavasthA nAza pAmI. tethI cittanI asthiratAnA kAraNe madyapAnanA "upadaMza mATe bakarAne haNyo. tathA bakarAnA mAMsane pakAvavA mATe lAkaDA mATe ArAdhyadevanI kASThanI pratimAne bhAMgavI vagere je pApa, tathA devAMganAoe je pApa karavAnuM kahyuM ane je pApa karavAnuM na kahyuM te badhAM pApo teNe karyo. madyanA sevana pachI tapanuM sAmarthya haNAi gayuM. aMte maraNa pAmIne te RSi narakarUpa durgatimAM gayA. kuzala anuSThAna karavAnA svabhAvavALA lokoe madhane A pramANe doSonI khANa jANavuM. (4 thI 8) ogaNIsamA madyapAna dUSaNa aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. 1. upadaMza e madyapAna karyA pachI prIti utpanna karanAra eka prakAranuM cATaNa che. jema khorAka khAdhA pachI mukhavAsa levAmAM Ave che tema madyapAna karyA pachI upadaMzano upayoga karavAmAM Ave che. 35taMtvavataMgjhakSaut upAzana (abhiciM. zloka 907) Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa rarapa 20-methunadUSaNa aSTaka // 20 // atha viMzatitamaM maithunadUSaNASTakam // atha yaduktaM na ca maithune doSaH' iti tannirAcikIrSurAharAgAdeva niyogena, maithunaM jAyate yataH / tataH kathaM na doSo'tra, yena zAstre niSidhyate // 1 // vRttiH- rAgo'bhiSvaGgalakSaNaH, athavA sneharAgaviSayarAgadRSTirAgabhedAt trividho rAgaH, tatrAdyo patyAdiSu, dvitIyaH puMvedAdirUpaH, tRtIyo vAdinAM svadarzanapakSapAtarUpaH tatra 'rAgAt' kAmodayarUpAt, 'evazabdo''nAbhogamAdhyasthyAdivyavacchedArthaH 'niyogena' avazyambhAvena, anena ca maithune mAdhyasthyena pravRtyasambhavopadarzanena maithunavratasya nirapavAdatAmAha, Aha ca-"na vi kiMci aNunAyaM, paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / muttuM mehuNabhAvaM, na taM viNA rAgadosehiM ti' // 1 // " mithunasya prAyaH strIpuruSadvandvasya karma 'maithunam,' 'jAyate' upapadyate, 'yato' yasmAt, 'tataH' tasmAt, 'kathaM' kena prakAreNa, 'na' naiva, 'doSo' dUSaNam, rAgalakSaNastajjanyakarmabandhalakSaNo vA, 'atra' etasminmaithune, 'yena' kAraNena, 'zAstre' 'na ca maithune doSaH' ityevaMlakSaNe granthe, 'niSidhyate' nirAkriyate, tvayA doSa iti gamyam, athavA cakAradarzanAt yena ca yatazca zAstre niSidhyate maithunamataH kathaM na doSaH athavA yadi nAma rAgAjjAyate maithunaM tadA jAyatAm, kuto'tra doSasadbhAvaH, ucyate, yena kAraNena zAstre niSidhyate, rAga ityanuvartate, Aha ca-"ko dukkhaM pAvijjA, kassa va soskhehi vihmao hujjA / ko va na labhejja mokkhaM, rAgaddosA jai na hojjA // 1 // " ataH zAstraniSiddharAgapUrvakatvAnmaithune kathaM na doSa iti hRdayam / prayogo'tra- yadrAgajanyaM tatsadoSam, yathA hiMsAvizeSaH, rAgajanyaM ca maithunam, ataH sadoSamiti // 1 // visamuM maithunaduSaNa aSTaka (manusmRtigraMthamAM mAMsabhakSaNa ane madyapAnanI jema maithunasevanane paNa nirdoSa kahevAmAM AvyuM che. A aSTakamAM maithunasevanane doSanuM kAraNa jaNAvIne manusmRtimAM kahela vidhi mujaba maithunasevana paNa nirdoSa nathI, ane maithunane nirdoSa kahenAra vacana aprAmANika che e siddha karavAmAM AvyuM che.) have "maithunamAM doSa nathI" ema je kahyuM tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - zlokArtha- maithuna avazya rAgathI ja thAya che. AthI maithunamAM doSa kema nathI ? jethI zAstramAM doSano niSedha karavAmAM Ave che. methuna=mithunanI prAyaH karIne strIpuruSa jUnI je kriyA te maithuna. avazya rAgathI ja- ahIM "jakAra" anAbhoga ane mAdhyacya Adino vyavaccheda karavA mATe che. 3. nApi kiJcidanujJAtaM pratiSiddhaM vApi jinavarendraiH / muktvA maithunabhAvaM na tadvinA rAgadveSAbhyAmiti // 1 // 4. ko duHkhaM prApnuyAt kasya vA saukhyairvismayo bhavet / ko vA na labheta mokSaM rAgadveSau yadi na bhavetAm ||shaa Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 226 20-methunadUSaNa aw tathA avazyazabdanA prayogathI maithunamAM mAdhyazmathI pravRttino asaMbhava che e jaNAvavA dvArA maithunavrata nirapavAda che ema kahyuM. maithunavratamAM koi apavAda nathI e viSe kahyuM che ke "tIrthakaroe mAsakalpa vihAra vagere je je karavAnuM kahyuM che "te te karavuM ja' evI ekAMte AzA nathI karI, tathA (azuddha bhikSA vagere) jeno jeno niSedha karyo che te te "na ja karavuM" ema ekAMte niSedha karyo nathI. A niyama maithunabhAva sivAya che. methunamAM koi apavAda nathI. kAraNa ke methuna rAga-dveSa vinA thatuM nathI." (dharmasaMgrahaNI- 1064) rAga-abhivaMga (=Asakita) rUpa che. athavA sneharAga, viSayarAga, daSTirAga ema traNa prakArano rAga che. temAM pati AdimAM rAga te sneharAga che. puruSaveda Adi viSayarAga che, arthAt puruSavedanA udayathI thatI strIbhoganI icchA vagere viSayarAga che. (pAMca iMdriyonA viSayonI icchA e viSayarAga che. evo tAtparyArtha che.) vAdIono potAnA darzana upara pakSapAta e daSTirAga che. doSa=rAgarUpa doSa athavA rAgathI thanAra karmabaMdharUpa doSa. athavA prastuta gAthAnA uttarArdhano artha A pramANe che-zAstramAM rAgano niSedha che. ethI maithunamAM doSa kema nathI ? zAstramAM niSiddha maithuna rAgapUrvaka thatuM hovAnA kAraNe maithunamAM doSa kema nathI? arthAtu che ja, evo bhAvArtha che. rAga viSe kahyuM che ke-"jo jIvamAM rAga-dveSa na hota to (duHkhanuM kAraNa javAthI) kayo jIva duHkha pAmata? ane kone (sukhanA pratibaMdhaka rAga-dveSanA abhAve sulabha thatA) sukho pAmavAthI vismaya thAta? (rAga-dveSAbhAvathI) koNa mokSa na pAmata ? (upadeza mAlA- 129) - ahIM anumAna prayoga A pramANe che- je kArya rAgathI thAya te doSathI yukta hoya. jemake vizeSa prakAranI hiMsA. maithunarAgathI thAya che. AthI doSathI yukta che. (1) atha pakSakadezAsiddho'yaM heturiti paramatamAzaGkamAna AhadharmArthaM putrakAmasya, svadAreSvadhikAriNaH / RtukAle vidhAnena, yatsyAd doSo na tatra cet // 2 // vRttiH- 'dharmArtha' puNyanimittama, 'putrakAmasya' sutArthinaH, aputrasya hi dharmo na bhavati, yaducyate"aputrasya gatirnAsti, svargo naiva ca naiva ca / tasmAtputramukhaM dRSTvA pazcAddharma cariSyati (samAcaret) // 1 // " iti / 'svadAreSu' svakalatre, na tu parakalatre, vezyAyAM vA, tadadhigamasyAnarthahetutvAt, yadAha"kulAni pAtayatyaSTau, paradArAnadhigacchati / svayaM ca naSTasaMskAraH, SaNDhatvaM labhate mRtaH // 1 // " tathA "* vRSalIphenapItasya, niHzvAsopahatAtmanaH / tasyAzcaiva prasUtezca, niSkRtirnopapadyate // 1 // " tasyAzcaiva prasUtezca vRSalIprasavasya ca niSkRtiH pratikriyA zuddhirityarthaH / 'adhikAriNo' gRhasthasya, na yateH, tasya kalatrAdyabhAvAt, 'RtukAle' ArtavasambhavAvasare, anyadA doSasambhavAt, yadAha- "RtukAle vyatikrAnte, yastu seveta maithunam / brahmahatyAphalaM tasya, sUtakaM ca dine dine // 1 // " 'vidhAnena' strIzarIranavanItadarbhA* piturgehe ca yA nArI rajaH pazyatyasaMskRtA / bhrUNahatyA pitustasyAH sA kanyA vRSalI smRtA // 1 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. aSTaka prakaraNa 20-methunadUSaNa aSTaka cchAdanadarbhamaNimUlabandhanAdinA smRtimArgAbhihitena vidhinA, 'yat' maithunam, 'syAt' bhavet, 'doSo' dUSaNam, 'na' naiva, 'tatra' maithune gatarAgapravRttatvAd vedanAdikAraNAzritabhojana iveti, 'cet' yadi manyase tvaM paraH, anena ca pakSakadezAsiddhatA hetordarzitA, na ca maithune doSa ityasya ca pakSasya viSayavizeSopadarzanenAvyAhatirabhihiteti // 2 // hetu rAgapakSanA (tramaithunanA) ekadezamAM asiddha che. ema paramatanI AzaMkA karatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- potAnI strImAM adhikArI (=hakadAra) ane dharma mATe putranI icchAvALA gRhasthanuM RtukALe vidhithI je maithuna thAya te maithunamAM doSa nathI ema tame jo kahetA ho to nIce pramANe uttara che. (2) TIkArtha- potAnI strImAM adhikArI- gRhastha potAnI strImAM adhikArI che. sAdhu nahi. kemake tene strI vagere na hoya. "potAnI strImA" ema kahIne parastrImAM ane vezyAmAM gRhastha paNa adhikArI nathI ema jaNAvyuM che. kAraNake parastrIgamana ke vezyAgamana anarthanuM kAraNa che. kahyuM che ke-"je parastrI gamana kare che te AThakuLono nAza kare che. susaMskArothI bhraSTa thayelo te vaya marIne napuMsakapaNAne pAme che. tathA "vRSalInA AMsuo jeNe pIdhA che ane vRSalInA niHsAsAthI jeno AtmA haNAyelo che tevA puruSanI, vRSalInI ane vRSalInA saMtAnanI zuddhi thatI nathI." dharma mATe putranI icchAvALA- putrarahitane dharma na thAya. kahyuM che ke-"putrarahitanI (mokSa) gati nathI ane svarga nathI ja. tethI putranuM mukha joyA pachI dharmane Acare." RtukALe Artava thavAnA avasare. RtukALa sivAya (rajodarzananA traNa divaso choDIne pachInI bAra rAtri sivAya) svastrI sAthe paNa maithuna sevanamAM doSa thAya. kahyuM che ke-"atukALa vItI gayA pachI je maithuna seve tene brahmahatyAnuM pApa lAge ane dararoja sUtaka lAge." vidhithI-(Ano artha samajAyo nathI mATe lakhyo nathI.) te maithunamAM doSa nathI- kAraNa ke tevA maithunamAM rAga vinA pravRtti thAya che. jema sudhAvedanA vagere kAraNothI thatA bhojanamAM doSa nathI tema AvA maithunamAM doSa nathI. A zlokathI hetunI pakSanA ekadezamAM asiddhi (=gera hAjarI) batAvI. maithunamAM doSa nathI evA pakSano vizeSa viSaya batAvIne vyAghAtano abhAva kahyo che. (2) 1. dharma vagere mATe sevAtA maithunamAM rAga nathI. mATe hetu pakSanA ekadezamAM asiddha che. 2. vRSalI eTale parapuruSa sAthe maithuna karanArI strIe kahyuM che ke svavRSaM yA parityajya paravRSe vRSAyate / vRSalI sA hi vijJeyA, na zUdrI vRSalI bhavet / koie amuka padArthane je rIte siddha karyo hoya te padArthane bIjA koithI te ja pramANe bIjI rIte je siddha karAya te vyAghAta che. prastutamAM vAdIe maithunamAM doSa nathI evo je pakSa mUkyo che te AvA vyAghAta doSathI rahita che ema vAdInuM mAnavuM che. TUMkamAM-maithunamAM doSa che evo pakSa doSayukta che ane maithunamAM doSa nathI evo pakSa nirdoSa che. ema vAdInuM kahevuM che. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 228 20-methunadUSaNa aSTaka atrAcArya uttaramAhanApavAdikakalpatvA-naikAntenetyasaGgatam / vedaM hyadhItya snAyAd yadadhItyaiveti zAsitam // 3 // vRttiH- dharmArthamityAdivizeSaNopetamaithune na doSa iti yaduktaM tat, 'na' naiva, kuta ityAha'apavAdo' hi vizeSoktividhiH, tatrApavAde bhava ApavAdikaH, sa cAsau kalpazcAcAra ApavAdikakalpa ApavAdikaprAyaM vA''pavAdikakalpam, tadbhAvastattvam, tasmAt 'ApavAdikakalpatvAt,' vyasanagatasya svamAMsabhakSaNavaditi dRSTAnto'bhyUH , ayamabhiprAya:- yadyapyapavAdena svamAMsAdyAsevyate tathApi tatsvarUpeNa nirdoSaM na bhavati, prAyazcittAdyapratipattiprasaGgAt, kiM tarhi guNAntarakAraNatvena guNAntarArthinA tadAzrIyata iti, 'evaM' maithunaM svarUpeNa sadoSamapyAkaumArAdyatitvapAlanAsahiSNurguNAntarApekSI samAzrayate, sarvathA nirdoSatve tu AkumAratvAdyatitvapAlanopadezo'narthakaH syAt gArhasthyatyAgopadezazca, ityataH sAdhUktaM dharmA divizeSaNena maithune doSAbhAva ApavAdikakalpatvAttasyeti, tatazca, 'naikAntena' sarvathA maithune doSa iti yaduktaM 'na ca maithune' ityanena vacanena ityetat, 'asaGgatam' ayuktam, rAgAdibhAvena kathaJcit tasya sadoSatvAt, dharmArthino'pi hi puMso maithune mehanavikArakAriNaH kAmodayasya tathAvidhArambhaparigrahayozcAvazyambhAvitvAt, na ca kAmodrekaM vinA mehanavikAravizeSaH sambhavati bhayAdyavasthAyAmiveti, 'ApavAdikakalpatvAt' iti kvacitpatyate, tatraikavAkyatayA vyAkhyA kAryA, atha kathamApavAdikakalpatvaM dharmArthAdivizeSaNayuktamaithunasyetyAha, 'vedaM' RgAdikam, 'hizabdo' vAkyAlaGkArArthaH, 'adhItya' paThitvA, 'smAyAt' kalatrasaMgrahAya snAnaM kuryAt, ityatra vedavAkye vedavyAkhyAtRbhiH, 'yat' iti yasmAt, 'adhItyaiva' vedaM paThitvaiva, nApaThitvA snAyAdityevamavadhAraNam, 'zAsitaM' vyAkhyAtamiti // 3 // ahIM AcArya uttara Ape che- alsil- (na=) viSabhu45 sevela mathuna 55 RESa nathI. // 25 // (ApavAdikakalpatvAt=) bhaithuna mAyA2 (=341) cha. naikAntenetyasaGgatam sarvathA maithunamA hopa nathI meM thana masaMta cha. veda bhaNIne (maithuna sevana mATe) snAna kare e vAkyano veda bhaNIne ja (maithuna sevana mATe) snAna kare evo artha yo cha. (3) TI -dharmArtha ityA vizeSAthI yuta bhaithunamA hoSa nathI me yUM te barobara nathI. // 29 // maithunasevana ApavAdika kriyA che ahIM saMkaTamAM paDelo mANasa svamAMsanuM bhakSaNa kare e daSTAMta jANavuM. ahIM abhiprAya A che-jo ke apavAdathI mAMsAdinuM sevana karAya che to paNa mAMsasevana svarUpathI nirdoSa nathI. jo mAMsasevana svarUpathI nirdoSa hoya to mAMsasevanamAM prAyazcitta Adino svIkAra na karavo paDe. (zAstramAM mAMsasevanamAM prAyazcitta kahyuM che.) AthI mAMsabhakSaNa svarUpathI doSita che. Ama chatAM anyaguNanuM (aTavI nistAra, kuTuMba pAlana, adhikakALa sudhI dharma vagere guNanuM) kAraNa hovAnA kAraNe anyaguNanI apekSAvALo Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 229 20-maithunadUSaNa aSTaka manuSya (saMkaTamAM) mAMsabhakSaNa kare che. tema maithuna sevana svarUpathI doSita hovA chatAM bAlyAvasthAthI cAritrapAlana mATe asamartha ane anyaguNanI (=vyabhicArano abhAva, vAsanA niyaMtraNa vagere guNonI) apekSAvALo manuSya maithunasevana kare che. jo maithunasevana sarvathA nirdoSa hoya to bAlyAvasthAthI ja cAritra pAlanano ane gRhasthapaNAnA tyAgano upadeza nirarthaka thAya. AthI ghI ityAdi vizeSaNanA kAraNe maithunamAM doSa nathI evuM kathana barobara nathI. kAraNake kathaMcit rAgAdibhAvanA kAraNe te doSayukta che. dharmArthI paNa puruSane maithunamAM jananeMdriyanI uttejanA karanAra kAmodaya avazya thAya che. tathA (patnI Adi mATe) AraMbha ane parigraha doSa paNa avazya lAge, kAmanI adhikatA vinA jananeMdriyanI vizeSa uttejanA na thAya. - jo kAmanI adhikatA vinA paNa tevI uttejanA AvatI hoya to bhaya vagere avasthAmAM paNa tevI uttejanA AvavI joie paNa AvatI nathI. dharmArtha Adi vizeSaNathI yukta maithuna ApavAdika kriyA kema che e aMge kahe che-veda bhaNIne strasaMga karavA mATe snAna kare evuM veda vAkya che. A vedavAkyane vedanuM vyAkhyAna karanArAoe veda bhaNIne ja (strIsaMga mATe) snAna kare, vedane bhaNyA vinA snAna na kare evA avadhAraNavALuM vyAkhyAna karyuM che. (3) viparyayamAhasnAyAdeveti na tu yat tatto hIno gRhAzramaH / tatra caitadato nyAyAt prazaMsAsya na yujyate // 4 // vRttiH- vedamadhItya 'snAyAdeva' vedAdhyayanAnantaraM kalatrasaMgrahAya snAnaM kuryAdeva, 'iti' evaM 'na tu' na punaravadhAraNaM zAsitam, ata autsargiko maithunaparihAra ApavAdikaM maithunamityabhihitam, anena cApavAdike'pi tatra rAgabhAvasUcanAto rAgajanyatvahetoH pakSakadezAsiddhatA parihRtA, athaadhikRtvaakyaarthnigamanAvAda- "yat' rUti yasmavivA2vidhi , "tataH' tAtrAUIC, "rIno' "hAzramo' pRdayatvm, yatyAzramApekSayeti gamyam, tataH kimityAha- 'tatra' ca tasmin punargRhasthAzrame 'etat' maithunaM dhrmaarthaaphivizeSa sagavati, tava sArasaMgahAt "ta' patA, "cApAt' rIte , "prazaMsA' nAyA, "gaNya' maithunasya, 'na yujyate' na ghaTate, yatyAzramApekSayA hInagRhAzramasambhavitvena hInatvAdasyeti bhAvaH, yaccoktaM putrArthamityatrAputrasya gatirnAstIti, tadayuktam, paramatenaiva tasya bAdhitatvAt, yadAha- "anekAni sahasrANi, kumArabrahmacAriNAm / divaM gatAni viprANA-makRtvA kulasaMtatim" // 1 // iti // 4 // uktathI viparIta kahe che zlokArdha - veda bhaNIne (strIsaMga mATe) snAna kare ja evA avadhAraNavALuM vyAkhyAna karyuM nathI. tethI gRhasthAzrama hIna che. (tatra vaitaegRhasthAzramamAM maithuna saMbhave che. AthI nyAyathI maithunanI prazaMsA ghaTatI nathI. TIkArtha- vedanuM adhyayana karyA pachI strIsaMga karavA mATe snAna kare ja evA avadhAraNavALuM vyAkhyAna karyuM nathI. AnAthI maithuna tyAga otsargika che, ane maithuna ApavAdika che ema kahyuM, ane ema kahevAthI Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 230 20-maithunadUSaNa aSTaka ApavAdika paNa maithunamAM rAgabhAvanuM sUcana karIne pUrve vAdIe maithuna rAgathI thAya che e hetu pakSanA ekadezamAM asiddha che ema je kahyuM hatuM teno parihAra =nirAkaraNa) karyo. have prastuta vedavAkyanA arthano upasaMhAra karavA mATe kahe che- (39) je kAraNathI A pramANe avadhAraNavidhi che. (tAtA =) te kAraNathI gRhasthAzrama saMnyAsAzramanI apekSAe hIna-utaratI koTino che. gRhasthAzramamAM dharmArtha Adi vizeSaNavALuM maithuna saMbhave che. kAraNa ke gRhasthAzramamAM ja strIsaMga thAya che. saMnyAsAzramanI apekSAe hIna evA gRhasthAzramamAM maithunano saMbhava hovAthI maithuna hIna che. AthI maithunanI prazaMsA vyAjabI nathI. pUrve "putra mATe strIsaMga kare" evA kathanamAM "putra rahitanI gati nathI" ema je kahyuM che te ayukta che. kAraNake paramatathI ja (=vAdInA matathI ja) putrarahitanI gati nathI e kathana bAdhita thAya che. kahyuM che ke bAlyAvasthAthI brahmacArI evA aneka hajAra brAhmaNo kulasaMtatine (kuLanI paraMparA calAve, kuLane viccheda na thavA de tevI) karyA vinA mokSamAM gayA che." (manusmRti 5-159) (4) atha yaduktaM prazaMsAsya na yujyate ityatra paramatamAzaGkamAna AhaadoSakIrtanAdeva, prazaMsA cet kathaM bhavet / arthApattyA sadoSasya, doSAbhAvaprakIrtanAt // 5 // vattiH- 'adoSo' dUSaNAbhAvastasya kIrtanaM "naca maithane" ityanena manuvacanena saMzabdanam 'adoSakIrtanam' 'tasmAdeva' nimittAntaravyavacchedArthamavadhAraNam, 'prazaMsA' zlAghA, maithunasya yujyata iti zeSaH, "re' yo maca, talA yo totamada- "tha' tenA pravAse, 1 varjivityartha:, "ba" nAta, prazaMseti vartate, 'arthApattyA' vedaM hyadhItya snAyAditi pUrvoktapramANena, 'sadoSasya' pApasvarUpasya maithunasya, 'doSAbhAvaprakIrtanAt' na ca maithune ityevaM lakSaNAddoSAbhAvoktimAtrAdevApramANakAditi, na hi yadarthApattyA doSavaditi nizcitaM tadapramANakena vacanamAtreNa nirdoSamiti pratipattuM zakyamiti bhAvaH / athavA prazaMsA'sya na yujyata iti yaduktaM, tadayuktam, yato na mayA tatprazaMsitam, kintu nirdoSamityuktam, ityAzaGkaya pariharannAha- adoSetyAdi, adoSakIrtanamAtrAdeva kathaM prazaMsAsya bhavatIti cediti paramataM, sUrirAha- 'arthApattyA' bhavati, atha tAmevAha- 'sadoSasya doSAbhAvaprakIrtanAt' prazaMsA kRtA bhavatIti // 5 // have "maithunanI prazaMsA ghaTatI nathI." ema je kahyuM, e viSe paramatanI AzaMkA karatA graMthakara kahe che- zlokArdha-maithunamAM doSano abhAva kahyo hovAthI ja ( 5) maithunanI prazaMsA yukta che. (G) ema tame mAnatA ho to (ame kahIe chIe ke) arthapattithI doSavALA maithunamAM doSano abhAva kahyo hovAthI maithunanI prazaMsA kevI rIte thAya? (5) TIkArtha- "ka aizune evA manuvacanathI maithunamAM doSano abhAva kahyo hovAthI ja maithunanI prazaMsA yukta che. ema tame mAnatA ho to je doSa thAya tene graMthakAra kahe che-arthapattithI veda bhaNIne snAna kare evA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 271 20-maithunadUSaNa aSTaka Dita pramAthI 552535 mayata ye methunamA homa DenAra "na ca maithune" mevA bhaRLs vacanamAtrathI ja prazaMsA kevI rIte thAya ? koi paNa rIte prazaMsA na thAya. je arthapattithI doSavALuM nizcita thayeluM hoya te aprAmANika vacanamAtrathI nirdoSa tarIke svIkAravAnuM azakya che evo ahIM bhAva che. athavA A zlokanI avataraNikA ane zlokArtha A pramANe che kadAca vAdI kahe ke maithunanI prazaMsA ghaTatI nathI ema je kahyuM te yukta nathI. kAraNa ke meM maithunanI prazaMsA karI nathI, kiMtu maithuna nirdoSa che ema kahyuM che. AvI zaMkA karIne teno parihAra karatA graMthakAra kahe che- doSano abhAva kahevA mAtrathI ja maithunanI prazaMsA kevI rIte thAya ? evo jo paramata hoya to AcArya kahe che-arthapattithI prazaMsA karelI thAya che. te A pramANe-je doSita che tene nirdoSa kahevAthI prazaMsA karelI thAya cha, arthAt joSitane noSa 3 me 4 prazaMsA che. (5) yaduktamadoSakIrtanAt prazaMsAsya yukteti tatrAdoSatokterevAvyApyatvamupadarzayannAhatatra pravRttihetutvAt, tyAjyabuddharasambhavAt / vidhyukteriSTasaMsiddhe-ruktireSA na bhadrikA // 6 // vRttiH- 'uktiH ' na mAMsabhakSaNe doSa ityAdibhaNanam, 'eSA' anantarAbhihitA iti dharminirdezaH, 'na bhadrikA' na zobhanA iti sAdhyadharmanirdezaH, kuta ityAha- 'tatra' maithune'rthApattyA prAgupadarzitadoSe, 'pravRttihetutvAt' prANinAM pravartananibandhanatvAditi hetuH, prayogazcaivaM- yA prANinAM sadoSapadArthe pravRttihetubhUtoktiH sA na bhadrikA, yathA hiMsAnirdoSatoktiH, sadoSamaithunapravRttihetuzceyaM na mAMsetyAdikoktiriti, pravRttihetutvameva kuta ityAha- 'tyAjyabuddherasambhavAt' tyAjyaM maithunamevambhUtA buddhistasyA asambhavAt anutpAdAt, na maithune doSa etAmukti zraddadhAnasya kasya nAma tyAjyamidamityeSA buddhirAvirastIti tyAjyabuddhayabhAve ca ko nAma na tatra pravarttata iti / tyAjyabuddhyasaMbhava eva kuta ityAha- vidhividhAnamanuSThAnaM maithunasya, tasyoktirbhaNitirvidhyuktistato 'vidhyukteH', ko hi nAma maithune na doSo'stIti vacanAdvidheyaM maithunaM na pratipadyata iti, nanvanena vacanena doSAbhAvamAtrameva maithunasyoktamiti kathamiyaM vidhyuktiH syAdityAhaiSTasya anAdimahAmohavAsanAvAsitamAnasAnAM dehinAmabhilaSitasya maithunasyeto maithunanirdoSatAbhidhAyakavacanAt saMsiddhiniSpattiH iSTasaMsiddhistata 'iSTasaMsiddheH', ko hi tasya nirdoSatAmavagamya tadiSTaM 'na niSpAdayati', iSTaM cedaM sarvaprANabhRtAmiti, Aha ca- "kAminIsannibhA nAsti, devatAnyA jagattraye / yAM samasto'pi puMvargo, dhatte mAnasamandire // 1 // " ataH uktireSA na bhadriketi vyAkhyAtameva / athavA uktireSA na bhadriketyasyAM pratijJAyAM pravRttihetutvAdayo bhinnAzcatvAro hetava iti // 6 // nirdoSa kahevAthI maithunanI prazaMsAyukta che ema je (pAMcamA zlokamAM) kahyuM temAM nirdoSa kathana ja (=methunamAM nirdoSatAnuM pratipAdana karanAra vacana ja) ahetu =methunamAM nirdoSatAne siddha karavA samartha nathI ema batAvatA graMthakAra kahe che Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 232 20-methunadUSaNa aSTaka zlokArtha- doSita maithunamAM pravRtti karAvanAra hovAthI, maithuna doSita hovAthI tyAjya che evuM jJAna na thavAthI, balka anya kartavya anuSThAnonI jema) maithuna vidheya che ema kahevAthI, iSTanI siddhi thavAthI, "maithunamAM doSa nathI." e vacana zubha nathI. (7) TIkArtha- doSita maithunamAM pravRtti karAvanAra hovAthI- "maithunamAM doSa nathI." e vacana pUrve jemAM doSo batAvyA che tevA maithunamAM jIvonI pravRttinuM kAraNa hovAthI zubha nathI. ahIM anumAna prayoga A pramANe che-je vacana sadoSa padArthamAM jIvonI pravRttinuM hetubhUta hoya te zubha nathI. jema ke hiMsA nirdoSa che evuM vacana. mAM maLe to : (a. 18 zloka 2 )ityAdi vacana doSita maithunamAM pravRttinuM kAraNa che. ra mAM maLe to ityAdi vacana maithunamAM jIvonI pravRttinuM kAraNa zAthI che te kahe che- uktavacanathI maithuna tajavA yogya che evI buddhi thatI nathI. maithunamAM doSa nathI evA vacana upara zraddhA karanAra kone maithuna tyAjya che evI buddhi pragaTe ? tyAjyanI buddhinA abhAvamAM koNa temAM na pravarte ? tyAjyabuddhino asaMbhava ja zAthI che te kahe che-maithuna vidheya che evuM vacana che. maithunamAM doSa nathI evA vacanathI vidheya maithunane koNa na svIkAre ? pUrvapakSa- maithunamAM doSa nathI e vacanathI maithunamAM mAtra doSAbhAva ja kahyo che. tethI maithuna vidheya che evuM kevI rIte kahevAya ? uttara- anAdi mahAmohanI vAsanAthI vAsita manavALA jIvone maithunamAM nirdoSatA kahenAra vacanathI (bhAvatuM hatuM ane vaidhe kahyuM tema) iSTanI siddhi thAya che. maithunamAM nirdoSatAne jANIne iSTa maithunane koNa na seve ? maithuna sarva prANIone iSTa che. kahyuM che ke-"traNe jagatamAM strI samAna bIjo koi deva nathI ke jene saghaLo puruSavarga manamaMdiramAM dhAraNa kare che." athavA "maithunamAM doSa nathI e vacana zubha nathI." evI pratijJAmAM jIvonI pravRttinuM kAraNa che, vagere (cAra) bhinna hetuo che. (6) maithunaM prakArAntareNa dUSayannAhaprANinAM bAdhakaM caita-cchAstre gItaM maharSibhiH / nalikAtaptakaNaka-pravezajJAtatastathA // 7 // vRttiH- "prANanA" nIvAnAm pAtharva 3yAtIm, caro TUSaUIZra samuccayArtha, bAta' maithunam, zAstre vyAkhyAprajJaptyAkhyapaJcamAGge, 'gItaM' gaditam, 'maharSibhiH' mahAmunibhiH, zrIvardhamAnasvAmipramukhaiH, kathaM bAdhakaM gItamityAha-na likAyAM veNuparvAdirUpAyAM taptasyAgninA dIptasya kaNakasya lohazalAkAvizeSasya pravezaH prakSepaH sa eva jJAtamudAharaNaM tato 'nalikAtaptakaNakapravezajJAtata;', 'tathA' iti tatAkArAt, rutabhRtanaliketi vizeSaNayuktA, tathAhi- "mehuNaM bhante ! sevamANassa kerisae assaMjame kajjai ? goyamA ! se jahA nAmae kei purise bUranaliyaM vA rUyanaliyaM vA tatteNaM aokaNaeNaM Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 233 20-maithunadUSaNa aSTaka samahiddhaMsejjhA, mehunnaM sevamANassa erisae NaM assaMjame kjji||"5 iti // 7 // bIjI rIte methunane dUSita karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- maharSioe zAstramAM tevA prakAranA naLImAM tapelA saLiyAno prakSepa karavAnA daSTAMtathI maithunane jIvono upaghAta karanAra kahyuM che. TIkArtha- maharSioe zrI vardhamAnasvAmI vagere mahAmunioe. zAstramAM vyAkhyAprajJaptinAmanA pAMcamA aMgamAM. naLImAM tapelA saLiyAno prakSepa karavAnuM dRSTAMta A pramANe che-prabhu mahAvIrane zrI gautama svAmIe prazna karyo ke he bhagavaMta ! methuna sevanAra puruSa kevA prakArano asaMyama kare che ? bhagavAne kahyuM ke gautama ! jema koI puruSa bUrathI (=AkaDAnA ruthI) bharelI naLIne athavA ruthI bharelI naLIne, tapelI lokhaMDanI saLIthI naSTa kare tevA prakArano asaMyama (asaMkhya trasajIvonI virAdhanA) maithunane sevanAro puruSa kare che. (vyA.pra.2-5-129) zlokamAM "ra" zabda anyadUSaNanA samuccaya mATe che. (7) dUSaNAntaramAptavacanaprasiddha maithunasya buvANaH prakaraNopasaMhArAyAhamUlaM caitadadharmasya, bhavabhAvapravardhanam / tasmAdviSAnnavattyAjya-midaM mRtyumaniSchatA // 8 // vRtti - "pUrva aa26, vAdaH' samuSya, "khata maithuna, " alya' pAparA, yata vakhata eva 'bhavabhAvapravardhanam,' bhavabhAvasya saMsArasattAyAH, athavA bhave saMsAre ye bhAvA utpAdAsteSAm, bhavahetUnAM vA bhAvAnAM pariNAmAnAM prANivadhAdikrodhAdInAm 'pravardhanam' vRddhikaramiti vigrahaH, uktaM ca, "mUlameyamahammassa, mahAdosasamussayaM / tamhA mehuNasaMsaggi, NigganthA vajjayanti NaM // 1 // " yasmAdevam, tamA' vAra, "viSAnavat' dAtAhibizanonavi , tyA' parihArtha, "mRtyu' marA, "nicchtaa' anabhilaSatA, amumUrSuNA yathA viSAnnaM tyajanIyamevaM maithunaM tyAjyamiti bhAva iti // 8 // viMtita mANazavivara samAptam 20 maithunanA ApyazAstramAM prasiddha anya dUSaNane bolatA graMthakAra prakaraNano upasaMhAra karavA mATe kahe zlokArtha-maithuna adharmanuM mULa che. tethI ja bhavabhAvane vadhAranAruM che. tethI mRtyune nahi icchatA jIve jharamizrita annanI jema maithunano tyAga karavo joie. 5. maithunaM bhadanta ! sevamAnasya (nena) kIzo'saMyamaH kriyate ? gautama ! tadyathA nAma kazcit puruSaH bUranalikA vA rUtanalikAM vA taptena ayaHkaNakena samabhidhvaMsayeta maithunaM sevamAnasya (nena) IdRzo'saMyamaH kriyate / 6. mUlametadadharmasya mahAdoSasamucchrayaH / tasmAnmaithunasaMsasarga nirgranthA varjayanti // 1 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21-sUkSmabuddhi aSTaka TIkArtha-- bhavabhAvane vadhAranAruM che-- bhavabhAva eTale saMsArasattA, athavA bhavamAM=saMsAramAM je bhAvo=janmo te saMsArabhAvo. athavA bhavanA hetu evA je bhAvo=prANivadhAdi-krodhAdirUpa pariNAmo te bhavabhAvo. maithuna AvA bhavabhAvane vadhAranAruM che. A viSe kahyuM che ke-"A abrahmacarya pApanuM mULa che. (ethI paralokamAM vividha kaSTonuM kAraNa che ane A lokamAM hiMsA, asteya, corI vagere) moTA doSono bhaMDAra che. tethI nirrantha munio maithunanA saMsargane varje che.'' (darzAve. 6-17) (8) vIsamA maithuna dUSaNa aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. ||21|| atha ekaviMzatitamaM dharmavicAre sUkSmabudhyAzrayaNASTakam // evaM kutIrthikAnanuzAsya svayUthyAnanuzAsanArthamAha- athavA sadoSamapi mAMsAdyAsevanaM sthUlabuddhitvAt kutIrthikairadoSatayAvasitamiti prAgupadarzitamatha sthUlabuddhitvAdeva dharmArthino'pi dharmavyAghAtaH syAditi dharmavicAre sUkSmabuddherAzrayaNIyatAmupadizannAha aSTaka prakaraNa 234 sUkSmabuddhayA sadA jJeyo, dharmo dharmArthibhirnaraiH / anyathA dharmayuddhacaiva, takriyAta: prasakhyate zA ' vRtti:- 'sUkSmavu cA' nipuLamatyA, 'sA' sarvavhAlam, 'sevo' jJAtavya:, ,ko'sAvityAha- 'dharmo ' durgatiprapAtarakSaNe hetu:, kairityAha- 'dharmArthibhiH' dharmazraddhAlubhiH, 'naraiH' mAnavaiH, 'anyathA' sthUlabuddhyA dharmavivecane tIthiAnAmila, 'dharmayuddhacaiva' tharmomiAveLApi, 'takriyAto' dharmavyAkSati:, 'prazakhyate' prAnotIti zA ekavIsamuM dharmavicAre sUkSmabuddhi AzrayaNa aSTaka (koipaNa vastuno lAbha tenA upayoga karanAranI AvaData upara che. vastuno upayoga karatA na AvaDe to e vastuthI lAbha thavAne badale nukazAna paNa thAya. zatruthI vijaya apAvanAra zastra paNa jo upayoga karatA na AvaDe to potAnA ja prANano ghAtaka bane che. AthI koipaNa vastuno upayoga karatAM pahelAM teno kevI rIte upayoga ka2vo joie e sUkSmabuddhithI samajI levAnI jarUra paDe che. dharmamAM paNa e ja pramANe che. jo dharmane barobara samajavAmAM na Ave to keTalIka vakhata dharmabuddhithI dharmano vyAghAta=nAza thAya, arthAt dharmabuddhithI (paramArthathI dharma na hovA chatAM dharma ka2nA2 jIvanI huM je karI rahyo chuM te dharma che evI samajathI--buddhithI) karAto dharma karma nirjarA ke puNyabaMdha AdinuM kAraNa banavAne badale pApabaMdhanuM kAraNa bane che. AthI A aSTakamAM dharmane sUkSmabuddhithI samajavAno upadeza Apyo che, ane sUkSmabuddhi vinA dharmabuddhithI dharmano vyAghAta kevI rIte thAya che e dRSTAMtathI samajAvyuM che.) A pramANe kutIrthikone upadeza ApIne potAnA jaina samudAyanA lokone upadeza ApavA mATe kahe che-- Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 235 21-sUmabuddhi aSTaka athavA kutIrthiko sthUlabuddhivALA hovAthI temaNe doSita paNa mAMsa AdinA sevanane nirdoSa jANyuM che ema pahelAM batAvyuM che. have dharmArthIne paNa skUlabuddhinA kAraNe dharmano vyAghAta ( nAza) thAya. AthI dharmanI vicAraNAmAM sUkSmabuddhino Azraya karavo joie ema upadeza ApatA graMthakAra kahe che- zlokArdha- dharmanA arthI manuSyoe dharmane sadA sUkSma buddhithI jANavo joie. anyathA dharmabuddhithI paNa dharmano vyAghAta (=nAza) thAya. (1) TIkArtha- dharmanA arthI=dharmamAM zraddhALu dharma=durgatimAM patanathI bacavAnuM kAraNa, arthAt dharma jIvone durgatimAM paDatA bacAve che. anyathA-kutIrthikonI jema skUlabuddhithI dharmane vicAravAmAM. dharmabuddhithI paNa- dharmanA abhiprAyathI paNa. (1) etadeva darzayannAhagRhItvA glAnabhaiSajya-pradAnAbhigrahaM yathA / tadaprAptau tadante'sya, zokaM samupagacchataH // 2 // vRttiH- 'gRhItvA' AdAya, 'glAnAya' azaktAya 'bhaiSajyapradAne' auSadhavitaraNaviSaye 'yo'bhipraha: pratijJA, snAnAya mayA viSe vAtavaM :, "' tathA ta", "yathA' rUtyulAhiropacArArtha, 'tasya' glAnatvAbhAvena glAnabhaiSajyapradAnasya, 'aprAptiH' asambhavaH 'tadaprAptiH' tasyAm, tasya glAnabhaiSajyapradAnAbhigrahasya antaH kAlAvadhipUrtyA paryavasAnaM 'tadantaH' tatra, 'zokaM' udvegam, 'samupagacchato' vrajato abhigrahIturdharmabuddhyApyadharmo bhavati, tathA sarvatreti prakRtamiti // 2 // A ja viSayane batAvatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- jemake-glAnane auSadha ApavAno abhigraha lIdhA bAda koi sAdhu bimAra na paDavAthI auSadha ApavAno avasara na AvatAM abhigrahano kAla pUrNa thatAM zoka karanArane (dharmabuddhithI adharma thAya.) (2) TIkArtha- jema glAna (sAdhu)ne mAre auSadha ApavuM evo abhigraha lIdhA bAda abhigrahano kALa pUrNa thatA sudhImAM koi sAdhu glAna na thavAthI auSadha ApavAno avasara na AvavAnA kAraNe glAnane auSadha ApavAnA abhigrahano kALa pUrNa thatAM zoka karanAra abhigrahavALAne dharmanA abhiprAyathI paNa adharma thAya. te pramANe dharmanA sarva viSayamAM jANavuM. (2) zokameva darzayatigRhIto'bhigrahaH zreSTho, glAno jAto na ca kvacit / aho me'dhanyatA kaSTaM, na siddhamabhivAJchitam // 3 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 aSTaka prakaraNa 21-sUmabuddhi aSTaka vRttiH- 'gRhItaH' AttaH, 'abhigrahaH' uktarUpA pratijJA, 'zreSThaH' atiprazasyaH, 'glAno' rogavAn, 'jAto' bhUtaH, 'na ca' na punaH, 'kvacit deze kAle vA, evaM cAbhigrahasya viphalatAgamanAt, 'aho' iti vismaye AmantraNe vA, 'me' mama, dhanaM labdhA dhanaM vA arhatIti dhanyastaddhAvastattA tanniSedho 'adhanyatA,' 'kaSTaM' iti khedavacanam, 'na siddhaM' na niSpannam, 'abhivAJchitaM' abhimatamiti // 3 // zokane ja jaNAve che zlokArtha- TIkArya- zreSTha abhigraha to karyo. paNa koi sAdhu kyAre paNa glAna thayA nahi. aho ! A pramANe abhigraha niSphaLa thavAnA kAraNe huM adhanya chuM ! aphasosa che ke mAruM iSTa siddha thayuM nahi. (AvA zokamAM garbhita rIte "sAdhu mAMdA thayA hota to sAruM' evo abhiprAya rahelo che. kemake sAdhu bimAra paDe to ja teno niyama pUrNa thAya. sAdhu bimAra paDe tevI bhAvanA dharmarUpa nathI, kiMtu adharmarUpa che.) adhanyatA zabdano artha A pramANe che-(dharmarUpa) dhanane meLavanAra athavA dharmane yogya che te dhanya. dhanyano bhAva te dhanyatA. dhanyatA nahi te adhanyatA. prakRtayojanAyAha- . evaM hyetatsamAdAnaM, glAnabhAvAbhisandhimat / sAdhUnAM tattvato yattad, duSTaM jJeyaM mahAtmabhiH // 4 // vRttiH- 'evam' anena prakAreNAbhigrahaviSayAprAptau zokagamanalakSaNena, hizabdo'dhikRtAbhigrahasya dharmavyAghAtarUpatAbhAvanArthaH, etasya glAnabhaiSajyapradAnAbhigrahasya samAdAnaM grahaNaM 'etatsamAdAnam' yacchabdo'tra draSTavyaH, 'yat' yasmAt, glAnabhAve rogavattve'bhisandhirabhiprAyo "yadi kazcitsAdhurAno bhavati tadA zobhanaM syAdasmadabhigrahasya saphalatvaprApte' ityevaM lakSaNo vidyate yatra tat 'glAnabhAvAbhisandhimat' 'sAdhUnAM' munInAm, etatsamAdAnamiti yogaH, athavA sAdhUnAM glAnabhAvAbhisandhimaditi yogaH, 'tattvataH' paramArthavRttyA, 'tat' iti tasmAtkAraNAt, 'duSTaM' doSavat, glAnabhAvAbhisandhimattvena karmabandhahetutvAt, 'jJeyaM' jJAtavyam, 'mahAtmabhiH' prazasyasvabhAvairiti // 4 // prastuta viSayane joDavA mATe kahe che- zlokArtha- A pramANe Ano svIkAra mahAtmAoe duSTa jANavo. kAraNa ke te svIkAra sAdhuonI limArInA bhAzayavANo cha. (4) TIkArtha abhigrahanA viSayanI aprAptimAM zoka pAmavAthI glAna sAdhuone mAre auSadha ApavuM evA abhigrahano svIkAra mahAtmAoe ( zreSTha svabhAvavALAoe) paramArthathI doSavALo jANavo. kAraNa ke temAM "jo koi sAdhu glAna thAya to sAruM, jethI mAro abhigraha saphaLa thAya." ema sAdhuonI mAMdagIno Azaya 1. tatra kRta-labdha-krIta-sambhUte (5-3-84) meM sUtrathA 905 arthamA bhane tamarhati (6/4/177) meM sUtrathI yoya arthamA maDA dhana zabdathI taddhitano ya pratyaya lAgyo che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 237. 21-sUmabuddhi aSTaka hovAthI karmabaMdhanuM kAraNa che. ji" zabda prastuta abhigraha dharmanA vyAghAta rU5 che ema vicAravA mATe che. (4) evamarthApattyA doSaprAptiranyairapyupalabdheti darzayannAhalaukikairapi caiSo'rtho, dRSTaH sUkSmArthadarzibhiH / prANAntarataH vaizi-uta patatulaham III vRttiH- loke viditA 'laukikAH' vAlmIkiprabhRtayaH, tairapi ca, na kevalaM jainareva, 'esso'ntAralita:, "ga' arthapattinatatopanaikSa:, 9:' 35tra, vimUrityA- "sUryazimi:' paTudRSTibhiH jJeyavastuvivecakaiH, na vai hyatisthUlabuddhayo'rthApattigamyAnevaMvidhAnarthAn jJAtumalaM bhavanti, nanu mithyAzAM kathaM sUkSmArthadarzitvam, ucyate, matyajJAnAvaraNAdikSayopazamavizeSAt, ajJAnaM tarhi teSAM katham, gAyu, sasovizeSA, mahi - "sayasavaso nahi" (kaSTa sno6 ) 'prakArAntarataH' asmaduktaprakArAt glAnabhaiSajyadAnAbhigrahalakSaNAdanyena prakAreNa, 'kaizcit' vAlmIkyAdibhireva, na sarvaiH, kathaM taidRSTo'yamityavasitamityAha- 'yato' yasmAt, 'etat' vakSyamANam, 'udAhRtaM' mahitapiti paI. A pramANe arthapattithI doSanI prApti anyoe paNa jANI che ema jaNAvatA thakAra kahe che--- zlokArtha- sUkSmArthadarzI koika lokikoe paNa bIjI rIte A arthane joyo che. kAraNa ke temaNe A ( have kahevAze te) kahyuM che. (5) TIkArya- sUkSamArthadarza=Neya vastuno sUkSmadaSTithI vicAra karanArAo. atisthUlabuddhivALA manuSyo arthapattithI jANI zakAtA AvA prakAranA arthone jANavA samartha thatA nathI. prazna- mithyASTione sUkSmapadArthonuM jJAna kevI rIte hoya ? uttara- matyajJAnAvaraNa AdinA vizeSa prakAranA kSayopazamathI hoi zake che. prazna- to pachI temanAmAM ajJAnatA kema che ? uttara- satpadArtha ane asatpadArthanI vizeSatA na samajI zakavAthI, bhavanuM kAraNa hovAthI, potAnI mati pramANe artha karavAthI, jJAnakulano abhAva hovAthI, mithyASTinuM jJAna paNa ajJAna che. (ahIM navamA aSTakanA trIjA zlokamAM juo.) koika lokikoe vAlmIki vageree, badhAe nahi. bIjI rIte glAnane auSadha ApavAnA abhigrahathI bIjI rIte. laukikoe paNa A artha jAmyo che ema tame kevI rIte jANyuM ? e praznanA uttaramAM kahe che-kAraNake temaNe A (=have kahevAze te) kahyuM che. (5) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 238 21-sUmabuddhi aSTaka aGgeSveva jarAM yAtu, yattvayopakRtaM mama / naraH pratyupakArAya, vipatsu labhate phalam // 6 // vRttiH- kila sugrIveNa tArAvAptau rAmadeva evamuktaH, aheveva madIyagAneSveva, 'jarAM' jaraNapariNAmam, 'yAtu' gacchatu, mA pratyupakAradvAreNa pratiyAtanIyaM bhavatvityavadhAraNArthaH, kiM tat, vAle: sakAzAt tArAM vimocya mama tadarpaNena, 'tvayA' bhavatA, 'upakRtam' upakAraH kRtaH, 'mama' ityAtmAnaM sugrIvo nirdizati, tasmAt kimityevamityAha- 'naraH' upakArakArimAnavaH, upakAraM pratItyAzrityopakAraH tasmai 'pratyupakArAya' upakRtanareNa kriyamANAya, sampadyate yat phalam, 'vipatsu' vyasaneSu satsu, 'labhate' prApnoti, tat 'phalam' upakArakArikriyAyAH sAdhyam, ayamabhiprAyaH- upakArako vyasanagata eva upakArakriyAyAH phalamupakRtena kRtaM labhate, na punaranyadA vyasanAbhAve niravasaratvena tadasambhavAditi, kimuktaM bhavati ? mA tvamApadaM prApa yasyAmahaM bhavantamupakaromIti / anye tvAhuH- 'naraH' upakRtamAnavaH 'pratyupakArArtha' vipatsu upakArakArivyasaneSu, 'labhate phalaM' phalahetutvAdavasaramiti // 6 // lokArtha- (rAmacaMdrajI sugrIvanI patnI tArAne vAlIrAjA pAsethI choDAvIne sugrIvane AdhIna kare che tyAre sugrIva rAmacandrajIne kahe che.) Ape mArA upara karelo upakAra mArA aMgomAM ja jaraNa pariNAmane (vinAzane) pAmo, arthAt e upakAranuM phaLa Apane na maLo. kAraNa ke upakAra karanAra mANasa upakAranuM phaLa vipattimAM meLave che. (6) TIkArtha- ahIM mArA aMgomAM ja vinAzane pAmo evuM kathana "pratyupakAra dvArA sAmo prayatna na thAo." evA bhAvanI puSTi karavA mATe che. ahIM A abhiprAya che-ahIM sugrIve upakArano badalo vALavAno prasaMga na Ave evI bhAvanA vyakta karI che. upakArano badalo vALavAno prasaMga Ave evI icchA karavI e adharma rUpa che. kAraNa ke upakArIne Apatti Ave tyAre ja upakArano badalo vALI zakAya. AthI upakArano badalo vALavAnA prasaMganI icchA karavI eTale upakAra karanAranI Apatti icchavI. Apatti sivAya pratyupakArano avasara na hovAthI pratyupakAra thai zake nahi. bIjAo A zlokanA uttarArdhano artha A pramANe kare che- nara: eTale jenA upara upakAra karavAmAM Avyo che te manuSya. tevo manuSya pratyupakAra karavA mATe upakAra karanArane vipatti Ave tyAre avasarane pAme che. A arthamAM patta padano avasara evo je artha karyo che te avasara phalano hetu hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karIne karyo che. (6) - evaM tAvaddharmArthapravRttAvapi dharmavyAghAto bhavatyanipuNabuddhInAM glAnabhaiSajyAbhigrahapravRttAviveti samarthitam, adhunaivameva sarvAsvapi pravRttiSviti darzayannAha Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 239 21-sUmabuddhi aSTaka evaM viruddhadAnAdau, hInottamagateH sadA / pravrajyAdividhAne ca, zAstroktanyAyabAdhite // 7 // dravyAdibhedato jJeyo, dharmavyAghAta eva hi / samyagmAdhyasthyamAlambya, zrutadharmavyapekSayA // 8 // vRttiH- yathAglAnabhaiSajyadAnAbhigrahe dharmabuddhyA kRte'pi buddhidoSAt dharmavyAghAtaH prasajyate (jati), 'evaM' anenaiva nyAyena, viruddhasya zAstre vinivAritasya jIvopaghAtahetutvAddeyadravyasyAdhAkarmAdidoSadUSitasya mASa (mAMsa) tilAdervA, viruddhAya vA sadoSatvena zAstranirAkRtAya pAtrAya, dAnaM vitaraNaM viruddhadAnam, tadAdiryasya zIlatapobhAvanAdharmasya guruvinayadevatApUjanAdervA sa 'viruddhadAnAdiH' tatra, dravyAdibhedato dharmavyAghAta eva jJeya iti yogaH, kuta ityAha- hInasya guNaviyuktasya deyadravyasya pAtrasya vA uttama pradhAnaM etaditi gatiravagamo bodho hInottamagatiH tato hInottamagateH,' 'sadA' sarvadA, zAstranirAkRtatvena hi hInamapi deyaM pAtraM cottamamiti bodhaviparyayAdanavagacchan yadA dAne pravartate tadA dharmasya vyAghAtaH sphuTa eveti / dAtavyadravyaviruddhatA ca- "annAINaM suddhANa, kappaNijjANa desakAlajuyaM / dANaM jaINamuciyaM, gihINa sikkhAvayaM bhaNiyaM // 1 // " ityetaddAnavizeSaNaviparyayAdavaseyA / pAtraviruddhatA punarevam-"sIlavvayarahiyANaM, dANaM jaM dijjaI kupattANaM / taM khalu dhovai vatyaM, ruhirakayaM lohiteNeva / ' tathA pravajyAdInAM sarvaviratipratipattiprabhRtInAM vidhAnaM karaNaM 'pravrajyAdividhAnam' AdizabdAddezaviratyAdigrahaH, 'tatra ca' na kevalaM viruddhadAnAdAveva, kimbhUte pravrajyAdividhAna ityAha- 'zAstroktanyAyabAdhite' AgamAbhihitanayanirAkRte, hInottamagateriti heturihApi vartate, dharmavyAghAto jJeya ityetadatrApi sambandhanIyam, tatra pravrajyAdividhAne zAstrokto'yaM nyAyaH- "niyayasahAvAloyaNa-jaNavAyAvagamajogasuddhIhiM / uciyattaM nAUNaM, nimittao sai pavaTTejjA // 1 // ' tathA 'pavvajjAe joggA, Ariyadesammi je samuppannA / jAikulehiM visiTThA, taha khINappAyakammamalA // 1 // " ityAdi / dezaviratau punaH, "gurumUle suyadhammo, saMviggo ittaraM va iyaraM vA / vajjettu tao sammaM, vajjei ime aIyAre // 1 // " jinadIkSAyAM tu "dIkkhAe ceva rAgo, logaviruddhANa ceva cAgotti / suMdaragurujogo vi ya, jassa tao etya uciotti // 1 // " etadbAdhA ca etadviparyayAditi, 'dravyAdibhedato' dravyakSetrakAlabhAvavizeSAnAzritya, viruddhadAnAdau pravrajyAdividhAne ca, 'jJeyo' jJAtavyaH, 'dharmavyAghAta eva' dharmabAdhaiva, na tu dharmArAdhanam, tatra viruddhadAne 7. annAdInAM zuddhAnAM kalpanIyAnAM dezakAlayutam / dAnaM yatibhya ucitaM gRhiNAM zikSAvataM bhaNitam // 1 // 8. zIlavatarahitAnAM (tebhyo) dAnaM yaddIyate kupAtrANAm (trebhyaH) / tat khalu dhAvyate vakhaM rudhirakRta lohitenaiva / / 1 / / 9. nijakasvabhAvAlocanajanavAdAvagamayogazuddhibhiH / ucitatvaM jJAtvA nimittataH sadA pravarteta / / 1 / / 10. pravrajyAyai yogyAH Aryadeze ye samutpannAH / jAtikulairviziSTAH tathA kSINaprAyakarmamalAH // 1 // 11. gurumUle zrutadharmaH saMvigna itvaraM vA itaraM vA / varjayitvA tataH samyag varjayati imAnaticArAn // 1 // 12. dIkSAyAmeva rAgo lokaviruddhAnAmeva tyAga iti / sundaraguruyogo'pi ca yasya so'trocita iti // 1 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 240 21-sUmabuddhi aSTaka dravyato dharmavyAghAto yatheSaNIyatvenAviruddhadravye kUrAdau sAdhusaMstaraNahetau satyapi aneSaNIyatayA viruddhamata eva hInamuttamamiti buddhyA dadataH, evaM kSetrato'kAntArAdikSetre, kAlataH subhikSakAle, bhAvatastu aglAnAvasthAyAm, uktaM ca- "saMtharaNammi asuddhaM, doNha vi geNhantadentayANahiyaM / AuradiTuMteNaM, taM ceva hiyaM asaMtharaNe // 1 // " tathA pravrajyAdividhAne autsargikazAstrabAdhite dravyato dharmavyAghAto yathA- zAstranirAkRtaM napuMsakAdikaM jIvadravyaM pravAjayataH, kSetrato'kAntArAdikSetre, kAlataH subhikSakAle, bhAvataH svasthAvasthAyAmiti, hizabdaH sphuTArthaH, kathaM dharmavyAghAto jJeya ityAha- 'samyak' aviparItam, 'mAdhyasthyaM' anAgrahatvam, 'Alambya' Azritya, tadapi na svarucyA kintu 'zrutadharmavyapekSayA' AgamApekSayA, na tu tadanapekSayA iti // 8 // // ekaviMzatitamASTakavivaraNaM samAptam // 21 // A pramANe sthUla buddhivALAone glAnano oSadha ApavA mATe karela abhigraharUpa pravRttinI jema dharma mATe karelI pravRttimAM paNa dharma vyAghAta thAya enuM samarthana karyuM. have saghaLIya pravRttimAM e pramANe ja che ema jaNAvatA graMthakAra kahe che zlokArtha- A pramANe sadA viruddha dAnAdimAM tathA zAstroktanItithI bAdhita pravajyAdi karavAmAM (hInottama) hInane uttama jANavAthI dravyAdi vizeSathI dharmavyAghAta ja jANavo. A dharmavyAghAtane madhyastha banIne Agama pramANe barobara jANavo. (7-8) TIkArtha- A pramANe- jema glAnane oSadha ApavAno abhigraha dharmabuddhithI karyo hovA chatAM buddhinA doSathI dharmavyAghAta thAya che e ja nItithI. viruddhadAnAdimAM- ahIM Adi zabdathI zIla-tapa-bhAvanA dharma ke guruvinaya, devapUjA vagere dharma jANavo. dAnamAM virodha A pramANe che- jIvaghAtano hetu hovAnA kAraNe zAstramAM ApavA yogya je vastunA dAnano niSedha karyo hoya tevI, AdhAkarma Adi doSathI dUSita, athavA aDada, tala vagere vastunuM dAna karavuM te viruddha dAna che. athavA doSayukta hovAthI, zAstramAM jene dAna ApavAno niSedha karyo tevA pAtrane dAna karavuM te viruddha dAna. AvA viruddha dAnamAM dharmano vyAghAta ja che. kAraNa ke (hInomo ) je vastu ApavAnI che te vastu guNarahita hovA chatAM tene uttama jANe che. athavA guNarahita pAtrane uttama jANe che. viparIta bodhathI hInavastune ke hInapAtrane uttama jANato thako jyAre dAna kare che tyAre dharmano vyAghAta spaSTa ja che. devadravya virodha (ApavA yogya dravyane AzrayIne virodha) A pramANe che sAdhuone zuddha ane kalpanIya anAdinuM deza-kAlayukta ucitadAna karavuM e zrAvakanuM zikSAvrata che. (zuddha eTale nyAyathI meLavela. kalpanIya eTale udgama Adi doSothI rahita. aAdi zabdamAM rahela Adi zabdathI pANI, vastra, auSadha vagere samajavuM. deza-kAlayukta eTale prasaMgane ucita.) AvA prakAranA dAnathI viparIta dAnamAM devadravyavirodha jANavo. pAtravirodha A pramANe che - "zIla 13. saMstaraNe'zuddha dvayorapi gRhNadadatorahitam / AturadRSTAntena tadeva hitaM saMstaraNe // 1 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 aSTaka prakaraNa 21-sUkSmabuddhi aSTaka (=mUlaguNa) ane vrata (=uttaraguNa)thI rahita kupAtrane je dAna apAya te lohIthI kharaDAyelA vastrane lohIthI ja dhovA samAna che." (samarAinca kahA bhava chaThTho pR-192) zAstranItithI bAdhita pravajyAdi karavAmAM- zAstramAM kahela nItithI (=vidhithI) jeno niSedha karavAmAM Avyo hoya te dIkSAdi karavAmAM hanane uttama jANavAthI dharmavyAghAta jANavo. ahIM Adi zabdathI dezavirati AdinuM grahaNa karavuM. pravajyAvidhAnamAM zAstrokta nIti A che-("mAro svabhAva kevo che ? kayA guNasthAnakanI sAthe saMvAdI che ke visaMvAdI che e pramANe) potAnA svabhAvanuM nirIkSaNa karavuM, (loka mArA mATe zuM kahe che ? loka kyA guNasthAnane AzrayIne mArI yogyatAnI saMbhAvanA kare che e pramANe) lokavAdane jANavuM, (mArA yogo kayA guNasthAnakanA sAdhaka che e pramANe) yogazuddhi jovI. A traNathI potAnI yogyatAne jANIne sadA nimittathI (yogabiMdu gAthA 23ra vageremAM jaNAvelA zubha nimittone jANIne) te te guNasthAnakamAM pravRtti kare." (yogazataka-39) tathA-- (1) AryadezamAM janmela- sADApaccIza paikI koi AryadezamAM jeno janma thayo hoya. (2) jAti-kuLathI vizuddha- mAtRpakSa te jAti, pitRpakSa te kula. mAtAnI jAti ane pitAnuM kuLa e baMne jemAM viziSTa (=vizuddha) hoya. (3) laghukama- jeno karmala lagabhaga (=ghaNo) kSINa thai gayo hoya, arthAtuM cAritramAM vighna karanArAM saMkliSTa karmo ghaNAM khapI gayAM hoya. (4) vimalabuddhi- karmakSaya thavAthI jenI buddhi nirmala (=AtmakalyANanA ja dhyeyavALI) hoya. saMsAranI asAratAne jANanAra- nirmala buddhi hovAthI ja, saMsArarUpa samudramAM manuSyabhava durlabha che, janma e maraNanuM kAraNa che, saMpattio capala-anitya che viSaya viSayasukho du:khanuM kAraNa che, jeno saMyoga thAya teno avazya viyoga thAya che, arthAt saMyoga viyoganuM kAraNa che, pratisamaya AyuSya ghaTavA rU5 mRtyu thayA kare che, parabhavamAM karmono vipAka (phala) atyaMta bhayaMkara Ave che. A rIte svAbhAvikapaNe ja jeNe saMsArano asAratArUpa svabhAva jAmyo hoya, (arthAt nirmala buddhi hovAthI ukta rIte saMsAra asAra che ema jenA cittamAM samajAI gayuM hoya. kAraNa ke jenA cittamAM saMsAranI AvI asAratA na samajANI hoya tenI viSayatRSNA aTakatI nathI.) (6) saMsArathI virakta- saMsAranI asAratA jANavAthI ja je saMsArathI virakta hoya. (kAraNa ke je virakta na banyo hoya tene madhubiMdunA svAdamAM Asakta puruSanI jema saMsAranA sukho dukhyAjya bane.) (7) pratanukaSAya- jenA kaSAyo atyaMta maMda hoya. 1. jenAM saMkliSTa karmo kSINa na thayAM hoya te jIva koi kAraNathI dIkSA le to paNa tene sahaamala vagerenI jema anartha thavAno paNa saMbhava che. tathA tene prAyaH mokSarAga na thayo hoya, saMsAra asAra na lAgyo hoya, ethI dIkSA saMsArasukha Adi mATe le tevuM paNa saMbhavita che. saMsAra sukha Adi mATe lIdhelI dIkSAthI prAyaH lAbha na thAya ane pariNAme du :khavRddhi thAya e paNa susaMbhavita che. (dharmasaMgraha bhASAMtara) Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 242 21-sUmabuddhi aSTaka (8) alpahAsya- jenAmAM hAsya alpa hoya. hAsyanA upalakSaNathI rati Adi nokaSAyonA vikAro jenAmAM alpa hoya, (kAraNake bahu hAsya vigere anarthadaMDarUpa che, ane gRhasthone paNa teno niSedha che.) (9) sukataza- potAnA upara bIjAoe karelA upakArane jANanAro hoya, arthAt bIjAoe potAnA upara karelA upakArane yAda rAkhIne upakArano badalo vALavAnI bhAvanAvALo hoya, kAraNa ke je upakArIonA upakArane samajato nathI yAda rAkhato nathI te sAmAnya lokamAM paNa ati adhama manAya che. (10) vinIta- je mAtA-pitA Adi vaDilono vinaya karato hoya. (kAraNa ke vinaya dharmanuM mULa che.). (11) rAjAdino avirodhI- rAjA, maMtrI vagere (balavAna-moTA) mANasonI viruddha kArya karanAra na hoya, arthAtu rAjA vagere jenA virodhI na hoya, (rAjA vagerenA virodhIne dIkSA ApavAthI anartha thavAno saMbhava che.) (12) kalyANAMga- khoDa-khApaNathI rahita ane pAMca iMdriyothI paripUrNa zarIravALo hoya, (kAraNa ke khoDa-khApaNa vALo ane iMdriyavikala hoya to ajJAna lokamAM jenazAsananI niMdA thavAno saMbhava rahe, ane pote paNa jayaNA vagere na pALI zake. (13) zraddhALu- jinavacana upara zraddhAvALo hoya, (kAraNa ke zraddhA vinA cAritra samyagu banatuM nathI). (14) sthira- sthiracittavALo hoya, (kAraNake asthiracittavALo pote svIkArelA saMyama, tapa, abhigraha vagerene choDI de e susaMbhava che. (15) samupasaMpanna- sArI rIte eTale ke saMpUrNa samarpaNabhAvathI, upasaMpa= dIkSA levA Avyo hoya. AvA jIvo dIkSAne yogya che. (paMcavastuka 3ra thI 36) dezaviratimAM zAstroktavidhi A che- gurumUle suyadhammo, saMviggo ittaraM va iyaraM vA / vajjettu tao, sammaM vajjei ime ya aiyAre // 1 // (paMcAzaka-1-9). guru pAse jemaNe dharma sAMbhaLyo che evo saMvigna zrAvaka thoDA samaya sudhI ke jIvanaparyata prANavadhanuM pratyAkhyAna kare, tathA nIcenI gAthAmAM kahevAze te pAMca aticArono bhAvazuddhithI tyAga kare. (saMvigna eTale mokSasukhano abhilASI. guru pAse dharma sAMbhaLavAthI ja sAcA mokSAbhilASI banI zakAya che. AthI jeNe gurunI pAse dharmanuM zravaNa karyuM nathI ane mokSano abhilASI nathI teno vratasvIkAra mokSa mATe na thAya.) jinadIkSAmAM adhikArI A che- 1. je potAnA jIvananI ke ArAdhanAnI saghaLI javAbadArI gurnAdikane soMpe nahi te gurvAjJAnuM pAlana karI zake nahi. paraMtu potAnI buddhimAM jeTaluM grAhya lAge teTaluM svIkArI bIjuM pheMkI de, vAta ema paNa che ke je (pUrNapaNe) soMpAya nahi teno svIkAra paNa guru zI rIte karI zake ? koipaNa kAryamAM be viruddha vicAra dhArAothI athaDAmaNa thAya, ethI ziSya samarpita na hoya to gurunI ane ziSyanI vacce paraspara athaDAmaNa UbhI thavA saMbhava rahe. athavA ayogya samajI ziSyanI upekSA karavAno prasaMga Ave. sarva nAnA moTA kAryomAM guranI buddhine AgaLa rAkhIne tene AdhIna varte, dore tema dorAya, te dIkSAnuM pAlana karI zake. mATe dIkSite sarvaviSayamAM gurane samarpita rahevuM joie. (dha.saM. bhASAM.) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 243 21-sUkamabuddhi aSTaka dikkhAi ceva rAgo, logaviruddhANa ceva cAotti / suMdaragurujogo vi ya, jassa tao etya uciotti // 4 // (paMcAzaka 2-4) jene dIkSA upara ja rAga che, jeNe lokaviruddha kAryono tyAga avazya karI dIdho che, jene suguruno yoga thayo che, te jIva dIkSAno adhikArI che-dIkSA mATe yogya che. uktanItithI viparIta rIte dIkSAdi karavAmAM zAstrokta nItino bAdha thAya che. dravyAdi vizeSathI vizeSa prakAranA dravya kSetra-kAla-bhAvane AzrayIne viruddhadAnAdimAM ane pravrajyAdi karavAmAM dharmavyAghAta ja jANavo, nahi ke dharmArAdhanA. temAM dravyathI- dharmavyAghAta A pramANe che- eSaNIya ( AdhAkarma Adi doSothI rahita) hovAnA kAraNe je dravya aviruddha che, tevA bhAta AdithI sAdhuno jIvananirvAha thai jato hovA chatAM aneSaNIya (=AdhAkarma Adi doSothI yukta) hovAnA kAraNe je dravya viruddha hoya, ethI ja hIna hoya, AvA hInane uttama buddhithI ApanArane dharmavyAghAta thAya. TUMkamAM doSita paNa AhAra Adine nirdoSa buddhithI ApanArane dharmavyAghAta thAya. kSetrathI- jaMgala Adi sivAyanA kSetramAM azuddha AhAra vagere Ape, arthAt zuddha AhArathI nirvAha thai jato hoya tevA kSetramAM paNa azuddha AhAra vagere Ape. kALathI sArI rIte nirdoSa bhikSA maLI jatI hoya tevA kALamAM azuddha AhAra vagere Ape. bhAvathI- bimArI na hoya tyAre paNa azuddha AhAra vagere Ape to dharmavyAghAta ja thAya. kahyuM che ke"zuddha AhArathI sAdhuno nirvAha thai zakato hoya tyAre AdhAkarSika AhAra ApanAra ane lenAra baMnene ahitakArI che. ane te ja AhAra bimArI AdinA kAraNe ApanAra-lenAra baMnene hitakArI che. jema jvara rogavALA dardIne vedya ghebara Ape to "vaidya-dardI" e baMnenuM ahita thAya, ane bhasmaka rogavALAne vedya ghebara Ape to baMnenuM hita thAya. tema ahIM paNa samajavuM. (piMDavizuddhi-21 yatidinacaryA-ra35). tathA zAstramAM utsargathI jene dIkSA ApavAno niSedha karyo hoya tevAnI pravajyAdi karavAmAM dharmavyAghAta A pramANe che - dravyathI zAstraniSiddha napuMsaka vagere jevadravyane dIkSA Ape to, kSetrathI- jaMgala pasAra karavAno hoya ane napuMsaka AdinI sahAya vinA jaMgala pasAra na karI zakAya tevA kSetra sivAya, napuMsaka vagerene dIkSA Ape to, kALathI- napuMsaka AdinI sahAya vinA sArI rIte bhikSA maLI jatI hoya tevA kALamAM dIkSA Ape to, bhAvathI- svastha avasthAmAM napuMsakane dIkSA Ape to, ApanArane spaSTa dharmano vyAghAta thAya. A dharmavyAghAtane madhyastha banIne, potAnI icchA pramANe nahi, kiMtu Agama pramANe barobara (=aviparItapaNe) jANavo. (7-8) dharmavicAre sUkSmabuddhi AzrayaNa nAmanA ekavIsamA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 244 rara-bhAvazuddhivicAra aSTaka // 22 // atha dvAviMzatitamaM bhAvazuddhivicArASTakam // atha viruddhadAnAdAvapi bhAvazuddherdharma eva na tu tadvyAghAta ityata AhabhAvazuddhirapi jJeyA, yaiSA maargaanusaarinnii| prajJApanApriyAtyarthaM, na punaH svAgrahAtmikA // 1 // vRttiH- "bhAvazaddhiH' manaso'saMklizyamAnatA yA paraiviruddhadAnAdau dhrmvyaaghaatprihaarnibndhnitayA kalpitA sApa, na veva tharmavyAyAti va Neya ti "pi' zabdArtha, "yA' jJAtivyA, "yA vA' vakSyamANasvarUpA nAnyA, tAmevAha- mArga jinoktajJAnAdikaM mokSapathamanusaratyanugacchatItyevaMzIlA 'mArgAnusAriNI', atha paro brUyAt, saiSA mametyatrAha- prajJApanA AgamArthopadezanaM sA priyA vallabhA yasyAM bhAvazuddhau sA 'prajJApanApriyA,' 'atyarthaM' atizayena, uktasyaivArthasya vyatirekamAha- 'na' naiva, punaH zabdaH pUrvoktArthApekSayA prakRtArthavilakSaNatApratipAdanArthaH, svaH svakIyo na tu zAstrIyaH, sa caasaavaagrhshcaarthaabhiniveza: vAha, sa vAtmA svamAvo yathA: sA "vArAhabhivA' kRti AzA bAvIsamuM bhAvazuddhi vicAra aSTaka (dharmamAM bhAvazuddhinI pradhAnatA che. dharmakriyAnuM phaLa bhAvazuddhi pramANe maLe che. AthI dAnAdinI pravRtti zAstraviruddha thai javA chatAM bhAvazuddhi hoya to dharma che, kiMtu dharmavyAghAta nathI. paNa ahIM bhAvazuddhi kone kahevI te vicAraNIya che. manamAnelI bhAvazuddhi dharmavyAghAtane rokavA samartha nathI. AthI A aSTakamAM bhAvazuddhinuM svarUpa zuM che ? svAgraha bhAvazuddhi kema nathI ? svAgraha e zuM che ? svAgraha kayA kAraNothI thAya che ? kevA prakAranI bhAvazuddhithI dharmavyAghAta thato nathI vagere viSayonI sUkSma vicAraNA A aSTakamAM karavAmAM AvI che.) have viruddhadAnAdimAM bhAvazuddhithI dharma ja che, nahi ke dharmano vyAghAta, ema koI kahe ethI graMthakAra kahe che - zlokArtha bhAvazuddhi paNa je mArgAnusAriNI ane atyaMta prajJApanApriyA hoya te ja jANavI, nahi ke svAgrahavALI. (1) TIkArtha- bhAvazuddhi- bhAvazuddhi eTale mAnasika saMklezano abhAva ke jene bIjAoe dharmavyAghAtanA parihAra mATe kAraNa rUpe kalpelo che. viruddhadAnathI paNa jo bhAvazuddhi hoya to dharmavyAghAta na thAya ema bIjAo kalpanA kare che. gAthAnA "maNi' zabdano artha A pramANe che. kevaLa dharmavyAghAta ja sUkSmabuddhithI jANavo ema nahi, kiMtu bhAvazuddhi paNa sUkSmabuddhithI jANavI. =A. A eTale A ja gAthAmAM mArgAnusAriNI vagere zabdothI je kahevAmAM Avaze te. mArgAnusAriNI- jinokta samyaga jJAnAdi svarUpa mokSamArgane anusaravAnA svabhAvavALI. 1. vAkyakliSTatAnA kAraNe gAthAmAM rahelA pA padano artha zlokArthamAM lIdho nathI. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 245 rara-bhAvazuddhivicAra aSTaka prajJApanApriyA- bIjo koi ema kahe ke mArI bhAvazuddhi mArgAnusAriNI che, to tenA javAbamAM graMthakAra kahe che-prajJApanA (AgamArthano upadeza) jemAM priya hoya te bhAvazuddhi che. koi "mArI bhAvazuddhi mArgAnusAriNI che" ema bole eTalAmAtrathI bhAvazuddhi mArgAnusAriNI na kahevAya. paNa jo e bhAvazuddhi atizaya prajJApanApriyA hoya to bhAvazuddhi mArgonusAriNI che ema kahevAya. mATe je bhAvazuddhi mArgonusAriNI hovA sAthe prajJApanApriyA paNa hovI joie. svAgrahavALI- zAstrIya nahi, kiMtu potAno ja Agraha (=artha saMbaMdhI abhiniveza) jemAM hoya te svAgrahavALI. svAgrahavALI bhAvazuddhi paramArthathI bhAvazuddhi nathI. (1) atha kasmAt 'svAgrahAtmikApi' bhAvazuddhirna bhavatIti, atrocyate, bhAvazuddhiviparyayabhUtabhAvamAlinyarUpatvAtsvAgrahasyetyetat zlokatrayeNa darzayannAha rAgo dveSazca mohaca, bhAvamAlinyahetavaH / / etadutkarSato jJeyo, hantotkarSo'sya tattvataH // 2 // tti - "rA'SyikSa:, "o'tirUpa:, "mo' ajJAnattakSaza, ' zabdo samuccyaarthii, ete trayopi 'bhAvamAlinyahetavaH' AtmapariNAmAzuddhinibandhanAni svAgrahAdibhAvakAraNAnIti ma:, teSAM vilInA 3 35raya patidurpatata "pataluti ', "yo' jJAtavyA, "ta' ti pratyavadhAraNArthaH komalAmantraNArtho vA, 'utkarSaH' upacayaH, 'asya' bhAvamAlinyasya svAgrahAdirUpasya, tattvata:' paramArthavRti rA prazna- zAthI svAgrahavALI bhAvazuddhi na hoya? uttara- svAgraha bhAvazuddhithI viparIta evA bhAvamAlityanA svarUpavALo hoya che, arthAtuM jyAM vAgraha hoya tyAM bhAvamAlica hoya, bhAvazuddhi na hoya. have A ja viSayane traNa zlokathI jaNAvatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- rAga-dveSa-moha bhAvamAlityanAM (=bhAva azuddhinAM) kAraNo che. (AthI) paramArthathI rAgAdinI vRddhithI bhAvamalinatAnI ja vRddhi jANavI. TIkArtha- rAga=abhinkaMga (Asakti). DreSa-aprIti. moha-ajJAna. A traNe bhAvamAlinyanA-AtmA pariNAmanI azuddhinAM kAraNo che, arthAt svAgraha AdibhAvonAM kAraNo che. AthI paramArthathI rAgAdinI vRddhi thavAthI svAgrahAdi rUpa bhAvamAlityanI vRddhi thayelI jANavI. (2) tataH kimityAhatathotkRSTe ca satyasmin, zuddhirvai zabdamAtrakam / svabuddhikalpanAzilpa-nirmitaM nArthavad bhavet // 3 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra46. rara-bhAvazuddhivicAra aSTaka vRtti - 'tathA tenA prAre rAmApurSanaphaLe, "' 3, varAchuH punararthaka, 'tti' bhavati, 'asmin' rAgAdihetuke svAgrahAdirUpe bhAvamAlinye, 'zuddhiH' zuddhatvam, bhAvasyeti gamyate, 'vaizabdo' vAkyAlaGkArArthaH, zabda evAbhidhAnameva zabdamAtra, tadeva kutsitam 'zabdamAtrakaM' nirabhidheyamityarthaH, mAlinyotkarSe sati nAsti bhAvazuddhirmAlinyasya tadviruddharUpatvAdagnisadbhAve zItavaditi bhAvanA / atha mAlinye satyapi zuddhiriSyate tataH kathaM zabdamAtratvamasyA ityatrAha- svabuddhyA pramANAparatantrayA matyA kalpanA klRptiH saiva zilpaM citrAdikauzalaM tena nirmitaM viracitaM 'svabuddhikalpanAzilpanirmitaM, ycchbdrUAM tiita ratha, "ra' nava, "arthava' samithe, "ve'nAti parA tethI zuM thayuM te kahe che- zlokArtha- te rIte bhAvamAlityanI vRddhi thatAM bhAvazuddhi artharahita zabda mAtra che. je svabuddhithI kalpanArUpa zilpathI racita hoya te sArthaka na thAya.(3) TIkArtha- te rIta=rAgAdinI vRddhithI. bhAvamAlityanI vRddhi thatAM=rAgAdinA kAraNe thanAra svAgrahAdirUpa bhAvamAlityanI vRddhi thatAM. artha rahita zabda mAtra che- bhAvamAlityanI vRddhi thatAM bhAvazuddhi rahetI ja nathI. kAraNa ke mAlinya bhAvazuddhithI viruddha che. jevI rIte agni-ThaMDI e baMne viruddha hovAthI agninA sadbhAvamAM ThaMDI na rahe te rIte mAlinyanA sadbhAvamAM bhAvazuddhi na rahe. zilpa=citra vageremAM kuzalatA. mAlinya hoya to paNa zuddhi icchAya che. tethI mAlinyamAM zuddhi zabdamAtra kevI rIte hoya? evA prazna viSe ahIM kahe che ke-je svabuddhithI (=pramANane AdhIna na hoya tevI matinI pravINatAthI) racita hoya te sArthaka na hoya. sArthaka na hoya=abhidheyathI (=zabdathI kahevA yogya arthathI) yukta na hoya. (prastutamAM svabuddhithI bhAvazuddhine mAnavAmAM bhAvazuddhi zabdano nirmalatA artha na hoya.) evI bhAvazuddhi artharahita zabdamAtra che. jyAre malinatA vadhAre hoya tyAre bhAvazuddhine icchavI e svabuddhithI kalpanArUpa zilpathI racita che. arthAt A avasthAmAM mArAmAM bhAvazuddhi che ema koi kahe to A bhAvazuddhi kAlpanika che, vAstavika nathI. kAraNa ke zAstramAM spaSTa kahyuM che ke mAlinya hoya tyAre zuddhi na hoya. svabuddhithI zuddhine icchanAra zAstrane AdhIna nathI. kAraNa ke prastutamAM svabuddhino artha "pramANane AdhIna na hoya tevI mati" evo karyo che. prastutamAM zuddhi ApTokta zAstra pramANanA AdhAre mAnavAnI che. (3) atha svAgrahasya bhAvamAlinyarUpatAM spaSTayannAhana mohodriktatA'bhAve, svAgraho jAyate kvacit / guNavatpAratantryaM hi, tadanutkarSasAdhanam // 4 // vRtti - "' nava, modayAjJAnopatnakSaUtva vAvayodittatA kretA mAva: va Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 247 rara-bhAvazuddhivicAra aSTaka dyamAnatA mohodriktatA'bhAvastatra 'mohodriktatAbhAve', svAgraho'nAgamikArthAbhinivezo bhAvazuddhiviparyayalakSaNaH, 'jAyate' bhavati, 'kvacit' kutracidapi vastuni / idamuktaM bhavati- mohotkarSajanyatvAt 'svAgraho' bhAvamAlinyam, mohotkarSajanyatvaM cAsya "rAgo dveSazca' (zlo0-2) ityAdivacanaprAmANyAt, tadevaM svAgrahasya bhAvamAlinyarUpatvAdbhAvazuddhirna tadAtmiketi sthitam / atha mohahAsasya svAgrahAbhAvahetoH ka upAya ityAhaguNavatA vidyamAnasamyagjJAnakriyAguNAnAM pAratantryamadhInatvaM 'guNavatpAratantryam,' 'hizabdaH' punararthaH, guNavatpAratantryaM punaH tasya mohasyAnutkarSo hAsastasya sAdhanaM kAraNaM tadanutkarSasAdhanam', dRzyate hyAgamasyAgamavidAM vA pAratantryAnmohAnutkarSa iti // 4 // have savAgraha bhAvamAlicarUpa che e viSayane spaSTa karatA graMthakAra kahe che zlokArtha- mohanI maMdatAmAM svAgraha koi vastumAM thato nathI. guNavAnanuM pAtaMtrya mohanI maMdatAnuM sAdhana cha. (4) TIkArtha- moha ajJAna. mohanA upalakSaNathI rAga-dveSanI paNa maMdatA samajavI. svAgraha- AgamapramANathI siddha na thatA hoya tevA arthomAM Agraha rAkhavo. svAgraha mohanA utkarSathI thanAro hovAthI bhAvamAlinvarUpa che. A aSTakanA bIjA zlokamAM jaNAvela vigata prAmANika hovAthI svAgraha mohanA utkarSathI thAya che. have vAgrahanA abhAvanuM kAraNa evI mohamaMdatAno zo upAya che ? evA praznanA javAbamAM kahe che- jemanAmAM samyajJAna-kriyArUpa guNo hoya tevAonuM pAtaMtrya svIkAravuM e mohanI maMdatAno upAya che. AgamanI ke AgamanA jANakAronI AdhInatA svIkAravAthI mohanI maMdatA dekhAya ja che. (4) guNavatyAratantryasya mohAnutkarSasAdhakatvamAgamajJA''caritena samarthayannAhaata evAgamajJo'pi, dIkSAdAnAdiSu dhuvam / kSamAzramaNahastene-tyAha sarveSu karmasu // 5 // vRttiH- yata eva kAraNAt guNavatpAratantryaM mohAnutkarSasya sAdhakam, 'ata eva' etasmAdeva kAraNAt, 'AgamajJo'pi' Aptavacanavedyapi san, AstAmanAgamajJaH, 'dIkSAdAnAdiSu' pravajyAvitaraNaprabhRtiSu, AdizabdAduddezasamuddezAdiSu, karmasviti yogaH, 'dhuvaM' nizcitam, 'kSamAzramaNahastena' sadgurukaraNa, na svAtantryeNa, 'iti' evaMrUpamabhilApam, 'Aha' bUte, dIkSAdidAtA mohAnutkarSArthameva, 'sarveSu', samasteSu 'karmasu' vyApAreSviti, tasmAd guNavatpAratantryAdeva mohAnutkarSalakSaNA bhAvazuddhirnAnyatheti // 5 // guvAnonI parataMtratAno svIkAra mohamaMdatAno upAya che e viSayane AgamazAtA puruSonA AcaraNathI samarthana karatA graMthakAra kahe che zlokArtha - AthI ja AgamajJAtA paNa dIkSAdAna Adi sarvakAryomAM samagramaUdvirtana evA abhilApane Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 aSTaka prakaraNa rara-bhAvazuddhivicAra aSTaka avazya kahe che. (5) TIkArtha- AthI ja=guNavAnonI AdhInatAno svIkAra mohanI maMdatAnuM sAdhana hovAthI ja. "dIkSAdAna Adi' e sthaLe Adi zabdathI uddeza, samuddeza vagere kAryo samajavAM. kSamA mahitena eTale huM je A kAma karuM chuM te mArI mohanI maMdatA thAya e mATe ja gurunA hAthathI (=sadgurune AdhIna banIne) karuM chuM, svataMtratAthI karato nathI. AthI mohamaMdatArUpa bhAvazuddhi guNavAnonI parataMtratAthI ja thAya che, bIjI rIte nahi. (5) etadevAhaidaM tu yasya nAstyeva, sa nopAye'pi vartate / bhAvazuddhaH svaparayo-rguNAdyajJasya sA kutaH // 6 // vRttiH- " mananAlita kuLavatpAta, zAda' punara, vaza kani., rAva ra vidata pava, "' prALo, "ra' naiva, 35ADapi' hetA, "varto', sastAM khAvI , vatsAratatryasyaiv tadupAyatvAt, kasyA 'nopAye'pi vartata' ityAha- 'bhAvazuddhaH' pariNAmazuddhaH kuta etadityAha mAt "vAroH mAtmA yorviSa, "TMAdatha' "rA' pAvazuddhi, "kuta:' ra kuttoDIpa, nAstItyrthH, ayamabhiprAya:- yo hi guNavatpAratantrye na varttate sa guNavadguNAn svagataguNadoSAMzca na jAnAti, kathamanyathA guNavatparatantro na bhavati, yazca tAnna jAnAti tasya mohopahatabuddhitvAnnAsti bhAvazuddhistasyA mohAnutkarSarUpatvAditi // 6 // A ja viSayane kahe che - zlokArtha- jene guNavAnanI AdhInatA nathI ja te bhAvazuddhinA upAyamAM paNa vartato nathI. potAnAmAM rahelA guNa-doSone ane guNIonA guNone na jANanArane bhAvazuddhi kyAMthI hoya ? arthAt koi paNa rIte na hoya. (6) TakArtha- upAyamAM paNa jene guNavAnanI AdhInatA nathI te bhAvazuddhimAM to nathI ja vartato, kiMtu bhAvazuddhinA upAyamAM paNa vartato nathI. AnuM kAraNa e che ke te guNavAnanA guNone ane potAnAmAM rahelA guNa-doSone jANato nathI. anyathA te guNavAnone AdhIna kema na bane ? je guNavAnonA guNone ane potAnAmAM rahelA guNa-doSone jANato nathI tenI buddhi mohathI haNAyelI che, ane tethI tene bhAvazuddhi na hoya. kAraNake bhAvazuddhi mohamaMdatArUpa che. (6) atha yAdRzyAM bhAvazuddhau dharmavyAghAto na bhavati tAM lakSayitumAhatasmAdAsannabhavyasya, prakRtyA zuddhacetasaH / sthAnamAnAntarajJasya, guNavabahumAninaH // 7 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 249 rara-bhAvazuddhivicAra aSTaka aucityena pravRttasya, kugrahatyAgato bhRzam / sarvatrAgamaniSThasya, bhAvazuddhiryathoditA // 8 // vRttiH- yasmAd guNadoSAnabhijJasya bhAvazuddhirna bhavati, 'tasmAt' kAraNAt, athavA tasmAd guNavatpAratantryAt, Asanno muktenikaTavartI sa cAsau bhavyazca muktigamanayogya 'AsannabhavyaH' tasya, bhAvazuddhiriti sambandhaH, tathA 'prakRtyA' sadbhAvenaiva 'zuddhacetaso' asaMkliSTamAnasasya, rAgAdInAmapacIyamAnatvAt, tathA sthAnaM cAcAryopAdhyAyAdikaM guNAspadaM, mAnazcatasyaiva pUjA, sthAnamAnau, tayoH svajAtyapekSayA antaraM vizeSastaM jAnAtIti tajjJastasya 'sthAnamAnAntarajJasya', idamuktaM bhavati AcAryopAdhyAyAdikasya sthAnasya ca tathA tadviSaye mAnasya ca yo vizeSa uttamottamataramahAphalatarAdilakSaNa idamasyocitamidaM cAsyetyevaMrUpazca tajjJasya, ata eva 'guNavadhumAninaH' sadguNapakSapAtinaH, tathA sthAnamAnAntarajJasya guNavahumAnino'pi sataH 'aucityena' yathAguNaM yathAyogyamiti yAvat, 'pravRttasya' vyApRtasya vidheyAnuSThAneSu, 'kugrahatyAgato' mithyAvAsanAvyapohena, 'bhRzam' atyartham, 'sarvatra' samasteSu dravyakSetrakAlabhAveSu vidhiSu, 'AgamaniSThasya' AptavacanapramANasya, kimityAha- 'bhAvazuddhiH' pariNAmazuddhatA, 'yathoditA' pAramArthikI, bhavati, yathA dharmavyAghAto na jAyate, uktavizeSaNAbhAve tu yA sA punarayathoditeti // 7-8 // // dvAviMzatitamASTakavivaraNaM samAptam // 22 // have jevI bhAvazuddhimAM dharmano vyAghAta na thAya tevI bhAvazuddhinuM lakSaNa karavA mATe kahe che- Aist- tathA 4 (1) Asanamavya cha, (2) samAthI 4 zuddhayittAgo cha, (3) sthAna-bhAnanA aMtarane jANanAro che, (4) je guNI puruSo pratye bahumAnavALo che, (5) je anuSThAnomAM yathAyogya pravRtta che, (6) je kugrahano tyAga karIne sarvatra Aptavacanane atyaMta pramANa mAne che, te jIvanI bhAvazuddhi pAramArthika che. (7-8) TIkArtha- tethI guNa-doSane na jANanAranI bhAvazuddhi na thatI hovAthI athavA tethI=guNavAnonI AdhInatAno svIkAra karavAnA kAraNe. Asannabhavya- bhavya eTale mokSamAM javAne yogya. muktinI najIkamAM rahelo bhavya jIva Asannabhavya sadbhAvathI ja zuddhacittavALo- (mAtra dekhavAthI nahi, kiMtu) sabhAvathI ja asaMkliSTamanavALo tenA rAgAdi doSo ghaTI rahyA hovAthI te jIva sadbhAvathI ja zuddhacittavALo che. sthAna-mAnanA aMtarane jANanAro- ahIM sthAna eTale guNonA sthAna evA AcArya, upAdhyAya vagere. mAna=AcArya-upAdhyAya vagerenI ja pUjA. sthAna ane mAnanA svajAtinI apekSAe aMtarane=vizeSane jANanAra. ahIM bhAvArtha A che- AcAryamAM amuka guNo che, upAdhyAyamAM amuka guNo che, (tethI) upAdhyAya Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 250 23-zAsanamAlityaniSedha aSTaka uttama che. upAdhyAyathI AcArya adhika uttama che. ema guNonA sthAna AcAryAdine jANe che. tathA AcAryanI amuka rIte pUjA karavI ucita che. upAdhyAyanI amuka rIte pUjA karavI ucita che, tathA upAdhyAyanI pUjAthI mahAphaLa thAya, ane AcAryanI pUjAthI tenAthI paNa adhika mahAphaLa thAya. e pramANe svarUpa ane phaLanI daSTie AcAryAdinA sthAna-mAnanA aMtarane jANe che. guNI puruSo pratye bahumAnavALo- sthAna-mAnanA aMtarane jANe che tethI ja saguNIo pratye pakSapAtavALo che. anuSThAnomAM yathAyogya pravRtta- sthAna-mAnanA aMtarano jANakAra ane guNavAno pratye bahumAnavALo thayo chato paNa karavA yogya anuSThAnomAM yathAyogya pravRtta thayelo che. kucahano tyAga karIne- mithyAvAsanAno tyAga karIne. sarvatra sarva dravya-kSetra-kALa-bhAvarUpa vidhiomAM. bhAvazuddhi pariNAma zuddhi. AvA jIvane jenAthI dharmavyAghAta na thAya tevI bhAvazuddhi hoya che. ukta vizeSaNonA abhAvamAM to apAramArthi mAzuddhi hoya. (7-8) bhAvazuddhi vicAra nAmanA bAvIsamA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 23 // atha trayoviMzatitamaM zAsanamAlinyaniSedhASTakam // dharmArthinA sA bhAvazuddhividheyetyuktam, atha tAmicchatA zAsanamAlinyaM sarvathA rakSaNIyamanyathA mahAnartha iti darzayannAha yaH zAsanasya mAlinye-'nAbhogenApi varttate / sa tanmithyAtvahetutvA-danyeSAM prANinAM dhruvam // 1 // badhnAtyapi tadevAlaM, paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM, sarvAnarthavivardhanam // 2 // vRttiH- 'yaH' ko'pi zramaNAdiH, 'zAsanasya' jinapravacanasya, 'mAlinye' lokaviruddhAcaraNenopaghAte, Aha ca- "chakkAyadayAvaMto vi, saMjato dullabhaM kuNai bohiM / AhAre nIhAre, duguchie piMDagahaNe ya" // 1 // " 'anAbhogenApi' ajJAnenApi kiMpunarAbhogenApi, 'varttate' vyApriyate, 'sa' prANI, tena jinazAsanamAlinyena karaNabhUtena mithyAtvaheturviparyastabodhajanakaH 'tanmithyAtvahetuH' tattvam, athavA tasmina jinazAsanaviSaye mithyAtvabhAvahetutvaM mithyAtvajanakatvaM 'tanmithyAtvahetutvaM' tasmAt 'tanmithyAtvahetutvAt 14. SaTakAyadayAvAnapi, saMyataH durlabhaM karoti bodhim / AhAre nIhAre jugupsite piNDagrahaNe ca / / 1 / / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 251 23-zAsanamAli niSedha aSTaka keSAM mithyAtvahetutvAt ? keSAM mithyAtvajanakatvAdityAha- 'anyeSAM' AtmavyatiriktAnAM, ye hi tasyAsadAcAreNa jinazAsanaM hIlayanti teSAm, 'prANinAM' jIvAnAm, 'dhuvaM' avazyatayA, 'banAtyapi' svAtmapradezeSu sambandhayatyapi na kevalaM teSAM tajjanayati, 'tadeva' mithyAtvamohanIyakarmaiva yadanyaprANinAM janitaM na tvanyacchubhaM karmAntaram, 'alaM' atyartham, nikAcanAdirUpeNa, 'paraM' prakRSTam, 'saMsArakAraNaM' bhavahetum, 'vipAkadAruNaM' dAruNavipAkam, 'ghoraM' bhayAnakam, 'sarvAnarthavivardhanaM' nikhilapratyUhahetum / nanu samyagdR STirna mithyAtvaM badhnAti mithyAtvahetukatvAt mithyAtvaprakRteH, atrocyate, zAsanamAlinyotpAdanAvasare mithyAtvodayAnmithyAdRSTirevAsAvato mithyAtvabandha iti // 1-2 // trevIsamuM zAsanamAli niSedha aSTaka(A aSTakamAM zAsananI hIlanAmAM nimitta banavAthI thatA doSone ane zAsananI unnati karavAthI thatA lAbhone jaNAvIne zAsana hIlanAno tyAga ane zAsananI unnati karavAno upadeza ApavAmAM Avyo che.) dharmArthIe pAramArthika bhAvazuddhi karavI joie ema kahyuM. have pAramArthika bhAvazuddhine icchatA dharmArthIe zAsanamAlinyanI sarvathA (badhI ja rIte) rakSA karavI joie, anyathA mahAna anartha thAya ema jaNAvatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- je ajANatAM paNa zAsananA mAlinyamAM varte che (=mAlinya thAya tevI pravRtti kare che, te jenazAsananA mAlinya dvArA avazya anya prANIonA mithyAtvano hetu bane che. (1) ane pote paNa prakRSTa saMsAranuM kAraNa, vipAke dAruNa, bhayaMkara ane sarva anarthone vadhAranAra mithyAtvamohanIya karmane ja atizaya bAMdhe che. (2) TIkArtha je ajANatAM paNa je zramaNa vagere koipaNa, ajANatAM paNa zAsana mAlinyamAM varte che te mithyAtva karma bAMdhe che, to pachI je jANI joine zAsanamAlinyamAM varte che te mithyAtva karma bAMdhe che temAM to zuM kahevuM ? zAsananA mAlicamAM lokaviruddha AcaraNa dvArA jenazAsananA mAlinyamAM pravarte che te mithyAtvakarma bAMdhe che. kahyuM che ke-"chakAyanI dayAvALo paNa sAdhu (AhAra-vihAra pragaTa kare to) AhAramAM, nihAramAM (=mala visarjana karavAmAM) ane jugupsita gharomAMthI piMDa grahaNa karavAmAM bodhine durlabha kare che." (ogha niryukti-443) mithyAtvano hetu bane che jene zAsana viSe viparIta samajaNa utpanna kare che. anya prANIonA=sAdhu AdinA asad AcArathI je jIvo jinazAsananI hIlanA kare che te anya jIvonA. pote paNa- kevaLa anyajIvonA mithyAtvane utpanna kare che (=anya jIvonA mithyAtvakarmane baMdhAve che) evuM nathI. kiMtu pote paNa mithyAtva karma bAMdhe che. =mithyAtvakarmanA dalikone potAnA AtmapradezomAM sArI rIte bAMdhe che. (ekameka kare che.) Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 2para 23-zAsanamAlityaniSedha aSTaka mithyAtva mohanIya karmane ja bAMdhe che- anya prANIone viSe je mithyAtva mohanIya karma pote utpanna karyuM che te mithyAtva mohanIya karma ja bAMdhe che, nahi ke anya zubhakarma. atizaya bAMdhe che- nikAcita Adi rUpe bAMdhe che. pUrvapakSa- samyagdaSTi jIva mithyAtvakarmane na bAMdhe. kAraNa ke mithyAtva karma mithyAtvanA kAraNe ja (=mithyAtva avasthAmAM ja) baMdhAya. uttarapakSa zAsana mAlinya utpanna karavAnA avasare mithyAtvano udaya thavAthI te jIva mithyAdaSTi ja che. AthI mithyAtvakarmano baMdha thAya. (1-2) uktaviparyaye guNapratipAdanAyAhayastUnnatau yathAzakti, so'pi samyaktvahetutAm / anyeSAM pratipadyeha, tadevApnotyanuttaram // 3 // tti - "tu' : punaH prA, 'unatI' pramAvAyA, zAsanati vata, "yathAvata' sAmarthyAnurUpam, vartate ityanuvartate, tatra sAdhuH prAvanikatvAdinA zAsanonnatau vartate, yadAha- "pAvayaNI' dhammakahI', vAdI nemittio tavassI ya / vijjA siddho ya kavI', adveva pabhAvagA bhaNiyA5 // 1 // " zrAvakastu kArpaNyaparihArato vidhimatA jinavimbasthApanayAtrAkaraNena jinabhavanagamanajinapUjanAdinA sAdhusAdharmikakRpaNAdhucitakaraNapurassarabhojanAdinA veti, 'so'pi' zAsanaprabhAvakaH prANI, na kevalaM zAsanamAlinyakArI svavyApArAnurUpaM phalamAsAdayati zAsanaprabhAvako'pi svavyApArAnurUpameva phalamavApnotItyapizabdArthaH, 'samyaktvahetutAM' zAsanonnatikaraNena samyagdarzanalAbhasya nimittabhAvam, 'anyeSAM' AtmavyatiriktaprANinAM samupajanitazAsanapakSapAtAnAm, 'pratipadya' svIkRtya, 'iha' ityasmin janmani, 'tadeva' samyaktvaM na tu mithyAtvam, 'Apnoti' AsAdayati, 'anuttaraM' sarvottamaM kSAyikamityartha iti // 3 // uktathI (=zAsanamAlicathI) viparItamAM ( zAsana prabhAvanAmAM) thatA guNonuM pratipAdana karavA mATe kahe che zlokArtha- je jIva jainazAsananI prabhAvanAmAM yathAzakti pravarte che te paNa A janmamAM anya prANIonA samyakatvamAM nimitta banIne anuttara samyakatvane ja pAme che. (3). TIkArtha- te paNa- kevaLa zAsananI malinatA karanAra pravRttine anurUpa phaLane meLave che evuM nathI, kiMtu zAsana prabhAvaka paNa potAnI pravRttine anurUpa phaLa pAme che. anya prANIonA samyakatvamAM nimitta banIne potAnAthI anya je prANIone zAsana pratye pakSapAta thayo che te prANIonA zAsanaprabhAvanA dvArA samyagdarzananA lAbhanuM nimitta banIne. anuttara=sarvottama, arthAt sAyika. 15. pravacanI dharmakathI vAdI naimittikastapasvI ca / vidyAvAn siddhazca kaviraSTaiva prabhAvakA bhaNitAH / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 253 23-zAsanamAlinganiSedha aSTaka A rIte zAsana prabhAvaka jIva samyaktvane ja pAme che, nahi ke mithyAtvane. sAdhu pravacanAdi dvArA zAsanaprabhAvanA kare che. kahyuM che ke-(1) prAvacanika (2) dharmakathI (3) vAdI (4) naimittika (5) tapasvI (6) vidyAvAna (7) siddha (8) kavi. A ATha prabhAvako kahyA che. (1) prAvacanika=pravacana eTale dvAdazAMgI, te jemanI pAse atizayapUrvaka hoya te prAvacanika, arthAt yugapradhAna Agamadhara. (2) dharmakathI-jemanI dharmakathA eTale ke vyAkhyAnazakti suMdara hoya te dharmakathI. je kSIrAzrava vagere labdhisaMpanna hovAthI pANI bharelA vAdaLa jevI dhvanipUrvaka AkSepaNI, vikSepaNI, saMveganI ane nirvedanI rUpa cAra prakAranI lokanA manane AnaMdakArI dharmakathA kare te dharmakathI. (3) vAdI-(1) vAdI (2) prativAdI (3) sabhya (4) sabhApati evI cAra prakAranI sabhAmAM pratipakSanA eTale virodhIpakSanA khaMDanapUrvaka svapakSanA sthApana mATe je avazya bole te vAdI. nirupama vAdalabdhi yukta hovAthI vAcALavAdIonA samUhavUDe paNa jenI vANI parAsta (nisteja) na thAya te vAdI. (4) naimittika-je trAkALanA lAbha-alAbhane jaNAvanAra zAstrane jANe te naimittika, arthAt sArI rIte nizcayapUrvaka bhUtakALa vagere traNe kALane je jANe te naimittika. (5) tapasvI=akrama vagere viprakRSTa tapa karanAra je hoya te tapasvI. (6) vidyAvAna-jemane prajJapti vigere vidyAdevIo ke zAsanadevatA sahAyakarUpe hoya te vidyAvAna, jemake vajasvAmI. (7) siddha-aMjana, pAdalepa, tilaka, guTikA, sakalajIvonuM AkarSaNa, vaikriyalabdhi vagere siddhio vaDe je siddha thayA hoya te siddha, eTale ke jemanI pAse uparyukta siddhi hoya te siddha. (8) kavi-navI navI racanAnI caturAi yukta, atyaMta paripakva, ane 2sAdAra-2sanA AsvAda vaDe sajjanonA hRdayane AnaMda karAvanArI, samasta bhASAnI vidvattAyukta ane suMda2 evI gadya-padya-2canAo vaDe je varNana kare te kavi. A prAvacanika vagere AThe zAsanane--pravacanane prabhAvita karatA hovAthI prabhAvaka kahevAya che. zAsana=pravacana svayaM prakAzaka svabhAvavALuM che. tene deza-kALa vagerene ucita pravRttivaDe sahAya ka2vA dvArA prakAzita (prabhAvita) kare tethI prabhAvaka kahevAya. te prabhAvakonuM je kArya te prabhAvanA. zAsanaprabhAvanA samyaktvane nirmaLa kare che. (pravacana sAroddhAra 934) zrAvaka kRpAtAno tyAga karIne vidhipUrvaka jinabiMba pratiSThA ane yAtrA karavAvaDe, vidhipUrvaka jina maMdire javuM ane jinapUjA karavI vagerethI, athavA sAdhu, sAdharmika, garIba vagerenuM ucita ka2vApUrvaka bhojana AdithI zAsanaprabhAvanA kare. (3) samyaktvasvarUpamAha prakSINatIvrasaMklezaM prazamAdiguNAnvitam / > nimittaM sarvasaukhyAnAM, tathA siddhisukhAvaham // 4 // 'saMjJezo' anantAnuvadhiSAyoyana vRtti:- 'prakSIo' ni:sattAtAM ta:, 'tIvra' Ta:, kSaNo yasmiMstattathA, yato'nantAnubandhyudaye tanna bhavatIti, yadAha- "paDhamillayANa udae, niyamA saMjoya Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-zAsanamAlinganiSedha aSTaka NAkasAyANaM / sammaddaMsaNalambhaM bhavasiddhIyA vi na lahanti // 1 // " (Avazyakaniryuktau), 'prazamAdiguNAnvitaM ' prazamasaMveganirvedAnukampAstikyalakSaNasaGgatam, yadAha- 'uvasama' saMvego' vi ya, nivveo' taha ya hoi aNukampA* / asthikkaM ciya ee, bhavanti sammattaliGgAI" // 1 // " bhavanti ca samyagdRSTeH sadbodhasAmarthyAt prazamAdayo guNA: viziSTakrodhAdInAmabhAvAt / Aha ca- " tannAsya viSayatRSNA, prabhavatyuccairna dRSTisaMmohaH / arucirna dharmapathye, na ca pApA krodhakaNDUtiH || 1||" AdizabdAdanyeSAmapi jinazAsanakuzalatAdiguNAnAM parigrahaH, tathAhi - 'jiNasAsaNe kusalayA, pabhAvaNAyayaNasevaNA thirayA / bhattI ya guNA sammattadIvagA uttamA paMcatti" // 1 // " tathA 'nimittaM' kAraNam, 'sarvasaukhyAnAM' samastanarAmarabhavasambhavAnandavizeSaNAm, Aha ca- "sammattammi u laddhe, ThaDyAiM narayatiriyadArAI / divvANi mANusANi ya, mokkhasuhAi sahINAI " // 1 // " ( upadezamAlAyAM) 'tathA' iti samuccaye, 'siddhisukhAvahaM ' nirvANasaukhyaprApakam / nanu mokSasukhaM na samyaktvamAtrAdbhavati api tu samyagdarzanAditrayAt / yadAha"samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH / " tataH kathaM samyaktvaM siddhisukhAvahamiti ?, atrocyate, sasahAyasya samyagdarzanasya siddhisukhasAdhakatvAt sAmagryantarbhAvena tadAvahatA na viruddhA, bIjAdisAmagryantarbhAvino varttasyevAGkurahetuteti // 4 // kSAyika samyaktvanA svarUpane kahe che-- zlokArtha-- (kSAyika) samyaktva jemAM tIvrasaMkleza atyaMta kSINa thai gayuM che tevuM, prazamAdi guNothI yukta, sarvasujonuM nimitta, ane siddhisujane lAvanAruM che. (4) aSTaka prakaraNa " 254 TIkArtha-- jemAM tIvra saMkleza atyaMta kSINa thai gayo che-- tIvra eTale utkaTa. saMkleza eTale anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya. atyaMta=sattAmAMthI gayelo. (kSAyika) samyaktvavALAno tIvra kaSAyodaya sattAmAMthI nIkaLI gayo hoya che. kAraNake anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayamAM (kSAyika) samyaktva na hoya. kahyuM che ke-'prathama prakAranA 'saMyojana (=anaMtAnubaMdhI) kaSAyano udaya hoya tyAre te ja bhavamAM mokSe janArA paNa jIvo avazya samyagdarzana pAmatA nathI.'' (vizeSA1226) prazabhAhi gugothI yukta - prazabha - saMvega-nirvedha anuyAkhAstiya khA pAMya gugothI yukta che. hyuM che -" upazama, saMvega, nirveha, anuhuMcA, Astiya A pAya sabhyatvanAM liMgo che." ( avayana sAroddhAra836) upazama-- samyaktvamohanIyane bhogavato jIva svabhAvathI ja, athavA kaSAyane vaza thayelo jIva aMta 16. prAthamikAnAmudaye, niyamAt saMyojanA kaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM bhavasiddhikA api na labhante // 1 // 17. upazamaH saMvego'pi ca nirvedastathA ca bhavati anukampA / Astikyameva ete bhavanti samyaktvaliGgAni ||1|| 18. jinazAsane kuzalatA prabhAvanA AyatanasevanA sthiratA / bhaktizca guNAH samyaktvadIpakA uttamAH paJceti // 1 // 19. samyaktve tu labdhe sthagitAni narakatiryagdvArANi / divyAni mAnuSANi ca mokSasukhAni svAdhInAni // 1 // 1. karmaNA, tatphalabhUtasaMsAreNa vA saha saMyojayantIti saMyojanA, dIrghatvaM prAkRtatvAd / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 255 23-zAsanamAlinyaniSedha aSTaka "hUrtamAM je karma bAMdhe che tene aneka koDAkoDi sAgaropamamAM dukhapUrvaka bhogave che, A pramANe kaSAyathI baMdhAyelAM karmonA azubhavipAkane jANIne, pratikULa AcaraNa karanArA aparAdhI upara paNa, jyAM sudhI samyakutvano pariNAma hoya tyAM sudhI krodha karato nathI, paraMtu upazamabhAvane dhAraNa kare che. (zrA.pra. 55) saMvega- samyagdaSTi jIva cakravartI ke iMdranA sukhane paNa paramArthathI du:kha rUpa ja mAne che, tathA atisaMvegathI mokSane choDIne bIjA koipaNa sukhane icchato nathI. (zrA.pra.56) nirveda- svabhAvathI ja mamatvarUpa viSanA phelAvAthI rahita samyagdaSTijIva A saMsAramAM paralokanAM kAryo sivAya sarve kAryone asAra mAne che, paralokane yogya sad anuSThAna na karI zakavAnA kAraNe naraka, tiryaMca, manuSya ane devanA bhavamAM nirvedanA kAraNe dukhapUrvaka rahe che. anukaMpA- bhayAnaka bhavasAgaramAM jIvasamUhane zArIrika mAnasika duHkhothI pIDAyelo joine svaparanA bheda vinA dravya-bhAva e baMne prakAranI dayA yathAzakti kare. (zrA.pra. pa8). Astikya- jino vaDe jenuM pratipAdana karAyuM che te badhuM ja nizaMkapaNe sAcuM che ema mAnavuM te Astikya. samyagdaSTine saMbodhanA sAmarthyathI prazama vigere guNo hoya che. kAraNa ke tene viziSTa krodha vagere nA hoya. kahyuM che ke-"tethI (=dharmatattvanI prApti thatAM pAparUpa vikAro utpanna na thatA hovAthI) dharma pAmelA jIvane gADha viSayatRSNA thatI nathI, daSTisaMmoha (AgamamAM kahyA pramANe na mAnavuM) na hoya, dharmarUpa padhyamAM aruci na hoya, ane pApiNI krodharUpI khaNaja na hoya." (SoDazaka 4-9) ahIM Adi zabdathI bIjA paNa jinazAsana kuzalatA vagere guNone grahaNa karavA. kahyuM che ke (1) jinazAsanamAM kuzalatA (2) prabhAvanA (3) Ayatana sevA (4) sthiratA (5) bhakti. A pAMce samyakatvane prakAzita (dedIpyamAna) karanArA uttamaguNo che. (1) jina zAsanamAM kuzalatA- jinazAsana eTale ahad darzana. temAM kuzaLatA eTale nipuNatA. jeNe jinazAsanamAM kuzaLatA prApta karI hoya te judA judA upAyo vaDe sukhapUrvaka bIjA jIvone pratibodha karI zake. (2) prabhAvanA- jinazAsananI prabhAvanA. bIjA lokonA hRdayamAM jinazAsana pratye Adara-bahumAna pragaTAvavo te prabhAvanA kahevAya. (3) AyatanasevA- Ayatana eTale sthAna. te Ayatana be prakAre che. dravya Ayatana ane bhAva Ayatana. temAM jinamaMdira vagere dravya Ayatana ane jJAna-darzana-cAritranA AdhArarUpa sAdhu vagere bhAva Ayatana che. te AyatananI sevA karavI, eTale ke pakpAsanA karavI te AyatanasevA. (4) sthiratA- jinadharmamAM asthira cittavALA thayelA bIjAne sthira karavA athavA bIjA anya dharmaonI samRddhi camatkAra jovA chatAM paNa pote jinazAsanamAM sthira rahe. (5) bhakti- pravacana (zAsana) pratye vinaya-veyAvaccarUpa sevA karavA vaDe bhakti kare. A pAMce samyakatvanA dIpaka (=prabhAsita karanArA) hovAthI bhUSaNa che. eTale ke A guNo vaDe samyakatva alaMkRta thAya Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 256 23-zAsanamAlinyaniSedha aSTaka che, zobhe che. (pravacana sAroddhAra-936). | sarva sukhonuM nimitta- samyakatva manuSya-devabhavamAM thanArA vizeSa prakAranA sarva AnaMdanuM kAraNa che. kahyuM che ke-"samyakatva prApta thaye chate (pUrva AyuSya na bAMdhyuM hoya to) naraka-tiryaMcagatinAM bAraNAM baMdha thAya che, ane deva-manuSya bhavanA tathA aMte mokSanAM paNa sukho svAdhIna thAya che." (upadezamALA-270) siddhisukhane lAvanAruM che- mokSasukhane prApta karAvanAruM che. prazna- mokSasukha mAtra samyakatvathI thatuM nathI. kiMtu samyagdarzana vagere traNathI thAya che. kahyuM che ke"samyagdarzana-samyajJAna-samyaphacAritra e traNe maLIne ja mokSamArga che." (tattvArthAdhigama sUtra- 1-1) tethI samyakatva siddhi sukhane lAvanAruM kevI rIte che ? uttara- sahAyasahita samyagdarzana siddhi sukhanuM sAdhaka che. tethI kAryasAdhaka sAmagrI samUhamAM samyagdarzanano aMtarbhAva thato hovAthI samyakatva siddhisukhane lAvanAruM che emAM koi virodha nathI. jevI rIte bIjAdi kAraNasamUhathI aMkura utpanna thAya che, Ama chatAM varSAda aMkuranuM kAraNa kahevAya che, tevI rIte prastutamAM paNa jANavuM. (4) atha pUrvoktasya pravacanamAlinyasya varjanamupadizannAhaataH sarvaprayatnena, mAlinyaM zAsanasya tu / prekSAvatA na kartavyaM, pradhAnaM pApasAdhanam // 5 // vRttiH- yato'nAbhogavihitamapi zAsanamAlinyaM ghorasaMsArakAraNabhUtamithyAtvakarmanibandhanaM bhavati, 'ata' etasmAtkAraNAt, 'sarvaprayatnenaM sarvAdareNa, 'mAlinyaM' dUSaNam, 'zAsanasya' pravacanasya, 'tuzabdo''vadhAraNArthaH tasya ca prayogaM darzayiSyAmaH, 'prekSavatA' buddhimatA, 'na kartavyaM' naiva vidhAtavyam, kuta ityAha'pradhAnam' utkRSTam, 'pApasAdhanaM' azubhakarmanibandhanaM, yata iti gamyamiti // 5 // have pUrvokta zAsanamAlicano tyAga karavAno upadeza ApatA graMthakAra kahe che zlokArtha- AthI buddhimAna puruSe saMpUrNa AdarathI zAsanamAlinya na ja karavuM joie. kAraNa ke zAsanamAlinya pApanuM utkRSTa kAraNa che. (5) TIkArtha- AthI=anAbhogathI kareluM paNa zAsanamAlinya bhayAnaka saMsAranuM kAraNa evA mithyAtvakarmanuM kAraNa che tethI. pApanuM azubha karmabaMdhanuM. (5) kuta etadevamityAhaasmAcchAsanamAlinyA-jjAtau jAtau vigarhitam / pradhAnabhAvAdAtmAnaM, sadA dUrIkarotyalam // 6 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-zAsanamAlinganiSedha aSTaka vRtti:- 'asmAt ' anantaroditamithyAtvabandhanaphalAt, 'zAsanamAlinyAt' pravacanApabhrAjanAt, 'nAtI jAtau' bhave bhave, vIpsAvacanena mAlinyakAriNo'nantaM bhavasantAnaM darzayati, 'vigarhitaM ' jaatyaadihiintyotvattavizeSeLa nitim, AtmAnamiti yogaH, 'pradhAnamAvAt' pramutvAt, 'AtmAnaM' svam, 'sA' sarvAnam, 'rIti' anAsanuM vidghAti, aprAptavyaprabhutva hotItyartha:, 'annak' atizayenati // 6 // zAsanamAlinya zAthI utkRSTa pApanuM sAdhana che e aMge kahe che-- zlokArtha-- A zAsanamAlinyathI bhave bhave niMdita potAnA AtmAne pradhAnabhAvathI sadA atyaMta dUra kare che. (6) TIkArtha-- A zAsanamAlinyathI=hamaNAM ja kahyuM tema mithyAtvano baMdha jenuM phaLa che tevI zAsana aSTaka prakaraNa 257 apabhrAjanAthI. bhave bhave- evA vIpsAvacanathI mAlinca karanAranI saMsAranI anaMta paraMparAne jaNAve che. niMdita-- jAti AdithI hInapaNe utpanna thavAthI vizeSathI niMdita. pradhAnabhAvathI=prabhupaNAthI. ahIM tAtparya A che-ghaNAkALa sudhI potAne svAmIpaNAnI prApti na thAya tevo kare che. (6) zAsanasya mAlinyaM varjanIyamityupadizya tasyaiva yadvidheyaM tadupadizannAhakartavyA connatiH satyAM, zaktAviha niyogataH / avandhyaM bIjameSA yat, tattvataH sarvasampadAm // 7 // vRtti: na vataM zAsanastha mAnityaM vartanIyam, 'rtavyA ca' viSeyA ca, '3nnati:' pramAvanA, 'satyA' vidyamAnAyAm, 'zatI' sAmarthya, 'haiM' kRti prAne binazAne, 'niyoto' niyamena, mAvamityAha-, 'avasthya' paNasAdham, grInamiva 'cIna' Aram, 'Uaa' zAsanapramAvanA, 'yat' yasmAhArNAt, 'tattvata:' paramArthata:, 'sarvasammAM' samastazriyAmiti // 7 // zAsananA mAlityano tyAga karavA yogya che ema upadeza ApIne zAsananuM ja zuM karavuM joie teno upadeza ApatA granthakAra kahe che-- = zlokArtha-- zakti hoya to jainazAsananI unnati (=prabhAvanA) karavI joie. kAraNa ke paramArthathI zAsanaprabhAvanA sarva saMpattionuM avaMdhya bIja che. (7) TIkArtha-- kevala zAsananA mAlityano tyAga karavo joie ema nahi, kiMtu zakti hoya to jinazAsanamAM (=jinazAsananI) prabhAvanA ka2vI joie. kAraNa ke zAsanaprabhAvanA paramArthathI sarva saMpattionuM phaLasAdhaka bIja che. (7) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa - 258 23-zAsanamAlityaniSedha aSTaka kathamityAhaata unnatimApnoti, jAtau jAtau hitodayAm / kSayaM nayati mAlinyaM, niyamAtsarvavastuSu // 8 // vRttiH- 'ata' etasmAjjinazAsanonnatikaraNAt, 'unnati' jAtikularUpavibhavAdiguNairunnatatvam, 'Apnoti' AsAdayati, 'jAtau jAtau' bhave bhave, 'hitaH' zubhAnubandha 'udaya' udgamo yasyAH sA tathA tAM 'hitodayAM' kalyANAnubandhinImityarthaH, etenArthaprAptikAritvamuktaM zAsanonnatikaraNasya, atha anarthapratighAtakatvamAha- 'kSayam' apunarbhAvena vinAzam, 'nayati' prApayati, 'mAlinyaM' dUSaNabhAvam, Atmana iti gamyate, 'niyamAt' avazyatayA, 'sarvavastuSu' jAtikulabuddhyAdisamastabhAvaviSaye, ataH kartavyonnatiriti // 8 // zA mATe zAsana prabhAvanA karavI joie te kahe che - zlokArtha- zAsanaprabhAvanA karavAthI jIva bhave bhave kalyANanA anubaMdhavALI unnatine pAme che, ane avazya sarva vastuomAM potAnuM mAlinya vinAzane pamADe che-potAnA mAlinyano vinAza kare che. (8). TI - Galane pAme cha="ala, dukha, 35, 1 2 4thI natine pAme che. sarva vastuomAM potAnA mAlinyano vinAza kare che=jAti-kula-buddhi vagere sarva padArtho tene hIna maLatA nathI. unnatine pAme che ema kahIne zAsana prabhAvanAno arthanI prApti karavA rUpa guNa jaNAvyo, ane sarva vastuomAM potAnA mAlityano vinAza kare che ema kahIne zAsanaprabhAvanAno anarthano pratighAta karavArUpa guNa jaNAvyo che. A be guNanA kAraNe zAsanaprabhAvanA karavI joie. (8) anye tu caturthAdInAM zlokAnAM sthAne amUnpaJca zlokAnpaThanti, yaH zAsanasyonnatI pravartate so'nyeSAM jIvAnAM samyaktvahetutAM pratipadya tadeva samyaktvamanuttaramavApnoti tRtIyazloke'bhihitam, atha yathAsau samyaktvahetutAM pratipadyate tathA darzayannAha tattathA zobhanaM dRSTvA, sAdhu zAsanamityadaH / pratipadyante tadaiveke, bIjamanye'sya zobhanam // 4 // vRttiH- 'tat' iti pravacanonnatihetubhUtaM pUjAdyanuSThAnam 'tathA' tena viziSTaudAryAdinA prakAreNa, 'zobhanaM' zAsanAntarAsambhavitvena pradhAnam, 'dRSTvA' avalokya, 'sAdhu' pradhAnam, 'zAsanam' Ahetapravacanam, yatraivaMvidhamatyudAramanavadyamanuSThAnam, 'iti' evamamuto bodhAdityarthaH, 'adaH' etadanantarazlokopAttaM samyaktvam, 'pratipadyante' samAzrayante 'tadaiva' tasminneva kAle yadA jinazAsanaM prati pakSapAta utpadyate, 'eke' kecana bhavyAH, bIjamiva 'bIjaM' kAraNaM zAsanapakSapAtarUpaM, pratipadyanta iti varttata eveti, 'anye' Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 259 23-zAsanamAli niSedha aSTaka samyagdarzanapratipattRbhyo'pare, 'asya' samyagdarzanasya, 'zobhanam' avadhyaM, kAlAntare avazyaM samyagdarzanaphalajananAditi // 4 // bIjAo to cothA vagere zlokonA sthAne A ( nIce kahevAze te) pAMca zlokone kahe che. je zAsananI unnatimAM pravarte che te bIjAone samyakatva pamADavAmAM nimitta banIne pote paNa te ja anuttara samyakatvane pAme che. ema trIjA zlokamAM kahyuM che. have A je rIte samyakatvane pamADavAmAM nimitta bane che te rIte batAvatA granthakAra kahe che zlokArtha- (tathA=) viziSTa udAratAdipUrvaka karAtA (taepravacananI prabhAvavAnuM kAraNa bane tevA pUjA vagere anuSThAnane joine "jainazAsana suMdara che'evA jJAnathI koika bhavyajIvo tyAre ja samyakatvane pAme che, ane bIjA jIvo samyakatvanA avaMdhyabIjane pAme che. (4) TIkArtha- suMdara che=anya zAsanamAM AvuM na thatuM hovAnA kAraNe jainazAsana pradhAna che ke jyAM AvuM udAra nirdoSa anuSThAna thAya che. tyAre ja jyAre jinazAsana pratye pakSapAta thAya che tyAre ja. bIjI jIvosamyakatvane pAmanArAthI bIjA jIvo. avaMdhyatrakALAMtare avazya samyagdarzanarUpa phala utpanna karavAnA kAraNe avaMdhyabIja che. bIjane zAsana pratye pakSapAtarUpa kAraNane. bhAvArtha- viziSTa udAratAdipUrvaka karAtA ane ethI ja pravacananI prabhAvanAnuM kAraNa bane tevA pUjA vagere anuSThAnane joine koika bhavyajIvone anya zAsanamAM na thAya tevuM nirdoSa anuSThAna jainazAsanamAM thAya che evo bodha thAya che. AthI te jIvone jinazAsana pratye pakSapAta utpanna thAya che. ethI te jIvo jainazAsananI prazaMsA karavA dvArA te ja vakhate samyakatvane pAme che. bIjA bhavyajIvo bhaviSyamAM avazya samyakatvanI prApti thAya tevA samyakatvanA bIjane pAme che. (4) atha samyaktvabIjasya hetutAM pratipadyamAnaH kathaM samyaktvahetutAM pratipadyata ityabhidhIyate, atrocyate, bIjasya kAlAntare samyaktvajananAdetadevAha sAmAnyenApi niyamAd, varNavAdo'tra zAsane / kAlAntareNa samyaktva-hetutAM pratipadyate // 5 // vRttiH- 'sAmAnyenApi' avizeSeNApi, jinazAsanamapi sAdhu ityevaMpariNAma AstAM punarvizeSeNa jinazAsanameva sAdhvityevaM zAsanAntaravyapohenApi, 'niyamAt' avazyaMbhAvena, 'varNavAdaH' zlAghA samya navI mityartha, "satra' rati pratyAyane naina tyartha, no vA, "zAsane avarane, "RtriAnta' varNavAdakaraNakAlAdanyaH kAlaH kAlAntaraM tena, kiyatApyAgAmikAlenetyarthaH, 'samyaktvahetutAM' samyagdarzananimittatAm, 'pratipadyate' bhajate, samyaktvaM janayatItyartha iti // 5 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-zAsanamAlinganiSedha aSTaka prazna-- samyaktvanA bIjamAM nimitta bananAra jIva samyaktvamAM nimitta bane che ema kema kahevAya che ? uttara-- bIja kALAMtare avazya samyaktvane utpanna kare che mATe samyakatvanA bIjamAM nimitta bananAra jIva samyaktvamAM nimitta bane che ema kahevAya che. have e ja viSayane kahe che-- aSTaka prakaraNa 260 zlokArtha-- A jainazAsanane viSe sAmAnyathI paNa varNavAda avazya kALAMtare samyaktvanuM (=samyaktvanI prAptinuM) ddaare| jane che. (4) TIkArtha-- sAmAnyathI paNa varNavAda-anya darzanonI jema 'A jainadarzana paNa suMda2 che'' ema anya darzanonI sAthe sarakhAmaNI karIne jainadarzananI prazaMsA e sAmAnya varNavAda che. anya darzanone alaga karIne jaina darzana ja suMda2 che.'' evI jaina darzananI prazaMsA vizeSa varNavAda che. vizeSa varNavAda to dUra raho, kiMtu sAmAnya varNavAda paNa kALAMtare samyaktvanuM kAraNa bane che. varzavAha =prazaMsA. kALAMtare=je kALe varNavAda karyo te kALathI anyakALa te kALAMtara, arthAt keTalAka bhaviSyakALamAM. samyaktvanuM kAraNa bane che=samyaktvane utpanna kare che. (5) etadeva dRSTAntena bhAvayannAha caurodAharaNAdevaM pratipattavyamityadaH / kauzAmbyAM sa vaNigbhUtvA, buddha eko'paro na tu // 6 // , vRtti:- 'caurodAharaNAt' stenayorjJAtAt, 'evam' anena prakAreNa kAlAntarasamyaktvahetutAlakSaNena, 'pratipattavyaM' pratyetavyam, 'itizabdo' vAkyaparisamAptau vakSyamANadRSTAntArthopadarzanArtho vA, 'adaH ' etadvarNavAdarUpabIjasvarUpam, caurodAharaNaM bhAvayannAha- 'kauzAmbyAM' nagaryAm, 'sa' zAsanavarNavAdakArI caura:, 'vaNik' vANijako, 'bhUtvA' utpadya, 'buddho' bodhiM prAptaH, 'ekaH', 'apara: ' anyo, 'na tu' naivetyakSarArthaH / bhAvArthaH kathAnakagamyastaccedam kauzAmbyAM nagaryAM dhanayakSAbhidhAnayoH zreSThinordhanapAlavasupAlAbhidhAnAvanyonyamatisnehavantau snehavazAdeva prAyaH samacittau samazIlau samadhanau sutAvabhavatAm / anyadA zrImanmahAvIravardhamAnasvAmI tatra viharannAjagAma / tato'sAvamaravaravinirmitasya ratnAdiprabhApaTalavipulajalamadhyagasya vicitra patrapaGktitrayopetasahasrapatropamasya rajatatapanIyamaNimayavizAlazAlavalayatrayasya madhyagataH kesaranikarAkArakAyo madhukaranikarakalpAzokAnokahaniruddhagaganAbhoga: gaganatalopanipatatkalahaMsayugalakalpopalIyamAnanirmaladhavalacAmarayugo mattamadhukaranikarajhaGkAraravaramyatamamahAdhvaniH jagajjananiyantrakamohavaratrAtraTattroTanapaTIyAMsaM suranivahasaGkulasaMsadi saddharmA'kuNThakuThAramupadizatisma / tatastatratyanarapati: samavagatapAragatAgamanavArto'ntaHpura Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 aSTaka prakaraNa 23-zAsanamAli niSedha aSTaka purajanAdiparivRto bhaktibharAvarjitamAnaso jinAntikamAjagAma / tAvapi naigamanAyakatanayau bhaktikautukAbhyAM tatrAgatau / tato bhagavatAbhihite jantusantAnasya karmabandhahetau, varNite muktikAraNe, darzite bhavanaiguNye, prakaTite nirvANasukhAnantye, mohanidrAvidravaNena dinakarakaranikarairivAmbhojarAjayo bhagavadvacanaiH pratibuddhA bhUyAMso bhavyajantavaH / tatastayorapi vaNignandanayoryeSThasya sampannA bodhiH, dvitIyasya tu vavrataNDulasyeva durbhedatvena bodhirnAbhavat / tato jyeSThasya harSo'jani, aho dhanyo'haM yena mayA'narvApArabhavajalanidhinimagnena saddharmayAnapAtramevaMvidhamavAptam / itarasya tu kliSTakarmaNA mAdhyasthyamevAbhavat / tataH parasparayAbhiprAyamavagatavantau, yathAvayordharmapariNativizeSe bhedo'bhUt / tato jyeSTho bhagavantaM papraccha, yaduta bhagavaMstulyasnehayorAvayostulya eva vibhUtirUpavinayAdisambandho'bhavat, adhunA punarmuktiphalakalpatarukalpasamyaktvavibhUtiprAptAvatulyatA jAtA, mama mitrasya tadvikalatvAt, tat kimatra kAraNam / tato bhagavAnuvAca, bho bhadra ! bhavantau janmAntare grAmamahattarasutAvabhUtAm, tato vyasanopahatau cauryaparAyaNAvabhavatAm, anyadA grAmAntaraM gatvA gA apahRtavantau, tatastAH svasthAnaM nayantau daNDapAzikAn pazcAllagnAn vijJAya tadbhayAtpalAyamAnau girigahvare prAvizatAm, zailaguhAyAM cAtApayantaM mahAtapasvinamapazyatAm, tatastvaM saMvegamAgato'vocaH, yathA sulabdhamasya janma yo'yaM parityaktasakalaputrakalatramitrAdisambandhaH saMtoSasukhasAgarAvagADho dharmaniratacitto viSayavirataH svargApavargasaMsargAya tapasyati, mAdRzAstvadhanyA ubhayalokagarhitamanarthaphalaM klezabahulaM ca cauryamAzritA ityevaMvidhA sAdhusAdhuprazaMsA bhavato bodhibIjamajani, itarasya tu yatidveSo bodhibIjadAhI saJjAtaH / idaM bhavatobaMdhirbhAvAbhAvakAraNamiti // 6 // A ja viSayane daSTAMtathI vicAratA granthakAra kahe che zlokArtha- varNavAdarUpa bIja kALAMtare samyakatvanuM kAraNa bane che ema be coronA dRSTAMtathI svIkAravuM joie. jainazAsananI prazaMsA karanAra eka cora kauzAMbI nagarImAM vaNikarUpe utpanna thaine samyakatva pAmyo. jyAre bIjo cora (eno mitra) samyakatva na pAmyo. A pramANe gAthAno akSarArtha che. bhAvArtha kathAnakathI jANI zakAya che. kathAnaka A che kauzAMbI nagarImAM dhana nAmanA zreSThIno dhanapAla nAmano ane yakSa nAmanA zreSThIno vasupAla nAmano putra hato. te banne paraspara atyaMta snehavALA hatA. snehanA kAraNe ja te baMne samAna cittavALA, samAna svabhAvavALA ane samAna dhanavALA hatA. ekavAra vihAra karatA mahAvIra evA zrI vardhamAna svAmI tyAM padhAryA. pachI uttamadevoe racelA, ratna vagerenA prabhAsamUharUpa jalanI madhyamAM rahelA, vicitrapatronI traNa zreNiothI yukta kamaLa samAna, cAMdI-suvarNamaNiothI banAvelA vizALa killAnA traNa vartulanA madhyabhAgamAM birAjamAna zrI vardhamAnasvAmIe dharmano upadeza Apyo. zrI vardhamAna svAmInA zarIrano varNa kesarasamUhanA varNa jevo hato. zrI vardhamAna svAmI bhramara samUha samAna varNavALA azoka vRkSanI nIce beThA hatA. AkAzataLamAM uDatA haMsayugala samAnavarNavALA zveta nirmaLa be cAmaro temane vIMjhAi rahyA che. temano dhvani matta banelA bhramarasamUhanA jhaMkAra dhvanithI adhika manohara hato. AvA zrI vardhamAna svAmIe devasamUhathI vyApta sabhAmAM vizvalokanuM niyaMtraNa karanAra moharUpa doraDAne traDa Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 26ra 23-zAsanamAli niSedha aSTaka traDa toDavAmAM atyaMta hoMziyAra (=samartha) evA sadharmarUpa tINa kuhADAno upadeza Apyo. tethI tIrthaMkara padhAryA che evo vRttAMta jANIne aMtaHpura ane nagarajanathI parivarelo, bhaktisamUhathI AkarSAyela manavALo te nagarano rAjA jinanI pAse Avyo. vaNikanAyakanA te be putro paNa bhaktithI ane kautukathI tyAM AvyA. pachI bhagavAne jIvasamUhanA karmabaMdhanuM kAraNa kahyuM. muktinA kAraNanuM varNana karyuM. saMsAranI asAratA batAvI. mokSasukha anaMta che ema batAvyuM. AthI mohanidrA dUra thavAthI sUryanA kiraNa samUhathI kamaLazreNio vikAsa pAme tema ghaNA bhavyajIvo pratibodha pAmyA. tethI te be vaNikaputromAM paNa moTAne bodhinI prApti thai. bIjo to vajanA cokhAnI jema duHkhe karIne bhedI zakAya tevo hovAthI tene bodhi na thai. tethI moTAne "aho ! huM dhanya chu ke jethI apAra saMsAra samudramAM DUbelA mArA vaDe AvA prakAranuM saddharmarUpa vahANa prApta karAyuM," e pramANe harSa thayo. bIjo to kliSTakarmanA kAraNe madhyastha ja rahyo. pachI te bee ApaNA dharmapariNAmavizeSamAM bheda thayo che ema parasparanA abhiprAyane jANyo. pachI moTAe bhagavAnane pUchyuM ke he bhagavan! samAna snehavALA amArA beno dhana-rUpa-vinaya Adino saMbaMdha tulya ja thayo che, arthAt dhana AdithI ame baMne samAna chIe. paNa hamaNAM muktirUpa phaLa mATe kalpavRkSa samAna samyakatvarUpa dhananI prAptimAM asamAnatA thai. kAraNa ke mAro mitra samyakatvarUpa dhanathI rahita che. tethI AmA zuM kAraNa che? pachI bhagavAne kahyuM: he bhadra ! tame be bhavAMtaramAM gAmamukhInA putro hatA. pachI vyasanathI dUSita thayelA tame baMne corI karavAmAM tatpara thayA. ekavAra anyagAmamAM jaine gAyonuM apaharaNa karyuM. pachI te gAyone potAnA sthAnamAM lai jatA tamArA benI pAchaLa koTavALo lAgyA. A jANIne koTavALonA bhayathI bhAgatA tame baMne giriguphAmAM pravezyA. giriguphAmAM AtApanA letA mahAtapasvIne tame baMnee joyA. tethI saMvegane pAmelo te A pramANe bolyoH Amano janma saphaLa che. AmaNe sarva putra-patnI-mitra AdinA saMbaMdhano tyAga karyo che. A saMtoSasukharUpa sAgaramAM DUbelA che. emanuM citta dharmamAM rata che. e viSayothI virAma pAmelA che, ane svarga-mokSano saMbaMdha thAya e mATe tapa kare che. ubhaya lokamAM niMdya banelI, anartharUpaphaLavALI ane klezarUpa ghaNA phaLavALI corIno Azraya lenArA mArA jevAo adhanya che. sAdhunI AvI suMdara prazaMsAe tArA bodhibIjane utpanna karyuM. bIjAne to bodhibIjane bALI nAMkhanAra muni upara dveSa thayo. tane bodhi thavAnuM ane bIjAne na thavAnuM A kAraNa che. (6) upasaMharannAhaiti sarvapratyeno-paghAtaH zAsanasya tu / prekSAvatA na kartavya, Atmano hitamicchatA // 7 // : IILA kartavyaM ca kimityAhakartavyA conatiH satyAM, zaktAviha niyogataH / pradhAnaM kAraNaM hyeSA, tIrthakRnnAmakarmaNaH // 8 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 263 24-puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhAgI aSTaka spaSTa eveti // 8 // ||tryoviNshtitmaassttkvivrnnN samAptam // 23 // upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- AthI Atmahita icchanAra buddhimAna puruSe sarva prayatnathI zAsananI hilanA na karavI joie, ane zakti hoya to avazya () jainazAsanamAM prabhAvanA karavI joie, arthAt jinazAsananI prabhAvanA karavI joie. kAraNake jenazAsananI prabhAvanA tIrthaMkara nAmakarmanuM mukhya kAraNa che. (7-8) zAsanamAli niSedha nAmanA trevIsamA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM // 24 // atha caturviMzatitamaM // puNyAnubandhipuNyAdivivaraNASTakam // zAsanonnatikaraNAddhitodayAmunnatimApnotItyuktam, tatra kimahitodayApyunnatirasti yenAsau savizeSaNAbhidhIyate, ucyate, asti, yataH puNyajanyonnatiH / puNyApuNyavicAre ca catvAro bhaGgA bhavanti, tadyathA- puNyAnubandhipuNyamityekaH, pApAnubandhipuNyamiti dvitIyaH, pApAnubandhipApamiti tRtIyaH, puNyAnubandhipApamiti caturthaH, tatrAdyabhaGgakapratipAdanAyAha ___ pAThAntarApekSayA punarevaM sambadhaH- tIrthakunAmakarmaNa iti prAguktaM, tacca puNyaM, puNyAdivicAre ca prAguktA eva catvAro bhaGgakA bhavanti / tatrAdyabhaGgakAbhidhAnAyAha gehAd gehAntaraM kazci-cchobhanAdadhikaM nrH| yAti yadvatsudharmeNa, tadvadeva bhavAdbhavam // 1 // vRttiH- 'gehAd gehAntaraM kazcit' anirdiSTanAmA nara iti yogaH, kimbhUtAdgahAt 'zobhanAt' ramaNIyAt, kimbhUtaM gehAntaraM 'adhika' zobhanataram, 'naro' mAnavaH, naragrahaNaM ceha viziSTacaraNasAdhyapuNyayogyatvena tasya prAdhAnyakhyApanArtham, 'yAti' gacchati, 'yadvat' yatheti dRSTAntaH, 'sudharmeNa' puNyAnubandhitvAcchomanaH kRpAdirdharmajanyatvAddharmazceti sudharmastena, puNyAnubandhipuNyakarmaNetyarthaH, 'tadvadeva' tathaiva, 'bhavAt' manuSyAdijanmanaH zobhanasvabhAvAtsakAzAt, 'bhavaM' devAdibhavaM zobhanatarasvabhAvam, yAtIti prakRtam, yatkila zubhamanuSyAderjIvasya pUrvabhavaprapaJcitaM karma mAnuSyatvAdizubhabhAvAnubhavaheturbhavati tadanantaraM devAdigatiparamparAkAraNaM ca tatpuNyAnuvandhipuNyamucyate, etacca jJAnapUrvakanirnidAnakuzalAnuSThAnAdbhavati, bharatAderiveti // 1 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 264 24-puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhAgI aSTaka covIsamu puNyAnubaMdhI puNyAdi vivaraNa aSTaka (puNyanA puNyAnubaMdhI ane pApAnubaMdhI e be bhedo tathA pApanA puNyAnubaMdhI ane pApAnubaMdhI e be bhedo che. Ama puNya-pApanA cAra bhedo che. koipaNa samaye baMdhAyeluM puNya ke pApa puNyAnubaMdhI che ke pApAnubaMdhI che eno AdhAra e jyAre udayamAM Ave tyAre puNya-pApa e bemAMthI kono baMdha karAve che enA upara che. jo puNyano baMdha karAve to puNyAnubaMdhI ane pApano baMdha karAve to pApAnubaMdhI kahevAya. AthI je puNya udaya vakhate puNyano baMdha karAve te puNyAnubaMdhI ane pApano baMdha karAve te pApAnubaMdhI kahevAya. je pApa udaya vakhate puNyano baMdha karAve te puNyAnubaMdhI ane pApano baMdha karAve te pApAnubaMdhI kahevAya. A aSTakamAM manuSyAdi cAragatione AzrayIne puNya-pApanA A cAra bhedonI vicAraNA karavAmAM AvI che.) prazna- zAsananI unnati karavAthI jIva kalyANanA anubaMdhavALI unnatine pAme che ema (a.23.gA. 8mAM) kahyuM. temAM prazna thAya ke zuM akalyANanA anubaMdhavALI paNa unnati che? ke jethI hitAyA evA vizeSaNa sahita unnati kahevAmAM Ave che. uttara akalyANanA anubaMdhavALI paNa unnati che. kAraNa ke puNyathI thanArI unnati kalyANanA anubaMdhavALI ane akalyANanA anubaMdhavALI ema be prakAranI che. ahIM puNyAnubaMdhI puNyanA vicAramAM cAra bhAMgA che. te A pramANe-(1) puNyanubaMdhI (=puNyanI paraMparA cAle tevuM) puya (2) pApAnubaMdhI (=pApanI paraMparA cAle tevuM) puNya (3) pApAnubaMdhI pApa. (4) puNyAnubaMdhI pApa. temAM pahelA bhAMgAnA pratipAdana mATe granthakAra kahe che - gAthAnA pAThAMtaranI apekSAe saMbaMdha A pramANe che- zAsananI unnati tIrthaMkara nAmakarmanuM kAraNa che ema pahelAM (a. 23 gA.8 mAM) kahyuM. tIrthaMkara nAmakarma puNyarUpa che. puNya vagerenA vicAramAM pahelAM kahelA ja cAra bhAMgA thAya che. temAM pahelA bhAMgAne kahevA mATe kahe che - zlokArtha- jema koi manuSya sArA gharamAMthI anya adhika sArA gharamAM rahevA jAya, tema jIva sudharmathI (=puNyAnubaMdhI puNyathI) manuSyAdi sArA bhavamAMthI anya deva Adi sArA bhavamAM jAya che. (1) TikArtha- ahIM manuSyabhavanuM grahaNa karyuM te manuSyabhava viziSTa cAritrathI sAdhya puNyane yogya hovAthI tenI pradhAnatA jaNAvavA mATe che. sudharmathI=puNyAnubaMdhI puNyathI. puNyAnubaMdhI puNya puNyanA anubaMdhavALuM hovAthI su=zubha che, ane dayA vagere dharmathI utpanna thatuM hovAthI dharma che. zubha manuSya Adi jIve pUrvabhavamAM upArjita kareluM (bAMdheluM) je karma manuSyapaNuM Adi zubha bhAvanA anubhavanuM kAraNa thAya che, ane pachI devAdigatinI paraMparAnuM kAraNa bane che, te karma puNyAnubaMdhI puNya kahevAya che. bhAvArtha- manuSya bhavamAMthI devagatimAM janAra manuSya pUrvabhave je puNya upArjana karyuM te puNyAnubaMdhI puNya kahevAya. kAraNa ke e puNyanA udaya vakhate navA puNyano baMdha thAya che. A puNyAnubaMdhI puNya jJAna sahita ane nidAnarahita zubhAnuSThAnathI thAya che. jema ke bharata mahArAjA AdinuM puNyAnubaMdhI puNya. (1). Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra65 24-puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhagI aSTaka atha dvItIyabhaGgakamAhagehAd gehAntaraM kazci-cchobhanAditarannaraH / yAti yadvadasaddharmAt tadvadeva bhavAdbhavam // 2 // vRttiH- 'gehAd gehAntaraM kazcinnaro yadvadyAti' iti sambandhaH, kimbhUtAt kimbhUtaM 'zobhanAt' ramaNIyAt, 'itarat' azobhanam, 'tadvadeva' tathaiva, 'asaddharmAt' asannazobhana: pApAnubandhitvAt dharmazca dayAdidharmajanyatvAdityasaddharmastamAt pApAnubandhipuNyAdityarthaH, 'bhavAt', zobhanAnmanuSyAdeH, 'bhavaM' azobhanaM nArakAdikamiti, yatkila zubhamanuSyAderjIvasya pUrvabhavArjitaM karma mAnuSatvAdizubhabhAvAnubhUtiheturbhavati tadanantaraM nArakAdibhavaparamparAkAraNaM ca tat pApAnubandhipuNyamityucyate, tacca nidAnAjJAnadUSitAddharmAnuSThAnAdbhavati, brahmadattAderiveti // 2 // have bIjA bhAMgAne kahe che- zlokArtha- jema koi manuSya sArA gharamAMthI anya kharAba gharamAM rahevA jAya, tema jIva asadu dharmathI manuSyAdi zubha bhAvamAMthI anya narakAdi azubhabhAvamAM jAya che. (2) TIkArtha- asadudharmathI pApAnubaMdhI puNyathI. pApAnubaMdhI puNya pApanA anubaMdhavALuM hovAthI asaazubha che. ane dayA vagere dharmathI utpanna thatuM hovAthI dharma che. zubha manuSya Adi jIve pUrvabhavamAM upArjita kareluM je karma manuSyapaNuM Adi zubhabhAvanA anubhavanuM kAraNa thAya che, tyArabAda naraka Adi (azubha) bhavanI paraMparAnuM kAraNa bane che, te karma pApAnubaMdhI puNya upAya che. bhAvArtha- manuSya bhavamAMthI narakagati AdimAM janAra manuSya pUrvabhavamAM je puNya upArjana karyuM te pApAnubaMdhI puNya che. kAraNa ke e puNyanA udaya vakhate pApano baMdha thAya che. A puNya nidAna ane ajJAnatAthI dUSita dharmAnuSThAnathI thAya. jemake brahmadatta AdinuM puNya. (2) atha tRtIyabhaGgakamAhagehAd gehAntaraM kazci-dazubhAdadhikaM nrH| yAti yadvanmahApApA-ttadvadeva bhavAd bhavam // 3 // vRttiH- 'gehAd gehAntaraM yadvatkazcinnaro yAti,' kiMvidhAtkividhamityAha- 'azubhAt' aramaNIyAt, 'adhika' azubhataram, 'tadvadeva mahApApAt' mahacca tatpApAnubandhitvAtpApaM cAzubhakarmeti mahApApaM tasmAtyApAnubandhipApAdityarthaH, 'bhavAt' azubhAttiryagAdeH 'bhavaM' azubhataraM nArakAdikamiti, yatkila tiryagAderjIvasya pUrvajanmopAttaM karma tiryaktvAdyazubhabhAvAnubhavanimittabhUtaM bhavati tadanantaraM nArakAdyazubhagatiparamparAkAraNaM ca tat pApAnubandhipApamucyate, tathAvidhabiDAlAderiva, tacca mahAprANAtipAtAdihetuka Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra66 24-puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhagI aSTaka miti rUA. hare trIjo bhAMgAne kahe che - lokArtha- jema koi manuSya kharAba gharamAMthI anya adhika kharAba gharamAM rahevA jAya, tema jIva mahApApathI tiryaMca Adi azubhabhavamAMthI anya adhika azubha narakAdi bhavamAM jAya che. (3) TIkAI- mahApApathI=pApAnubaMdhI pApathI. tiryaMca Adi jIvanuM pUrvajanmamAM upArjana kareluM je dharma tiryacapaNuM Adi azubhabhavanA anubhavanuM kAraNa bane, ane pachI naraka vagere azubha gatinI paraMparAnuM kAraNa bane, te karma pApAnubaMdhI pApa kahevAya che. bhAvArtha- tiryaMca AdinA bhavamAMthI narakagati AdimAM janAra jIve tiryaMca AdinA bhavathI pUrvabhavamAM je pApa upArjana karyuM te pApAnubaMdhI pApa che. kAraNa ke vartamAnamAM duHkha anubhave che ane navA pApano baMdha thAya che. jemake tevA prakAranA bilADA AdinuM pApa. A pApa mahAhiMsA AdinuM kAraNa che. (3). caturthabhaGgakamadhunA prAhagehAd gehAntaraM kazci-dazubhAditarannaraH / yAti yadvatsudharmeNa, tadvadeva bhavAd bhavam // 4 // vRttiH- 'gehAd gehAntaraM kazcinnaro yadvad yAti', kiMvidhAtkiMvidhamityAha, 'azubhAt' akamanIyAt, 'itarat' zobhanam, 'tadvadeva sudharmeNa' akuzalAnuSThAnamizranirnidAnAdikuzalAnuSThAnalakSaNena, 'bhavAt' azubhatiryagAdeH, 'bhavaM' zubhamanuSyAdikamiti, yatkila tiryagAderjIvasya prAgbhavArjitaM karma tiryaktvAdyazubhabhAvAnubhUtinimittabhUtaM bhavati tadanantaraM devAdizubhagatiparamparAhetuzca tatpuNyAnubandhipApAmucyate, caNDakozikAderiva / iha ca bhaGgakanirdeze yadyapi pApaM pradhAnam, tathApi puNyAnubayahetutvAt puNyAnubandhakAriNi pApe zubhadharmatAmupacarya sudharmeNa tadvadevetyAdhuktamiti // 4 // have cothA bhAMgAne kahe che zlokArdha- jema koi manuSya kharAba gharamAMthI anya sArA gharamAM jAya, tema jIva sudharmathI tiryaMca Adi azubha bhavamAMthI anya manuSyAdi zubhabhAvamAM jAya che. (4) TIkArtha- sudharmathI azubha anuSThAnathI mizra ane nidAna AdithI rahita evA zubha anuSThAnathI. bhAvArtha- tiryaMca Adi jIvanuM pUrvabhavamAM upArjana kareluM je karma tiryacapaNuM Adi azubhabhavanA anubhavanuM kAraNa bane che, tyArabAda devagati Adi zubhagatinI paraMparAnuM kAraNa bane che, te karma puNyAnubaMdhI pApa kahevAya che. jemake caMDakauzika AdinuM puNyAnubaMdhI pApa. cothA bhAMgAno nirdeza karavAmAM jo ke pApa pradhAna che, to paNa pApa puNyAnubaMdhanuM kAraNa hovAthI puNyAnubaMdha karAvanArA pApamAM zubhadharmapaNAno Aropa karIne sudharmathI tiryaMca Adi azubha bhavamAMthI amya manuSyAdi zubhabhAvamAM jAya che ema kahyuM che. (4) Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra67. 24-puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhagI aSTaka evaM phalatazcaturdhA karma vyavasthApyopadezamAhazubhAnubandhyataH puNyaM, kartavyaM sarvathA naraiH / yatprabhAvAdApAtinyo, jAyante sarvasampadaH // 5 // vRttiH- zubhaM puNyaM karmAnubamAtyanusandhatte yadevaMzIlaM tat 'zubhAnubandhi', 'ata' iti yato gehAda gehAntaramityAdiSTAntapratipAditaM zubhAzubhaM karmaphalamasti etasmAt kAraNAt, 'puNyaM' zubhakarma, 'kartavyaM' vidheyam, 'sarvathA' sarvaprakAraiH, 'naraiH' mAnavaiH, kimbhUtaM tadityAha- 'yatprabhAvAt' yasya sAmarthyAt, 'apAtinyaH' apatanazIlA avinazcaryaH, 'jAyante' bhavanti, 'sarvasampadaH' samastanarAmaranirvANazriyaH ||iti // 5 // A pramANe phaLanI apekSAe cAra prakAre karmanI vyavasthA karIne upadezane kahe che- zlokArdha- AthI manuSyoe sarvathA jenA prabhAvathI saghaLI saMpattio avinazvara bane che te puNyAnubaMdhI Y55 42 me. (5) TIkArtha- AthI ja kAraNathI pUrvokta ekagharamAMthI bIjA gharamAM jAya ityAdi daSTAMtothI jaNAvela zubhAzubha karmaphala che e kAraNathI. sarvathA=sarva prakArothI. (je je upAyo hoya te te sarva upAyothI.) sapaNI saMpattiyo manuSya-va-bhIma saMbaMdhI sarva saMpattimo. (5) tatpunaH zubhAnubandhipuNyaM kathaM kriyata ityAhasadAgamavizuddhena, kriyate tacca cetasA / etacca jJAnavRddhebhyo, jAyate nAnyataH kvacit // 6 // vRttiH- 'sadA' sarvakAlaM athavA sadAgamastrikoTIdoSavarjitatvena zobhanaM zAstraM tena vizuddhaM nirmalIkRtaM yattattathA tena 'sadAgamavizuddhana,' 'cetasA' iti yogaH, "kriyate' vidhIyate, 'tacca' tatpunaH zubhAnubandhi puNyam, 'cetasA' manasA, 'etacca' etatpunaH sadAgamavizuddhaM cetaH, 'jJAnavRddhebhyaH' zrutasthavirebhyaH samyagupAsitebhyaH, 'jAyate' sampadyate, 'nAnyato' na punaranyasmAt kAraNAntarAt, 'kvacit deze kAle pAtre veti, yadyapi kAlasvabhAvaniyatikarmapuruSakArANAM kAraNabhAvaH sarvatra, tathApi karmakSayopazame cittavizuddharAntarakAraNe jJAnavRddhasamparkasya pradhAnakAraNatvAt 'etacca jJAnavRddhebhya' ityuktamiti // 6 // te puNyAnubaMdhI puNya kevI rIte karAya te kahe che - zlokArtha- puNyAnubaMdhI puNya satyaAgamathI vizuddha cittathI karAya che. satya AgamathI vizuddha citta jJAnavRddhothI thAya che. kyAMya anya koi kAraNathI nahi. (6) TIkArtha- satya AgamathI-je Agama kaSa-cheda-tAparUpa trikoTithI doSa rahita che te Agama satya che. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra68 24-puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhagI aSTaka AvA satya AgamathI. jJAnavRddhothI sArI rIte upAsanA karAyelA zrutasthavirothI. kyAMya koi dezamAM, koi kALamAM, ke koi pAtramAM. ahIM tAtparyArtha A che- (1) cittavizuddhithI puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che. (2) cittavizuddhi satya AgamathI=satya AgamanA bodhathI thAya che. (3) satya Agamano bodha jJAnavRddhothI thAya che. Ama jJAnavRddhothI satya Agamano bodha. satya AgamanA bodhathI cittavizuddhi. cittavizuddhithI puNyAnubaMdhI puNyano baMdha. jo ke kALa-svabhAva-niyati-karma-puruSArtha e pAMca kAraNothI sarva kAryo thAya che, to paNa cittavizuddhinuM AMtarika kAraNa karmakSayopazama che. ane karmakSayopazamamAM jJAnavRddhono saMparka mukhya kAraNa che. AthI satya AgamathI vizuddhacitta jJAnavRddhothI thAya che ema kahyuM che. (6) yadi vizuddhaM cittaM na bhavati tadA kiM syAdityAhacittaratnamasaMkliSTa-mAntaraM dhanamucyate / yasya tanmuSitaM doSai-stasya ziSTA vipattayaH // 7 // vRtti:- cittaM manastadratnamiva 'cittaratna' nirmalasvabhAvatvopAdhijanitavikAratvAdisAdharmyAt, 'asaMkliSTaM' rAgAdisaMklezavarjitam, 'AntaraM' AdhyAtmikam, 'dhanaM' vasu, 'ucyate' abhidhIyate, 'yasya' dehinaH, 'tat' cittaratnam, 'muSitaM' apahRtam, 'doSaiH' rAgAdibhiH 'tasya' dehinaH, 'ziSTA' uddharitAH, 'vipattayo' vyasanAni, asaMkliSTacittaralAbhAve hi harSaviSAdAdirUpAH kugatigamanarUpA vA vipada evAvaziSyanta iti // 7 // ___anye tu amuM zlokaM na paThanti amuM cAsya sthAne paThanti / AgamavizuddhaM cittaM jJAnavRddhebhyaH sakAzAdupajAyata ityuktaM tatredaM kiM sadutpadyate, asadvA, yadi saditi pakSaH, sa na yuktaH, sata utpAdAyogAt, gaganasyeva, sato'pyutpAde utpAdAvirAmaprasaGgAt, athAsaditi pakSaH, so'pyayuktaH, sarvathA asata utpAdAbhAvAt, gaganAmbhoruhasyeveti, atrottaramAha prakRtyA mArgagAmitvaM, sadapi vyajyate dhruvam / jJAnavRddhaprasAdena, vRddhiM cApnotyanuttarAm // 7 // vRttiH- asya vyAkhyA-'prakRtyA' svabhAvena, 'mArgagAmitvaM' AgamavizuddhatvaM, cetasa iti gamyate, 'sadapi' kvacidvidyamAnamapi, apizavdAt vyaktitaH avidyamAnamapi, anenaikAntasattvAsattvapakSoktadoSaH parihRto bhavati, kimityAha- 'vyajyate' vyaktaM bhavati, 'dhuvaM' nizcitam, anena jJAnavRddhaprasAdasya mArgagAmitvavyaJjakatvaM pratyavyabhicArikAraNatAmAha, kenAbhivyajyata ityAha- jJAnena bodhena vRddhA mahAnto jJAnaM vA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24-puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhagI aSTaka vRddhaM yeSAM te jJAnavRddhAH teSAM prasAdaH prasannatA 'jJAnavRddhaprasAdaH ' tena, kimabhivyaktimAtrameva, netyaah'vRddhi ca' viputtatAM ca, 'rAj:' samuye, 'Akhoti' namate, 'anuttAM' avidhamAnapradhAnatarAM, mArgagaamitvmiti prakRtamiti // 7 // aSTaka prakaraNa 269 jo citta vizuddha na thAya to zuM thAya te kahe che-- zlokArtha-- asaMkliSTa cittarUpa ratna AMtaradhana kahevAya che. jenuM te cittaratna doSothI corAi gayuM tene vipattio ja bAkI rahe che. (7) TIkArtha-- asaMkliSTa=rAgAdi saMklezothI rahita. cittarUparatna-- jevI rIte ratna nirmala svabhAvavALuM hoya ane upAdhithI temAM vikAro utpanna karAya che, tema citta paNa nirmala svabhAvavALuM che ane upAdhithI temAM vikAro utpanna karAya che. Ama nirmala svabhAva ane upAdhithI vikAronI utpatti vagerenI baMnemAM samAnatA hovAnA kAraNe ahIM cittane ratnanI upamA ApI che. AMtara=AdhyAtmika. doSothI=rAgAdi doSothI. vipattio ja bAkI rahe che-- asaMkliSTa cittarUpa ratnanA abhAvamAM harSa-viSAda Adi rUpa vipattio ke kugatimAM gamana rUpa vipattio ja bAkI rahe che. (7) bIjAo A sAtamo zloka kahetA nathI. enA sthAne A (=have kahevAze te) zloka kahe che-Agama vizuddha citta jJAnavRddhothI utpanna thAya che ema kahyuM. temAM AvuM citta sad (=vidyamAna) utpanna thAya che ke asad ? jo sad utpanna thAya che evo pakSa che to e pakSa yukta nathI. kAraNake sadnI utpatti na thAya. AkAzanI jema. jo sanI paNa utpatti thAya to utpattinA avirAmano prasaMga Ave, arthAt satata utpatti thayA ja kare. have jo asad e pakSa che to te paNa yukta nathI. kAraNake sarvathA asatnI utpatti na thAya. AkAza kamaLanI jema. ahIM uttara kahe che-- zlokArtha-- cittanuM svabhAvathI vidyamAna paNa mArgagAmitva=Agamavizuddhi jJAnavRddhonI prasannatAthI avazya vyakta thAya che ane anuttaravRddhine pAme che. TIkArtha-- vidyamAna paNa-- e sthaLe rahelA paNa zabdathI pragaTapaNe avidyamAna paNa samajavuM. cittanI Agamavizuddhi apragaTapaNe vidyamAna che ane pragaTapaNe avidyamAna che=vidyamAna nathI. AnAthI ekAMte sattvapakSamAM ane ekAMte asattvapakSamAM kahela doSano parihAra (=tyAga) thAya che. jJAnavRddhonI prasannatAthI cittanuM mArgagAmitva avazya vyakta thAya che ema kahIne mArgagAmitvane vyakta ka2vAmAM jJAnavRddhonI prasannatA avyabhicArI (=niSphaLa na bane tevuM) kAraNa che ema kahyuM. jJAnavRddha=zAnathI mahAna te jJAnavRddha. athavA jemanuM jJAna vRddha (=ghaNuM) che te jJAnavRddha. anuttara=jenAthI anya uttara=pradhAna na hoya te anuttara, arthAt bIjAomAM na hoya tevI mArgagAmitvanI vRddhine pAme che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 270 24-puNyAnubaMdhipuNyAdicaturbhagI aSTaka bhAvArtha- yogyajIvamAM apragaTapaNe Agamavizuddhi (=AgamathI thatI vizuddhi) rahelI hoya che. jo nimitta maLe to te pragaTa thAya. cittamAM apragaTapaNe rahelI Agamavizuddhi jJAnavRddhonI prasannatArUpa nimitta maLatA avazya vyakta thAya che, ane aMtimakakSA sudhI vRddhi pAme che. AthI jJAnavRddhonI prasannatA cittanI Agamavizuddhino rAmabANa upAya che. cittanI AgamavizuddhinAM bAhya aneka kAraNo che, paNa AMtarika kAraNa to kevaLa karmakSayopazama che. karmayopazamamAM jJAnavRddhono saMparka karavo, temanI sevA karavI ityAdithI meLavelI navRddhonI prasannatA pradhAna // 29 // cha. (7) zubhAnubandhyataH puNyaM kartavyamityuktam, atha tadupAyopadarzanAyAhadayA bhUteSu vairAgyaM, vidhivad gurupUjanam / vizuddhA zIlavRttizca, puNyaM puNyAnubandhyadaH // 8 // vRttiH- 'dayA' kRpA, 'bhUteSu' sAmAnyatA (? to) jIveSu, 'vairAgya' virAgatA dveSAbhAvAvinAbhUtatvAdvairAgyasyeti vigata dveSatA ca, vidhividhAnaM zAstrokto nyAyazraddhAsatkArakramayogAdiH, sa vidyate yatra tat 'vidhivat', iha yadyapi vidhimat iti zabdaH siddhyati tathApyandrAdivyAkaraNapravINatvAt haribhadrAcAryasya nApazabdaH zaGkanIya iti, gRNanti zAstrArthamiti guravaH sAdhavaH, teSAM pUjanaM bhaktapAnavastrapAtrapraNAmAdibhirabhyarcanaM gurupUjanaM, 'vizuddhA' niraticArA, 'zIlavRttiH' hiMsAnRtAdattAbrahmaparigrahaviramaNarUpakuzalAnuSThAnavartanam, 'cazabda' uktasamuccaye anuktaguNAntarasamuccaye vA, kimetadityAha- 'puNyaM' zubhaM karma, puNyakarmabandhahetutvenopacArAt, kimbhUtamityAha- 'puNyAnubandhi' zubhakarmasantAnavat, 'ada' etadanantaroditam, nanu dayA bhUteSu iha bhUtagrahaNamanarthakaM yato dayA prANigocaraiva dayA hi duHkhiteSu bhavati duHkhitatvaM ca prANinAmeveti, atrocyate, na bhUtagrahaNamacetanavyavacchedArthamapi tu bhUtasAmAnyagrahaNArtha, tena sarvabhUteSu dayA vidheyetyuktaM bhavati / Aha ca- "daLUNa pANinivahaM, bhIme bhavasAgarammi dukkhattaM / avisesaoNukampaM, duhAvi sAmatyao kuNai20 // 1 // tti // " // caturviMzatitamASTakavivaraNaM samAptam // 24 // punyAnubaMdhI puNya karavuM joie ema kahyuM. AthI teno upAya batAvavA mATe kahe che zlokArtha- jIvo upara dayA, vairAgya, vidhipUrvaka gurupUjana, vizuddhazIlavRtti-A puNyAnubaMdhI puNya cha. (8) TIrtha- 652 6- sAmAnyathA (mehamA vina1) 42 652 6yA. pUrvapakSa- dayA bhUteSu me sthaNe bhUta za6no 6d4 nirartha cha. 125 yA (r) saMdhI 4 hoya cha. (ma saMbaMdhA na hoya.) 6:50 652 6yA Doya. 6:5 to pIne 4 Doya. 20. dRSTvA prANinivahaM bhIme bhavasAgare duHkhArtam / avizeSato'nukampAM dviyApi sAmarthyataH karoti // 1 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 271 25-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka uttarapakSa- bhUta zabdano ullekha acetanano vyavaccheda karavA mATe nathI, kiMtu jIvasAmAnyanuM grahaNa karavA mATe che. tethI (bhedabhAva vinA) sarvajIvo upara dayA karavI joie ema kaheluM thAya che. kahyuM che ke"bhayAnaka bhavasAgaramAM jIvasamUhane zArIrika mAnasika duHkhothI pIDAyelo joine sva-paranA bheda vinA dravya-bhAva e baMne prakAranI dayA yathAzakti kare." (zrA.pra. 58) vairAgya- virAgabhAva. vairAgya dveSano abhAva thayA vinA thato nathI AthI vairAgya eTale virAgabhAva ane vigatadveSatA. vidhipUrvaka gurupUjana- zAstrokta nyAya-zraddhA-satkAra-kramayoga Adi vidhipUrvaka. zAstranA arthano upadeza Ape te guru. guru eTale sAdhu. AhAra-pANI-vastra-pAtranuM dAna karavuM, praNAma karavA vagere rIte guruonuM pUjana karavuM te gurupUjana. ahIM zlokamAM vidhivat zabda che. (vyAkaraNanA niyama pramANe) viyit zabda siddha thAya che. to paNa zrI haribhadra sUri mahArAja enDa vagere vyAkaraNamAM pravINa hovAthI vidhivat e apazabda che evI zaMkA na karavI. vizuddhazIlavRtti- vizuddha eTale aticArathI rahita. zIlavRtti eTale hiMsA-asatya-corI-abrahmaparigraha e pApothI virAma pAmavArUpa kuzala anuSThAnomAM pravRtti karavI, arthAt ahiMsA AdinuM pAlana karavuM. jIvo upara dayA vagere puNyAnubaMdhI puNya nathI, kiMtu puNyAnubaMdhI puNyanAM kAraNa che, to paNa ahIM kAraNamAM kAryano upacAra karIne (kAyuktanI jema) puNyAnubaMdhI puNya kahela che. covIsamA puNyAnubaMdhI puNyAdivivaraNa nAmanA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. rajA 3tha parzeviMtita che. puNyAnubandhipuNyapradhAnaphalASTakam // puNyAnubandhipuNyaM svarUpata upadarzitamatha tadeva pradhAnaphalato darzayannAhaataH prakarSasamprAptAd vijJeyaM phalamuttamam / tIrthakRttvaM sadaucitya-pravRttyA mokSasAdhakam // 1 // vRttiH- 'ataH' etasmAtpuNyAnubandhipuNyAt, 'prakarSasamprAptAt' atiprakRSTatAM gatAt, "vijJeyaM' jJAtivyama, pharna' vArtha, "tta' prathAna, "tIrtha' tIrthalAratva, svirUpa tatyAdi- "satA' sarvakAlamAgarbhAvasthAyAH, 'aucityapravRttyA' yathArhapravartanena, 'mokSasAdhaka' nirvANaprApakamiti // 1 // 1. nyAya vagerenI vizeSa samaja mATe tattvArthAdhigama sUtra a. 8 sU. 34nuM gujarAtI vivecana vAMcavuM. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 272 2pa-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka pacIsamuM puNyAnubaMdhI puNya pradhAna phala aSTaka (A aSTakamAM puNyAnubaMdhI puNyanuM sarvottamaphaLa tIrthaMkara padavI che ema jaNAvIne garbhAvasthAthI ja tIrthakaronI saghaLI pravRtti ucita ja hoya che e viSayane anulakSIne bhagavAna mahAvIre garbhAvasthAmAM karelA abhigraha viSe vividha vicAraNA karI che.) varUpathI puNyAnubaMdhI puNya jaNAvyuM. have mukhyaphaLane AzrayIne puNyAnubaMdhI puNyane ja jaNAvatA graMthakAra kahe che zlokArtha- atizaya prakarSane pAmelA puNyAnubaMdhI puNyathI tIrthaMkara pada uttamaphaLa jANavuM. tIrthaMkarapada sadA ucita pravRttithI mokSanuM sAdhaka che. (1) TIkAI-- sadA=garbhAvasthAthI AraMbhI sarvakALa sudhI. ucita pravRttithI= yogya hoya te pramANe pravRtti karavAthI. mokSanuM sAdhaka che=mokSane pamADanAruM che. (1) aucityapravRttimevAptasya sArvadikI darzayitumAhasadaucityapravRttizca, garbhAdArabhya tasya yat / tatrApyabhigraho nyAyyaH, zrUyate hi jagadguroH // 2 // vRttiH- "lA' sarvanAmu, "vityAvRttiH tAvana", "razaH punarthi : MdArabhya' garbhAvasthAmavadhIkRtya, 'tasya' iti yaH prakRSTapuNyAnubandhipuNyaphalabhUtastIrthaGkarastasya, bhavatIti zeSaH, kuta etadevaM siddhamityAha- 'yat' yasmAtkAraNAt, 'tatrApi' garbhe'pi, AstAM pravrajyApratipattau, mara' pratijJavizeSa vazyamAnasvarUpa: bacAvyo' cAyatanapetA, "sUyate' sAti, " hiro vAkyAlaGkAre, 'jagadguroH' trilokagauravArhasya mahAvIrasyeti bhAvanA // 2 // - AtanI pravRtti dareka sthaLe, dareka kALe ane dareka avasthAmAM ucita ja hoya ema jaNAvavA mATe kahe che- * zlokArtha- tIrthaMkaranI pravRtti garbhAvasthAthI AraMbhIne sadA ucita hoya che. kAraNa ke jagadguruno garbhamAM paNa karelo abhigraha nyAyayukta saMbhaLAya che. (2) TIkArtha- tIrthaMkaranI- prakRSTa puNyAnubaMdhI puNyanA phalasvarUpa tIrthaMkaranI, arthAt tIrthaMkarapada prakRSTa puNyAnubaMdhI puNyanuM phaLa che. jagadaguruno- traNa lokamAM gauravane yogya evA mahAvIra prabhuno. garbhamAM paNa karelo- pravajyAnA svIkAra aMge karelo abhigraha to nyAyayukta hato ja, kiMtu garbhamAM paNa karelo abhigraha nyAyayukta hato. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 273 2pa-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka abhigraha eTale vizeSa prakAranI pratijJA. bhagavAne karelI vizeSa prakAranI pratijJAnuM svarUpa have pachI kahevAmAM Avaze. (2) kimarthamasAvabhigraha ityAhapitrudveganirAsAya, mahatAM sthitisiddhaye / iSTakAryasamRddhyartha-mevambhUto jinAgame // 3 // vRttiH- mAtA ca pitA ca pitarau, tayorudvegazcittasaMtApastasya nirAso'bhAvaH pitrudveganirAsastasmai "pitradveganirAsAya,' yatante ca mahAnto vizvasyApi udveganirAsArthaM teSAM tathAsvabhAvatvAt, vizeSataH punaH pitroH atiduSpratikAritvAttayoriti, tathA 'mahatAM' mahApuruSANAm, "sthitisiddhaye' vyavasthAsAdhanAya, anye'pi mahAnto mAtApitrudveganirAsena pravartantAmityetadarthaM, pradhAnamArgAnusAritvAjjanasyeti, tathA 'iSTakArya', vAJchitaprayojanaM mokSArthinAM mokSopAyabhUtA pravrajyA tasya samRddhirniSpattiriSTakAryasamRddhiH tasyai idaM 'iSTakAryasamRddhyartham,' idaM cAbhigrahaH kRta iti gamyamAnakriyAvizeSaNaM, mokSasiddhihetorityarthaH, sidhyati hi mokSa ucitapravRttyA, anucitapravRttistu tadvighna iti, 'evambhUto' vakSyamANasvarUpo'bhigraha iti yogaH, 'jinAgame' Aptavacane, zrUyate iti sambandhaH, paThyate cAvazyakaniyuktI- "aha sattamammi mAse, gammatyo ceva abhiggahaM giNhe / nAhaM samaNo hohaM, ammApiyarammi jIvaMte // 1 // ti||||3|| A abhigraha zA mATe karyo e aMge kahe che- zlokArtha- mAtApitAnA udganA abhAva mATe, mahApuruSonI vyavasthAnI siddhi mATe, ane iSTakAryanI siddhi mATe AvA prakArano ( nIce mujabano) abhigraha jinAgamamAM saMbhaLAya che. (3) TIkArtha- mAtApitAnA udveganA abhAva mATe- udvega eTale cittasaMtApa. mahApuruSo vizvanA paNa udvegane dUra karavA mATe prayatna kare che. kAraNa ke temano tevo svabhAva che. mahApuruSo mAtApitAnA udga ne dUra karavA mATe vizeSathI prayatna kare che. kAraNa ke temanA upakArano badalo vALavo atizaya kaThIna mahApuruSonI vyavasthAnI siddhi mATe- bIjA paNa mahApuruSo (mAruM daSTAMta laine) mAtApitAnA udga ne dUra karIne pravRtti kare e mATe abhigraha karyo. kAraNa ke loka mukhyanA mArgane anusare che=mukhya puruSa jema kare tema kare che. iSTakAryanI siddhi mATe- mokSArthIone mokSanA upAyabhUta dIkSA iSTakArya che. zrI mahAvIra bhagavAne dIkSA rUpa iSTakAryanI siddhi thAya e mATe, arthAt mokSanI siddhi mATe abhigraha karyo. ucita pravRttithI mokSa siddha thAya che. anucita pravRtti molamAM vighnarUpa che. AvA prakArano=jenuM svarUpa have pachI kahevAmAM Avaze tevo. 21. atha saptame mAse garbhastha eva abhigrahaM gRhNAti / nAhaM zramaNo bhaviSyAmi ambApitrorjIvatoriti // 1 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka jinAgamamAM saMbhaLAya che-- Avazyaka niryuktimAM A pramANe vAMcavAmAM Ave che. 'garbhamAM ja rahelA bhagavAna zrI mahAvIre garbhathI AraMbhI sAtamA mahine aho ! mAtApitAno mArA upara atizaya sneha che. ethI jo huM temanAM jIvatA dIkSA lauM to cokkasa te be na jIve, ema jANIne mAtA-pitA jIvatA hoya tyAM sudhI buM shrbhe| nahi thA. jevo abhigraDa she| Dayo. (Ava.ni. bhASya gAthA - pa8) (3) yathAbhUto'bhigrahaH zrUyate tathAbhUtamevAha jIvato gRhavAse'smin, yAvanme pitarAvimau / tAvadevAdhivatsyAmi, gRhAnahamapISTataH ||4|| aSTaka prakaraNa 274 1 vRttiH- kila bhagavAn zrImanmahAvIravardhamAnasvAmI devabhavAccyutvA pUrvabhavopAttanIcairgotrAbhidhAnakarmazeSavazAd brAhmaNakuNDagrAmAbhidhAnanagaranivAsiRSabhadattAbhidhAnadvijAtijAyAyA devAnandAbhidhAnAyAH kukSAvutpannaH / atha dvyazItitamadivase siMhAsanacalanajanitAvadhiprayogapurandaraprayuktaharinaigameSinAmnA devena kSatriyakuNDAbhidhAnanagaranAyakasiddhArthAbhidhAnanarapatipradhAnapalyAstrizalAbhidhAnAyAH garbhe saMkramitaH / tato devAnandAmupalabdhacaturdazamahAsvapnApahArAM sambhAvitagarbhasaMhArAM hRtasarvasvAmivAtizokasAgaramagnAmavadhinAvabudhyAho'smannimittameSAnAkhyeyaduHkhamavAptavatyevameSApi trizalA madaGgacalanaceSTAnimittamasukhamatha mA prApadityAlocya nizcalo'vatasthe / tato'sau niSpandatAM garbhasyAvagamya galito garbho mameti bhAvanayA gADhataraM duHkhasamudayamagamat / tato bhagavAMstadaduH khavinodAya sphuratisma, paryAlocayAJcakAra ca yadutAdRSTe'pi mayi mAtApitroraho gADhaH sneho dRSTe punaH paricayAdavagataguNagrAme gADhataro'sau bhAvI, tataH pravrajanato viyujyamAne zokAtizayAnmahAnantastApo bhaviSyati, tato'nayorjIvatostatsantApaparihArArthamapravrajitena mayA bhAvyamiti saptamamAse'bhigrahaM jagrAheti zlokasamudAyArthaH / akSarArthastvayam- 'jIvataH' prANAndhArayataH, 'pitarau' iti yoga:, 'gRhavAse' gRhasthatAyAm, 'asmin' adhunAtane na punardevAdibhavasaMbhave'pi, 'yAvat' yatparimANamiti pitRjIvanakriyAvizeSaNam, 'me' mama sambandhinau, 'imau ' pratyakSAsannau trizalAsiddhArthalakSaNau na punarRRSabhadattadevAnandAsvarUpau, 'tAvadeva' tatparimANameva na punaradhikam, viratAvabhiSvaGgAccetthamuktamavadhAraNam, etaccAdhivatsyAmItikriyAvizeSaNam, 'adhivatsyAmi' adhyAsiSye, 'gRhAn' geham, gRhazabdo hi pulliGgo bahuvacanAnto'pyastIti, athavA rAjatvAd bahugRhAdhipatitvamanena darzitam, 'ahamapi' na kevalaM pitarau gRhAnadhivatsyata iti 'apizabdArtha:', iSTamicchA tadAzritya 'iSTata:' icchayA svacchandatayA, na punaH pAravazyena iti bhAvaH / nanu tAvantaM kAlaM cAritramohanIyakarmavizeSodaye sati tasya gRhAvasthAnamanyathA vA, tatra yadyAdyaH pakSastadA karmavizeSodaya eva tatrAvasthAnakAraNaM nAbhigrahaNaM, tataH kiM tadabhigrahaNena, atha cAritramohanIyavizeSodayAbhAva iti pakSaH, tadapyasaGgatam, mohakarmavizeSodayAbhAve viratereva bhAvena gRhAvasthAnAsambhavAt, vyarthamevAbhigrahakaraNamiti atrocyate, mohanIyavizeSodaya eva tatra tasyAvasthAnam, kintu tatkarmaNaH sopakramatvena pitrudveganirAsAdyavalambanAbhigrahAnaGgIkaraNe viratereva bhAvAnna gRhAvasthAnahetvabhigra Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 25-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka hakaraNamasaGgattam, ucyate ca sopakramatA karmaNAm / yadAha- 'udayakkhayakkhaovasamovasamA jaM ca kampuNo bhaNiyA / davvaM khittaM kAlaM bhAvaM ca bhavaM ca saMpappa 2 // 1 // tadihoktavizeSaNAbhigrahalakSaNaM bhAvamAzritya tatkSayopazama iti na vyarthamabhigrahakaraNamiti // 4 // aSTaka prakaraNa jevA prakArano abhigraha saMbhaLAya che tevA prakAranA ja abhigrahane kahe che-- mahAnavIra evA zrI vardhamAna svAmI bhagavAna devabhavathI AvIne pUrvabhavamAM upArjana kareluM nIcagotranAmanuM karma bAkI rahI javAnA kAraNe brAhmaNakuMDagrAma nAmanA nagaranA nivAsI RRSabhadatta nAmanA brAhmaNanI devAnaMdA nAmanI patnInI kukSimAM utpanna thayA. have byAsImA divase (saudharma) indranuM siMhAsana calita thayuM. siMhAsana kema calita thayuM e jANavA iMdre avadhijJAnano upayoga mUkyo. garbhasaMkramaNa karAvavo e potAno AcAra che ema jANIne iMdra hariNaigameSI nAmanA devane garbhasaMkramaNanI AjJA karI. AthI harIgameSI deve zrI mahAvIra prabhunuM kSatriyakuMDa nAmanA nagaranA nAyaka siddhArtha nAmanA rAjAnI trizalA nAmanI mukhya patnInA garbhamAM saMkramaNa karyuM, tethI devAnaMdAnA cauda mahAsvapnonuM apaharaNa thayuM. AthI devAnaMdAe potAnA garbhanA nAzanI saMbhAvanA karI. AthI te jANe potAnuM saghaLuM ya harAi gayuM hoya tema zokasAgaramAM DUbI. zrI mahAvIra prabhue avadhijJAnathI A vigata jANIne vicAryuM : aho ! mArA nimitte A na kahI zakAya tevA du :khane pAmI. have e pramANe A trizalAmAtA paNa mArA aMgacalananI ceSTAthI duHkha na pAmo ema vicArIne nizcala rahyA. pachI trizalA mAtA garbhane nizcala jANIne mAro garbha gaLI gayo che evA vicArathI atizaya gADha du:kha samUhane pAmyA. tethI duHkhane dU2 ka2vA bhagavAna cAlyA. bhagavAna zrI mahAvIre vicAryuM ke aho ! nahi jovAyelA paNa mArA upara mAtA-pitAno gADha sneha che. mane joye chate ane paricayathI mArA guNasamUhane jANye chate atizaya gADha sneha thaze. tethI dIkSAnA kAraNe mAro viyoga thatAM atizaya zokanAM kAraNe aMtaramAM atizaya saMtApa thaze. tethI temanA saMtApano tyAga karavA mATe te benAM jIvatAM mAre dIkSA na levI e pramANe sAtamA mahine abhigraha lIdho. A pramANe zlokano samUhArtha che. akSarArtha to A pramANe che-- zlokArtha-- jyAM sudhI A mArA mAtA-pitA A gharavAsamAM jIvatA raheze tyAM sudhI ja huM paNa svecchAthI gharamAM rahIza. (4) TIkArtha-- A mAtA pitA=pratyakSathI najIkamAM rahelA trizalA-siddhArtharUpa mAtA-pitA, nahi ke RRSabhadatta-devAnaMdA svarUpa mAtA-pitA. A gharavAsamAM-- hamaNAMnA gharavAsamAM, nahi ke deva AdinA bhavamAM thanArA paNa gharavAsamAM. tyAM sudhI ja-- mAtA-pitA jIvatA rahe tyAM sudhI ja, nahi ke tenAthI adhika. virati pratye rAga hovAthI A pramANe avadhAraNa karyuM che. svecchAthI-- potAnI icchAthI, nahi ke parAdhInapaNAthI. mULa zlokamAM pehvAn eTale peDhuM. pulliMga gRhazabda bahuvacanAMta paNa che. athavA rAjA hovAthI vRnhAn evA prayogathI ghaNA gharonuM svAmIpaNuM batAvyuM. 22. udayakSayakSayopazamopazamA yacca karmaNo bhaNitAH / dravyaM kSetraM kAlaM bhAvaM ca bhavaM ca saMprApya // 1 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 25-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka ,, huM paNa-- kevaLa mAtA-pitA ja gharamAM raheze ema nahi, kiMtu huM paNa gharamAM rahIza ema "paNa" zabdano artha che. 276 pUrvapakSa-- mAtA pitAnA jIvatA sudhI prabhuno gharavAsa thayo te vizeSa prakAranA cAritramohanIya karmanA udayathI thayo ke bIjI rIte ? temAM jo pahelo pakSa che to vizeSa prakAranA karmano udaya ja gharavAsanuM kAraNa che, abhigraha nahi. tethI abhigrahathI zuM ? have jo vizeSa prakAranA cAritramohanIyanA udayanA abhAvanA kAraNe gharavAsa thayo evo pakSa che to te paNa asaMgata che. kAraNake vizeSa prakAranA mohanIya karmanA abhAvamAM virati ja thavAthI gharavAsano asaMbhava che. A pramANe abhigraha ka2vo e vyartha ja che. uttarapakSa-- vizeSa prakAranA mohanIya karmanA udayathI ja prabhuno gharavAsa thayo. paraMtu te karma sopakrama hatuM. AthI jo mAtApitAnA udvegano tyAga Adi AlaMbanathI abhigraha na karavAmAM Ave to (karma dUra thai javAthI) virati ja thAya. AthI gRhavAsa nimitte abhigraha karavo e asaMgata nathI. karmo sopakrama hoya che, ema (zAstramAM) kahevAya che. kahyuM che ke-karmanA udaya-kSaya-kSayopazama-upazamo dravya-kSetra-kAla-bhAva-bhavane pAmIne kahyA che.'' (vizeSA0-575) tethI ahIM kahelA vizeSa prakAranA abhigraharUpa bhAvane AzrayIne (=Avo abhigraha na kare to) vizeSa prakAranA mohanIya karmano kSayopazama thAya. AthI prabhue abhigraha karyo te vyartha nathI. (4) nanUktAbhigrahakaraNAtpitrudveganirAso mahatAM ca sthitisiddhiriti saGgatam, yatpunariSTakAryasamRddhiriti, tadasAmpratam, gRhAvasthAnasya pravrajyAvirodhitvAdityasyAmAzaGkAyAmAha - imau zuzrUSamANasya gRhAnAvasato gurU / pravrajyApyAnupUrvyeNa, nyAyyA'nte me bhaviSyati // 5 // . vRtti:-- 'mo' pratyakSAsanau, 'gurU' kRti sambandha:, 'zuzrUSamALastha' parivato 'me' rUti yoga:, tathA tachukUpArthameva 'gRhAn' gehaM, 'Avasato' adhitiSThata: sata:, 'gurU' mAtApitai, 'pravrakhyApi' civanIpitAnA itApi, AstAM pitrudezaniAmAvi, 'AnupUrvyaLa' paripATyA, 'nyAyyA' nyAyopapanA, yuktetyartha:, 'ane' guruzuzrUSAvasAne va, 'me' mama, 'bhaviSyati' sammatsyate / / ukta abhigraha karavAthI mAtA-pitAnA udvegano tyAga ane mahApuruSonI vyavasthAnI siddhi e (be) saMgata che. paNa iSTa kAryanI siddhi ema je kahyuM te yogya nathI. kAraNa ke gRhavAsa pravrajyAno virodhI che. AvI AzaMkA thaye chate graMthakAra kahe che-- zlokArtha-- gharamAM rahetA ane mAtApitAnI sevA karatA evA mArI anukrame aMte yogya dIkSA paNa thaze. (5) TIkArtha-- gharamAM rahetA=mAtA-pitAnI sevA karavA mATe ja gharamAM rahetA. aMte-- mAtA-pitAnI sevAnA aMte. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka dIkSA paNa-- mAtA-pitAnA udvegano abhAva vagere to thaze ja, kiMtu icchelI dIkSA paNa thaze ema "the|" zabdano saMbaMdha che. (4) kuta etadevamityAha sarvapApanivRttiryat, sarvathaiSA satAM matA / gurudvegakRto'tyantaM, neyaM nyAyyopapadyate // 6 // aSTaka prakaraNa 277 vRtti:- 'sarvapApanivRttiH' azeSAvadyAnuSThAnavyuparatiH, 'yat' yasmAt,' 'sarvathA' sarvaiH prakArairnimittabhAvenApi ityarthaH, 'eSA' pravrajyA, 'satAM' viduSAm, 'matA' iSTA, iha tasmAditi zeSo dRzyaH, tasmAt 'gurUdvegakRto' mAtApitRcittasantApakAriNaH, 'atyantaM' atizayena tadasambodhanapUrvakaM zAstroktatsambodhanopAyAprayogapUrvakaM vA pravRttasya, 'na' naiva, 'iyaM' pravrajyA, 'nyAyyA' yuktA, 'upapadyate' ghaTate, pitRsantAparakSaNopAyApravRttatvena nimittabhAvena taccittasantApalakSaNapApakAritvAttasyeti, parihartavyazca taccittasaMtApaH / yadAha-*''apaDibujhamANe (apaDibuddhe) kahiMci paDibohijjA ammApiyaro (re) 23'' pravrajyAbhimukhIkuvatityarthaH / " apaDibujhamANesu ya kammapariNaIe vihijjA jahAsatti taduvagaraNaM" tao aNunAe paDivajjijjA dhammaM24 / " atha nAnujAnIta, tadA, *"annahA aNuvahe ceva uvahijutte siyA' alpAyurahamityAdikAM mAyAM kuryAdityarthaH / evamupAyapravRttamapi yadA na mutkalayataH, tadA tau tyajet / na ca tau tyajatastaccittasaMtApe'pi tasya doSo vizuddhabhAvatvAt / yadAha- 'savvahA apaDivajjamANe caejjA te addhANe (aTThANa) gilANosahatyacAganAeNaM' 25 yathAdhvani glAnIbhUtayoH pitrorauSadhAdyarthaM gacchatastattyAgotyAga eva bhAvataH, evaM tayo: svasyAnyeSAM copakArAya pravrajata iti jJAtabhAvanA, ata eva " soyaNamakkandaNavilavaNaM ca jaM dukkhio tao kuNai / sevai jaM ca akajjaM, teNa viNA tassa so doso" / " (paJcavastu gA. 80 ) ityAdikamAkSipyaivaM parihRtam / "abbhuvagameNa bhaNiyaM, na u vihicAgo vi tassa utti / sogAimma vi tesiM, maraNevva visuddhacittassa " // 2 // " ( paJcavastu gA. 90) kvacitpaThyate 'sarvapApanivRttiryA' iti tatra vyAkhyeyaM 'sarvathA sarvapApanivRttiryA itItaraiSA satAM matA, gurudvegakAriNazcAtyantaM neyaM sarvapApanivRttirnyAyyopapadyata iti // 6 // A pramANe zAthI che ? ema kahe che-- 23. apratibudhyamAnau (apratibuddhau) kathaJcitpratibodhayed ammApitarau / 24. 5 apratibudhyamAneSu ca karmapariNatyA vidadhyAd yathAzakti tadupakaraNaM / tato'nujJAtaH pratipadyeta dharmam / * anyathA (tadanujJAbhAve) anupadha eva (bhAvataH) upadhiyuktaH (byAjavAn) syAt / 25. sarvathA apratipadyamAnAn tyajet tAn adhvani (asthAna) glAnauSadhArthatyAgajJAtena / 26. zocanamAkrandanavilapanaM ca yad duHkhitastataH karoti / sevate yaccAkAryaM tena vinA tasya sa doSaH / 27. abhyupagamena bhaNitaM na tu vidhityAgo'pi tasya heturiti / zokAdAvapi teSAM maraNaM iva vizuddhacittasya / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 278 25-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka zlokArtha- vidvAna puruSoe A pravajyAne sarva prakAre sarva pApavALA anuSThAnothI nivRttirUpa mAnI che. tethI mAtA-pitAne uga karanAranI dIkSA bilakula yogya nathI. (6) TIkArya- sarva prakAre- nimittabhAvathI paNa. (ahIM bhAvArtha A che- mana-vacana-kAyAthI jAte to pApa karavuM-karAvavuM-anumodavuM nahi, kiMtu potAnuM nimitta pAmIne bIjA pApa kare tema paNa na karavuM. nimittabhAvathI paNa sarvapApathI nivRttirUpa dIkSA che.) mAtA-pitAne uga karanAranI- mAtA- pitAnA cittasaMtApane karanAranI. mAtA-pitAne pratibodha pamADyA vinA ke mAtA-pitAne pratibodha pamADavAnA zAstramAM kahelA upAyone karyA vinA, dIkSA mATe pravRtta thayelAnI dIkSA yogya thatI nathI. kAraNa ke te mAtA-pitAnA saMtAparakSaNanA upAyamAM pravRtta na thavAthI nimittabhAvathI mAtA-pitAnA cittasaMtAparUpa pApane kare che. mAtA-pitAnA cittasaMtApano tyAga karavo joie. kahyuM che ke-"mAtA-pitA karmanI vicitratAthI pratibodha na pAmyA hoya to pratibodha pamADe." (paMcasUtra bIjuM sUtra-2) mAtApitAne pratibodha pamADavAno vidhi he mAtA-pitA ! (1) ubhaya lokanA phaLavALuM jIvana prazaMsanIya che. (2) tathA sAmudAyikarUpe karelAM zubhakAryo samudAyarUpe phaLe che. samudAyarUpe (=bhegA maLIne) karelAM kAryothI jemaNe samudAyarUpa kAryo karyA hoya temano pharI paNa (bhavAMtaramAM) yoga=meLApa thAya. (3) ApaNA badhAno bhavaparaMparAthI ghaNA dIrdhakALano viyoga thaze. (4) samudAyikarUpe zubhakAryo na karavAmAM Ave to ApaNI A pravRtti eka vRkSa upara rahenArA pakSIonI tulya thAya che. kahyuM che ke-"jevI rIte (rAta) nivAsa karavAnA vRkSa upara AvIne pakSIo (savAra thatAM) jatA rahe che chUTA paDI jAya che, te rIte jIvono saMyoga aMte viyogavALo che." (5) A ja vAtane spaSTa karatAM kahe che- svacchaMdI mRtyune AvatuM rokI zakAtuM nathI, ane AyuSya alpa hovAthI mRtyu atyaMta najIka che. (6) samudramAM paDela ratnanI jema manuSyabhava atizaya durlabha che. (7) kAraNa ke manuSya bhava sivAya pRthvIkAyAdinA bhavo kAyasthitinI apekSAe ghaNA che. kahyuM che ke-"pRthvIkAya vagere cAra edriyonI kAyasthiti asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNI che, ane vanaspatikAyanI kAyasthiti anaMta utsarpiNI-avasarpiNI jANavI." A bhavo bahu duHkhavALA=prabaLa azAtAvedanIyanA udayavALA, mohanA prabaLa udayanA kAraNe moharUpa aMdhakAravALA, svabhAvathI azubha pravRttinuM kAraNa hovAthI pApanA anubaMdhavALA che. ethI ja cAritradharma mATe ayogya che. (8) bhavarUpa samudramAM vahANa samAna A manuSyabhavacAritra mATe yogya che. kAraNa ke manuSyabhava bhavarUpa samudranA pArane pamADe che. AthI manuSyabhavane svakArya dharmamAM joDavo (=upayoga karavo) e yogya che. manuSyabhavane dharmamAM kevI rIte joDavo te kahe che-saMvarathI jenA jIvahiMsA vagere chidro pUrAi gayA che, vAraMvAra jJAnano upayoga karavAnA kAraNe jJAna jeno sukAnI che, anazana vagere tapanuM sevana karavAnA kAraNe tArUpa pavana jeno sahAyaka che, tevA manuSya bhavarUpa vahANano cAritradharmarUpa svakAryamAM upayoga karavo joie. (9) kAraNa ke manuSyabhavarUpa A avasara durlabha che, ane siddhisAdhaka dharmanuM sAdhana hovAthI anupama che. (10) siddhi Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 279 25-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka (=mokSa) ja sarvajIvone AdaravA lAyaka che. kAraNa ke siddhimAM janma, jarA, maraNa, iSTaviyoga, aniSTasaMyoga, sudhA, pipAsA, ke bIjA paNa ThaMDI-garamI vagere duHkho nathI. janma-utpatti, jarA-uMmaranI hAni, arthAt vRddhAvasthA, maraNa=prANa no tyAga. koi vastu iSTa na hovAthI iSTano viyoga nathI, koi vastu aniSTa na hovAthI aniSTano saMyoga nathI. sudhA=khAvAnI icchA. pipAsA=pIvAnI icchA. siddhimAM jIvo sarvathA parataMtratAthI rahita rahe che. siddhimAM jIvo azubharAgAdithI rahita zAMta, ziva ane avyAbAdha hoya che. zaktithI krodhAdi na hovAthI zAMta, koi upadravo na hovAthI ziva ane koi kriyA na hovAthI avyAbAdha hoya che. (11) saMsAra janma AdinA svarUpavALo hovAthI siddhithI viparIta che=sarva upadravonuM sthAna che. kahyuM che ke-"vRddhAvasthA, maraNa, daridratA ane rogo dUra raho, pharI pharI janmavuM paNa vIrapuruSane zarama utpanna kare che. ema huM mAnuM chuM." AthI ja graMthakAra kahe che ke-saMsAra asthira svabhAvavALo che. A saMsAramAM paryAyathI=paryAya badalAtAM sukhI paNa duHkhI bane che, ane paryAyathI ja vidyamAna paNa vastu avidyamAna bane che. badhI jaMjALa sthira na hovAthI svapnatulya che. (12) AthI saMsAranA rAgathI saryuM. (13) mArA upara anugraha karo. (14) kevI rIte mArA upara anugraha karo te kahe che-A saMsArano nAza karavA tame prayatna karo. (15) huM paNa tamArI anumatithI saMsArano nAza karuM. (16) huM zA mATe saMsArano nAza kare te kahe che-huM saMsAramAM AvanArA janma-maraNathI kaMTALI gayo chuM. (17) mAtA-pitA Adi guruonA prabhAvathI saMsAranAzarUpa mAruM vAMchita siddha thaze. (18) A pramANe patnI vagere bIjAone paNa ucita vacano kahIne pratibodha pamADe. (19) pachI mAtA-pitAdinI sAthe cAritradharmanuM pAlana kare. (20) ucita kartavyane kare. kevI rIte kare te kahe che-sadA Aloka-paralokanI AzaMsAthI rahita banIne kare. (21) A pramANe vItarAganuM vacana che. ' mAtA pitAnI AjIvikAnI vyavasthA karIne dIkSA le. tevA karmapariNAmanA kAraNe mAtApitAdi pratibodha na pAme to vazakti ane svabuddhi pramANe AyaupAyathI zuddha evuM nirvAhanuM dhanasamUha vagere sAdhana karI ApavuM. Aya- tenAthI ( dIkSArthIthI) je anya mANasa tenAthI dhanasamUha vagerenI utpattine Aya kahevAya. (jemake-anya udAra mANasa tenA mA-bApanA jIvana nirvAha mATe lAkha-be lAkha rUpiyA Ape.) upAya potAnI pAse rahelI mUDI vagerethI vyAja vagerenI Avaka te upAya che. kAraNa ke A kRtajJatA ja che, lokamAM zAsana prabhAvanAnuM kAraNa evI karuNA che. tyAra bAda mAtA-pitA AdithI rajA apAyelo te cAritradharmano svIkAra kare. mAtApitA rajA na Ape to mAyA-kapaTa karIne dIkSA le. A pramANe nirvAhanuM sAdhana karavA chatAM anujJA na Ape to aMdarathI kapaTabhAva vinA paNa bahArathI mAyAvI bane. kahyuM che ke-"bhAvathI mAyArahita ja te jyAM kyAMka sava-paranA anubaMdhavALA hitano udaya TIkAmAM rahelA ropavArajU e padono artha A pramANe che-paropatApa nivAraNa kArya che, ane dhanasamUha tenuM kAraNa che. dhanasamUha kAraNamAM paropatApa nivAraNarUpa kAryano upacAra karavAthI dhanasamUhane paNa paropatApa nivAraNa kahevAya. 1. TakA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 280 2pa-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka (=caDhatI) jue tyAM (dekhAvathI) mAyAvI thAya." kAraNa ke A pramANe dharmanI ArAdhanA ja sarva jIvone hitakara che. kapaTathI te te rIte duHsvapna (mane kharAba svapna AvyuM hovAthI mAruM mRtyu najIka che.) Adi kahIne rajA meLavIne dharmArAdhanA prApta kare. mAtA-pitA koipaNa rIte rajA na Ape to rajA vinA paNa dIkSA le. Ama karavA chatAM koipaNa rIte rajA nahi ApatA mAtA-pitAdino asthAne rahelA glAnane auSadha levA javA mATe choDavAnA dRSTAMtathI tyAga kare. glAna auSadhanuM daSTAMta te dRSTAMta A pramANe che- mAtA-pitA pratye rAgavALo koI puruSa koi kAraNasara mAtA-pitA sAthe jaMgalamAM gayo hoya, tyAM mAtA-pitAne jaladI avazya maraNa nipajAvanAra mahAna roga thAya, te roga mAtra te puruSathI dUra karI zakAya tevo na hoya, kiMtu auSadhithI kadAca dUra thAya tevo hoya, A vakhate auSadha vinA mAtApitA avazya jIvI zake tema nathI, auSadhathI kadAca bacI jAya. thoDo samaya auSadha vinA paNa jIvI zake tema che ema vicArIne te puruSa mAtA-pitA pratyenA rAgathI bhojana-AcchAdana AdinI sArI rIte vyavasthA karIne, mAtA-pitAne tyAM mUkIne mAtA-pitAnA roganuM auSadha levA javA mATe ane potAnI AjIvikA nimitte mAtApitAno tyAga kare to te puruSa sAro che. kAraNa ke pharI saMyoga thavAno hovAthI paramArthathI A tyAga tyAga nathI, kiMtu tyAga na karavo e ja tyAga che. kAraNa ke mRtyu thavAthI viyoga thAya. ahIM paMDito phalane pradhAna mAne che. dhIrapuruSo nipuNabuddhithI phalane jue che. te puruSa auSadha meLavIne mAtA-pitAne jIvADe evo saMbhava hovAthI A pramANe tyAga karavo e puruSane ucita che. dRSTAMtano upanaya A pramANe mAtA-pitA pratye dharmanA rAgavALo zuklapAkSika mahApuruSa mAtA-pitA sAthe saMsArarUpa jaMgalamAM jAya, mAtA-pitAne saMsArUpa jaMgalamAM niyamo vinAza karanAra, bodhibIja AdithI rahita sAmAnya puruSathI dUra na karI zakAya tevo, maraNAdi vipAkavALo, kliSTa karmarUpa roga thAya ane kadAca samyakatvAdirUpa auSadhithI e roga dUra thAya tevo hoya, A vakhate dharmarAgathI te mahApuruSa A pramANe vicAre-samyakatvAdirUpa auSadha vinA mAtA-pitAdi avazya vinAza pAmaze. samyakatvAdi auSadhathI kadAca bacI jAya, thoDo samaya jIvI zake tevA che. Ama vicArIne mAtA-pitAne saMtoSa thAya te rIte temanI A lokanI ciMtA karIne (=nirvAhanuM mAyAthI duSTa svapna vagere kahevuM. eTale ke gadheDA-UMTa-pADA vagere upara beThelo hato vagere aniSTa sUcaka dazya meM svapnamAM joyuM. tathA meM mArI be AMkhonI madhyano bhAga joyo, devIonuM ToLuM joyuM. vagere manuSyathI na dekhI zakAya tevuM viparIta dekhANuM, ityAdi kapaTathI (have mAruM AyuSya alpa che vagere) mAtApitAne jaNAvavuM. vaLI prakRti viparIta karavI, arthAt bahArathI maraNanAM cihno batAvavAM. A badhuM karavAthI "have AnuM maraNa najIkamAM che." ema samajIne mAtA-pitA vagere rajA Ape. chatAM rajA na Ape to jyotiSIo dvArA "AvI amuka ceSTAo thAya tyAre maraNa najIkamAM thAya." ema viparIta ceSTAonAM phaLo jaNAvavAM. 2. ahIM mAtA-pitAno ullekha patnI AdinA upalakSaNarUpa che. tethI patnI vagere paNa samajavuM. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 281 2pa-puNyAnubaMdhipuya aSTaka sAdhana karIne) viziSTa guru Adino yoga thavAnA kAraNe dharmakathA vagere thavA dvArA mAtA-pitAnA samyaktvAdirU5 auSadha mATe ane karavA yogya kArya karavAnA hetuthI (saMyamarU5) vavRtti mATe saMyamano svIkAra karIne mAtApitAno tyAga karanAra siddhiprAptinI apekSAe ( pariNAme) sAro che. zuklapAkSika- jeno saMsArakALa alpa hoya te jIva zuklapAkSika che. kahyuM che ke "je jIvono saMsArakALa kAMika jUna adhapudgala parAvarta jeTalo bAkI che te jIvo zaklapAkSika che. je jIvono saMsArakALa tenAthI adhika che te jIvo kRSNapAkSika che." thoDo samaya jIvI zake tevA che." ema je kahyuM te vyavahArathI samajavuM. nizcayathI to thoDo paNa samaya jIvavAno bharoso nathI. kahyuM che ke-"AyuSya ghaNA upasargovALuM che ane pavanathI haNAyelA pANInA parapoTAthI paNa adhika anitya che, AvA AyuSyamAM jIva ucchavAsa laine nizvAsa le che ane sUtelo jAge che te Azcarya che." jema rastAmAM bimAra thayelA mAtA-pitAnA auSadha Adi mATe janArano mAtA-pitAno tyAga paramArthathI atyAga ja che. e pramANe mAtA-pitAnA, potAnA ane bIjAonA upakAra mATe dIkSA lenArano mAtA-pitA Adino tyAga paramArthathI atyAga ja che. e pramANe daSTAMtanI bhAvanA che. AthI ja- "dIkSA mATe taiyAra thayelo pAlaka (=mAtA-pitA AdinuM pAlana karanAra) jIva svajanone choDIne dIkSA le to duHkhI thayelA svajano zoka, Adadana, vilApa, tADana vagere je kare ane zIlakhaMDana Adi je akArya kare, te badhA doSo svajanone choDIne dIkSA lenArA pAlakane lAge." (paMcavastuka-80) ityAdi AkSepa karIne A pramANe ( have kahevAze te pramANe) Apano parihAra karyo che "vajanatyAga alpa pApahetu che eno ame (gAthA-83mAM) svIkAra karyo che. paNa eTaluM khyAla rAkhavuM ke avidhithI karelo vajanatyAga pApahetu che, vidhithI karelo vajanatyAga pApatu nathI. jo ema na mAnavAmAM Ave to rAgAdithI rahita puruSanuM maraNa thatAM svajano zoka vagere je kare tenuM paNa pApa maranArane lAge. rAgAdirahita puruSanuM maraNa thatAM svajano zoka vagere je kare tenuM pApa maranArane na lAge ema to tame paNa mAno ja cho. eTale jema rAgAdithI rahita puruSanuM maraNa thatAM vajanAdinA zoka vagerenuM pApa maranArane na lAge, tema vidhithI dIkSA lenArane ravajanAdinA zoka vagerenuM pApa na lAge." (paMcavastuka-90) kyAMka sarvapAnivRttie pAThanA sthAne sarvAnivRtti evo pATha vAMcavAmAM Ave che. e pAThamAM vyAkhyA A pramANe che- "bIjI je sarva prakAre sarvapApathI nivRtti che e vidvAna puruSone iSTa che. tethI mAtApitAne uga karanAranI A (=sarvapApanivRtti) bilakula yogya thatI nathI." (6). kasmAdevamityAhaprArambhamaGgalaM hyasyA, guruzuzrUSaNaM param / etau dharmapravRttAnAM, nRNAM pUjAspadaM mahat // 7 // 1. sthAnAMga sUtra pahelA sthAnanI TIkA tathA yogabiMdu gAthA 72 vagerenA AdhAre. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 282 2pa-puNyAnubaMdhipuNya aSTaka vRttiH- 'prArambhamaGgalaM' AdimaGgalam, 'hi' yasmAt, 'asyAH ' pravrajyAyAH, 'guruzuzrUSaNaM' mAtApitRparicaraNam, 'paraM' prakRSTaM bhAvamaGgalamityarthaH, prArambhamaGgalatA evAsya kuta ityAha- 'etau' gurU, 'dharmapravRttAnAM' mokSahetusadanuSThAnasamupasthitAnAm, 'nRNAM' puMsAm, nRgrahaNaM ca pradhAnatayA teSAM, na tu tadanyavyavacchedArtham, 'pUjAspadaM' arhaNAspadam, 'mahat' gurukam / yadAha- mAtApitRpUjA / AmuSmikayogakAraNam / tadanujJayA pravRttiH / pradhAnAbhinavopanayanam / tadbhogebhogo'nyatra tadanucitAditi // 7 // A pramANe zAthI che te kahe che- zlokArtha- mAtA-pitAnI sevA dIkSAnuM Adi bhAvamaMgala che. kAraNa ke dharmamAM pravRtta manuSyonuM mAtApitaa mahAna pUrasthAna che. (7) TIkartha- dharmamAM pravRtta manuSyonuM- dharmamAM pravRtta eTale mokSanuM kAraNa evA saManuSThAnanI pAse Avela, arthAt sad anuSThAna karavA mATe taiyAra thayela. ahIM manuSyanuM je grahaNa karyuM te (dharmamAM) manuSyonI pradhAnatA hovAthI grahaNa karyuM che, nahi ke tenAthI anyano vyavaccheda karavA mATe. ____ mAtA-pitA mahAna pUjasthAna cha meM viSe 4j cha :-"mAtA-pitAnI 5 42vI. (dhAmaM 1-31) mAtA-pitAne preraNA karIne paralokanA hita mATe devapUjA vagere dharmanAM kAryomAM joDavA. jemake temane kahevuM ke have pachI Ape kuTuMbanAM kAryomAM jarApaNa utsAha na rAkhavo, kevaLa dharmakAryomAM satata pratibaddha cittavALA banavuM. A loka paralokanAM saghaLAM kAryo mAtA-pitAnI saMmatithI karavAM. mAtA-pitAne puSpa-phala-vastra vagere vastuo varNa-gaMdha AdithI sArabhUta hoya tevI uttama ane tatkAla banI hoya tevI navI ApavI. bhojana vagere mAtA-pitAnA karyA pachI pote karavuM. vrata vagere vizeSa kAraNathI mAtA-pitAne bhojana vagere na 42 Doya to hI pAta . ta saya to mozana 473 tamanAryA pachI 4 42." (dharma biMdu-1-72) (7) pUjAspadatvameva samarthayannAhasa kRtajJaH pumAn loke, sa dharmagurupUjakaH / sa zuddhadharmabhAk caiva, ya etau pratipadyate // 8 // vRttiH- 'sa' iti ya etau pratipadyate asAveva, 'kRtajJaH' pitRkRtopakArajJAtA, 'pumAn' naraH, 'loke' laukikamArge, tathA 'sa' eSa (va) 'dharmaguroH' dIkSAcAryasya 'pUjakaH' pUjayitA 'dharmagurUpUjakaH', bhaviSyatIti gamyate, nAnyaH, yadAha-"upakArIti pUjyaH syAd gurU cAdhupakAriNau / tAvapyarcayate yo na, sa hi dharmaguruM katham // 1 // " tathA 'sa' iti sa eva, 'zuddhadharmabhAg' nirdoSakuzaladharmabhAjanaM bhavati, 'cazabdaH' samuccaye, "evazabdo''vadhAraNe, tasya ca darzitaH prayogaH, 'yaH' pumAn, 'etau' mAtApitarau, 'pratipadyate' sevanato'GgIkaroti, duSpratikAritvAttayoH / Aha ca- "duSpratikArau mAtA-pitarau svAmI guszca loke'smin / tatra gururihAmutra ca, suduSkaratarapratIkAraH // 2 // " iti // 8 // // // paJcaviMzatitamASTakavivaraNaM samAptam // 25 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 283 ra6-tIrthaMkara mahAdAnasiddhi aSTaka mAtA-pitA pUjAnuM sthAna che e viSayanuM samarthana karatA thakAra kahe che - zlokArtha- je manuSya sevA karavAnI apekSAe mAtA-pitAne svIkAre che, arthAt mAtA-pitAnI sevA kare che, te ja lokamAM kRtajJa che, te ja dharmaguruno pUjaka banaze, te ja nirdoSa kuzaLa dharmanuM bhAna bane che. TIkArtha- kRtajJamAtA-pitAe karelA upakArane jANanAra. dharmaguruno pUjaka banaze-dharmaguruno eTale dIkSAcAryano-dIkSAdAtA AcAryano. ahIM banaze evA prayogano bhAva e che ke hamaNAM saMsAramAM rahela je jIva mAtA-pitAnI sevA kare che te ja dIkSA lIdhA pachI dIkSAcAryano pUjaka banaze, anya nahi. kahyuM che ke-"upakArI che e apekSAe pUjya thAya mAtA-pitA Adi (=sarva prathama) upakArI che. AvA mAtA-pitAnI paNa je pUjA-sevA karato nathI te dharmagurunI pUjA kevI rIte kare ?" mAtA-pitAnA upakArano badalo vALavo kaThIna che. kahyuM che ke-"mAtA-pitA, rAjA vagere svAmI ane gurunA upakArano badalo vALavo kaThIna che. temAM paNa gurunA upakArano badalo vALavo to A lokamAM ane paralokamAM paNa atyaMta kaThIna che." (prazamarati-71) (8) puNyAnubaMdhI puNya pradhAnaphala nAmanA pacIsamA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 26 // atha SaDvizatitamaM tIrthakaddAnamahattvasiddhyaSTakam // prakarSavataH puNyAnubandhipuNyasya tIrthakaratvaphalamuktam, tIrthakarasya ca puNyaprakarSarUpatvena jagadgurutvAd dAnena mahatA bhAvyam, saGkhyAvacca tattasya zrUyata iti kathaM taddAnasya mahattvamityadhunopadarzayannAha jagadgurormahAdAnaM, saGkhyAvaccetyasaGgatam / zatAni trINi koTInAM, sUtramityAdi coditam // 1 // vRttiH- 'jagadguroH' bhuvanabharturjinasya, 'mahAdAnaM' atizAyivitaraNaM varavarikArUpam, 'saGakha yAvacca' parigaNitam, 'cazabdaH' samuccaye, 'iti' etat, 'asaGgatam' viruddham, tathAhi- mahAdAnaM cetsaGakhyAvat katham, saGakhyAvaccenmahAdAnaM kathamiti, saGkhyAvattvaM tasya kathaM siddhamityArekAyAmAhayataH 'zatetyAdi', iha ca 'zatAni trINi koTInAM' ityataH paraM 'ityAdi' iti padaM draSTavyam, tatazca 'zatAni trINi koTInAmityAdi' evaMprabhRti, AdizabdAt 'aTThAsIiM ca hoMti koDIo' (aSTAzItizca bhavanti koTayaH) ityAdeH parigrahaH / 'sUtraM' arthasUcanaparaM vacanam, 'coditaM' uditam, taccedam-"tinneva ya Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 284 ra6-tIrthaMkara mahAdAnasiddhi aSTaka koDisayA, aTThAsII ca hoMti koDIo / asIiM ca sayasahassA, eyaM saMvacchare dinam // 1 // " pAThAntareNa 'zAstra ityAdi coditam' iti, tatra 'zAstre' Agame, zeSaM tathaiveti paravaca iti // 1 // chavIsamuM tIrthakata dAnamahattva siddhi aSTaka (jeno jaina tIrthanA pravartakane tIrthakatu ke tIrthakara kahe che. bauddho bauddha darzananA pravartakane bodhisatva kahe che. jema tIrthaMkaro dIkSA letAM pahelAM anukaMpAdAna Ape che, tema bodhisattvo paNa Ape che. tIrthaMkara ane bodhisatva e bemAMthI konuM dAna mahAna che tenI vicAraNA A aSTakamAM karavAmAM AvI che. temAM tIrthaMkaranuM dAna ja mahAdAna che ema siddha karyuM che.) prakRSTa puNyAnubaMdhI puNyanuM phala tIrthaMkarapada che ema kahyuM. tIrthaMkara prakRSTapuNyavarUpa hovAthI jagatanA guru che. tIrthaMkara jagaguru hovAnA kAraNe tenuM dAna mahAna hovuM joie. tenuM dAna saMkhyAvALuM (=gaNeluM) saMbhaLAya che. AthI have tenuM dAna mahAna kema che ema batAvatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- jaganUru jinanuM dAna mahAdAna che ane saMkhyAvALuM ( gaNatarI kareluM) che e asaMgata che. zatAni ra ivoTina (traNaso kroDa) ityAdi sUtra kahyuM che. (1) TIkArtha- mahAdAna- jene je joie te mAMgo evI udghoSaNAvALuM ghaNuM dAna. asaMgata che- viruddha che. te A pramANe-jo mahAdAna che to saMkhyAvALuM kevI rIte ? ane jo saMkhyAvALuM che to mahAdAna kevI rIte ? | ityAdi sUtra kahyuM che- sUtra eTale arthanuM sUcana karavAmAM tatpara vacana. saMpUrNa sUtra A pramANe che"prabhue dIkSA letA pahelAM eka varSamAM 388 kroDa 80 lAkha jeTaluM suvarNanuM dAna ApyuM."(Avazyaka sUtrarara0) ahIM sUtramatyAdi e pAThanA sthAne zAstra phAtri evo pAThAMtara che. e pAThamAM zAstramAM eTale AgamamAM. bAkIno artha pUrva pramANe ja che. A zlokamAM jaga_ru jinanuM dAna mahAdAna che ane saMkhyAvALuM che e asaMgata che ema je kahyuM che te paravacana che, arthAt bIjAo Ama kahe che. (1) evaM jinasya mahAdAnaviruddhatAmabhidhAya buddhasya mahAdAnasAGgatyamabhidhAtuM para evAhaanyaistvasaGakhyamanyeSAM, svatantreSUpavarNyate / tattadeveha tadyuktaM, mahacchabdopapattitaH // 2 // vRtti - jaitu mAre: punarjanApekSA vI, 'makaDya' vimAnarimALanuM, "goSai' jinAdapareSAM bodhisattvAnAm, 'svatantreSu' svakIyazAstreSu, 'upavarNyate' pratipAdyate / tadyathA- "ete hATakarAzayaH pravitatAH zailapratispardhino, ratnAnAM nicayAH sphuranti kiraNairAkramya bhAnoH prabhAm // hArAH pIvaramauktikaugharacitAstArAvalIbhAsurA, yAnAdAya nijAniva svagRhataH svairaM jano gacchati // 1 // " 'tat' 28. trINyeva ca koTizatAni aSTAzItizca bhavanti koTayaH / azItizca zatasahasrANi etat saMvatsare dattam // 1 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 285 ra6-tIrthaMkara mahAdAnasiddhi aSTaka iti tasmAt 'tadeva' buddhadAnamasaGkhyAtameva, 'iha' dAnavicAre, 'tat' iti mahAdAnam, 'yuktaM' saGgatam, kuta ityAha- 'mahacchabdopapattitaH' mahadhvanestatraiva buddhadAna upapadyamAnatvAt, saGkhyAtadAnApekSayA asaGkhyAtadAnasyAnupacaritamahattvasiddheriti // 2 // A pramANe jinanA mahAdAnanuM viruddhapaNuM =virodha) kahIne buddhanA mahAdAnanI saMgatine kahevA mATe anya kahe che zlokArtha- bIjAo bIjAonuM dAna asaMkhya che ema potAnA zAstromAM pratipAdana kare che. tethI ahIM buddhanuM asaMkhyAta dAna ja mahAdAna tarIke saMgata che. kAraNa ke mahat (mahA) zabda asaMkhyAta dAnamAM ja ghaTe che. (2) TIkArtha- bIjAo=boddho. bIjAonuM mahAsattvonuM. asaMkhya- parimANathI rahita. mahAsattvonuM dAna asaMkhya che ema bauddho potAnA zAstromAM pratipAdana kare che. te A pramANe"phelAyelA ane parvatanI spardhA karanArA A suvarNanA DhagalA che. A rananA samUho sUryanI prabhAno parAbhava karIne ( jhAMkhI karIne) prakAze che. moTA motIonA samUhathI racelA ane tArAonI zreNi jevA dedIpyamAna A hAro che, ke jemane icchA pramANe laine loka jANe potAnA gharamAMthI potAnA laine jato hoya tema jAya che." ahIM- dAnanI vicAraNAmAM. mahatuM (mahA) zabda asaMkhyAta dAnamAM ja ghaTe che. kAraNa ke saMkhyAtadAnanI apekSAe asaMkhyAtadAna upacAra vinA (=paramArthathI) mahAna tarIke siddha thAya che. (2) tataH kimityata Ahatato mahAnubhAvatvAt, teSAmeveha yuktimat / jagad gurutvamakhilaM, sarvaM hi mahatAM mahat // 3 // vRttiH- yato bodhisattvAnAM mahacchabdopapattito mahAdAnaM yuktaM 'tataH' tasmAnmahAdAnayogAt, 'mahAnubhAvatvAt' acintyazaktiyuktatvAt, 'teSAmeva' bodhisattvAnAmeva, na jinasya, 'iha' asmin loke, 'yuktimat' sopapattikam, kiM tadityAha- 'jagadgurutvaM' bhuvanabhartRtvam, kimbhUtamityAha- avidyamAnaM khilaM gurutvAviSayo yatra jagadgurutve tat 'akhilaM' sarvavyApakaM sampUrNamiti yAvat, kuta etadevamityAha- 'sarva' niravazeSaM dAnAdikriyAjAlam, 'hi' yasmAt, 'mahatAM' mahAsattvAnAm, 'mahat' sAtizayaM bhavati, ato mahAdAnayogAt eva mahAnubhAvA jagadguravazca bhavanti nAnya iti, iha ca teSAmiti dharmI, jagadgurutvaM sAdhyam, mahAnubhAvatvaM hetuH, mahatAM mahaditi ca hetvasiddhatAparihAra iti // 3 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 286 26-tIrthaMkara mahAdAnasiddhi aSTaka bodhisattvonuM dAna mahAdAna che tethI zuM? evo koi prazna kare, AthI graMthakAra kahe che- zlokArtha- tethI bodhisattvonuM ja mahAnubhAvatva hovAthI saMpUrNa jagagurupaNuM yuktiyukta che. kAraNake moTAonuM badhuM ja mahAna hoya che. (3) TIkArtha- tethI- bodhisattvonA dAnamAM mahat (mahA) zabda yuktithI ghaTI zakatuM hovAthI bodhisattvonuM dAna mahAdAna che tethI. mahAnubhAvata- aciMtyazaktithI yuktatA. bodhisattAnuM ja mahAnubhAvatva hovAthI eTale jina nahi, kiMtu bodhisattvo ja mahAnubhAva=aciMtyazaktithI yukta hovAthI. moTAonuM- mahAsattvonuM. badhuM ja dAna AdinI kriyA vagere badhuM ja. mahAna- vizeSatAthI yukta. bhAvArtha- bodhisattvonuM dAna mahAdAna hovAthI bodhisattvo ja mahAnubhAva che ane jagadguru che, anya nahi. ahIM anumAna prayogamAM levAM (=mahAsattvonuM) pada dharma che. (=pakSa che.) nAcurva sAdhya che. mahAgumAvatva hetu che. mahata mahatuM evA prayogathI hetunI asiddhatAno tyAga karyo che, arthAt pakSamAM hetu rahelo che ema siddha karyuM che. (ahIM bodhisattvo mahAna tarIke siddha thayA che. eTale temanAmAM mahattva=mahAnubhAvatva raheluM che.) (3) pUrvapakSamupasaMharannAhaevamAheha sUtrArthaM, nyAyato'navadhArayan / kazcinmohAttatastasya, nyAyalezo'tra darzyate // 4 // vRttiH- "parva' manacovaramA5, "maNi te pUrvapakSavAlI, " prame, "sUrastha "tineva ya koDisayA'' ityAderAgamasya, 'arthaH' abhidheyaH 'sUtrArthaH', tamanavadhArayanniti yogaH, kiM sarvathAnavadhArayan, netyAha- 'nyAyato' nItimAzrityArthApattigamyamarthamityarthaH, 'anavadhArayan' anavabudhyamAnaH, 'kazcit' ityasambaddhabhASitvAt anirdezyanAmA saugata iti bhAvaH / 'mohAt' ajJAnAt, yata evaM 'tataH' tsmaatkaarA, tI' mUThavAtina:, "cAyatvezo yuttimAtrA, 'mannA' rAjavyatire, ti' bathIyA rUti kA pUrvapakSano upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che zlokArtha- prastutamAM sUtranA arthane nItithI nahi jANato koika ajJAnatAthI A pramANe kahe che. tethI 1. TIkAmAM rAhata padanI vyutpattimAM hita eTale gurutvAviSaya. jemAM hita vidyamAna nathI, eTale ke jemAM viSaya vidyamAna nathI. guvAviSaya vidyamAna nathI eno artha e thayo ke viSaya vidyamAna che. jemAM guratva viSaya vidyamAna che evuM na juve che. Ano artha saMpUrNa jagagurupaNuM evo thAya. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 287 ra6-tIrthaMkara mahAdAnasiddhi aSTaka tene ahIM kaMika yukti batAvAya che. (4) TIkArtha- sUtranA arthane = tinneva ya DhoDiyA ityAdi AgamanA arthane. nItithI- nItine AzrayIne, arthAt arthapattithI jANI zakAya tevA arthane. koika- asaMbaddha bolanAra hovAthI jenA nAmano nirdeza na karI zakAya tevo bauddha. A pramANe hamaNAM (traNa zlokomAM) kahyuM te pramANe. tene- mUDha vAdIne. ahIM- dAnanA saMbaMdhamAM. (4) tatpratipAdanAyaivAhamahAdAnaM hi saMkhyAva-dIbhAvAjjagadguroH / siddhaM varavarikAta-stasyAH sUtre vidhAnataH // 5 // vRtti - 'mahAlA" tirAIvizrALana", "hazabdo sAnamahattvanAvanArtha, vat 'iAva' vidyamAnaparimANam, tat 'arthyabhAvAt' prayojaninAmavidyamAnatvAt, na punaraudAryAbhAvAt, dravyAbhAvAdvA, 'jagadguroH' bhuvananAyakasya jinasya, kuta etadavagatamityAha- 'siddhaM' nirNItam, varaM vRNuta varaM vRNutetyevamAkhyAnaM varavarikA tasyAH 'varavarikAtaH' hetoH, na ca tasyA apyasiddhirityAha- 'tasyA' vrvrivAyA, "' niritApe sAme, vidhAnato' vihitatva, tathApi "siyADatiyA -rAtraummuhmhaaphphesu / dAresu puravarANaM, ratthAmuhamajjhayAresu // 1 // varavariyA ghosijjai, kimicchiyaM dijjae bahuvihIyaM / suraasuradevadANava-nariMdamahiyANa nikkhamaNetti" // 2 // " // 5 // yuktine jaNAvavA mATe ja kahe che - zlokArtha- jagadguru jinanuM mahAdAna arthI na hovAthI saMkhyAvALuM che. A varavarikAthI nizcita thayuM che. kAraNa ke varavarikAnuM sUtramAM vidhAna che. (5) TIkArtha- arthI na hovAthI dAna lenArA na hovAthI. tIrthaMkaranuM mahAdAna dAna lenArA na hovAthI saMkhyAvALuM che, nahi ke udAratAnA abhAvathI ke dravyanA abhAvathI. varavarikAthI- jenI je icchA hoya te mAMgo, jenI je icchA hoya te mAgo, evI udghoSaNAthI. sUtramAM niyuktirUpa AgamamAM. 29. zanATakatrikacatuSkacatvaracaturmukhamahApathapatheSu / dvAreSu puravarANAM rathyAmukhamadhyeSu // 1 // varavarikA ghoSyate kimIpsitaM dIyate bahuvidhikaM / surAsuradevadAnavanarendramahitAnAM niSkramaNe // 2 // iti // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 288 26-tIrthaMkara mahAdAnasiddhi aSTaka sUtramAM varavarikAnuM vidhAna A pramANe che-"cAre prakAranA devothI ane iMdrothI tathA manuSyothI ane cakravartIothI pUjAyelA tIrthakaronA dIkSA grahaNamAM dIkSA pahelAM eka varSa sudhI zRMgATaka trika catuSka + catra 2 caturmukhI ane rAjamArga = A badhA mArgomAM, moTA zaheronA praveza dvAromAM, (rAmuhika) zerInA madhyama pramANanA pravezadvAromAM, varavarikAnI ghoSaNA karAya che. je jene icche tene tenuM dAna karAya che. A dAna koi eka ja vastunuM nathI hotuM, kiMtu motI vagere aneka prakAranI vastuonuM hoya che." (Ava. niryukti ra18-219) (5) atha varavarikayA dIyamAnamarthyabhAvAt, tatsaMkhyAvaditi kutaH siddhamityatrAhatayA saha kathaM saMkhyA, yujyate vyabhicArataH / tasmAd yathoditArthaM tu, saMkhyAgrahaNamiSyatAm // 6 // vRtti - 'tathA' taravariyA, "sA' sArthanuM, "the na kazALa, ra rajhiti:, "saMdhyA' parimANam, 'yujyate' saGgacchate, kuta ityAha- 'vyabhicArato' visaMvAdAt, arthisadbhAve satIti gamyam, tathAhi- arthinaH prabhUtA mahecchAca dAnaM varavarikayA dIyata iti kathaM tanniyatasaMkhyaM bhavitumarhati, yasmAdevaM 'tasmAt' yathoditArtha 'tu' anantarAsmaduktaprayojanameva tathAvidhArthyabhAvapratipAdanArthaparameva, 'saMkhyAgrahaNaM' "tinneva ya koDisayA" ityAdidAnasaMkhyAvidhAnam, 'iSyatAM' abhyupagamyatAM, na punaraudAryAbhAvadravyAbhAvAbhyAmiti / nanu yadi tIrthaMkarAnubhAvAdazeSadehinAM saMtoSabhAvAdaryabhAvaH syAttadA saMkhyAkaraNamapyayuktam, alpasyApi dAnasyAsambhavAditi, atrocyate, devatAzeSAyA iva saMvatsaramAtreNAprabhUtaprANigrAhyatvAd yuktameva saMkhyAvattvamiti, anena 'mahAdAnaM saMkhyAvaccetyasaGgatam' ityetatparavaco nirastamiti // 6 // have varavarikAthI apAtuM dAna arthI na hovAthI saMkhyAvALuM che e zAthI nizcita karAyuM e viSe kahe che- zlokArtha- varavarikAnI sAthe parimANa kevI rIte saMgata thAya ? arthAt koi rIte saMgata na thAya. kAraNake visaMvAda thAya che. tethI saMkhyAvidhAnane yathodita kAraNavALuM svIkAravuM joie. (6) TIkArtha- varavarikAnI sAthe parimANano visaMvAda A rIte che-jo arthIo ghaNA che ane moTI icchAvALA che, tathA dAna varavarikAthI apAya che, to dAna niyata saMkhyAvALuM kevI rIte thAya ? arthAtu na thAya. tethI tiva ya vADiyA ityAdi je saMkhyAnuM vidhAna che te (yathodita kAraNavALuM=) hamaNAM ja ame "tevA prakAranA arthIono abhAva che" ema je kAraNa kahyuM che te kAraNavALuM che, ema svIkAravuM joie, arthAt tevA prakAranA arthIo na hovAthI saMkhyAvALA (=parimANAvALA) dAnanuM vidhAna che, nahi ke udAratAnA abhAvathI ke dravyanA abhAvathI, ema svIkAravuM joie. pUrvapakSa- jo tIrthakaronA prabhAvathI sarvajIvone saMtoSa thavAthI arthIono abhAva hoya to saMkhyA karavI yukta nathI. kAraNa ke alpa paNa dAna na thAya. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 289 ra6-tIrthaMkara mahAdAnasiddhi aSTaka uttarapakSa mAtra eka varSamAM bahu ja thoDA jIvo devatAprasAdInI jema (bahu ja thoDuM) dAna letA hovAthI saMkhyAvALuM dAna yukta ja che. A kahevAthI "mahAdAna ane saMkhyAvALuM e asaMgata che." evA paravacananuM nirAkaraNa karyuM. (6) atha yaduktaM tato mahAnubhAvatvAdityAdi tad dUSayannAhamahAnubhAvatApyeSA, tadbhAve na yadarthinaH / viziSTasukhayuktatvAtsanti prAyeNa dehinaH // 7 // vRttiH- 'mahAnubhAvatApi' atizAyiprabhAvatApi, na kevalaM 'dehinAM' saMtoSasaMpatsaMpAdanena saMkhyopetameva 'dAnaM' mahAdAnamityapizabdArthaH, 'eSA' eSaiva vakSyamANasvarUpA, na punardehinAmasaMkhyAtavittavitaraNarUpA, tAmevAha- 'tadbhAve' jagadgurusadbhAve, 'na' naiva, 'yat' iti yadetat, 'arthinaH' tucchatayA paraprArthanazIlAH santIti sambandhaH, kuta ityAha- "viziSTasukhayuktatvAt' apekSayA sAtizayAnandasampadupetatvAt, sukhaM ca saMtoSo, yadAha- "sajjAnaM paramaM mitramajJAnaM paramo ripuH / saMtoSaH paramaM saukhya (sthya) mAkAGkSA duHkhamuttamam // 1 // " 'santi' bhavanti, 'prAyeNa' bAhulyena, anena ca nirupakramakarmajanitadhanAdAnavAJchAstadbhAve'pyarthinaH kecitsambhavantItyAvedayati, bhavati caivaM / yataH, "jagatpriye surUpe ca, zazino razmimaNDale / satyapyambhojinIkhaNDaM, na vikAsaM prpdyte|" ata eva saMkhyAtadAnasaMbhavo'nyathA tadasambhava eva syAditi, 'dehinaH' prANinaH, dRzyante ca dravyANAM prabhAvavizeSAH, yataH "samudgacchatyasau kopi, heturgaganamaNDale / yasmAtpramuditaprANi, jAyate jagatItalam // 1 // " tadevamasaMkhyeyadAnasya mahAdAnatvAbhAvAdasaMkhyeyadAnadAyinAM mahAnubhAvatvAsiddharasiddho heturityabhihitam // 7 // have to mahAmAvartI ityAdi (trIjA zlokamAM) je kahyuM hatuM tene dUSita karatA graMthakAra kahe che zlokArdha- tIrthaMkaronI mahAnubhAvatA paNa A ja che ke temanI vidyamAnatAmAM prAyaH jIvo viziSTasukhathI yukta hovAthI yAcaka banatA nathI. (7) TI- mAnullA=zreSTha prabhAva. mahAnubhAvatA paNa e sthaLe "paNa" zabdano artha A pramANe che-jIvone saMtoSarUpa saMpatti prApta karAvavAthI saMkhyAvALuM ja dAna mahAdAna che eTaluM ja nahi, kiMtu mahAnubhAvatA paNa A ja che ke temanI vidyamAnatAmAM prAyaH jIvo viziSTa sukhathI yukta hovAthI arthI hotA nathI. mahAnubhAvatA paNa A ja che, nahi ke asaMkhyAta dhana ApavArUpa. viziSTa sukhathI yukta apekSAe zreSTha AnaMdarUpa saMpattithI yukta. saMtoSa sukha che. e aMge kahyuM che 1. apekSAe eTale te te jIvonI kakSA pramANe. jemake-maMdamithyASTinI apekSAe samyagdaSTi vadhAre saMtoSI bane. samyagdaSTi jIvomAM paNa saMtoSanI taratamatA hoya. jemake- koi eka jIvanI apekSAe bIjo jIva vadhAre saMtoSI hoi zake che. AthI 'apekSA abhaya che. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra90 26-tIrthaMkara mahAdAnasiddhi aSTaka ke-"sajJAna paramamitra che. ajJAna parama zatru che. saMtoSa paramasukha che ane AkAMkSA ( icchA) parama duHkha che." ahIM "prAyaH' zabdano prayoga karIne tIrthaMkaronI vidyamAnatAmAM paNa nirupakramakarmanA kAraNe utpanna thayelI levAnI icchAvALA paNa koika arthIo saMbhave che, ema graMthakAra jaNAve che. (mati revanka) ane A hakIkata saMbhavita che=asaMbhavita nathI. kAraNa ke "caMdranuM jagatane priya ane suMdara rUpavALuM kiraNamaMDala hovA chatAM kamalinIvana vikAsane pAmatuM nathI." AthI ja saMkhyAtadAnano saMbhava che. anyathA teno asaMbhava ja hoya. tIrthakarono ja tevo prabhAva che ke jethI jIvo prAyaH saMtoSarUpa sukhathI yukta bane che. dravyonA viziSTa prabhAvo jovAmAM Ave che. kAraNa ke "gaganamaMDalamAM A koika hetu udaya pAme che ke jethI pRthvItaLa AnaMdita prANIvALuM thAya che, arthAt pRthvItala upara prANIo AnaMdita bane che." A pramANe asaMkhyayadAna mahAdAna nathI. AthI asaMkhyaya dAna ApanArAmAM mahAnubhAvatanI siddhi na thavAthI (pUrve trIjI gAthAmAM Apela) mahAnubhAvatva hetu asiddha che ema kahyuM. (7) tathAdhrmodytaac tadyogAt, te tadA tattvadarzinaH / mahanmahattvamasyaiva-mayameva jagadguruH // 8 // vRttiH- 'dharmodyatAca' kuzalAnuSThAnaniratAca bhavanti na kevalamanarthina iti cazabdArthaH, 'tadyogAt' jagadgurusambandhAt, 'te' dehinaH, 'tadA' tasmin jagadgurukAle, tathA 'tattvadarzino' bhavanti, athavA kutaste dharmodyatA ityAha- yataH 'tattvadarzinaH', tattvaM ca 'klezAyAsaparAH prAyaH, prANinAM bAhyasaMpadaH / ekAntenAparAyattaM, sukhaM saMtoSa iSyate // 1 // " ityAdikam, tatazca kimityAha- 'mahad' atizAyi, 'mahattvaM' mAhAtmyaM mahAnubhAvatvam, athavA mahadbhayo mahatAM vA mahattvaM 'mahanmahattvam', 'asya' jinasyaiva, vyavacchedaphalatvAdvacanasyeti nAnyeSAM bodhisattvAdInAm, 'evam' annataroditayA nItyA saMkhyAvaddAnato mahAdAnadAyitvena mahAnubhAvatA ityevaMrUpayA, 'ayameva' jinapatireva na tu bodhisattvaH, 'jagadguruH' bhuvanabharteti, anena ca bodhisattvalakSaNe dharmiNi mahAnubhAvatvalakSaNasya hetorasiddhatoktA mahAnubhAvatvanibandhanamahAdAnasyAmahattvakhyApanAt, jinalakSaNe ca dharmiNi mahAdAnatAkhyApanato mahAnubhAvatvahetoH siddhatAbhidhAnena jinasya jagadgurutoktA, ato nirastaM 'tato mahAnubhAvetyAdi' dUSaNamiti // 8 // | | padvatita mASTivivara samAptam AradA tathA zlokArtha- tIrthaMkaranA kALamAM tIrthakaronA saMbaMdhathI jIvo tattvadarzI bane che ane tethI dharmamAM udyata bane che. AthI tIrthaMkaranuM ja mahAnubhAvava (=viziSTa mAhAtma) che. e pramANe tIrthakara ja jagaguru che. (8) 1. nimitta maLavA chatAM je karmono kSayopazama vagere na thAya, tethI jevA svarUpe bAMdhyuM hoya tevA svarUpe bhogavavuM paDe te karma nirupakrama che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27-tIrthaMkaradAnasaphaLatAsiddhi aSTaka TIkArtha-- tattvadarzI bane che-- "bAhya saMpattio prAyaH jIvone mAnasika saMkleza ane zArIrika mahenata karAve che. (ethI) ekAMte aparAdhIna (=parAdhIna na hoya tevuM) saMtoSa sukha icchAya che.'' ityAdi tattva che. tIrthaMkaronA saMbaMdhathI jIvo AvA tattvane jonArA bane che. aSTaka prakaraNa 291 dharmamAM udyata bane che=zubha anuSThAnamAM tatpara bane che. tIrthaMkaranuM ja mahAnubhAvatva che-- gAthAmAM v kAra na hovA chatAM TIkAmAM Dva kArano prayoga kema karyo ? evA praznanA uttaramAM TIkAkAra kahe che ke vacana vyavacchedanA phaLavALuM hoya che. AthI tIrthaMka2nuM viziSTa mAhAtmya che, bodhisattva vagere bIjAonuM nahi. e pramANe tIrthaMka2 jagad guru che-- ahIM e pramANe eTale hamaNAM kahelI nItithI. te nIti A chesaMkhyAvALA dAnanA kAraNe mahAdAna ApanArA hovAthI mahAnubhAvatA che. A nItithI tIrthaMkara ja jagadguru che, bodhisattva nahi. A zlokathI mahAnubhAvatvanuM kAraNa mahAdAnanuM amahattva pragaTa karIne bodhisattva rUpa dharmImAM mahAnubhAvatva rUpa hetunI asiddhatA kahI. jinarUpa dharmImAM mahAdAnapaNuM pragaTa karIne mahAnubhAvatvarUpa hetunI siddhatA kahevA dvArA jagadgurupaNuM kahyuM. AthI pUrve trIjI gAthAmAM bodhisattvonuM dAna mahAdAna hovAthI bodhisattvo ja mahAnubhAva che vagere je dUSaNa kahyuM hatuM tenuM nirAkaraNa karyuM. gAthAnA = zabdano artha A pramANe che-kevaLa ayAcako ja thAya che ema nahi, kiMtu ayAcako thAya che ane dharmamAM udyata paNa thAya che. (8) tIrthakRt dAna mahattvasiddhi nAmanA chavIsamA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 27 // atha saptaviMzatitamaM tIrthakRddAnaniSphalatAparihArASTakam // anantaraM jagadgurormahAdAnamuktam tacca na yuktamiti paramatamAvedayannAha-- kazcidAhAsya dAnena, ka ivArtha: prasidhyati / mokSagAmI dhruvaM hyeSa, yatastenaiva janmanA ||1|| vRtti:- atha 'nazcit' ruvindhamati:, 'Aha' vRtta, 'asya nAnui:, 'nena' vitona, 'hra va' na zcityirtha:, 'artha:' puruSArtha: dharmArthAmamokSALAmanyatama:, palluM vA, 'prasidhdhati' niSpadyate, arthAdiSu tasya nirapekSatvAddAnadharmasya ca tatkAraNatvAt, mokSArthaH sidhyatIti cet, netyAha, 'mokSaM' nirvANam, gamiSyati yAsyatIti 'mokSagAmI' 'dhuvaM' nizcitam, hizabdo jinadAnasya prayojanAbhAvabhAvanArthaH, '' nALu:, 'yato' casmAt ArAt, 'tenaiva' adhitena spin ni vAna dvAti na banmaparamyaryaa, 'janmanA' bhavena, dAnaM hi bhavaparamparayA mokSaphalaM yena ca tadbhavenaivAvazyaM nirvAtavyaM tasya dAnena na nazcitya kRti "zA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 292 27-tIrthaMkaradAnasaphaLatAsiddhi aSTaka satAvIsamuM tIrthakatadAna niSphaLatAparihAra aSTaka (A aSTakamAM tIrthaMkaro te ja bhavamAM avazya mokSamAM javAnA hovAthI temane dAna ApavAnI zI jarUra che e praznanuM samAdhAna tathA avasare sAdhue paNa ApeluM anukaMpA dAna hitAvaha che e jaNAvavAmAM AvyuM che.) hamaNAM tIrthaMkaranuM mahAdAna karyuM. te yukta nathI evA paramatane jaNAvatA graMthakAra kahe che - zlokArdha- koi kahe che ke dAnathI tIrthaMkarano kayo artha siddha thAya che ? arthAt koi artha siddha thato nathI. kAraNa ke tIrthaMkara te ja bhavamAM nizcitapaNe mokSamAM jaze. TIkAtha- koi- garviSThamativALo koi. artha- dharma-artha-kAma-mokSa e cAra puruSArthamAMthI koi puruSArtha siddha thato nathI. athavA artha eTale phaLa. dAnathI koi phaLa siddha thatuM nathI. kAraNa ke tIrthaMkara arthapuruSArtha vageremAM nirapekSa che, ane dAnadharma arthapuruSArtha vagerenuM kAraNa che. kadAca koi ema kahe ke dAnathI mokSapuruSArtha siddha thAya che, to tenA javAbamAM uttarArdhamAM kahe che ke tIrthaMkara te ja bhavamAM nizcitapaNe mokSamAM jaze. te ja bhavamAM eTale je bhavamAM dAna Ape che te ja bhavamAM, nahi ke janmaparaMparAthI. dAna bhavaparaMparAthI mokSaphaLavALuM che. je te ja bhavamAM avazya mokSamAM janAra che tene dAnathI koi artha siddha thato nathI. atrottaramAhaucyate kalpa evAsya, tIrthakRnnAmakarmaNaH / udayAtsarvasattvAnAM, hita eva pravartate // 2 // vRttiH- 'ucyate' anantaroditAkSepasya samAdhirabhidhIyate, kalpazabdaH karaNArtho, yadAha- "sAmarthya varNanAyAM ca, cchedane karaNe tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH // 1 // " karaNaM ca kriyA samAcAra ityarthaH, tatazca 'kalpa eva' jItameva vakSyamANo dAnAdinA sarvasattvahitavartanalakSaNaH, 'asya' jagadguroH, na punaH phalavizeSa prati pratyAzA, kiMrUpo'sau kalpa ityAha- tIrthakRtastIrthaMkarasya sambandhi tIrthakaratvanibandhanaM yannAmAkhyaM karmAdRSTaM tattathA tasya 'tIrthakRnnAmakarmaNaH', 'udayAt' vipAkAt, 'sarvasattvAnAM' sakalazarIriNAm, iha ca hitazabdayoge'pi na caturthI, sambandhasyaiva vivakSitatvAt, "hite eva' anukUlavidhAveva, iha yaditi zeSo zyaH, tena yadetat pravartate vyApriyate bhagavAniti, tatazcAsya dAnAt kalpaparipAlanaM vinA nAnyatphalamastIti bhAvaneti // 2 // ahIM uttara kahe che - zlokArtha- hamaNAM kahelA AkSepanuM samAdhAna kahevAya che-tIrthaMkarano A kalpa ja che ke dAna AdithI 1. ahIM siddhahema vyAkaraNa 5-3-1 thI bhaviSyakALano artha thAya che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra7-tIrthaMkaradAnasaphaLatAsiddhi aSTaka sarvajIvonA hitamAM pravartavuM. kalpa hovAthI tIrthaMkara tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI sarvajIvonA hitamAM ja pravarte che. (2) TIkArtha- ahIM kalpa zabda karaNa arthamAM che. kahyuM che ke-"vidvAno kalpa zabdane sAmartha, varNana, chana, '725 // (mAyAra) 64mA bhane mavipAsa (hektAnI utuasi) arthamA 4 cha." karaNa eTale kriyArUpa AcAra. tIrthakara nAmakarmanA udayathI sarva jIvonA hita mATe pravRtti karavAno tIrthaMkarano kalpa (jIta ke AcAra) hovAthI tIrthaMkara dAna kare che, nahi ke koi phaLanI AzAthI. tethI tIrthaMkaranA dAnathI kalpanA pAlana vinA bIjuM 7 3Na prApta yatuM nathI. uta 206nA yogamA 55 "sarvasattvAnAM" meM sthaNe yothI vimati nathI 25. 4124 ke saMbaMdhanI ja vivakSA karI che. timai x = anukUNa 42vAmai deg4. (2) parihArAntaramAhadharmAGgakhyApanArthaM ca, dAnasyApi mahAmatiH / avasthaucityayogena, sarvasyaivAnukampayA // 3 // vRttiH-dharmasya kuzalAtmapariNAmavizeSasyAGgamavayavaH kAraNaM vA dharmAGgaM tasya khyApanaM prakAzanaM dharmAGgakhyApanaM tasmai 'dharmAGgakhyApanArthaM', bhAvapratyayagarbhatvAnirdezasya dharmAGgatAkhyApanArthamiti draSTavyaM, mahAdAnaM dattavAniti prakramagamyam, dharmAGga dAnam, bhagavatA pravRttatvAt, zIlavat, iti bhavyajanasampratyayArthamityarthaH, 'cazabdaH' pUrvoktaparihArApekSayA parihArAntarasamuccayArthaH / kasyetyAha- 'dAnasyApi' vizrANanasyApi, na kevalaM zIlAderdharmAGgatetyapizabdArthaH, 'mahAmatiH' avyAhatabodho bhagavAn, kiM yathAkathaJcidasya dharmAGgatAyAH khyApanaM netyAha- avasthAyA bhUmikAyA aucityayoga AnurUpyalakSaNadharmasambandhaH 'avasthaucityayogaH' tena, svabhUmikocitatvenetyarthaH, dharmAGgatA ca tasya kiM gRhiNAmeva, netyAha- 'sarvasyaiva' evazabdasyApizabdArthatvAt na kevalaM gRhiNa eva niravazeSasyApi dAturyatehiNo vA, 'anukampayA' kRpayA, nanu gRhiNAmanukampAdAnamucitam, "aNukampAdANaM puNa, jiNehi na kayAi paDisiddhaM / " iti vacanAt, yatpunaH sAdhuH sAdhave dadAti tadanukampAnimittaM na bhavati, bhaktinimittatvAt tasya, yatpunarasaMyatAya dAnaM tatsAghorna sambhavati, "gihiNo veyAvaDiyaM na kujjA, abhivAyaNaM vandaNaM pUyaNaM ca / iti vacanAt, (dazavaikAlikadvitIyacUlikAyAm) tataH sarvasyApi gRhasthasyeti vyAkhyeyam, naivam, yato viziSTapuSTAla 1. 25 // zano sAdhakatamaM kAraNa yA vAmana vadhArebha vadhAre sahAyaDoyate 425||ch, mevo artha 59 / che. 54 / prastutamAM AcAra artha vivakSita che. 2. siddhahema vyAkaraNa 2-2-65 thI hita ane sukha zabda sAthe joDAyelA gauNa nAmane vikalpa cothI vibhakti thAya che. jemake AmayAvine AmayAvino vA hitam. 30. anukampAdAnaM punarjinairna kadApi pratiSiddham / 31. gRhiNo vaiyAvRttyaM na kuryAt abhivAdanaM vandanaM pUjanaM c| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa ra94 27-tIrthaMkaradAnasaphaLatA siddhi aSTaka mbanasadbhAve yaterapyanukampAdAnasambhava iti na doSaH, amuM cArtha granthakAra eva vyaktIkariSyati, zrUyate cAgame AryasuhastyAcAryasya raGkadAnam, na cAnukampAdAnaM sAdhuSu na sambhavati, "AyariyaNukampAe, gaccho chupo mahAmApo" kRti vayanAliti rUA pUrvokta AkSepanA anya parivArane kahe che zlokArtha- potapotAnI bhUmikAne ucita hoya te pramANe anukaMpAthI dAna (karavuM e) paNa badhAya jIvonA dharmanuM kAraNa che e jaNAvavA mahAmati tIrthaMkare dAna ApyuM. (3) TIkArtha- dAna game te rIte dharmanuM kAraNa nathI, kiMtu potapotAnI bhUmikAne ucita hoya te pramANe dAna dharmanuM kAraNa che. dAna paNa kevaLa zIla vagere ja dharmanuM kAraNa che ema nathI, kiMtu dAna paNa dharmanuM kAraNa che. ahIM anumAna pramANa A pramANe che-dAna dharmanuM kAraNa che. kemake bhagavAna vaDe AraMbhAyeluM che= pravartAyeluM che. zIlanI jema. badhAya jIvonA dAna kevaLa gRhasthanA ja dharmanuM kAraNa nathI, kiMtu sAdhu ke gRhastha e badhAya jIvonA dharmanuM kAraNa che. pUrvapakSa- gRhasthone anukaMpAdAna ucita che. kAraNa ke "jinoe kyAreya anukaMpAdAnano niSedha karyo nathI." evuM vacana che. vaLI eka sAdhu bIjA sAdhune Ape che te bhaktithI Ape che, anukaMpAthI nahi. vaLI asaMyatane dAna karavuM e to sAdhune na saMbhave. kAraNa ke "muni gRhasthonI veyAvacca (gRhasthone upakAra thAya tevA tenAM kAryo) na kare. athavA abhivAdana (=vacanathI namaskAra) vaMdana (kAyAthI praNAma) ane pUjana (=vastrAdithI satkAra vagere) na kare." (dazarva. cUlikA bIjI gAthA-9) evuM vacana che. tethI badhAya jIvonA eTale badhA ya gRhasthonA evo artha karavo joie. uttarapakSa- e pramANe kahevuM barAbara nathI. kAraNa ke viziSTa puSTa AlaMbananA sadbhAvamAM sAdhune paNa anukaMpA dAnano saMbhava hovAthI doSa nathI. A arthane (have pachI) graMthakAra ja spaSTa karaze. Arya zrI suhastisUrijIe bhikhArIne dAna ApyuM ema AgamamAM saMbhaLAya che. vaLI anukaMpAdAna sAdhumAM saMbhave che. kAraNa ke "AcAryanI anukaMpAthI (=bhaktithI) mahAnubhAva gacchanI anukaMpA (=bhakti) karelI gaNAya." (oghaniryubhA. 1ra7) evuM vacana che. dharmanuM- viziSTa zubha AtmapariNAmanuM. mahAmati- visaMvAda rahita jJAnavALA bhagavAna. (3) dharmAGgameva dAnaM yataHzubhAzayakaraM hyeta-dAgrahacchedakAri ca / sadabhyudayasArAGga-manukampAprasUti ca // 4 // 32. AcAryAnukampayA gaccho'nukampito mahAbhAgaH / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 295 27-tIrthaMkaradAnasaphaLatA siddhi aSTaka _vRttiH- zubhaM prazastamAzayaM cittaM kartuM zIlamasyeti 'zubhAzayakaram', 'hi' iti yasmAdevaM tasmAddharmAGgatA dAnasyeti prakRtam, 'etat' iti dAnam, tathA 'AgrahacchedakAri ca' vittaM prati mamakAralakSaNAbhinivezanAzakartR ca, 'cazabdaH' samuccaye, tathA san zobhano'bhyudayAntarAnubandhitvena yo'bhyudayaH kalyANAvAptistasya sArAGgaM pradhAnakAraNaM 'sadabhyudayasArAGgam, Aha ca- "dAnena bhogAnApnoti, yatra yatropapadyate / zIlena bhogAn svarga ca, nirvANaM cAdhigacchati // 1 // " tathA anukampAyA dayAyAH sakAzAt prasUtiH prabhavo yasya tat 'anukampAprasUti', 'cazabdaH' samuccaya iti // 4 // hAna dhanuM // 24 // cha 4. DethI zlokArtha- dAna zubhAzayane utpanna kare che, Agrahano nAza kare che, anubaMdhayukta kalyANanI prAptinuM pradhAna kAraNa che, anukaMpAthI utpanna thAya che, tethI dharmanuM kAraNa che. (4) TIDA- zuma zayanezuma cittane. Agrahano nAza kare che=dhananI mamatArUpa Agrahano nAza kare che, arthAtu dhananI mamatAno nAza kare che. dAna anubaMdhayukta kalyANanI prAptinuM pradhAna kAraNa che. kahyuM che ke "jyAM jyAM utpanna thAya che tyAM tyAM dAnathI bhogone pAme che. zIlathI bhogone pAme che ane svargamAM tathA mokSamAM jAya che." (4) yatinApyaucityena dAnaM deyamiti jJApakena samarthayannAhajJApakaM cAtra bhagavAn, niSkrAnto'pi dvijanmane / devadUSyaM dadaddhImA-nanukampAvizeSataH // 5 // vRttiH- 'jJApakaM ca' udAharaNaM punaH cazabdasya punararthatvAt, 'atra' anukampayA dAne, 'bhagavAn' vardhamAnasvAmI, kimbhUto 'niSkrAnto'pi' pravrajyApratipattyA gRhavAsAnnirgato'pi, AstAmanirgataH, 'dvijanmane' brAhmaNAya, 'devadUSyaM' devAMzukam, 'dadat' prayacchan, 'dhImAn' jJAnacatuSTayayogAnmahAprajJaH, anena ca "jJAnavadAsevitamAlambanIyaM bhavati' ityAveditam, kuto dadadityAha- 'anukampAvizeSataH' dayAtizayAditi, udAharaNaprayogazcaivam- yaterapyavasthAvizeSe asaMyatAya dAnamaduSTam, anukampAnimittatvAt, yadanukamyAnimittaM taduSTaM niSkrAntasya bhagavato dvijanmadAnavat, anukampAnimittaM ca yaterasaMyatadAnam, tasmAt taduSTamiti, athavA 'jJApakaM' heturityarthaH, tatra caivaM prayogaH- yadbhagavadAsevitaM tadyatInAM sevanIyaM zIlamiva, AsevitaM ca bhagavatA asaMyatadAnamiti / zrUyate ca- "kila bhagavAnmahAvIro mahAmegha ivAnavaratavasudhArAbhiH prahatapaTupaTahakanAdagarjitadhvaninA nirvibhAgaM saMvatsaraM yAvaddAnavarSeNa vigatavittavAJchApipAsAsantApaM tarSukalokacAtakakuTumbakaM kRtvA amaranaranAyakanikarAnugamyamAno jJAtakhaNDavanamupAgatya parityaktasakalasaGgaH pravrajyAM pratipannavAn / atra cAvasare bhagavatpitRvayasyo brAhmaNo dezAntarasaraNaparikSINazarIrakaH svakIyaniketanamAgato bhAryayA cAbhihitaH yaduta bhagavAnnikhilabhUtalamApUrNamanorathaM varavarikAvitaraNato vidhAyAnagAritAM gataH / bhavAMstu nirbhAgyatayA arthArthI dezAntarANyanusarati, tatastvaritaM gatvA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 296 ra7-tIrthaMkaradAnasaphaLatAsiddhi aSTaka bhagavantaM yAcasva, dAsyatIdAnImapi kiJciditi / tato'sau bhagavatsamIpamAgatya yAcitavAn, bhagavAMstu nAkanAyakasamarpitasya kalpa iti gRhItasya devadUSyasyArdhamanukampAparItAntaHkaraNo guNAntarApekSI tasmai pradattavAniti" / nanvihaiva granthe "tasyAnukampayA dAne puNyabandhaH prakIrtitaH" (7-2) ityAdinA yaterasaMyatadAnaM nivAritam, "gihiNo veyAvaDiyaM na kujjA" (gRhiNo vaiyAvRttyaM na kuryAt) ityAdinA cAgame, tatkathaM na virudhyate / ucyate, avasthaucityayogeneti vizeSaNopAdanAnna virodhaH, paThanti cehArthe laukikA api "utpadyate hi sAvasthA, dezakAlAmayAn prati / yasyAmakAryaM kAryaM syAtkarma kAryaM ca varjayet // 1 // rUti paI sAdhue paNa ucita rIte dAna ApavuM joie e viSayanuM daSTAMtathI samartha karatA graMthakAra kahe che-- zlokArtha - niSkrAMta hovA chatAM atizaya dayAthI brAhmaNane devadUSya ApatA ane dhImAna evA bhagavAna ahIM daSTAMtarUpa che. (5) TIkArtha- niSThAMta hovA chatAM-niSThAMta eTale pravajyAno svIkAra karavA mATe gharavAsathI nIkaLelA. gharavAsathI na nIkaLelA bhagavAnanI vAta dUra raho, gharavAsathI nIkaLelA paNa bhagavAne brAhmaNane devadUSya ApyuM. devadUSya=cInadezamAM baneluM vastra. (devadUSya eTale divya vastra. paNa ahIM TIkAkAre cInAMzuka evo artha karyo che. tethI cInadezamAM jevuM vastra bane tevuM divyavastra evuM TIkAkAranuM tAtparya samajavuM joie.) dhImAna=cAra jJAnanA yogathI atizaya buddhizALI. dhImAna evA vizeSaNathI graMthakAre jJAnIe je AcaryuM hoya te AlaMbana levA yogya bane che ema jaNAvyuM. ahIM udAharaNa (anumAna) prayoga A pramANe che-viziSTa avasthAmAM sAdhu paNa asaMyatane dAna Ape to te dAna nirdoSa che. kAraNa ke te dAna anukaMpAthI thayeluM che. je dAna anukaMpAthI thAya te dAna nirdoSa che. jemake dIkSita bhagavAne brAhmaNane kareluM vastradAna. sAdhu asaMyatane je dAna kare te dAna anukaMpAthI thAya. tethI te dAna nirdoSa che. athavA zlokamAM rahelA jJApaka zabdano hetu artha che. e arthamAM anumAna prayoga A pramANe che-bhagavAne je AcaryuM hoya te sAdhuone AcaravA yogya che. zIlanI jema. bhagavAne asaMyatadAna AcaryuM che. saMbhaLAya che ke bhagavAna mahAvIre mahAmeghanI jema satata dhanarUpa jalanI dhArAothI, vagADelA zreSTha DholanA avAjathI gAjelA dhvanithI, arthAt Dhola vagADIne varavarikA (janI je icchA hoya te mAgo evI) ghoSaNApUrvaka, amukane ApavuM amukane na ApavuM evA bhedabhAva vinA, eka varSa sudhI dAnarUpI vRSTi karI. e dAnavRSTithI tRSAtura loka rUpa cAtakakuTuMbane dhanecchArUpa pipAsAnA saMtApathI rahita karyuM. pachI devo, iMdro, rAjAo jemanI pAchaLa cAlI rahyA che evA mahAvIra bhagavAna jJAtakhaMDa nAmanA udyAnamAM padhAryA. pachI sarvasaMgano tyAga karIne dIkSAno svIkAra karyo. A avasare bhagavAnanA pitAno mitra brAhmaNa potAnA ghare Avyo. anya dezomAM pharavAnA kAraNe tenuM zarIra atyaMta kSINa thai gayu hatuM. patnIe tene kahyuM ke bhagavAne sakala bhUtalane pUrNa thayelA manorathavALuM karIne dIkSA lIdhI. dhananA arthI tame to bhAgyanA abhAvathI anyadezomAM pharo cho. tethI jaladI jaine bhagavAnanI pAse mAgo. bhagavAna hamaNAM paNa kaMika Apaze. tethI teNe bhagavAna pAse AvIne mAgaNI karI. dayAthI yukta aMtaHkaraNavALA ane anyaguNanI apekSAvALA bhagavAne iMdra ApelA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 297. 27-tIrthaMkaradAnasaphaLatAsiddhi aSTaka ane kalpa che ethI lIdhelA devadUSya vastrano abhAga tene Akho. prazna- A ja graMthamAM "anukaMpAthI dIna Adine ApavAmAM (AgamamAM) puNyabaMdha kahyo che." (7-2) ityAdithI sAdhune asaMyatane dAna ApavAno niSedha karyo che. tathA "sAdhu gRhasthanI veyAvacca na kare." (dazarva. cUlikA ra-gAthA 9) ityAdithI AgamamAM sAdhune asaMyatane ApavAno niSedha karyo che. tethI A zrI mahAvIra bhagavAnanuM) dAna kevI rIte viruddha na thAya ? uttara- "potapotAnI bhUmikAne ucita hoya te pramANe" (27-3mAM) evA vizeSaNanuM grahaNa karyuM hovAthI virodha nathI. A viSayamAM laukiko paNa kahe che ke, "deza-kALa ane rogane AzrayIne te avasthA utpanna thAya che ke jemAM akArya karavA jevuM thAya, ane karavA jevA kAryano tyAga kare." (5) etadeva sphuTayannAhaityamAzayabhedena, nAto'dhikaraNaM matam / api tvanyad guNasthAnaM, guNAntaranibandhanam // 6 // vRttiH- 'itthaM' anenAnantaroktenAvasthaucityayogalakSaNena, yaH 'Azayabhedo' adhyavasAyavizeSo'nukampAvizeSaH kathamayaM varAkaH karmakAntArottAraNena nikhilAsukhavirahabhAjanaM bhaviSyatItyAdirUpastena, 'na' naiva, 'ato' asaMyatadAnAt, adhikriyate prANI durgatAvaneneti 'adhikaraNaM' dAnenAsaMyatasya sAmarthyapoSaNataH pApArambhapravartanam, 'mataM' iSTaM viduSAm, yatastadevAdhikaraNaM yad durgatinibandhanaM, yatpunardehinAM bodhinimittatayApavargakAraNaM tatkathaM taditi, anena ca dAnAdanarthasyAsaMbhava uktaH / atha arthaprAptimAha'api tu' ityabhyuccaye, 'anyat' adhikRtaguNasthAnakAnmithyASTitvAderaparamaviratasamyagdRSTyAdikam, guNAnAM jJAnAdInAM sthAna vizeSo 'guNasthAnaM' matamiti prakRtam, kimbhUtam ? vivakSitaguNAdanyo guNo guNAntaraM sarvaviratyAdistasya 'nibandhanaM' hetu 'guNAntaranibandhanama' iti // 6 // A ja viSayane spaSTa karatA granthakAra kahe che- zlokArtha- A pramANe adhyavasAyavizeSathI asaMyatadAnathI adhikaraNa (thAya ema) iSTa nathI, balka anyaguNonuM kAraNa evuM anya guNasthAna prApta thAya) ema vidvAnone iSTa che. (6) TIkArtha- A pramANe- hamaNAM kahyuM tema potapotAnI bhUmikAne ucita hoya te pramANe. adhyavasAya vizeSathI=A bicAro karmarUpa jaMgalane pAra pAmavA vaDe sarva duHkhonA abhAvanuM pAtra kevI rIte thaze ? evI vizeSa prakAranI anukaMpAthI. adhikAraNa- jenAthI jIva durgatimAM javAno adhikArI karAya te adhikaraNa. prastutamAM asaMyatane dAna ApIne asaMyatanI zaktinuM poSaNa karavA dvArA asaMyatane pApavALA AraMbhamAM pravartAvavo e adhikaraNa che. vizeSa prakAranI anukaMpAthI sAdhuo vaDe apAtuM asaMyata dAna AvuM adhikaraNa banatuM nathI. kAraNa ke te ja adhikaraNa che ke je durgatinuM kAraNa bane. paNa je asaMyatadAna jIvonA bodhinuM kAraNa hovAthI mokSanuM kAraNa Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 298 27-tIrthaMkaradAnasaphaLatAsiddhi aSTaka bane te asaMtadAna adhikaraNa kevI rIte bane ? koipaNa rIte na bane. AnAthI dAnathI anarthano asaMbhava kahyo. have arthanI (=lAbhanI) prApti kahe che-- balke anyaguNonuM kAraNa evA anya guNasthAna (prApta thAya ema) vidvAnone iSTa che. anyaguNonuM kAraNa-- sarva virati vagere anya guNonuM kAraNa. anya guNasthAna-- prastuta mithyAdaSTi vagere guNasthAnathI anya je avirata samyagdaSTi vagere guNasthAna, te guNasthAna prApta thAya ema vidvAnone iSTa che. avirata samyagdaSTi vagere guNasthAna sarvavirati vagere anyaguNonuM kAraNa che. mATe ahIM anyaguNonuM kAraNa evuM anyaguNasthAna (prApta thAya) ema kahyuM. guNasthAna zabdanI vyutpatti A pramANe che-jJAnAdiguNonuM sthAna te guNasthAna. (6) te nanu yadyato'saMyatadAnAdadhikaraNaM na bhavati tadA kathamasya prazaMsAyA api niSedhaparaM sUtramidaM na virudhyate, yaduta, je u dANaM pasaMsanti, vahamicchanti pANiNaM / je u (ya) NaM paDisehanti, vitticcheyaM karaMti te" // 1 // / " ityetadAzaGkayAha ye tu dAnaM prazaMsantI - tyAdisUtraM tu yatsmRtam / avasthAbhedaviSayaM draSTavyaM tanmahAtmabhiH ||7|| > vRttiH - 'ye tu' ye punaH dharmavicArakAH, 'dAnaM' asaMyatAya vitaraNaM jIvopamardakArakatvAt, 'prazaMsanti' zlAghante, 'ityAdi' etadAlApakaprabhRtikamanantaropadarzitamasaMyatadAnaniSedhagarbhArtham, 'sUtra' arthasUcakavAkyam, 'tuzabdaH' punaH zabdArthaH, 'yatsmRtaM' abhihitaM sUtrakRtAGge, 'avasthAbhedaviSayaM' dAtRpAtrayordazAvizeSagocaramapuSTAlambanamityarthaH, puSTAlambanaM tvAzritya na niSedhaparaM tat yadAha - " sAlambaNo paDanto vi, appayaM duggame vi dhArei / iya sAlambaNasevI, dhArei jaI asaDhabhAvA" // 1 // '' 'draSTavyaM' vijJeyam, 'tat' ityanantaroktaM sUtram, 'mahAtmabhi: ' sadbhiriti / svakIyAsaMyatadAnasamarthanagarbhArthamidaM prakaraNaM sUriNA kRtamiti kecitkalpayanti, haribhadrAcAryo hi svasya bhojanakAle zaGkhavAdanapUrvakamarthibhyo bhojanaM dApitavAniti zrUyate, na caitatsambhAvyate, saMvignapAkSiko hAsau, na ca saMvignasya tatyAkSikasya vA'nAgamikArthopadezaH sambhavati, tattvahAniprasaMgAt, Aha ca- "saMviggo'NuvaesaM, na dei dubbhAsiyaM kaDuvivAgaM / jANato tammi tahA, atahakkAro u micchattaM ||1||" iti // 7 // jo asaMyatadAnathI adhikaraNa thatuM nathI to asaMyatadAnanI prazaMsAno paNa niSedha karanAra A sUtra kevI rIte viruddha na thAya ? A sUtra A pramANe che-'(asaMyatane ApeluM dAna jIvahiMsA karAvanAruM hovAthI) The dharmavithAraDI (asaMyata ) chAnanI prazaMsA Dare che, tekho (hAnanA DAro thanArA) prAzivadhane che che, ane 34. ye tu dAnaM prazaMsanti vadhamicchanti prANinAM / ye punaH etat pratiSedhanti vRtticchedaM kurvanti te // 1 // 35. sAlambanaH patannapi AtmAnaM durgame'pi dhArayati / iti sAlambanasevI dhArayati yatirazaThabhAvam // 1 // 36. saMvigno'nupadezaM na dadAti durbhASitaM kaTuvipAkam / jAnan tasmin tathA atathAkArastu mithyAtvam // 1 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27-tIrthaMkaradAnasaphaLatAsiddhi aSTaka jeo dAnano niSedha kare che teo (dAnathI nabhanArA garIba AdinI) AjIvikAno viccheda kare che.'' (sUtrakRtAMga 1-11-20) AvI AzaMkA karIne kahe che-- aSTaka prakaraNa 299 zlokArtha-- jeo (asaMyata) dAnanI prazaMsA kare che ityAdi je sUtra kahyuM che te satpuruSoe avasthAvizeSane AzrayIne kaheluM jANavuM. (7) TIkArtha-- asaMyatane ApeluM dAna jIvahiMsA karAvanAruM hovAthI je dharmavicArako (asaMyatanA) dAnanI prazaMsA kare che e AlAvo vagere ke je hamaNAM ja (A gAthAnI avataraNikAmAM) batAvyuM che, asaMyatanA dAnano niSedha karanAruM te sUtra satpuruSoe avasthAvizeSane AzrayIne jANavuM. sUtra=arthane sUcavanAruM vAkya. avasthA vizeSane AzrayIne=dAtA ane pAtranI vizeSa prakAranI avasthAne AzrayIne jANavuM. arthAt apuSTa AlaMbanane AzrayIne te sUtra jANavuM. paNa puSTa AlaMbanane AzrayIne te sUtra niSedha karatuM nathI. kahyuM che ke-"puSTa AlaMbana sahita paDato jIva khADo vagere durgama sthAnamAM paNa paDatA potAne bacAve che, tema puSTa AlaMbanavALI pratisevanA (=doSasevana) mAyAthI rahita sAdhune saMsArarUpa khADAmAM paDatAM bacAve che.'' (Ava. ni. 1172) sUrie A prakaraNa potAnA asaMyatadAnanA samarthanavALuM karyuM che, arthAt sUrie potAnA asaMyatadAnanuM samarthana ka2vA mATe A praka2Na karyuM che, ema koika kalpanA kare che. zrI haribhadrasUrijI potAnA bhojanakALe zaMkha vagADavA pUrvaka yAcakone bhojana apAvatA hatA ema saMbhaLAya che. A saMbhavatuM nathI. kAraNake te saMvignapAkSika hatA. saMvigna ke saMvignapAkSikane AgamamAM jenuM pratipAdana na karyuM hoya tevA arthano upadeza na saMbhave, arthAt saMvigna ke saMvignapAkSika AgamamAM na hoya tevo upadeza na Ape. kemake tema karavAmAM saMvignapaNAnI ke saMvignapAkSikapaNAnI hAnino prasaMga Ave. kahyuM che ke-"saMvigna guru Agamaviruddha upadeza ApavAthI marIcinA bhavamAM bhagavAna mahAvIranI jema kaTuphaLa maLe che ema jANe che. AthI te Agama viruddha upadeza na Ape. AthI saMvigna ane saMvignapAkSika gurunA vacanamAM koi jAtanI zaMkA rAkhyA vinA tahatti na kahevuM e mithyAtva che. kAraNake zuddha prarUpaka tarIke nizcita thayelA gurunA vacanano asvIkAra mithyAtva vinA na thAya.'' (paMcAzaka 12-17) (7) uktaM prAsaGgikam, adhunA prakRtArthanigamanAyAha evaM na kazcidasyArtha - stattvato'smAtprasidhyati / apUrva: kintu tatpUrva- mevaM karma prahIyate // 8 // vRtti: - ' evaM ' anantaroktena prakAreNa kalpa evAsyetyAdinAbhihitena, 'na' naiva, 'kazcit ' ko'picit, 'akSya' tIrthaota:, 'artha:' puruSArtha: pataM vA, 'tattvata:' paramArthata:, 'asmAt' mahAvAnAt, 'prasidhdhati prakarSeNa niSpadyate, kimbhUto'sAvityAha- 'apUrva:' abhinavo hetvantarANAmasAdhya ityarthaH / evaM sarvathA dAnasya nirarthakatvaM mAbhUdityata Aha- 'kintu' kevalam, 'tat' iti tIrthaMkaratvanimittabhUtam, 'pUrvaM' pUrvabha Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 300 28-rAjyAdidAnadUSaNa nivAraNa aSTaka vopArjitam, 'evaM' anantaroditena mahAdAnalakSaNaprakAreNa, 'karma' adRSTam, 'prahIyate' kSayaM yAtuM pravartate, prazabdasyAdikarmArthatvAt, athavA 'tatpUrva' dAnapUrvakaM 'prahIyate' ityetasyAH kriyAyA vizeSaNamidamiti // 8 // I sarvititamASTavivara samAptam 27 prAsaMgika kahyuM. have prastuta arthano upasaMhAra karavA mATe kahe che- zlokArtha- A pramANe mahAdAnathI paramArthathI tIrthaMkarano navo koi artha siddha thato nathI. kiMtu tIrthaMkarapaNAmAM nimitta baneluM pUrvanuM karma A rIte kSINa thAya che=kSaya pAmavA mATe pravarte che. (8) TIkArtha- A pramANa- tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI sarvajIvonA hita mATe pravRtti karavAno tIrthakarano kalpa che ityAdi hamaNAM (bIjA zlokamAM) kahelA prakArathI. navo=anya hetuothI na sAdhI zakAya tevo. artha puruSArtha ke phaLa. pUrvanuM pUrva bhavamAM upArjana kareluM. A rIte- hamaNAM kahelA mahAdAnarUpa prakArathI. kSaya pAmavA mATe pravarte che=w zabda Adi kAryanA arthavALo hovAthI ahI? padano kSaya pAmavA mATe pravarte che evo artha thAya. bhAvArtha- AdikAryanA arthavALo eTale kAryanI Adina=prAraMbhane jaNAvanAra arthavALo. jemake saMsAranI Adi kyArathI thai ? e vAkyano artha saMsArano prAraMbha kyArathI thayo ? evo thAya. prastutamAM karma kSaya pAmavA mATe pravarte che eTale karmakSayano prAraMbha thAya che. dAnathI tIrthaMkara nAmakarmanA kSayano prAraMbha thAya che. athavA tapUrva eTale dAnapUrvaka. dAnapUrvaka e pada hoya e kriyAnuM vizeSaNa che. AthI rAnapUrvaThThI te tIrthaMkara nAmakarma dAnapUrvaka kSaya pAmavA mATe pravarte che. AthI dAnathI tIrthaMkaranAmakarmanA kSayano prAraMbha thAya che e dAnanuM phaLa che. (8). tIrthaMka, dAnaniSphaLatA parihAra nAmanA satAvIsamAM aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 28 // atha aSTAviMzatitamaM rAjyAdidAne'pi tIrthakRto doSAbhAvapratipAdanASTakam // evaM jagadguruviSayAM mahAdAnavipratipattiM nirasya tasyaiva rAjyadAnaviSayAM tAM nirasyan paramataM tAvadAha anyastvAhAsya rAjyAdi-pradAne doSa eva tu / mahAdhikaraNatvena, tattvamArge'vicakSaNaH // 1 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa : 301 28-rAjyAdidAnadUSaNa nivAraNa aSTaka vRttiH- "catu' naghumahilAnapUrvapakSavAthapesayA sapara: punarvAlI, "sAda tUve, "' jagadguroH, 'rAjyAdipradAne' svaputrAdibhyo naranAyakatvakalatrakalAkarmazilpaprabhRtInAM vitaraNe, 'doSa eva' azubhakarmabandhalakSaNaM dUSaNameva, 'tuzabdaH' pUraNe, kena hetunetyAha- mahacca tad gurukamadhikaraNaM ca durgatihetvanuSThAnaM 'mahAdhikaraNaM' tadbhAvastattvaM tena, rAjyAdipradAnaM hi mahAdhikaraNam, mahArambhamahAparigrahakuNimAhArapaJcendriyavadhAdihetutvAttasya, agnizastrAdidAna iveti dRSTAnto'bhyUhaH, ka evamAhetyAha- 'tattvamArge' vastuparamArthAdhvani paricchettavye, 'avicakSaNaH' apaNDitaH, avicakSaNatvaM cAsya vakSyamANarAjyAdidAnahetoraparijJAnAditi, athavA 'vicakSaNa' ityupahAsavacanamiti // 1 // aThThAvIsamuM rAjyAdidAna dUSaNa nivAraNa aSTaka (A aSTakamAM pravrajyA svIkAratAM pahelAM tIrthaMkaro svaputrAdine rAjyAdinuM pradAna kare e yogya che enI siddhi karavAmAM AvI che.) A pramANe tIrthaMkaranA mahAdAnasaMbaMdhI vivAdane dUra karIne tIrthaMkaranA ja rAjyAdi dAna saMbaMdhI vivAdane dUra karatA granthakAra paramatane kahe che- zlokArdha- tattvamArgamAM ajJAnI anya koi vAdI kahe che ke-rAjyAdinuM dAna mahA adhikaraNa hovAthI rAjyAdinuM pradAna karavAmAM tIrthakarane doSa ja che. (1). TIkArtha- tattamArgamAM nirNaya karavA yogya vastuparamArthanA mArgamAM. ajJAna- have kahevAmAM Avaze te rAjyAdi dAnanA hetunuM jJAna na hovAthI ajJAna che. anya tIrthaMkaranA mahAdAnamAM pUrvapakSavAdInI apekSAe anyavAdI. mahAna adhikaraNa hovAthI adhikaraNa eTale durgati hetunuM AcaraNa. ahIM anumAna prayoga A pramANe che- rAjyAdinuM dAna mahAna adhikaraNa che. kAraNa ke rAjyAdinuM dAna mahAraMbha mahAparigraha-mAMsAhArapaMcendriyavadha vagerenuM kAraNa che. jemake agni-zastra vagerenuM dAna. rAjyAdinuM pradAna karavAmAM- svaputra vagerene rAjya, strI, kaLAkriyA ane zilpa vagere ApavAmAM. doSa azubhakarmabaMdharUpa dUSaNa. zlokamAM tattvavicakSaNa enA sthAne tattvo virakSaNa: ema paNa samajI zakAya. ahIM vicakSaNa e upahAsa vacana samajavuM. arthAt vAdI vicakSaNa nathI, paNa tenI majAka karavA mATe vicakSaNa kahyo che. (1) uttaramAhaapradAne hi rAjyasya, nAyakAbhAvato janAH / mitho vai kAladoSeNa, maryAdAbhedakAriNaH // 2 // vinazyantyadhikaM yasmA-diha loke paratra ca / zaktau satyAmupekSA ca, yujyate na mahAtmanaH // 3 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 302 28-rAjyAdidAnadUSaNa nivAraNa aSTaka vRttiH- "kalAne putrAtithoDavitaro sati, dizaH pUrvapakSaparihAmAvanArtha, rANa' bhUpatitvasya, 'nAyakAbhAvataH' svAmikAbhAvAt, 'janAH' lokAH, 'mithaH' paraspareNa, "vinazyanti' iti yogaH, 'vaizabdo' vAkyAlaGkAre, 'kAladoSeNa' avasarpiNIlakSaNasya hInahInatarAdisvabhAvasya samayasyAparAdhena hetunA, 'maryAdAbhedakAriNaH' svaparadhanadArAdivyavasthAlopakArakAH santaH, 'vinazyanti' kSayamupagacchanti, nAyakasadbhAve'pi kecidvinazyanto dRzyanta ityatrAha- 'adhika' atyartham, 'yasmAt' kAraNAt, kva vinazyantItyAha- 'iha loke' ihaiva manuSyajanmani prANAdikSayAt, 'paratra' ca paraloke ca hiNsaanRtdhntArA hAle, tathA "zavatI' sAmarthya, "satya' vidhamAnAyAma, upekSA' vIrapa, vo hetvIrasamuccaye, "yunya' pahe, "ra" naiva, "mahAtmano' nAiovuMvirAra-rA. uttara kahe che zlokArtha- putrAdine rAjya ApavAmAM na Ave to nirNAyaka banelA loko kAladoSathI maryAdAno bhaMga kare, parasparathI A lokamAM ane paralokamAM adhika vinAza pAme. tethI mahAtmAone chatI zaktie upekSA ghaTatI nathI. (2-3) TIkArya kALadoSathI- hIna-hInatarAdi svarUpavALA avasarpiNIrUpa kALanA aparAdhanA kAraNe. maryAdAno bhaMga kare- svadhana-paradhana ane svastrI-parastrI AdinI vyavasthAno lopa kare. A lokamAM prANa Adino kSaya thavAthI A manuSyabhavamAM ja vinAza pAme che. paralokamAM- A lokamAM karelA jIvahiMsA, asatya, paradhanaharaNa, paradArAharaNa Adi pApanAM kaTuphaLo paralokamAM bhogavavA dvArA paralokamAM vinAza pAme che. adhika- nAyaka hoya to paNa koika manuSyo vinAza pAmatA jovAmAM Ave che. AthI ahIM kahe che ke adhika=ghaNA vinAza pAme che. (nAyaka hoya tyAre vinAza pAme tenA karatAM nAyakanA abhAvamAM adhika vinAza pAme.) mahAtmAone jagadguru yugAdideva (=AdinAtha) vagere mahAtmAone. tAtparyArtha- (1) svaputrAdine rAjyAdi ApavAmAM na Ave to loko nirNAyaka bane. (2) nirNAyaka banelA loko kALadoSathI svadhana-paradhana ane svastrI-parastrI AdinI vyavasthAno lopa kare. (3) tethI paraspara kalaha-yuddha AdithI prANano kSaya vagere thAya. AthI AlokamAM vinAza pAme. (4) A lokamAM karelA jIvahiMsA, asatya, paradhana haraNa, paradArAgamana Adi pApanAM kaTuphaLo paralokamAM bhogavavA dvArA paralokamAM vinAza pAme. A anarthathI lokonuM rakSaNa karavAnI zakti hovA chatAM upekSA karavI e mahApuruSone yogya na gaNAya. (2-3) tasmAttadupakArAya, tatpadAnaM guNAvaham / parArthadIkSitasyAsya, vizeSeNa jagadguroH // 4 // vRttiH- yasmAdevaM 'tasmAt' kAraNAt, teSAM paraspareNa vinazyatAmupakAro'nayaMtrANaM tadupakAra Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 303 28-rAjyAdidAnadUSaNa nivAraNa aSTaka stasmai 'tadupakArAya' 'tatpradAnaM' rAjya(jyAdi)dAnam, 'guNAvaha' rAjyadAturupakArakameva na punardoSAvaham, parasmai idaM 'parArtha' paropakArArthamityarthaH, 'dIkSitasya' kRtanizcayasya, parArthodyatasyetyarthaH, 'asya' jagadaguroH, "vizeSeNa' sutarAM sAmAnyarAjyadAyakApekSayA, 'jagadguroH' bhuvanabharturjinasyeti, anena ca rAjyapradAnasya mahAdhikaraNasvabhAvatvaM vyudastam, tadadAnasyaiva mahAdhikaraNatvena prasAdhanataH parokto mahAdhikaraNatvalakSaNo heturasiddha ityuktam, tadasiddhezca rAjyAdidAne doSa evetyapahastitamiti // 4 // zlokArtha- tethI temanA upakAra mATe rAjyAdinuM pradAna guNakArI che. temAM paNa paropakAra mATe ja udyata thayelA jagadgurune to vizeSathI guNakArI che. (4) TIkArtha- tethI=anarthathI lokonuM rakSaNa karavAnI zakti hovA chatAM upekSA karavI e yogya na hovAthI temanA upakAra mATe=parasparathI vinAza pAmatA lokonA anarthathI rakSaNa karavArUpa upakAra mATe. guNakArI che- rAjya ApanArane upakAra karanAruM ja che, nahi ke doSa lAvanAruM. vizeSathI anyane rAjya ApanAra sAmAnya manuSyanI apekSAe svaputrAdine rAjya ApanAra trijagaguru jinane vizeSathI guNakArI che. AnAthI "rAjyadAna mahAna adhikaraNa svarUpa che'' e viSayanuM khaMDana karyuM. rAjyanuM apradAna ja mahAna adhikaraNa che ema siddha karavAthI bIjAe kahela mahAdhikaraNatvarUpa hetu asiddha che ema AnAthI kahyuM. mahAdhikaraNatvarUpa hetunI asiddhithI rAjyAdinA dAnamAM doSa ja che evuM dUSaNa dUra karyuM. (4) rAjyAdidAne doSa evetyatrAdizabdena vivAhAdivyahAradarzanaM bhagavataH sadoSamityAsaJjitam, tatra parihArAtidezamAha evaM vivAhadharmAdau, tathA zilpanirUpaNe / na doSo huttamaM puNya-mityameva vipacyate // 5 // vRttiH- yathA rAjyAdidAne na doSo mahAdhikaraNatvAbhAvAd guNAvahattvAcca, 'evaM' anenaiva prakAreNa, vivAhaH-pariNayanaM tadrUpo dharmaH samAcAro vratabandho vA 'vivAhadharmaH' tadAdau tatprabhRtike, AdizabdAt rAjakulagrAmadharmAdiparigrahaH, 'tathAzabdaH' samuccaye, 'zilpanirUpaNe' ghaTalohacitravastranApitavyApAropadarzane, kimityAha- 'na doSo' naivAzubhakarmabandhalakSaNaM dUSaNamasti bhagavataH, iha pratijJAyAM hetumAha'hizabdo' yasmAdarthaH, tatazca yasmAt, 'uttama' prakRSTaM tIrthakaranAmakarmalakSaNam, 'puNyaM' zubhakarma, 'ityameva' anenaiva vivAhazilpAdinirUpaNaprakAreNa, 'vipacyate' vipAkaM yAti, svaphalaM dadAtItyartha iti // 5 // rAjyAdinA dAnamAM doSa ja che e kathanamAM AvelA Adi zabdathI vivAha vagere vyavahAra batAvavo e bhagavAna mATe doSarUpa che ema saMbaMdha thayo. temAM parivAranI bhalAmaNane kahe che zlokArtha- e pramANe vivAhadharma (=vivAharUpa AcAra) AdimAM ane zilya batAvavAmAM doSa nathI. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 304 28-rAjyAdidAnadUSaNa nivAraNa aSTaka kAraNa ke uttamapuNya A rIte ja vipAkane pAme che. (5) TIkArtha- e pramANe je pramANe rAjyAdinuM dAna mahAdhikaraNa svarUpa na hovAthI ane guNakArI hovAthI rAjyAdinA dAnamAM doSa nathI te ja pramANe. vivAhadharma AdimAM ahIM dharma eTale AcAra athavA vratabaMdhana. vivAhadharma eTale vivAharUpa AcAra ke vivAharUpa vratabaMdhana. Adi zabdathI rAjadharma, kuladharma, grAmadharma AdinuM grahaNa karavuM. zilya batAvavAmAM ghaTa, loha, citra, vastra ane nApita (=hajAma) AdinI kriyA batAvavAmAM. doSa azubhakarmabaMdhanarUpa doSa. uttamapuNya=prakRSTa tIrthaMkara nAmakarmarUpa zubhakarma. A rIte ja=vivAha zilpa Adi batAvavArUpe ja. vipAkane pAme chepotAnA phaLane Ape che. (5) ihaivAbhyuccayamAhakiJcahAdhikadoSebhyaH, sattvAnAM rakSaNaM tu yat / upakArastadevaiSAM, pravRttyaGgaM tathAsya ca // 6 // vRttiH- "kiJca' iti uttarapakSasyAbhyuccayapratipAdanArthaH, 'iha' iti rAjyadAnavivAhadharmazilpAdiprarUpaNeSu, 'adhikadoSebhyaH' rAjyAdidAnAdhikaraNalakSaNadoSApekSayA ye adhikA atiriktA doSAH prspsoyAtipAlAyatetha:, "sattAnahumatA, "rakSA' rAmu, "tuza' punarartha, kayo yara, punarityevaM draSTavyaH, 'upakAro' hitakaraNam, 'tadeva' rakSaNameva, 'eSAM sattvAnAm, kiJcAnyat 'pravRttyaGgaM rAjyAdidAnapravRttAvaGgaM kAraNaM, tadeveti prakRtam, 'tathA' iti vAkyAntaratvakhyApanArtham, 'asya' jagad guroH, 'caH' samuccayArthaH, adhikatarAnarthaparihAralakSaNopakArakaraNAya bhagavatastatra pravRttiriti bhAvanA Aha ca- "ettocciya nihosa, sippAivihANamo jiNidassa / leseNa sadosapi hu, bahudosanivAraNa te" zA" ti ti dA ahIM ja vizeSa kahe che- zlokArtha- vaLI ahIM jIvonuM adhika doSothI je rakSaNa te ja jagadguruno loko upara upakAra che ane te ja jagadgurunI pravRttinuM kAraNa che. (6) TIkArtha- ahIM- rAjyadAna, vivAha AcAra ane zilpAdi batAvavAmAM. adhika doSothI rAjyAdidAna rUpa je adhikaraNa, e adhikaraNarUpa je doSa, te doSanI apekSA anya paraspara prANanAza-paradArAgamana vagere je adhika doSo, te doSothI. 37. ata eva nirdoSa zilpAdividhAnaM jinendrasya / lezena sadoSamapi khalu bahudoSanivAraNatvena // 1 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 305 28-rAjayAdidAnadUSaNa nivAraNa aSTaka 6481R- . 2. te 4- 239 / 4. pravRttinuM kAraNa- rAjyAdi dAna (vivAha AcAra-zilpAdine batAvavA)nI pravRttinuM kAraNa. ahIM bhAvArtha A che- adhika anarthonA tyAgarUpa upakAra karavA mATe rAjyadAnamAM ane vivAha AcAra-zilpAdi batAvavAmAM bhagavAnanI pravRtti thAya che. kahyuM che ke-"AthI ja (=adhika doSanuM nivAraNa karanArI thoDA doSavALI pravRtti nirdoSa hovAthI) zrI AdinAtha bhagavAne zilpakalA ane rAjanIti vagerenuM je zikSaNa ApyuM te kaMika doSita (=sAvadya) hovA chatAM nirdoSa che. kAraNa ke tenAthI ghaNA doSo dUra thAya cha." (paMyA 9-34) (jo bhagavAna zilpakaLA ane rAjanIti AdinuM zikSaNa na Ape to loko dhana Adi mATe ekabIjAne mArI nAkhe, ekabIjAnuM ghana lai le, parastrIgamana Adi doSo Acare, AvA aneka moTA moTA gunAo satata thAya, lokamAM bhAre aMdhAdhUMdhI cAle. AthI loka zAMtimaya jIvana na jIvI zake. A rIte A lokanuM ahita thavA sAthe paralokanuM paNa ahita thAya. zilpakalA ane rAjanIti vagerenA zikSaNAthI te gunAo rokI zakAya che.) (6) uktamarthaM dRSTAntena samarthayannAhanAgAde rakSaNaM yadvad, gartAdyAkarSaNena tu / kurvanna doSavAMstadva-danyathAsambhavAdayam // 7 // vRttiH- 'nAgAdeH' sarpagonasAdeH sakAzAt, 'rakSaNaM' iSTaputrAditrANam, 'yadvat' yathA, 'gartAdeH' vanAdeH sakAzAt, AdizabdAt sopAnapaGktyAdiparigrahaH, 'AkarSaNaM' AkSepaNaM, 'gandhAkarSaNaM' tenApi karaNabhUtena hanujAnuprabhRtyaGgayarSaNalakSaNAnarthakAraNena, anyathA rakSaNasyAsambhavAt iti bhAvaH, 'tuzabda' apizavdArthaH, 'kurvan' vidadhat, rakSaNamiti yogaH, 'na' naiva, 'doSavAn' dUSaNavAn, mAtrAdiriti dRSTAntaH, atha dArTAntikamAha- 'tadvat' tathA rAjyAdi yacchan gharSaNatulyAnarthasambhave'pi nAgAdirakSaNakalpamahAnarthanivAraNalakSaNopakArasaMpAdanena na doSavAn ayamiti yogaH, atha kimalpasyApi doSasyAbhAvena mahAnartharakSAM na karotItyAha- 'anyathA' anyena prakAreNa alpasyApyanarthasyAnAzrayaNalakSaNena, 'asambhavAt' mahAnartharakSaNasyAghaTanAt, 'ayam' iti jagadgururiti / uktaM ca, "tattha pahANo aMso, bahudosanivAraNAu jagaguruNo / nAgAirakkhaNe jaha, kaDDhaNadose vi suhajogo0 // 1 // '' khaDDAtaDammi visame, iTThasuyaM pecchiUNa kIlaMtaM / tappaccavAyabhIyA, tayANaNaTThA gayA jaNaNI // 2 // " diTTho ya tIe nAgo, taM pai eMto duo u khaDDAe, to kaDhio tago taha, pIDAivi suddhabhAvAe // 3 // ti" // 7 // 38. tatra pradhAnoM'zo bahudoSanivAraNAt jagadguroH / nAgAdirakSaNe yathA karSaNado'pi zubhayogaH // 2 // 39. gatiTe viSama iSTasutaM prekSya krIDantam / tatAtyapAyabhItA tadAnayanArthA gatA jananI // 2 // 40. dRSTaca tayA nAgastaM prati Ayan dutazca gartAyAH / tadAkRSTastatastathA pIDAyAmapi zuddhabhAvayA // 3 // iti Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 306 kahelA arthanuM dRSTAMtathI samarthana karatA granthakAra kahe che-- zlokArtha-- jevI rIte khADA AdimAMthI kheMcIne paNa sarpa AdithI putrAdinuM rakSaNa ka2nA2 mAtA vagere doSane pAtra nathI, te rIte bIjA koipaNa prakAre mahAna anarthathI rakSaNano asaMbhava hovAthI tIrthaMka2 doSita nathI. TIkArtha-- khADA AdimAMthI kheMcIne-- ahIM Adi zabdathI nisaraNI vagerenuM grahaNa karavuM. jo ke kheMcavAmAM haDapacI (=jaDabuM) ane DhIMcaNa (=ghuMTaNa) vagerenuM gharSaNarUpa anartha thAya, paNa bIjI rIte tenuM rakSaNa thai zake tema na hovAthI Ama ka2vuM paDe che. prazna-- bhagavAna alpa paNa doSa na thAya te rIte mahAanarthathI rakSaNa kema karatA nathI ? 28-rAjyAdidAnadUSaNanivAraNa aSTaka uttara-- (anyathA'sakhavA=) alpa paNa anarthano Azraya na levo paDe te rIte mahAna anarthathI rakSaNa thai zake tema na hovAthI alpadoSano Azraya levo paDe che. tIrthaMkara doSita nathI-- rAjyAdi ApanAra tIrthaMka2 gharSaNa samAna anartha thavA chatAM sarpAdithI rakSaNa samAna mahAna anarthathI nivAraNarUpa upakAra karavAthI doSita nathI. kahyuM che ke-"zilpakalA AdinuM zikSaNa ApavAmAM mukhyaguNa adhikadoSonuM nivAraNa che. AthI jema bALakanuM sApa AdithI rakSaNa karavAmAM tene kheMcavAno doSa hovA chatAM mAtAno yoga zubha che. tema jagadguru bhagavAnanI zilpAdi zikSaNanI pravRtti zubha ja che. (paMcAzaka 7-38) khADAnA UMcA-nIcA kinAre priyaputrane ramato joine are ! bALaka khADAmAM paDI jaze ema bALakanA anarthathI (=anarthanI zaMkAthI) bhaya pAmelI mAtA tene levA mATe tenI pAse gai. (paMcAzaka 739) tevAmAM teNIe sarpane khADAmAMthI bALakanI sAme jhaDapathI AvI rahelo joyo. A joine mAtAe bacAvavAnA bhAvathI bALakane kheMcavAmAM pIDA thavA chatAM kheMcI lIdho. (paMcAzaka 7-40) (7) adhikadoSanivAraNArthA pravRttirasya kiJciddoSavatyapi na duSTetyetasya pakSasyAnabhyupagame bAdhAmAha itthaM caitadihaiSTavya-manyathA dezanApyalam / kudharmAdinimittatvAd doSAyaiva prasajyate // 8 // . vRtti: - 'ityaM' ca anenaivAntaroktena gurutarAnarthanivArakatvalakSaNena, cazabdo'vadhAraNe, 'tat' anantaronti rAkhyapravAnA ivastu, '' prame, 'dhRvyuM' amupAntavyam, 'anyathA' vratasthAnakyupAme, 'nezanApi' tattvapraNavaLApi, AstAM rAkhyAvidvAna ToSAyaiveti yogaH, 'r' atyartham, ta kRtyAda'kudhrmaaH' zAkyAdipravacanAnyAdiryeSAM zrutacAritrapratyanIkatvAdibhAvAnAM te tathA teSAM 'nimittaM' hetustadbhAvastattvaM tasmAt, jinadezanA hi nayazatasamAkulA, nayAzca kupravacanAlambanabhUtAH, 'doSAyaiva' anarthAyaiva na punarguNAya, 'prasajyate' prApnoti, na ca bhagavaddezanAyA anarthanibandhanatvamabhyupagantavyam, ananyopAyatvenArthaprApterabhAvaprasaGgAditi // 8 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 307 ra9-sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka // aSTAviMzatitamASTakavivaraNaM samAptam // 28 // adhika doSathI nivAraNarUpa phalavALI prabhunI pravRtti kaMika doSavALI hovA chatAM doSita nathI evA prakAranA A pakSano svIkAra na karavAmAM doSane kahe che- zlokArtha- Ane A rIte svIkAravuM joie. anyathA prabhudezanA paNa kudharma AdinuM nimitta banatI hovAthI atyaMta doSa mATe ja thAya. (8) TIkArtha- Ane- hamaNAM ja kahela rAjyapradAna vagere padArthane. A rIte- hamaNAM ja kahyuM tema adhika mahAna anarthanuM nivAraNa karanAra tarIke. anyathA- A pakSane na svIkAravAmAM Ave to. prabhudezanA paNa dezanA eTale taprarUpaNA. rAjyAdidAna doSa mATe ja thAya e vAta dUra rahI, kiMtu prabhudezanA paNa doSa mATe ja thAya. kudharma AdinuM nimitta banatI hovAthI- bauddha vagere darzano kudharma che. Adi zabdathI zruta pratye virodhabhAva ane cAritra pratye virodhabhAva vagere samajavuM. jinadezanA seMkaDo nayothI paripUrNa hoya che. nayo kudarzananA AlaMbanabhUta che, arthAt jinoktanayomAMthI kudarzanono udbhava thAya che. | doSa mATe ja thAya- anartha mATe ja thAya. paNa guNa mATe na thAya. prabhudezanAne anarthanuM kAraNa na mAnavI joie. kAraNa ke padArthaprAptino (=padArthabodhano) prabhudezanA sivAya bIjo koi upAya na hovAthI padArthaprAptinA abhAvano prasaMga Ave. aThThAvIsamA rAjyAdidAna dUSaNa nivAraNa nAmanA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 29 // atha ekonatriMzattamaM sAmAyikasvarUpanirUpaNASTakam // rAjyAdidAnapUvakaM ca jagadguruH sAmAyikaM pratipannavAniti tatsvarUpanirUpaNAyAhasAmAyikaM ca mokSAGgaM, paraM sarvajJabhASitam / vAsIcandanakalpAnA-muktametanmahAtmanAm // 1 // vRttiH- samasya rAgadveSakRtavaiSamyavarjitasya bhAvasyAyo lAbhaH samAyaH sa eva 'sAmAyikaM' cAritraM tacca, cazabdAt jJAnadarzane ca / yadAha-"samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" (ta.sU. 1-1) avadhAraNArthatvAdvA cazabdasya sAmAyikameva, na tu paraparikalpitaM kuzalacittam, athavA cazabdaH punararthaH tasya caivaM prayogaH, iha bhagavatA rAjyadAnamahAdAnAdIni kRtAni sAmAyikaM punasteSu mokSAGgaM nirvANakAraNam, nanvevaM jJAnAdInAM tadakAraNatvaM syAdityata Aha 'paraM' pradhAnamanantaramityarthaH, jJAnAdInAM hi sAmAyi Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29-sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka kakAraNatvena mokSakAraNatvam / yadAha- 'NANAhiyassa NANaM pujjai. NANA pavattae caraNaM ti 41 / " tatkiM svamativikalpitaM netyAha- 'sarvajJabhASitam', athavA kathamidamavasitamiti cedata Aha- yata: 'sarvajJabhASitaM' samastavitpraNItam, mokSAdayo hi bhAvA atIndriyAste ca sarvavidvacanAvaseyA eva bhavanti, pramANAntarasya teSvapravRtteH, etacca kiM sarveSAM bhavati netyAha- vAsI lohakAropakaraNavizeSaH, vAsIva vAsI apakArakArI tAM candanamiva malayajamiva duSkRtatakSaNahetutayopakArakatvena kalpayanti manyante 'vAsI - candanakalpA', yadAha- 'yo mAmapakarotyeSa tattvenopakarotyasau / zirAmokSAdyupAyena kurvANa iva nIrUjas // 1 // " athavA vAsyAmapakAriNI candanasya, kalpa iva ccheda iva ya upakAritvena varttante 'vaasiicndnjalpA:' / AhaiM ca-''apApopa paDe, vaMntupAtameva di mahAntaH / suramItoti vAsI, malayAmpi (bha) takSyamANamapi // 1|| " vAsyAM vA candanasyeva kalpa AcAro yeSAM te tathA, athavA vAsyAM candanakalpAzcandanatulyA ye te tathA, bhAvanA tu pratItaiva teSAM 'vAsIcandanakalpAnAm,' 'uktaM' abhihitmAtai:, nAnveSAm 'tat' sAmAvim, pAmevizeSaLAnAmityAha- 'mahAtmanAM' uttamasattvavatAmiti zAzA ogaNatrIsamuM sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka . (A aSTakamAM sarvajJakathita sAmAyika mokSanuM mukhya kAraNa che, bauddha parikalpita kuzalacitta mokSanuM kAraNa nathI, bauddha parikalpita apakArI viSayaka kuzalacitta paNa zubha nathI, ityAdinuM varNana ka2vAmAM AvyuM che.) 1 aSTaka prakaraNa 308 rAjyAdinuM dAna karavApUrvaka jagadgurue sAmAyika svIkAryuM. AthI sAmAyikanA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che-- zlokArtha-- sarvajJokta sAmAyika mokSanuM pradhAna kAraNa che. A sAmAyika vAsI-caMdana kalpa mahAtmAone kahyuM che. (1) TIkArtha-- sAmAyika-- sAmAyika zabdamAM 'sama' ane 'Aya' evA be zabdo che. sama eTale rAgadveSathI karAyelA vaiSamyathI rahita bhAva. samano Aya--lAbha te samAya. samAya e ja sAmAyika, arthAt samAya kaho ke sAmAyika kaho e baMneno eka ja artha che. sAmAyika jJAna-darzana-cAritra svarUpa che. kahyuM che ke"samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra e traNe maLIne mokSano mArga (=upAya) che.'' = zabdano avadhAraNa artha hovAthI sAmAyika ja mokSanuM kAraNa che, nahi ke bIjAothI parikalpita kuzalacitta. athavA = zabda punaH (=vizeSa) arthavALo che. teno prayoga A pramANe che--prastutamAM bhagavAne rAjyadAna-mahAdAna (=varSIdAna) vagere dAno karyA. paNa temAM sAmAyika mokSanuM kAraNa che. mokSanuM pradhAna kAraNa che-- sAmAyika mokSanuM kAraNa che ema kahevAthI jJAna vagere mokSanuM kAraNa na thAya evA pUrva pakSanA uttaramAM kahe che ke sAmAyika mokSanuM pradhAna=anaMtara kAraNa che. jJAna vagere sAmAyikanuM kAraNa hovAnA kAraNe (paraMparAe) mokSanuM kAraNa che. kahyuM che ke-'jJAnathI adhikanuM jJAna pUjAya che. jJAnathI cAritra 41. jJAnAdhikasya jJAnaM pUjyate jJAnaM pravartayati caraNamiti / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 309 ra9-sAmAyika ravarUpa nirUpaNa aSTaka pravarte che." (upadezamAlA-424). | sarvajJokta- zuM svamatithI kalpita sAmAyika mokSanuM kAraNa che ? nA, AthI kahe che-sarvajJokta sAmAyika mokSanuM kAraNa che. athavA sAmAyika mokSanuM kAraNa che e kevI rIte jANyuM ? ema koi pUche to kahe che-sarvaze kaheluM che=sarvaze raceluM che, mATe mokSanuM kAraNa che ema jANyuM. mokSa vagere atIndriya che ane te atIndriyabhAvo sarvajJanA vacanathI ja jANI zakAya tevA che. kAraNa ke temAM anya pramANanI pravRtti thai zakatI nathI. (arthAt sarvajJavacana sivAya anya pramANathI atIndriya bhAvo zraddhAno viSaya banatA nathI.) vAsI-caMdana kalpa- zuM A sAmAyika badhAone hoya ? nA, AthI kahe che-vAsIcaMdana kalpa jIvone hoya che. vAsI luhAranuM (kaluhAre banAveluM) upakaraNa vizeSa che. (vAsI=vAMsalo, kuhADo). je vAsInA jevo hoya te vAsI kahevAya che. arthAt vAsI eTale apakArakArI. vAsIne (=apakArakArIne) duSkatone cholavAmAM nimitta banavAnA kAraNe upakArI thavAthI caMdana jevo kalya=mAne te vAsIcaMdanakalpa. kahyuM che ke-"je mArA upara apakAra kare che te paramArthathI upakAra kare che. jema zirAmokSa ( naso vadhIne temAM kSAra nAMkhavo) vagere upAyathI nirogI karato vaidya dekhAvathI apakAra karavA chatAM paramArthathI upakAra kare che tema." athavA vAsImAM apakArImAM caMdananA kalpanI chedanI jema je upakAra karanAro bane che te vAsIcaMjanakalpa. (caMdana chedanAra vAsIne paNa sugaMdha Ape che. caMdanane chedanAra vAsI caMdana upara apakAra kare che, Ama chatAM caMdana tene sugaMdha ApIne tenA upara upakAra kare che.) kahyuM che ke-"mahApuruSo apakAra karavAmAM tatpara paNa bIjA upara upakAra ja kare che. cholAtuM paNa caMdana vAsIne sugaMdhita kare che." athavA vAsImAM caMdana jevo kalpa-AcAra jemano che te vAsI caMdanakalpa che. athavA jeo vAsImAM caMdanakalpa =caMdanatulya che te vAsIcaMdanakalpa che. bhAvanA to jANelI ja che. vAsIcaMdanakalpa sivAyanA bIjAone sAmAyika na hoya. mahAtmAone kayA vAsIcaMdanakalA manuSyone sAmAyika hoi e prazna koi kare ethI kahe chemahAtmAone= uttama sattvavALAone. vAsIcaMdana-kalpa je manuSyo uttama sattvavALA hoya temane sAmAyika hoya tema Apyoe kahyuM che.(1) ___sAmAyikaM phalataH svAmitazca nirUpitam, atha svarUpatastadeva nirUpayannAha, athavA mokSAGgaM sAmAyikaM yata Aha niravadyamidaM jJeya-mekAntenaiva tattvataH / kuzalAzayarUpatvAt, sarvayogavizuddhitaH // 2 // vRttiH- nirgatamavadyAdgarhitakarmaNo hiMsAdikrodhAderiti niravadyaM svarUpeNa, idaM sAmAyikam, 'jJeyaM' jJAtavyam, ekAntenaiva sarvathaiva na punaraMzenApi sAvadyam, tathAvidhasya tasyAvizuddhatvAt, yadAha-paDisiddhesu Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 310 ra9-sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka ya dese, vihiesu ya IsirAgabhAvammi / sAmAiyaM asuddhaM, suddhaM samayAe dohaMpi // 1 // " 'tattvataH' paramArthato na tUpacAravRttyA, upacaritaM havastu tatkAryAkaraNAt, kuta etadevamityAha- 'kuzalAzayarUpatvAt' zubhAbhisandhisvabhAvatvAt, tasya sarvathA niravadyatvAbhAve hi kuzalAzayatvaM na syAditi, nanu jJAnadarzanayorapyetadastItyAha- 'sarvayogavizuddhitaH' samastamanovAkkAyavyApArazuddhibhAvAt, na hi jJAnAdiSu yogavizuddhirastIti // 2 // phaLathI ane svAmIthI (sAmAyikanuM phaLazuM che ane sAmAyika kone hoya e muddAne AzrayIne) sAmAyikanuM nirUpaNa karyuM. have tenuM ja svarUpathI nirUpaNa karatA granthakAra kahe che - zlokArtha- sAmAyika ekAMte ja paramArthathI niravadya jANavuM. kAraNa ke sAmAyika zubha pariNAma rUpa che, ane temAM sarvayogonI vizuddhi che. (2) TIkArtha- ekAMte ja sAmAyika ekAMte ja sarvathA ja niravagha che, nahi ke aMzathI paNa sAvadya che. kAraNa ke aMzathI paNa sAvadya hoya tevuM sAmAyika vizuddha nathI. kahyuM che ke-"pratiSiddha prANAtipAta vageremAM alpa paNa dveSa hoya ane vihita tapa-jJAna vageremAM alpa paNa rAgabhAva hoya to sAmAyika azuddha=malIna che. pratiSiddha ane vihita e baMnemAM samabhAvathI sAmAyika zuddha che." (yogazataka-17) paramArthathI- sAmAyika paramArthathI niravadya che, nahi ke upacAravRttithI. je upacAravALuM hoya te vastu ja nathI. kAraNa ke te tenuM kArya na kare. zubhapariNAma rUpa che- sAmAyika ekAMte ja paramArthathI niravadya zAthI che ? evo koi prazna kare to kahe che. sAmAyika zubhapariNAma rUpa che. jo sAmAyika sarvathA niravadya na hoya to zubha pariNAmarUpa na hoya. sarvayogonI vizuddhi che- jJAna-darzanamAM paNa zubhapariNAma hoya ema koi kahe, AthI kahe chesAmAyikamAM saghaLAya mana-vacana-kAyAnA vyApAronI zuddhi hoya che. jJAna vageremAM (sava) yogonI vizuddhi na hoya. (2) athoktarUpasAmAyikavilakSaNaM zAkyaparikalpitaM kuzalacittaM mokSAGgatayA nissedhynAhiM- yatpunaH kuzalaM cittaM, lokadRSTyA vyavasthitam / tattathaudAryayoge'pi, cintyamAnaM na tAdRzam // 3 // vRtti - sAmayi tAvat mosaNAM, "sunaH' vityudeze puniita vizeSArtha, "kuza' zubham, 'cittaM' manaH, kiM tattvataH kuzala netyAha- 'lokadRSTayA' sAmAnyajanadarzanena, lokottarajanadRSTyA tu tasya vicAryamANasya kuzalAbhAsataiva, 'vyavasthitaM' pratiSThitam, 'tat' cittam, 'tathe ti tathAvidhasya sAmAnyabuddhijanasammatasya 'audAryasya' udAratAyA, 'yogaH' sambandhaH 'tathaudAryayogaH' tatrApi, AstAM 42. pratiSiddheSa ca deze vihiteSu ceSadrAgabhAve / sAmAyikamazuddhaM zuddha samatAyAM dvayorapi / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 aSTaka prakaraNa ra9-sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka tadayoge'pi, 'cintyamAnaM' vicAryamANam, 'na' naiva, 'tAdRzaM' sAmAyikasadRzam, yatkila sAmAyikAdadhikatamatayA sammataM pareSAM tadvicAryamANaM tatsamamapi na bhavatIti kathaM tanmokSAmiti // 3 // have uktasvarUpavALA sAmAyikathI bhinna buddhathI parikalpita kuzalacittano mokSanA kAraNa tarIke niSedha karatA graMthakAra kahe che- zlokArtha- paNa je sAmAnyajananI daSTie zubha tarIke pratiSThA pAmela che te (buddha parikalpita) kuzalacitta sAmAnya buddhivALA lokane saMmata evI udAratAthI yukta hovA chatAM vicAraNA karatAM sAmAyika tulya nathI. (3) TIkArya- sAmAnya jananI daSTie - lokottara jananI daSTithI to vicArAtuM te kuzalAbhAsa ja che. udAratAthI yukta hovA chatAM- udAratAthI yukta na hoya tevA kuzalacittanI vAta dUra rahI, kiMtu udAratAthI yukta paNa kuzalacitta sAmAyika tulya nathI. je kuzalacitta bIjAone sAmAyikathI paNa caDhiyAtA tarIke saMmata che te kuzalacitta vicAraNA karatAM sAmAyika tulya paNa thatuM nathI. AthI te mokSanuM kAraNa kevI rIte thAya ? athatuM na ja thAya. (3) atha tadeva mAyAputrIyakalpitaM kuzalacittamupadarzayannAhamayyeva nipatatveta-jjagaduzcaritaM yathA / matsucaritayogAcca, muktiH syAtsarvadehinAm // 4 // vRttiH- 'mayi' ityanena bodhisattva AtmAnaM nirdizati, evazabdo'vadhAraNe, tena mayyeva na punaH paratra, 'nipatatu' nitarAmApadyatAm, 'etat' pratiprANipratyakSamakSuNNaM (lakSaNaM) sAMsArikAsukhakAraNam, 'jagatAM' prANinAM 'TucaritaM' hiMsAdinibandhanaM karma 'jagaduzcaritam', 'yathA' ityupadarzanArthaH, tasya caivaM sambandhaH-dRtattathaudAryayoge'pi cintyamAnaM na tAdRzaM yathA etanmayyevetyAdi, tathA 'matsucaritayogAt' madI hiMsAdinuSThAnasavA, raddaH samuccaye, "putiH mosaH, "yA' , "sarvahinA sattasNsaarinnaamiti kuzalacittamiti // 4 // have buddhaparikalpita te ja kuzalacittane batAvatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- jemake jagatanA saghaLA prANIonuM A duzcarita mArAmAM ja AvI paDo, ane mArA sucaritranA yogathI saghaLA prANIonI mukti thAo, AvuM citta kuzalacitta che. (4) TIkArya- A dareka prANImAM pratyakSa dekhAtuM "akhaMDa ane sAMsArika duHkhanuM kAraNa evuM duzcarita. duSyarita- hiMsAdinuM kAraNa bane tevuM AcaraNa. mArAmAM- AnAthI bodhisattva potAno nirdeza kare che, arthAt mArAmAM eTale bodhisatvamAM. 1. buddhanI mAtAnuM nAma mAyA hatuM. AthI mAyAputra eTale buddha. mAyAputra zabdathI siddhahema vyAkaraNa 6-3-160 sUtrathI tenuM A "e arthamAM dya pratyaya Avela che." 2. jagatamAM ducarita satata thatuM hovAthI akhaMDa che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 31ra 29-sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka mArA sucaritranA yogathI- mArA ahiMsA vagere sadanuSThAnanA saMbaMdhathI. saghaLA prANIonI- saMsArI saghaLA prANIonI. (4). kasmAdidaM tathaudAryayuktamapi na sAmAyikasadRzaM bhavatItyAhaasambhavIdaM yadvastu, buddhAnAM nirvRtizruteH / sambhavitve tviyaM na syAt, tatraikasyApyanivRtau // 5 // vRttiH- 'asambhavi' na sambhavanasvabhAvam, 'idaM' anantaroditam, 'yat' yasmAt, 'vastu' anyakRtakarmaNo'nyatra sambandhalakSaNo'rthaH, kuta ityAha- 'buddhAnAM' bodhisattvAnAm, 'nirvRtizruteH' nirvANagamanazravaNAt tadAgame / tathAhi- "gaGgAvAlukAsamA buddhA nirvRtA" iti tadAgamaH / ayamabhiprAyo yadi jagaduzcaritaM buddhe nyapatiSyattadA tasya nirvANaM nAbhaviSyat, iSyate ca tattasya, iti asambhavIdaM vastu, etadevAha- 'sambhavitve tu' bhavanasvabhAvatve punarasya vastunaH, 'iyaM' zrUyamANA buddhanirvRtiH, 'na syAt' na bhavet, 'tatra' teSu jagatsu madhye, 'ekasyApi' jagata AstAM bahUnAm, 'anivRttau' anirvANe sati, ato'saMbhavitvAdasya vastuna etat kuzalacittaM na sAmAyikasadRzamiti // 5 // sAmAnya buddhivALA lokane saMmata evI udAratAthI yukta paNa kuzalacitta sAmAyika tulya kema nathI ta cha zlokArtha- anya jIve karelA karmano anya jIvamAM saMbaMdha thAya e bInA asaMbhavita che. kAraNa ke aneka buddho mukti pAmyA che evuM saMbhaLAya che. jo A bInA saMbhavita hoya to jagatamAM eka paNa buddhanI mukti nathavAthI mA (mane yuddhonI bhuti) na thAya. (5) TI - saMmAya cha- temana bhAmamA saMmAya cha. te mA prabhA-"viousI 3tA (=2011 41) yuddho nialenAbhyA che." ahIM abhiprAya A che- jo jagatanuM duzcarita-buddhamAM AvI paDyuM hota to buddhanI mukti na thAta. buddhanI mukti temane saMmata che. ekapaNa buddhanI ghaNA buddhonI vAta dUra raho, ekapaNa buddhanI mukti na thAya. jo eka paNa buddhanI mukti na thAya to temanA AgamamAM kahyA pramANe gaMgAnI retI jeTalA buddhonI mukti kevI rIte thAya ? arthAta na ja thAya. AthI A bInA asaMbhavita che ane ethI kuzalacitta sAmAyika tulya nathI. (5) yadi sAmAyikasadRzaM nedaM cittaM tarhi kiMvidhamityAhatadevaM cintanaM nyAyAt tattvato mohasaGgatam / sAdhvavasthAntare jJeyaM, bodhyAdeH prArthanAdivat // 6 // vRttiH- 'tat' iti yasmAdasaMbhavIdaM vastu tasmAt, 'evaM' anantaroditaM mayyevetyAdi, 'cintana' Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 313 29-sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka dhyAnam, 'nyAyAt' upadarzitAdasambhavitvalakSaNAt nayAt, 'tattvata:' paramArthacintAyAm, 'mohasaGgataM' mohanIyakarmodayAnugatam, mohodayAbhAve hi samastavikalpotkalikAvarjitameva cittaM bhavati, sarAgAvasthAyAM punaH syAdapyevaMvidhaM cittaM sAdhutA ca tasya syAdityAha- 'sAdhu' zobhanamanantaroditaM praNidhAnam, 'avasthAntare' sarAgAvasthAyAM, na punA rAgakSaye, 'jJeyaM' jJAtavyam, kiMvadityAha- 'bodhyAdeH' ArogyabodhilAbhAdeH, AdizabdAt samAdhivaraparigrahaH, 'prArthanAdivat' yAJcAdi yathA, yadAha - "AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM diMtu // " AdizabdAdarhadAdirAgaparigrahaH, yadAha - "arihaMtesu ya rAgo, rAgo sAhUsu baMbhayArIsu / esa pasatyo rAgo, ajja sarAgANa sAhUNaM" || 1||" ayamabhiprAyaH, yadyapi prArthanIyAnAmarhatAM vItarAgatayA bodhilAbhAdidAnamasambhavi, tathApi rAgavato bhagavatsu bhaktimAvedayato bhAvotkarSAdidaM sAdhveva Aha ca-'" bhAsA asaccamosA, navaraM bhattIi bhAsiyA esA / na hu khINapejjadosA deMti samAhiM ca bohiM ca 45 // 1 // " yadi ca mohasaMgatamapyaudAryamAtrApekSayA mayyevetyAdicintanamanavadyaM syAttadA etadanavadyataraM bhavi - Syati, yathA- 'andhAdInAM yadajJAna mAstAM mayyeva tatsadA / madIyajJAnayogAcca, caitanyaM teSu sarvadA || 1 || " athaitadasaMbhavAnmohasaMgatamiti cet, itaratrApyasaMbhavitvaM tulyameveti / asya ca zlokasya prathamapAdamanyathApi paThanti tadyathA ' evaM ca cintanaM hyetat' iti, arthastu prakaTa eveti // 6 // jo kurAlacitta sAmAyika tulya nathI, to kevA prakAranuM che te kahe che-- zlokArtha-- tethI AvuM ciMtana, paramArthanI vicAraNAmAM nyAyathI mohasaMgata che. AvuM ciMtana anya avasthAmAM bodhi AdinI prArthanA AdinI jema zubha jANavuM. (6) TIDArtha - tethI-khA jInA asaMbhavita che tethI. AvuM ciMtana-- jagatanA saghaLA prANIonuM A dugdharita mArAmAM AvI paDo ityAdi ciMtana. nyAyathI-- batAvela asaMbhavarUpanItithI. mohasaMgata-- mohanIyakarmanA udayane anusaranAruM che. mohanA udayanA abhAvamAM citta sarva vikalparUpa taraMgothI rahita bane che. paNa sarAga avasthAmAM AvuM citta thAya paNa, ane te zubha paNa hoya. mATe ahIM kahe che ke-anya avasthAmAM anaMtara kaheluM praNidhAna zubha che. anya avasthAmAM-- sarAga avasthAmAM, nahi ke rAgakSayamAM. Sodhi khAhinI - khArogya - jodhilAla khAhinI. khAhi zabda thI "samAdhivara " nuM grhe| 2. prArthanA AdinI jema-- mAgaNI AdinI jema. kahyuM che ke "Arogya', bodhilAbha ane uttama 43. ArogyabodhilAbhaM samAdhivaramuttamaM dadatu // 44. arhatsu ca rAgo rAga : sAdhuSu brahmacAriSu / eSa prazasto rAga Arya ! sarAgANAM sAdhUnAm // 45. bhASA asatyamRSA kevalaM bhaktyA bhASitaiSA / na khalu kSINapremadveSA dadati samAdhiM ca bodhiM ca / 1. Arogya eTale mokSa. bodhilAbha eTale jinadharmanI prApti. samAdhivara eTale bhAva-samAdhi, uttama eTale sarvotkRSTa. A padono saMpUrNa artha A pramANe che-mokSa mATe jinadharmanI prAptine Apo, arthAt mokSa mATe jinadharmanI prApti karAvo. ane jinadharmanI prApti thAya e mATe sarvotkRSTa samAdhine Apo. (dharmasaMgraha graMthanA AdhAre) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 314. 29-sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka samAdhivarane Apo." Adi zabdathI arihaMta Adi upara thatA rAganuM grahaNa karavuM. kahyuM che ke, "A je sarAgI sAdhuono arihaMto upara thato rAga ane brahAcArI sAdhuo upara thato rAga prazastarAga che."(saMbodhaprakaraNa 4-33) ahIM A abhiprAya che - prArthanIya arihaMto vItarAga hovAthI bodhilAbha AdinuM dAna Ape te asaMbhavita che. to paNa bhagavaMto pratye bhaktine ja jaNAvatA (=pragaTa karatA) bhAvotkarSanA kAraNe rAgI jIvanuM A praNidhAna zubha ja che. kahyuM che ke, "bodhi AdinI prArthanA asatya-amRSA (vyavahAra) bhASA che. jo ke jenA rAga-dveSa kSINa thai gayA che tevA arihaMto samAdhine ane bodhine ApatA nathI, to paNa A bhASA kevaLa bhaktithI bolAyelI che." (Ava. ni. 1095 logassasUtranA arthAdhikAramAM) jo mohasaMgata paNa A praNidhAna mAtra udAratAnI apekSAe nirdoSa hoya to A praNidhAna tenAthI adhika nirdoSa thaze. jemake-"aMdha vagere jIvonuM je ajJAna che te sadA mArAmAM ja thAo ane mArA jJAnanA saMbaMdhathI temanAmAM sadA cetanya thAo." jo A praNidhAnano asaMbhava hovAthI A praNidhAna mohasaMgata che to bIjA sthaLe paNa asaMbhava tulya ja che. (6) yadapi vyAghrAdeH svIkAyamAMsadAnAdAvatikuzalaM cittaM pareNeSyate, tadapi sAmAyikApekSayA asAdhviti darzayannAha apakAriNi sad buddhi-viziSTArthaprasAdhanAt / AtmambharitvapizunA, tadapAyAnapekSiNI // 7 // vRttiH- 'apakAriNi' apakArakaraNazIle buddhamAMsabhakSake vyAghrAdau durjane vA viSayabhUte, san zobhano'yamiti buddhirmatiH 'sabuddhiH', kuta ityAha- viziSTArthasya pIDotpAdakatayA karmakakSakarttanasAhAyyakakaraNataH sakalazarIranirvRtihetubhUtasarvajJatAsaudhazikharArohaNalakSaNasya pradhAnavastunaH prasAdhanaM niSpAdanaM 'viziSTArthaprasAdhanaM' tasmAt, yA sadbuddhiH sA kiMmityAha- AtmAnameva na paraM bibharti puSNAtIti AtmambharistaddhAvaM pizunayati sUcayatIti 'AtmambharitvapizunA', kuta etadityAha- yato'sau teSAM buddhazarIrApakAriNAM vyAghrAdInAM ye'pAyA durgatigamanAdayastAnnApekSata ityevaM zIlA 'tadapAyAnapekSiNI', AtmambharitvaM parApakArAnapekSitvaM ca mahad dUSaNaM mahatAmiti // 7 // anyathI (buddhathI) vAgha Adine ravamAMsadAna AdimAM je atikuzalacitta manAya che te paNa sAmAyikanI apekSAe zubha nathI ema jaNAvatA granthakAra kahe che- zlokArdha- viziSTa artha siddha karavAnA kAraNe apakArImAM thatI sadbuddhi svArthanI sUcaka che, ane tenA apAyanI apekSAthI rahita che. (7) Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29-sAmAyika svarUpa nirUpaNa aSTaka TIkArtha-- viziSTa artha siddha karavAnA kAraNe-- (artha eTale kArya. kevalajJAna e sAdhakanuM viziSTa kArya che. svamAMsanuM bhakSaNa karanAra vAgha vagere kevalajJAnanI prAptimAM sahAyaka bane che. mATe viziSTa arthane siddha kare che. AthI ahIM TIkAkAra kahe che ke-) pIDA utpanna karavA dvArA karmasamUhane kApavAmAM sahAya karavAthI saghaLA zarIronA nAzamAM kAraNa bhUta evA kevalajJAnarUpa mahelanA zikhare caDhavArUpa mukhyakAryane siddha karavAnA kAraNe. aSTaka prakaraNa 315 apakArImAM-- apakAra karavAnA svabhAvavALA buddhamAMsabhakSaka vAgha vageremAM ke durjanamAM. sadguddhi=A sAro che evI mati. tenA apAyanI apekSAthI rahita che-- buddhazarIranA apakArI vAgha AdinA durgatigamana vagere je apAyo=anartho tenI apekSAthI rahita che. svArtha ane anyanA apakAramAM (=apAyamAM) nirapekSatA e mahApuruSonuM moTuM dUSaNa che. sArAMza-- svazarIranuM mAMsabhakSaNa karanAra vAgha Adi ke prahAra Adi karanAra durjana vagere apakArI karmakSayamAM sahAyaka banavA dvArA mokSane meLavI ApanAra hovAthI apakArI viSe "eNe A ThIka karyuM, e sAro che.'' e pramANe sadbuddhi paramArthathI zubha nathI. kAraNa ke temAM kevaLa svArtha ja rahelo che. ayogya karavAthI ene kevAM du:kho thaze eno to emAM jarAya vicAra ja nathI. (7) prakRtamupasaMharannAha-- evaM sAmAyikAdanya-davasthAntarabhadrakam / syAccittaM tattu saMzuddhe- jJeyamekAntabhadrakam // 8 // vRttiH- 'evaM' anantaroktanItyA mohasaGgatatvAbhidhAnalakSaNayA, 'sAmAyikAt' mokssbhvaadisknamAvopekSAlakSaLAt, 'anyat' apai, ''maghyeva nipavityAdi'' para5rilpita ''AAvohinAmityaadi" jainakalpitaM ca cittamiti yoga:, avasthAntare yogyatAvizeSe eva sAbhiSvaGgattAyAmeva, na tu vastitva, madra tyALa yuvAM 'avasthAntamadram', 'svAt' bhavet, 'citta' mana:, 'tanu' sAmAyi puna:, 'saMzuddhe:' samastatoSaviyovheto:, 'zeya' jJAtavyam, 'hrAntamadraka' sarvathaiva zokhanamiti dvA // ekonatriMzattamASTakavivaraNaM samAptam // 29 // prastuta viSayano upasaMhAra karatA granthakAra kahe che-- zlokArtha-- A pramANe sAmAyikathI anya citta avasthAMtaramAM ja kalyANayukta bane, sAmAyika to saMzuddhinA kAraNe sarvathA ja zubha (=kalyANayukta) jANavuM. TIkArtha-- A pramANe-- AvuM citta mohasaMgata che ema anaMtara je nIti kahI te nItithI. sAmAyikathI-- mokSa-bhava vagere sarva bhAvomAM upekSA (=mAdhyasthya) rUpa sAmAyikathI. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 316 30-kevaLajJAna aSTaka anya citta jagatanA saghaLA prANIonuM A duzcarita mArAmAM ja AvI paDo ityAdi boddhaparikalpita ane sArAvahinAmAM ityAdi jena kalpita citta. avasthAMtaramAM ja- rAgavALI avasthAmAM ja, nahi ke kevalIpaNAnI avasthAmAM. saMzuddhinA kAraNe samasta doSono viyoga hovAnA kAraNe. (8) ra9mA sAmAyika nirUpaNa aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. // 30 // atha triMzattamaM kevalajJAnASTakam // anantaraM sAmAyikamekAntabhadrakamuktam, tacca katham, ucyate, yataHsAmAyikavizuddhAtmA, sarvathA ghAtikarmaNaH / kSayAtkevalamApnoti, lokAlokaprakAzakam // 1 // vRttiH- 'sAmAyikena' pUrvoktasvarUpeNa vizuddho nirmalIkRta 'AtmA' svabhAvo yasya sa tathA, sAmayi vA "vizuddha' yastha sa tathA, 4 vAsI 'mAtmA' ti, 5 thamUto nIva, "sarvathA' sarve: prakAraiH, ghAtayati jIvaguNAnnAzayatItyevaMzIlaM ghAti, kriyata iti karma, ghAti ca tatkarma ceti 'ghAtikarma' jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyAkhyaM tasya, 'kSayAt', vinAzAt, kimityAha- 'kevalaM' kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca, 'Apnoti' labhate, kimbhUtamityAha- lokAloko / "dharmAdInAM vRtti-dravyANAM bhavati yatra tat kSetram / tairdravyaiH saha loka-stadviparItaM hyalokAkhyam // 1 // " ityevamuktalakSaNau prakAzayatIti "lokaatowchAza' kRti zA trIsamuM kevalajJAna aSTaka (kevaLajJAnanuM svarUpa, phaLa, svAmI vagerenuM nirUpaNa karIne kevaLajJAna AtmAmAM ja rahIne sarva vastune prakAzita kare che enI siddhi ahIM karavAmAM AvI che.) sAmAyika sarvathA ja zubha che ema hamaNAM kahyuM sAmAyika sarvathA ja zubha kema che ? te kahevAya che, sAmAyika sarvathA ja zubha eTalA mATe che ke zlokArtha- sAmAyikavizuddhAtmA ghAtakarmonA sarvathA kSayathI lokAloka prakAzaka kevalajJAna-kevaladarzanane pAme che. (1) TIkArtha- sAmAyikavizuddhAtmA- sAmAyikathI nirmala karAyuM che (AtmA=) svarUpa jenuM te sAmAyikavizuddhAtmA. athavA sAmAyika vizuddha che jenuM te sAmAyikavizuddha. sAmAyika vizuddha evo je AtmA te sAmAyikavizuddhAtmA. ghAtI karmonA jIvanA guNono ghAta kare te ghAtI, jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-mohanIya-aMtarAya nAmanA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 315 30-kevaLajJAna aSTaka cAra ghAtI karmonA. lokAloka prakAzaka- "dharmAstikAya vagere dravyonuM jyAM avasthAna hoya te dravyothI sahita te kSetra loka kahevAya che. tenAthI viparIta aloka nAmanuM kSetra che." AvA loka-alokane prakAzita kare te lokAloka 1515. (1) sAmAyikena vizuddhasya vizuddhasAmAyikasya vA jIvasya kevalAvAptirbhavatItyuktametadeva bhAvayannAha jJAne tapasi cAritre, satyevAsyopajAyate / vizuddhistadatastasya, tathAprAptiriheSyate // 2 // vRttiH- 'jJAne' jJeyaprakAzake dIpakalpe zrutAdau, jJAnagrahaNAt samyaktvamapi gRhItaM draSTavyaM, tadvihInasya jJAnasya ajJAnatvAt, tathA 'tapasi' purANakarmakacavarazodhake karmakarapuruSakalpe'nazanAdau, tathA 'cAritre' ca abhinavakarmareNunivAraNaphale chidrasthaganakalpe saMyame, cazabdo lupto'tra draSTavyaH, jJAnAdigrahaNaM ceha etasya trayasyAtmazuddhAvavathyakAraNatvenAbhihitatvAt, tathAhi-"NANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikro| tiNhaMpi samAoge, mukkho jiNasAsaNe bhaNio // 1 // " etasmin traye, 'satyeva' vidyamAna eva, 'asya' AtmanaH sAmAyikasya vA samabhAvarUpasya 'upajAyate' bhavati, kAsau 'vizuddhiH' ghAtikamamalavilayalakSaNA yathAkhyAtarUpA vA, tatazca jJAnatapazcAritrANAM sAmAyikasvabhAvatvAtsAmAyikena vizuddhau bhavatyAtmA jJAnAdibhirvA sAmAyikaM vizuddhyatIti, anena ca "sAmAyikavizuddhAtmA" iti bhAvitam, atha zeSabhAvanAyAha- 'tat' iti yata evaM tattasmAt, 'ato' jJAnAditrayarUpasAmAyikakRtajIvavizuddheH sAmAyikavizuddhervA sakAzAt, 'tasya' kevalajJAnasya, 'tathA' tena prakAreNa ghAtikarmakSayalakSaNena mohakSayalakSaNena vA, 'prAptiH' lAbhaH, 'iha' prakrame, 'iSyate' tattvavedibhirabhimanyata iti // 2 // sAmAyikavizuddha athavA vizuddha sAmAyika vALA jIvane kevalajJAnanI prApti thAya ema kahyuM. A ja viSayane vicAratA granthakAra kahe che zlokArtha- jJAna-tapa-cAritra e traNa hoya to ja AnI vizuddhi thAya. mATe prastutamAM AnAthI BAzAnanI rI prApti manAya che. (2) TIkArtha- jJAna- zeyavastunuM prakAzaka ane dIpakasamAna zrata vagere jJAna che. jJAnanA prahaNathI samyakatva paNa grahaNa karAyeluM jANavuM. kAraNa ke samyagdarzanathI rahita jJAna ajJAna che. ta5- jUnA karmarUpa kacarAne dUra karanAra sevaka puruSa samAna anazana vagere tapa che. cAritra- navIna kamaraNane rokavAnA phaLavALuM ane chidrane DhAMkavA samAna saMyama e cAritra che. A traNe AtmavizuddhimAM avaMdhyakAraNa tarIke kahyA hovAthI ahIM jJAnAdi traNanuM grahaNa karyuM che. jJAnAdi traNa 46. jJAnaM prakAzakaM zodhakaM tapaH saMyamaca guptikaraH / trayANAmapi samAyoge mokSo jinazAsane bhaNitaH // 1 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 318 30-kevaLajJAna aSTaka AtmazuddhimAM avaMdhya kAraNa che. te A pramANe-"jJAna jIvAdi vastuone prakAzita kare che. ta5 jUnAM karmone dUra kare che. cAritra navA AvatAM karmone roke che. A traNenA samAyogamAM=A traNe bhegA thavAthI linAsanamA mokSa ho cha." (vizeSAvazya:-1168) AnI- AnI eTale AtmAnI, athavA samabhAvarUpa sAmAyikanI. vizuddhi-ghAtAnA na35 vizuddhi, athavA yathAjyAta (yAritra) 35 vizuddhi. AnAthI e nizcita thayuM ke jJAna-tapa-cAritra sAmAyika svarUpa hovAthI sAmAyikathI AtmA vizuddha che, athavA jJAnAdithI sAmAyika vizuddha thAya che. AnAthI pahelA zlokamAM kahela) "sAmAyika vizuddhAtmA" e padanI bhAvanA karI. have (pahelA zlokanA) bAkInA padonI bhAvanA mATe (uttarArdhamAM) kahe che mATe prastutamAM AnAthI kevaLajJAnanI te rIte prApti manAya che. AnAthI- jJAnAdi traNarUpa sAmAyikathI karAyela jIvavizuddhithI, athavA sAmAyikanI vizuddhithI. te rIte- ghAtI karmonA kSayathI ke mohanIyanA kSayathI. bhanAya cha- tattpana1915\thI manAya che. (2) atha kiM svarUpaM kevalajJAnamityAhasvarUpamAtmano hyetat, kintvanAdimalAvRtam / jAtyaratlAMzuvattasya, kSayAtsyAttadupAyataH // 3 // .. vRttiH- 'svarUpa' svabhAva eva, avadhAraNArthasya hizabdasyeha sambandhAt, kasyetyAha- 'Atmano' jIvasya, 'etat' kevalajJAnam, etena cedamuktaM bhavati- na prakRtiviyogamAtraM kevalajJAnaM tasyAbhAvarUpatvAt, nApi Atmano bhinnaM puruSAntarajJAnavadasaMvedanaprasaGgAt, nApi samavAyavazAt tatra varttata iti samavAyakRto vizeSaH, tasyaikatvena sarvatra tadvartanaprasaGgAditi, nanu yadyetadAtmanaH svarUpaM tatkutaH sadA nopalabhyata ityatrAha- 'kintu' kevalaM anAdiH aprAthamyo yo malo jJAnAvaraNAdikarmarUpaH tenAvRtamAcchAditaM 'anAdimalAvRtaM' iti kRtvA sadA nopalabhyate, anAditvaM ca karmamalasya pravAhApekSayA, sAditve cAsya muktasyeva badhAbhAvaH syAditi, kiMvadityAha- jAtyaM pradhAnaM yadralaM mANikyaM marakatAdi tasyAMzavaH kiraNAsta iva 'jAtyaratnAMzuvat,' 'tasya' anAdimalasya, 'kSayAt' vinAzAt, 'syAt' saJjAyate, 'tat' kevalajJAnam, malakSaya eva kathaM syAdityAha- 'upAyataH' upAyAddhetoH sAmAyikAbhyAsalakSaNAt, nanvanAditvAdeva na yukto'yaM karmamalaviyogo vyomAtmanoriva, naivam, anAditve'pi ralAMzumalasaMyogasyopAyataH kSayadarzanAt, Aha ca- "jaha veha kaMcaNovala-saMjogo'NAisaMtaigao vi / vocchijjai sovAyaM, taha jogo jIvakammANaM ti||1||" // 3 // 47. yathA veha kAJcanopalasaMyogo'nAdisaMtatigato'pi / vyavacchidyate sopAyaM tathA yogo jIvakarmaNAmiti / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 319 30-kevaLajJAna aSTaka have kevalajJAna kevA svarUpavALuM che te kahe che - zlokArtha kevaLajJAna AtmAnuM svarUpa=vabhAva ja che. paNa zreSTha ratnanAM kiraNonI jema anAdimalathI AvarAyeluM che. upAya vaDe anAdimalanA kSayathI kevalajJAna thAya. (3) TIkArtha- kevaLajJAna AtmAnuM svarUpa-svabhAva che e kathanathI A kaheluM thAya che-kevalajJAna mAtra prakRtinA viyogarUpa nathI. kAraNa ke prakRtino viyoga abhAvarUpa che. kevalajJAna AtmAthI bhinna paNa nathI. kevalajJAna AtmAthI bhinna hoya to anyapuruSanA jJAnanI jema bodhAbhAvano prasaMga Ave. pUrvapakSa- samavAyathI karAyela viziSTatA che. ethI samavAya saMbaMdhathI jJAna AtmAmAM rahe che. uttarapakSa- samavAya eka hovAthI badhAmAM samavAyane rahevAno prasaMga Ave, arthAt eka AtmAne je jJAna thAya te jJAna badhAne thavAno prasaMga Ave. kAraNa ke samavAya eka hovAthI badhA AtmAmAM eka sarakho rahelo che. anAdimalathI AvarAyeluM che jo kevalajJAna AtmAnuM svarUpa che to te sadA kema prApta thatuM nathI ? e praznanA javAbamAM ahIM kahe che-anAdi evo je jJAnAvaraNAdi karmarUpa maLa, tenAthI AvarAyeluM che. AthI sadA prApta thatuM nathI. karmamalanuM anAdipaNuM pravAhanI apekSA che. jo karmamala sAdi (=AdivALuM) hoya to muktanI jema koipaNa jIvano baMdha na thAya. zreSTha rananAM kiraNonI jema- marakata vagere zreSTha rananAM kiraNo anAdithI AvarAyelAM che. (pachI jhaverI mRtyuTapAka, kSAra vagere upAyothI ratnanAM kiraNone pragaTa kare che.) upAya vaDe- sAmAyikanA abhyAsarUpa upAyathI. (upAyathI hetuthI) pUrvapakSa- AtmAnI sAthe karmamalano saMbaMdha anAdithI hovAthI AtmAne karmamalano viyoga yukta nathI. jemake AtmA ane AkAzano saMbaMdha anAdi hovAthI kyAreya e saMbaMdhano abhAva thato nathI. uttarapakSa- tame kaho cho tema nathI. ratnakiraNo ane malano saMyoga anAdi hovA chatAM upAyathI kSaya jovAmAM Ave che. kahyuM che ke "jevI rIte suvarNa-paththarano saMyoga pravAhathI anAdithI thayelI hovA chatAM agnitApa Adi upAyathI te saMyogano viccheda thAya che, tema jIvakarmano saMyoga pravAhathI anAdithI thayelo hovA chatAM tapa-saMyama vagere upAyathI te saMyogano viccheda thAya che." (vizeSAvazyaka- 1819) (3) nanvAtmarUpatve'pIdaM, kevalajJAnaM kathaM lokAlokaprakAzakamityata AhaAtmanastatsvabhAvatvA-llokAlokaprakAzakam / ata eva tadutpatti-samaye'pi yathoditam // 4 // vRttiH- 'AtmanaH' jIvasya, tat lokAlokaprakAzanaM svabhAvo'sya sa taddhAvastattvaM tasmAt 'tatsvabhAvatvAt', 'lokAlokaprakAzakaM' sakalapadArthasArthAvirbhAsakamityarthaH, kevalamiti prakRtam, nanUtpattisamaye tadyathoktaprakAzaM na saGgatamutpadyamAnatvAt dIpAdiriva, dIpo hi krameNa svaprakAzyaM prakAzayatI Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 30-kevaLajJAna aSTaka tyata Aha- 'ata eva ' iti yata eva tat lokAlokaprakAzakasvabhAvAtmarUpaM ata eva kAraNAt, 'tat' kevalajJAnam, 'utpattisamaye'pi' prAdurbhAvakSaNe'pi, AstAmutpattisamayAnantaram, 'yathoditaM' uktasvarUpameva yugapallokAlokaprakAzakamityartha iti // 4 // kevalajJAna Atma svarUpa hovA chatAM lokAloka prakAzaka kevI rIte che te kahe che-- zlokArtha-- AtmAno lokAlokane prakAzita ka2vAno svabhAva ja che. AthI ja kevalajJAna utpattinA samayamAM paNa ekI sAthe lokAlokane prakAzita karanAruM che. (4) 320 TIkArtha-- pUrvapakSa-- kevalajJAna utpattinA samayamAM lokAlokane prakAzita kare te yukta nathI. kAraNa ke utpattinA samayamAM te utpanna thai rahyo hovAthI utpanna thai rahelA dIpakanI jema vastune prakAzita na karI zake. dIpaka kramathI svaprakAzya vastune prakAzita kare che. uttarapakSa-- kevalajJAna lokAlokane prakAzita karavAnA svabhAva svarUpa che, arthAt kevalajJAnano lokAlokane prakAzita karavAno svabhAva che. (jeno jevo svabhAva hoya te te pramANe kare ja.) AthI ja utpattinA samayamAM paNa lokAlokane prakAzita kare che. utpattinA samaya pachI to prakAzita kare ja che e to dUra raho, kiMtu utpattinA samayamAM paNa prakAzita kare che. (4) athedaM kiM prApya viSayaM paricchinatti ? aprApya vA ?, aprApyeti brUmaH, katham ?, yataH AtmasthamAtmadharmatvAt, saMvittyA caivamiSyate / gamanAderayogena, nAnyathA tattvamasya tu // 5 // vRttiH - Atmani jIve zarIraparimANe tiSThatIti 'Atmastham' zarIraparimANatA cAsya tatraiva tadguNopalabdheH kuta AtmasthaM tadityAha - 'AtmadharmatvAt' jIvaparyAyatvAt / yo hi yasya dharmaH sa tatraiva vartate yathA ghaTe rUpam, Atmadharmazca kevalajJAnamiti / na kevalamAtmadharmatvAttadAtmasthaM, 'saMvittyA ca ' svasaMvedanAcca heto:, tathAhi yadyatra saMvedyate tattatraiva vartate yathA ghaTe rUpam, saMvedyate cAtmani jJAnamityAtmasthajJAnasiddhi:, tathA yadyajjJAnaM tattadAtmasthaM yathA rUpajJAnaM jJAnaM ca kevalamiti, 'evaM' anena prakAreNAtmasthatAlakSaNena, 'iSyate' abhimanyate, kevalamiti prakramaH, tadevaM saMvadenAtpraNAlikayAtmasthakevalasiddhiH, athavA 'AtmasthaM' kevalam, 'AtmadharmatvAt', atha Atmadharmatvameva kathamityAha- 'saMvittyA' punaH, 'evaM' Atmadharmatvena, 'iSyate' kevalajJAnam, saMvedyate hyAtmadharmatayA jJAnaM jJAnaM ca kevalamityAtmadharmastadityAtmadharmatvalakSaNahetusiddhi:, tathA 'gamanAdeH' kevalajJAnasya jJeyadeze gatyAdeH, AdizabdAt jJeyadezaM gatvA punaH svasthAnAgamanagrahaH, 'ayogena' ayujyamAnatvena, kevalasya hi jJeyadezagamane Atmano niHsvabhAvatvaM syAt tatsvarUpatvAdAtmanaH, kevalasya cAtmadharmatvaM na syAt Atmavirahe'pi bhAvAditi, kimityata Aha- 'nAnyathA' naivAnyena prakAreNa prApya paricchedato'nAtmasyatAlakSaNena, 'tattvaM' tatsvarUpam, 'asya' kevalasya, 'tu' Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 321 30-kevaLajJAna aSTaka zabdo'vadhAraNe, tasya ca prayogo darzita eva, tato yadabhidhIyate- "ajjavi dhAvai nANaM, tahavi aloo aNaMtao ceva / ajjavi na koi evaM, pAvai savvaNNuyaM jIvo // 1 // tti // " tannirastamiti, athavA manojenAtma' tiita yoga, anyathA rUti manAsiddhAve punaH, "tattva' vattatva, "rA' na 'syAt', kevalajJAnaM hi sakalajJAnamucyate alokazcAnantatvena gamanataH sakalo jJAtumazakyaH, 'tuzabdaH' punarartho yojitazceti // 5 // prazna- kevalajJAna (sUrya AdinA kiraNonI jema) vastune prApta karIne=sparzIne vastune prakAzita kare che ke AtmAmAM rahIne (cazamA AdinI jema) dUrathI ja vastune prakAzita kare che ? uttara- AtmAmAM rahIne dUrathI ja vastune prakAzita kare che ema ame kahIe chIe. prazna- kevI rIte ? ( kayA kAraNathI ?) uttara- kAraNa ke- zlokArtha- kevalajJAna Atmadharma hovAthI Atmastha ( AtmAmAM ja rahenAruM) che ane anubhavathI () AtmAmAM rahe che ema manAya che. gati Adi ghaTatuM na hovAthI ( 5) kevalajJAnanuM (tattvaka) svarUpa (catha5) bIjI rIte ( tu=) nathI ja. (5) TIkArtha- Atmastha- zarIraparimANa AtmAmAM rahe te Atmastha. AtmA zarIraparimANa che. kAraNa ke zarIramAM ja AtmaguNonuM jJAna thAya che. Atmadharma hovAthI- kevalajJAna Atmastha kema che ? te kahe che-kevaLajJAna Atmadharma=jIvaparyAya hovAthI Atmastha che. je jeno dharma hoya te tyAM ja rahe. jemake ghaTamAM rUpa. kevalajJAna Atmadharma che. anubhavathI- kevaLajJAna kevaLa Atmadharma hovAthI AtmAmAM rahe che evuM nathI, kiMtu svAnubhavarUpa hetuthI kevaLajJAna AtmAmAM rahe che. te A pramANe-je jyAM anubhavAya te tyAM ja hoya. jema ke ghaTamAM rU5. jJAna AtmAmAM anubhavAya che. AthI jJAna Atmastha che enI siddhi thai. tathA je je jJAna che te te Atmastha che. jemake rUpajJAna. kevala e jJAna che. A pramANe anubhavathI ane paraMparAthI kevala (jJAna) Atmastha che enI siddhi thai. athavA zlokanA pUrvArdhano artha A pramANe che-kevala Atmastha che. kemake te Atmadharma che. have kevala Atmadharma kema che te kahe che-svAnubhavathI kevalajJAna (parva ) Atmadharma che ema manAya che. jJAna AtmadharmarUpe anubhavAya che. kevala e jJAna che. AthI te kevala Atmadharma che. A pramANe AtmadharmarUpa hetunI siddhi thai. (have zlokanA uttarArdhano artha A pramANe che-) gati Adi ghaTatuM na hovAthI kevalajJAna zeyavastunA pradezamAM jAya te ghaTatuM nathI. Adi zabdathI zeyavastunA pradezamAM jaine pharI svasthAne Ave tenuM grahaNa karavuM, arthAt zeyavastunA pradezamAM jaine pharI svasthAne Ave te ghaTatuM nathI ema Adi zabdathI samajavuM. kAraNa ke jo kevalajJAna zeyavastunA pradezamAM jAya to AtmA jJAnanA svabhAvathI rahita thAya, ane AtmA jJAnasvabhAvavALo che. tathA kevaLajJAna AtmAno dharma na thAya. 48.adyApi dhAvati jJAna tathApi aloko'nantaka eva / adyApi na ko'pi evaM prApnoti sarvajJatvaM jIva iti / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 322 30-kevaLajJAna aSTaka kAraNake AtmA vinA paNa rahe che. anyathA nathI ja joyavastunA pradezamAM jaine jANe ane ethI AtmAmAM na rahe tevuM svarUpa kevala (jJAna)nuM nathI ja. tethI "Aje paNa zAna doDI rahyuM che. paNa aloka anaMta che. e pramANe Aje paNa koi jIva sarvazapaNAne ( kevalajJAnane) pAmato nathI." ema je kahevAya che tenuM khaMDana karyuM. athavA zlokanA uttarArdhano artha A pramANe che-kevala (jJAna) zeyavastunA pradezamAM jaine vastune jANe e ghaTatuM na hovAthI kevala (jJAna) Atmastha che. (anyathA anyathA=) jo kevala(jJAna) zeyavastunA pradezamAM jaine vastune jANe to (satra) kevala (jJAna)nuM (tarve ) kevalajJAnapaNuM na ja rahe. kevalajJAna sakalajJAna (=saghaLI vastunuM jJAna) kahevAya che. aloka anaMta hovAthI tyAM jaine sakala alokane jANavAnuM azakya che. Ama saghaLI ya vastune na jANavAthI kevaLajJAnanuM kevaLajJAnapaNuM na rahe. (5) atha yadIdamAtmasthameva tadA kathaM candrAdiprabhopamAnametadabhidhIyate / "sthitaH zItAMzuvajjIvaH, prakRtyA bhAvazuddhyA / candrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhavat // 1 // " iti / atrottaramAha yacca candraprabhAdyatra, jJAtaM tajjJAtamAtrakam / prabhA pudgalarUpA yat, taddharmo nopapadyate // 6 // vRtti - gAme tAvaavajJAne "yatra' vasuna:, "vAmAvi' zItAMzu kSitirtha, AdizabdAdAdityadIpAdiparigrahaH, 'atra' kevalajJAnasvarUpe jJApayitavye prakAzamAtrasAdharmyAt, 'jJAtaM' jJApakam, tatkimityAha- jJAtameva jJAtamAtra, tadeva cAvagItaM 'jJAtamAtrakaM' viziSTasAdhAbhAvAt, kuta etadevamityAha- 'prabhA' dIptiH 'pudgalarUpA' paramANupracayasvabhAvA, 'yat' yasmAt kAraNAt tato'sau prabhA 'taddharmaH' candrAdiparyAyaH, 'nopapadyate' na ghaTate, na hi pudgalAnAM dharmatAsti, dravyatvAt, tadevaM kevalasya jIvadharmatvAt prabhAyAzcAdharmatvAt na sarvasAdharmyaM tato jJAtamAtrakamevaitaditi, athavA prabhA pudgalarUpA yattatazca prabhAkevalayoviziSyasAdhAbhyupagame 'tad' iti kevalajJAnaM, 'dharmo' jIvaparyAyo, 'nopapadyate', dravyatvena prabhAyAH kevalasyApi dravyatvaprApteranyathA sarvasAdharmyaM na syAdityato jJAtamAtrakatvamiti // 6 // jo kevalajJAna Atmastha ja che to kevalajJAna caMdrAdinI prabhAnA jevuM che ema kema kahevAya che ? kahyuM che ke-"AtmA paramArthathI zuddha evA potAnA svarUpathI caMdranA jevo (nirmala) che. tathA jIvanuM kevalajJAna vagere vijJAna caMdranI jyonA jevuM che. jJAnAvaraNakarma vAdaLasamUha jevuM che." (yogadaSTisamuccaya-83) ahIM uttara kahe che zlokArtha- ahIM caMdraprabhA Adi je daSTAMta che te mAtra upamA che. (9) je kAraNathI prabhA pudgalarUpa che, te kAraNathI prabhA (tAI =) caMdrAdinA paryAyarUpe na ghaTe. (6) Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 323 30-kevaLajJAna aSTaka TIkArtha- ahIM- kevalajJAnanuM svarUpa jaNAvavAmAM. caMdraprabhA Adi- caMdraprabhA eTale caMdranAM kiraNo. Adi zabdathI sUrya ane dIpaka vagerenuM grahaNa karavuM. mAtra upamA che- caMdraprabhA dRSTAMta mAtra upamA che. kAraNa ke temAM viziSTa sAdharmano abhAva che (kevalajJAna Atmadharma che. eTale jo caMdraprabhA AtmadharmasvarUpa hoya to temAM viziSTa sAdharma hoya. paNa tema nathI. kAraNa ke prabhA pudgala dravya che. kevalajJAna AtmaparyAyaparUpa che. upamA ekadezIya hoya che, eTale amuka ja dharmanI samAnatA hoya. prastutamAM e bemAM mAtra prakAzanuM sAdharma che. caMdraprabhA ane kevalajJAnamAM viziSTa sAdhAryano abhAva kema che te kahe che- mA punarUpa-prabhA paramANunA samUharUpa che. tethI prabhA caMdrAdinA paryAya tarIke na ghaTe. pudgalo dravya svarUpa hovAthI dharmarUpa (=paryAyarUpa) nahoya. (pudgalo dharma che, dharma nathI.) A pramANe kevala (jJAna) jIvadharma rUpa hovAthI ane prabhA dharmarUpa na hovAthI (=dharmarUpa hovAthI) saMpUrNapaNe sAdharma nathI. tethI caMdraprabhA dRSTAMta mAtra upamArUpa ja che. athavA toM nopapadAre e padono artha A pramANe che- prabhA pudgalarUpa che. tethI prabhA ane kevala (jJAna)nA viziSTa sAdharmano svIkAra karavAmAM Ave to (9) kevalajJAna (varSa =) jIvaparyAyarUpe na ghaTe. kAraNa ke prabhA dravya hovAthI kevalajJAna paNa dravyarUpa bane. anyathA sarvasAdharma na thAya. AthI caMdraprabhA dRSTAMta mAtra upamA che. sArAMza- ahIM kevaLajJAnanA svarUpane oLakhAvavAmAM apAtuM caMdraprabhA AdinuM daSTAMta to mAtra upamA che. upamAmAM badhA dharmonI samAnatA na hoya. kevalajJAna ane caMdraprabhAmAM sarvadharmonI samAnatA nathI. eTale kevaLajJAna caMdraprabhA samAna che, eno artha caMdraprabhA jema prakAza svarUpa che tema kevalajJAna paNa prakAza svarUpa che, evo che, paNa jema caMdraprabhA vastu pAse jaine prakAzita kare che tema kevaLajJAna paNa vastu pAse jaine prakAzita kare che evo artha nathI, arthAt kevalajJAna ane caMdraprabhAmAM mAtra prakAzanI samAnatA che. jo e bannemAM sarvadharmonI samAnatA svIkAravAmAM Ave to caMdraprabhA pudgalarUpa dravya hovAthI kevaLajJAnane jIvadharma tarIke nahi mAnI zakAya, dravya tarIke mAnavuM paDaze. anyathA sarvadharmonI samAnatA na thai zake. (6) punarjAtamAtratAmevAsya samarthayannAhaataH sarvagatAbhAsa-mapyetanna yadanyathA / yujyate tena sanyAyAt, saMvittyAdo'pi bhAvyatAm // 7 // vRtti- 'ataH' etasmAccandraprabhAjJAtAt, sarveSu samasteSu vastuSu gataH prApta AbhAsaH prakAzo yasya tat 'sarvagatAbhAsaM' na kevalamAtmasthaM Atmadharmo vA na yujyate 'sarvagatAbhAsamapi na yujyata iti sambandhaH, 'etat' kevalajJAnam, 'na' naiva, 'yat' yasmAt kAraNAt, 'anyathA' anantaroktaprakArAt prakArAntareNa candraprabhAjJAtasya sarvasAdharmyajJAtatAlakSaNena, 'yujyate', ghaTate, aghaTanA caivaM, candraprabhA hi na sarvagatAbhAsA tatsAdharmyAcca kevalamapi tathA syAditi, 'tena' iti tasmAtkAraNAt, 'sanyAyAt' uktalakSaNayA zobhanopapattyA, 'saMvityA' svasaMvedanena ca, 'ado'pi' etadapi prabhAjJAtasya jJAtamAtratvamapi, na kevalamAtmasthatvaM Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 324 30-kevaLajJAna aSTaka kevalasya, 'bhAvyatAM' paryAlocyatAm, tathA hi saMvedyata eva jJAtasya jJAtamAtratvaM prabhAyAH pudgaladravyatvena kevalasya jIvadharmatvena vaidharmyasyeSTatvAditi // 7 // pharI caMdraprabhA daSTAMta mAtra upamA che e viSayanuM samarthana karatA rathakAra kahe che- doDA- (yad=) ||29thii (anyathA ) bhae 48 rathI, anyamArathI, arthAt yNdrprbhAnA daSTAMtamAM jo sarvasAdharmsa (=sarvadharmonI samAnatA) mAnavAmAM Ave to, caMdraprabhAnA dRSTAMtathI kevalajJAna sarvavastumAne prazita 42 cha te 5 / na ghaTe. (tena=) te 125|thii sunyAyathA bhane svAnubhavathA. (ado'pi=) caMdraprabhAnuM dRSTAMta mAtra upamA che e paNa vicAravuM. TIkArtha- caMdraprabhAnA daSTAMtamAM jo sarvasAdharma mAnavAmAM Ave to caMdraprabhAnA dRSTAMtathI kevalajJAna sarvavastuone prakAzita kare che e paNa na ghaTe. kAraNa ke caMdraprabhA sarvavastuone prakAzita karatI nathI. tenA sAdharmathI kevala (jJAna) paNa sarvavastuone prakAzita na kare.. ahIM "paNa" zabdano artha A pramANe che - kevaLajJAna kevaLa AtmastharUpe ke AtmadharmarUpe na ghaTe ema nahi. kiMtu sarva vastuone prakAzita karanAra rUpe paNa na ghaTe. tethI ukta suyuktithI ane svAnubhavathI caMdraprabhAnuM dRSTAMta mAtra upamA che e paNa vicAravuM. ahIM "paNa" zabdano artha A pramANe che - kevaLa (jJAna) Atmastha che e viSayano ja vicAra karo ema nahi, kiMtu caMdraprabhAnuM dRSTAMta mAtra upamA che eno paNa vicAra karo. te A pramANe-daSTAMta mAtra upamA che e anubhavAya ja che. kAraNa ke prabhA pudgala dravya hovAthI ane kevaLa (jJAna) jIvadharmarUpa hovAthI baMne vacce asamAnatA bhAnedA che. (7) atha pUrvoktasvarUpaM kevalajJAnaM nigamayannAhanAdravyo'sti guNo'loke, na dharmAntau vibhurna ca / AtmA tad gamanAdyasya, nAstu tasmAd yathoditam // 8 // vRttiH- 'na' naiva, 'adravyo' dravyavarjitaH, 'asti' vidyate, 'guNo' dharmaH, "dravyAzrayA nirguNA guNAH" iti vacanAt, (tattvArtha0 5.40) ata AtmaguNatvAt kevalasya, Atmasthameva taditi garbhaH, tathA, 'aloke' kevalAkAze, 'na' naiva, dharmaca dharmAstikAyo jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhakArI antazca paryavasAnaM 'dharmAntau' sta iti gamyate, idamuktaM bhavati, loke gamanasaMbhavAt sambhavati tadanAtmasthamapi lokaprakAzakam, aloke punardharmAstikAyAbhAvAdgamanAbhAvena antAbhAvAcca sarvatrAloke gantumazaktatvenAtmasthameva sattadalokaprakAzakamiti, atha sarvagatatvAdAtmana Atmasthamapi kevalaM lokAlokaprakAzakaM bhaviSyatItyAzaGkayAha- 'vibhuH' sarvavyApI, 'na ca' naiva ca, 'AtmA' jIvaH, zarIramAtra eva caitanyopalabdheH, ataH zarIrAvagAhamAnameva sat tat sarvAbhAsakamiti bhAvaH, 'tat' iti yasmAdevaM tasmAt, 'gamanAdi' gatyAdikA kriyA, AdizabdAdAgamanaparigrahaH, 'asya' kevalajJAnasya, 'na' naiva, astIti Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 325 31-tIrthaMkaradezanA aSTaka gamyate, 'astu' bhavatu, 'tasmAt' kAraNAt, 'yathoditaM' yathAbhihitamAtmasthaM kevalamityartha iti // 8 // // triMzattamASTakavivaraNaM samAptam // 30 // have pUrvokta svarUpavALA kevalajJAnano upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che - zlokArtha- (nAvyoti guNa:=) guNa dravya vinA na rahe. (mora no ) alokamAM dharmAstikAya nathI. tathA alokano aMta nathI. (vijurna ra gA=) AtmA sarvagata nathI. (taH manAdri gaNya naka) tethI kevalajJAnanI gati vagere nathI. (tu tAsmAn yatholitatethI kevaLajJAna yathokta ho. (8) TIkArtha- (1) (nAvyoti guNaka) guNa dravya vinA na rahe. kAraNa ke "je dravyamAM rahe ane svayaM guNothI rahita hoya te guNa" evuM vacana che. (tasvArthAdhigama 5-40) kevalajJAna AtmaguNa che. AthI te dravya vinA na rahevAthI Atmastha ja che. (2) (atno na thatauka) kevaLa AkAzamAM jIva-pudgalone gatimAM sahAyaka dharmAstikAya nathI. tathA alokano aMta nathI. ahIM tAtparya A che- (ghaDIbhara mAnI laie ke) lokamAM javAno saMbhava hovAthI kevalajJAna AtmAmAM rahyA vinA paNa lokaprakAzaka bane. paNa alokamAM dharmAstikAya na hovAthI gati na thai zake. (dharmAstikAya vinA paNa alokamAM gati thai zake ema ghaDIbhara mAnavAmAM Ave to paNa) alokano aMta na hovAthI saMpUrNa alokamAM javAnuM azakya che. (AthI jo kevaLajJAna zeya padArtha pAse jaine prakAzita kare che ema mAnavAmAM Ave to kevaLajJAna alokaprakAzaka na bane.) tethI kevaLajJAna AtmAmAM rahIne ja aloka prakAzaka che. (3) have AtmA sarvagata hovAthI kevalajJAna AtmAmAM rahIne paNa lokAlokano prakAzaka thaze evI AzaMkA karIne kahe che-(vimurAbha=) AtmA sarvagata nathI. kAraNa ke mAtra zarIramAM ja caitanyano anubhava thAya che. AthI zarIranI avagAhanA pramANa jeTaluM ja thayuM chatuM kevalajJAna sarvavastuonuM prakAzaka che. (4) ( gamana sI raka) tethI kevaLajJAnanI gati vagere nathI, arthAt kevaLajJAna vastu pAse jatuM nathI ane zeya vastu pAse jaine pharI potAnA sthAne AvatuM nathI. (5) (tu tamAhita) tethI kevaLajJAna yathokta ho, arthAt Atmastha ja lokAloka prakAzaka ho. (8) trIsamA kevaLajJAna aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM // 31 // atha ekatriMzattamaM tIrthakaddezanASTakam // nanu kevalajJAnAvAptau kRtakRtyo bhagavAn kimiti dharmadezanAyAM pravartata ityaashngkaayaamAha vItarAgo'pi sadvedya-tIrthakRnnAmakarmaNaH / udayena tathA dharma-dezanAyAM pravartate // 1 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 3ra6 31-tIrthaMkaradezanA aSTaka vRttiH- 'vItarAgo'pi' vigatAbhiSvaGgo'pi, sarAgaH kila pravartata ityapizabdArthaH, sadvedyaM ca sAtavedanIyaM tIrthakRnnAma ca sadvedyatIrthakRnnAmnI te eva karma 'sadvedyatIrthakRnnAmakarma', athavA satA zobhanena dharmadezanAdinA prakAreNa yadvadyate tat 'sadvedyaM' tat 'tIrthakRnnAmakarma' ca tasya, 'udayena, vipAkena, 'tathA'' tena prakAreNa samavasaraNAdizrIsamanubhavalakSaNena, 'dharmadezanAyAM' kuzalAnuSThAnaprajJApanAyAm, 'pravartate' vyApriyate iti // 1 // ekatrIsamuM tIrthakara dezanA aSTaka (A aSTakamAM tIrthaMkara dezanA zA mATe Ape che, tIrthakara koNa thAya, tIrthaMkaranI vANIno aciMtya prabhAva vagere viSayonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che.) kevaLajJAnanI prApti thatAM kRtakRtya banelA bhagavAna zA mATe dharmadezanAmAM pravarte che evI AzaMkA thaye chate graMthakAra kahe che zlokArtha-- vitarAga banavA chatAM sadya tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI te rIte dharmadezanAmAM pravarte che. (1) TIkArtha- sarAgI to dezanAmAM pravarte, paraMtu tIrthaMkara to vItarAga banavA chatAM dharmadezanAmAM pravarte che. sadya tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI- sarvedya eTale sAtavedanIyakarma. sAtA vedanIya ane tIrthaMkara nAmakarma e be karmanA udayathI. athavA sarvedya evA tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI sArI rIte anubhavAya te sarvedya. dharmadezanA AdithI sArI rIte anubhavAya te sarve. te rIte samavasaraNAdi lakSmIno anubhava karavA pUrvaka. dharmadezanamAM- zubha anuSThAnanI prarUpaNAmAM. (1) karmasvarUpamevAhavarabodhita Arabhya, parArthodyata eva hi / tathAvidhaM samAdatte, karma sphItAzayaH pumAn // 2 // vRttiH-'varabodhito' viziSTasamyagdarzanalAbhAt, 'Arabhya' tatprabhRti, 'parArthodyata eva' parahitakaraNodyamavAneva nAnyathAvidhaH, pumAniti yogaH, Aha ca "* arahantasiddha' ityAdi, 'hizabdo' vAkyAlaGkAre, tathA tatprakArA vidhA svabhAvo yasya tat 'tathAvidhaM' prakRtadharmadezanAnibandhanaM tIrthakRnnAmakarmetyarthaH, * arihaMta 1 siddha 2 pavayaNa 3, guru 4 thera 5 bahussue 6 tavassIsaM 7 (y)| vacchallayA ya esi, abhikkhanANovaoge 8 ya // 1 // dasaNa 9 viNae 10 Avassae 11 ya sIla 12 vvae 13 niraiyAro // khaNalava 14 tava 15 cciyAe 16, veyAvacce samAhI 17 ya // 2 // apuvvanANagahaNe 18, suyabhattI 19 pavayaNe pabhAvaNayA 20 / eehi kAraNahi, tityayarattaM lahai jIvo // 3 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra7 aSTaka prakaraNa 31-tIrthaMkaradezanA aSTaka "samAjo vAti, dharma adagyuM, "zItANA: kalAmikA:, "pumAna puruSa:, kuMka manuSyamAtroplkssnnN na tu strInivRttyartham, nAryA api tadvandhakatvAt iti // 2 // tIrthakara nAmakarmanA ravarUpane ja kahe che zlokArtha- varabodhithI prAraMbhIne parahita karavAmAM udyamavALo ja ane udAra AzayavALo puruSa tevA prakAranuM karma bAMdhe che. (2). TIkArya- varabodhithI prAraMbhIne viziSTa samyagdarzananI prApti thAya tyArathI (je samyakatva tIrthakarapadanuM kAraNa bane te samyakatva varabodhi kahevAya. arthAt tIrthaMkaranA jIvonuM samyakatva varabodhi che.) parahita karavAmAM udyamavALo - parahita karavAmAM udyama na kare, athavA paranuM ahita karavAmAM udyama kare, tevo nahi. tevA prakAranuM prastuta dharmadezanAnuM kAraNa bane tevuM, arthAt tIrthaMkara nAmakarma. . ahIM puruSano ullekha manuSyamAtranuM upalakSaNa che, nahi ke strInA niSedha mATe karyo che. kAraNa ke strI paNa tIrthaMkara nAmakarma bAMdhI zake. jIva tIrthaMkara nAmakarma kayA kAraNothI bAMdhe e aMge kahyuM che ke (1) arihaMta (2) siddha (3) pravacana (4) AcArya (5) sthavira (6) bahuzruta (7) tapasvI e sAta upara vAtsalya (8) satata jJAnopayoga (9) aticAra rahita darzana (10) vinaya (11) Avazyaka (12-13) zIla tathA vratamAM niraticAra (14) kSaNalava samAdhi. (15) tapa samAdhi (16) tyAgasamAdhi (17) veyAvaccamAM samAdhi (18) apUrva jJAna grahaNa (19) zruta bhakti (20) pravacana prabhAvanA. A kAraNothI jIva tIrthaMkarapaNuM pAme che. (1) azokavRkSa vagere ATha mahAprAtihArya vagere pUjAne je yogya hoya te arihaMto che. (2) siddha bhagavaMto sakala kamAMzono nAza karanAra, paramasukhI, ekAMte kRtakRtya che. (3) pravacana eTale dvAdazAMgI athavA dvAdazAMgImAM saMghano upayoga joDAyelo rahe che e kAraNe pravacananI sAthe upayoganA abhedapaNAthI pravacanano artha saMgha paNa thAya. (4) guru yathAsthita zAstranA arthane kahenArA tathA dharmopadezane ApanArA che. (5) vaya, zrata ane paryAyanA bhedathI sthavira traNa prakAranA che. 60 varSanI uMmaranA hoya te vayasthavira, samavAyAMga sUtranA jANakAra zrutasthavira, visavarSanA dIkSA paryAyavALA paryAyasthavira. (6) bahuzruta-jemanI pAse ghaNuM zrata hoya te bahuzruta che. zruta traNa prakAre che. sUtrathI, arthathI ane ubhayathI. temAM sUtradharothI arthadharo pradhAna che. arthadharothI ubhayadharo pradhAna che. (7) tapasvI-anazanAdi vividha prakArano tapa jemanI pAse che te sAmAnya sAdhuo. arihaMta, siddha, pravacana, guru, sthavira, bahuzruta ane tapasvIo. A sAta upara vAtsalyabhAvarUpa anurAga rAkhavo eTale satya guNanuM kIrtana karavuM ane tene anurUpa bhakti rUpa upacAra rAkhavo te tIrthaMkara nAmanA baMdhanuM kAraNa che. (8) satata jJAnopayoga eTale satata jJAnamAM ja upayogavALA rahevuM te. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 328 31-tIrthaMkaradezanA aSTaka (9) darzana eTale samyakatva. (10) vinaya eTale jJAnavinaya vagere. (11) Avazyaka-avazya karavA yogya pratikramaNAdi. (12) uttaraguNarUpa zIla ane (13) mULaguNarUpa vratamAM niraticArapaNe pravarte te tIrthaMkara nAmakarmane bAMdhe che. (14) kSaNalavasamAdhi-kSaNalava eTale alpakALa. kSaNabhavanA upalakSaNathI samasta kALa jANavo. samastakALamAM satata saMvegabhAvamAM rahevArUpa ane sadhyAna sevanapUrvaka je AtmasamAdhi te kSaNalava samAdhi. (15) tapasamAdhi-bAhya atyaMtara tapanA bhedomAM satata pravRtti te tapa samAdhi. (16) tyAgasamAdhi-dravyatyAga ane bhAvatyAga ema be prakAre tyAga che. ayogya AhAra, upadhi, zavyA, vagereno tyAga karavo ane yogya AhAra vagerenuM sAdhuone dAna karavuM te dravyatyAga. bhAvatyAga-krodha vagereno tyAga ane jJAna vagerenuM sAdhune je dAna te bhAvatyAga. A banne tyAgamAM sUtrAnusAre yathAzakti niraMtara pravRtti te tyAgasamAdhi. (17) vaiyAvaccasamAdhi-veyAvacca 10 prakAre che. te A pramANe-veyAvacca yogya AcArya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna, zaikSaka, sAdharmika, kula, gaNa, saMgha. A darekanuM tera padArtho dvArA veyAvacca karavuM. te tera padArtho A pramANe che(1) bhojanapradAna. (2) jala pradAna. (3) Asana pradAna. (4) upakaraNanuM paDilehaNa karavuM. (5) pAdanuM pramArjana karavuM. (6) vastra pradAna. (7) auSadha pradAna. (8) mArgamAM sahAyaka banavuM. (9) duSTacora vagerethI rakSA. (10) vasati praveza vakhate dAMDo levo. (11) mAtra mATenuM sAdhana ApavuM. (12) spaMDila mATe sAdhana ApavuM. (13) kapha-zleSma mATe sAdhana ApavuM. A veyAvaccanA bhedomAM yathAzakti niraMtara pravRtti te veyAvacce samAdhi. (18) apUrvajJAna grahaNa. navA navA jJAnanuM niraMtara grahaNa karavuM. (19) zrutabhakti-zruta upara bahumAna. (20) pravacana prabhAvanA eTale yathAzakti dvAdazAMgIrUpa pravacananA arthono upadeza Apavo. uparokta kAraNothI jIva tIrthaMkara nAmakarma bAMdhe che. (2) tataH vimAda- yAvatsaMtiSThate tasya, tattAvatsaMpravartate / tatsvabhAvatvato dharma-dezanAyAM jagadguruH // 3 // vRtti - "vAva' rUtti nipAtartana yAvarta kAna, 'ti' akSImAte, "tatha' no , 'tat' tIrthakaranAmakarma parahitodyatatAhetukam, 'tAvat' iti tAvantaM kAlam, 'saMpravartate' vyApriyate, kuta Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 31-tIrthaMkaradezanA aSTaka ityAha- 'tatsvabhAvatvato' dharmadezanApravRttisvabhAvatvAt tasya, Aha ca- "tityayaro kiM kAraNaM' bhAsai sAmAiyaM tu ajjhayaNaM / titthayaranAmagottaM baddhaM se veiyavvaM tu49 // | 1 ||" tathA "taM ca kahaM veijjai, agilAe dhammadesaNAIhiM'" / " kva saMpravartate ityAha- 'dharmadezanAyAM' kuzalAnuSThAnaprarUpaNAyAm, ko'saavityAha- 'nAlluru:' bhuvananAyaLa kRti ArUA tIrthaMkara nAmakarma bAMdhe tethI zuM thAya te kahe che-- zlokArtha-- jagadgurunuM tIrthaMkaranAmakarma jeTalA kALa sudhI rahe che teTalAkALa sudhI jagadguru dharmadezanAmAM pravarte che. kAraNa ke tIrthaMka2no dharmadezanAmAM pravRtti karavAno svabhAva che. (3) 329 TIkArtha-- tIrthaMkara nAmakarma parahitamAM udyama karavAnuM kAraNa che. tethI jeTalA kALa sudhI tIrthaMka2 nAmakarmano udaya rahe teTalA kALa sudhI tIrthaMkara dharmadezanAmAM pravarte che. tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI tIrthaMka2no dharmadezanAmAM pravRtti ka2vAno svabhAva che. kahyuM che ke-'tIrthaMkara zA mATe sAmAyika adhyayana kahe che ? tIrthaMkara nAma 'nAmanuM karma meM bAMdhyuM che AthI mAre te bhogavavuM joie e kAraNathI sAmAyika adhyayana kahe che. tIrthaMkara nAmakarma kevI rIte bhogavAya ? nirveda pAmyA vinA dharmadezanA vagerethI tIrthaMkara nAmakarma bhogavAya che.'' (Ava.ni. 742-743) dharmadezanAmAM=zubha anuSThAnanI prarUpaNAmAM. (3) jagadgurutAnibandhanasya tadvacanasya svarUpamAvirbhAvayannAhavacanaM caikamapyasya, hitAM bhinnArthagocarAm / bhUyasAmapi sattvAnAM pratipattiM karotyalam // 4 // > vRtti:- 'hitAM' samastAvi pariNIm, 'minArthocatA' viviyavastuviSayAm, 'sUryasApi' saMdhyAtAnAmapi, 'vacana' vALuM, 'ca zabda' punartha:, vacanaM punaH, 'mapi' abhinavamAvapi na levAmanemU, 'artha' nALuroH, muitAtpAnAm, 'sattvAnAM' prANinAm, pratipatti pratIti, 'ti' vidyAti, 'atna' atizayaneti // 4 // jagadguru banavAmAM kAraNa evA tIrthaMkaravacananA svarUpane pragaTa karatA graMthakAra kahe che-- zlokArtha-- jagadgurunuM eka paNa vacana ghaNA paNa jIvonA vividha vastusaMbaMdhI hitakara bodhane atizaya kare che. (=ghaNA paNa jIvone vividha vastu saMbaMdhI hitakara bodha karAve che.) (4) TIkArtha-- eka paNa vacana-- kevaLa aneka vacana ghaNA jIvonA bodhane kare che ema nathI, kiMtu eka 49. tIrthaMkaraH kiM kAraNaM bhASate ? sAmAyikaM tu adhyayanam / tIrthakaranAmagotraM baddhaM tasya veditavyantu / 10, tattva varjya vedate ! atAnyA (nAnirahitatvana) dharmavezanAlimi: / 1. gotraza:, saMjJAyAm (Ava. ni. 742) 2. zabdathI anya pAMca adhyayano paNa samajI levA. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 330 31-tIrthaMkaradezanA aSTaka paNa vacana ghaNA jIvonA bodhane kare che. ghaNA paNa asaMkhyAta paNa. asaMkhyAta paNa jIvonA bodhane kare che, to pachI alpajIvonA bodhane kare temAM to zuM kahevuM? hitakara bodhane- sarva jIva varga upara upakAra thAya tevA bodhane. (4) kuta idamIdRzamasaMbhAvyaM bhavatItyAhaacintyapuNyasaMbhAra-sAmarthyAdetadIdRzam / tathA cotkRSTapuNyAnAM, nAstyasAdhyaM jagatraye / / 5 / / vRttiH- acintyo'prameyaH sa cAsau puNyasaMbhAraca tIrthakaranAmAdizabhakarmasaMcayaH 'acintyapuNyasaMbhAraH' tasya 'sAmarthya prabhAvastasmAt, "etad' vacanam, 'IdRzaM' IkSamekamapyasaMkhyeyasattvAnAM bhinnArthaviSayapratipattikaraNasamarthamiti bhAvaH, etasyaivArthasya samarthanArthamAha- tathetyAdi, 'tathA ca' ityanantaroktArthopapradarzanArthaH, 'utkRSTapuNyAnAM' uttamazubhakarmaNAm, 'nAsti' na vidyate, 'asAdhyaM' sAdhayitumazakyam, 'jagatraye' tribhuvana iti // 5 // saMbhAvanA na karI zakAya evuM A kevI rIte thAya te kahe che zlokArtha- aciMtya puNyasamUhanA prabhAvathI eka paNa vacana asaMkhya jIvonA bhinna bhinna arthavALA bodhane karavA samartha che. utkRSTa puNyavALA jIvone traNe jagatamAM (kaMi paNa) asAdhya nathI. (5) nanu yadyasau sattvAnAM bhinnArthapratItiM karoti tadA kimabhavyAnAmapi na karotItyAhaabhavyeSu ca bhUtArthA, yadasau nopapadyate / tatteSAmeva daurguNyaM, jJeyaM bhagavato na tu // 6 // vRttiH- 'abhavyeSu' siddhigamanAyogyeSu, 'cazabdaH' punararthaH, 'bhUtAH' sadbhUtAH 'arthA' jIvAdayo yasyAM sA tathA, 'yat' ityuddeze, 'asau' ityAdyazlokopAttA dezanA pratipattiA , 'nopapadyate' na ghaTate, tat iti dezanAyA anupapadyamAnatvam, 'teSAM' abhavyAnAm, 'eva' daurguNyaM durguNatvam, 'jJeyaM' jJAtavyam, 'na tu' itIha dRzya, tena 'na tu' na punaH, 'bhagavato' jagadguroriti // 6 // jo prabhudezanA jIvonA bhinna bhinna arthavALA bodhane kare che to abhavyonA paNa bodhane kema karatI nayI zlokArdha- jIvAdi sabhUta artho (=padArtho) jemAM rahelA che evI prabhudezanA abhavyomAM je ghaTatI nathI parimatI nathI te mAmavyAno cha, na mAvAnanI. (6) TImA- samavyomA- mokSamA pAne bhATe ayogya pomai. (6) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 331 , amumevArthaM dRSTAntena samarthayannAha - dRSTAbhyudaye bhAnoH prakRtyA kliSTakarmaNAm / aprakAzo hyulUkAnAM, tadvadatrApi bhAvyatAm // 7 // vRtti: - 'dRSTaca' upalabdhazca, na kevalaM zruta eva 'abhyudaye' udgamane, 'bhAnoH ' Adityasya, aprakAza iti yoga:, 'prakRtyA' svabhAvena, 'kliSTakarmaNAM azubhAdRSTAnAm, 'aprakAza:' cakSuSo'vyApAraH, 'hizabdo' 'bhavyadaurguNyabhAvanArthaH, 'ulUkAnAM' ghUkAnAm, 'tadvat' ulUkAprakAzavat, 'atrApi' tIrthakaradinakaradezanAmayUkhamaNDalodgame'pyabhavyakauzikAprabodha iti, 'bhAvyatAM' paryAlocyatAmiti // 7 // A ja arthanuM dRSTAMtathI samarthana karatA graMthakAra kahe che-- 31-tIrthaMkaradezanA aSTaka zlokArtha-- sUryano udaya thatAM svabhAvathI ja azubhakarmavALA ghuvaDo AMkhe dekhatA baMdha thAya che e (pratyakSa) bheyuM che. je 4 prabhArI prastutamAM / vidyAraj. (7) TIDArtha - bheyuM che - DevaNa sAMgaNyuM che khema nahi, DiMtu (pratyakSa) bheyuM che. A pramANe prastutamAM paNa vicAravuM-- tIrthaMkarUpa sUryanA dezanArUpa kiraNamaMDalano udaya thavA chatAM abhavyarUpa ghuvaDone bodha thato nathI ema vicAravuM. sArAMza-- sUryanA prakAzathI ghuvaDo na dekhe temAM sUryano doSa nathI, kiMtu ghuvaDono ja doSa che, tema abhavyomAM jinavANI na pariName temAM prabhuno doSa nathI, kiMtu abhavyono ja doSa che. (7) bhagavaddezanAyA eva svarUpamAha iyaM ca niyamAt jJeyA, tathAnandAya dehinAm / tadAtve varttamAne'pi, bhavyAnAM zuddhacetasAm // 8 // vRtti:-- 'iyaM ca' eSA punaranantaroditAtizayA bhAgavatI dezanA, 'niyamAt ' avazyaMbhAvena, 'jJeyA' avaseyA, ' tathA ' tena prakAreNa " vaNigvRddhadAsyudAharaNataH " prasiddhena, 'AnandAma' harSAya, 'dehinAM ' prANinAm, kadetyAha- 'tadAtve' tasminkAle tadA tadetyasya bhAvastadAtvaM, tasmin dezanAkaraNakAla evetyarthaH, kiM tadAtva eva, netyAha- 'vartamAne'pi' sAmpratakAle'pi kiM sarveSAM sattvAnAmAnandAya, netyAha'bhavyAnAM' siddhigamanocitAnAm, kiM jAtimAtravatAmapi, netyAha- 'zuddhacetasAM' vidalanmahAmohamalapaTalamanasAmiti // 8 // // ekatriMzattamASTakavivaraNaM samAptam // 31 // prabhunI dezanAnA ja svarUpane kahe che-- zlokArtha-- A dezanA te kALe ane vartamAnamAM paNa bhavya ane zuddhacittavALA jIvonA te prakArathI Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 37ra 3ra-mokSa aSTaka avazya AnaMda mATe jANavI. (8) TIkArtha- A- hamaNAM ja jeno atizaya jaNAvyo che tevI prabhudezanA. te kALe dezanA karavAnA kALe. bhavya- mokSamAM javA mATe yogya. AnAthI e jaNAvyuM ke prabhudezanA badhA jIvonA AnaMda mATe thatI nathI, kiMtu bhavya jIvonA AnaMda mATe thAya che. zuddhacittavALA- mahAmoharUpa malasamUha jemAMthI vinAza pAmI rahyo che tevA manavALA. AnAthI e jaNAvyuM ke prabhudezanA jAtimAtrathI bhavya hoya tevA jIvonA AnaMda mATe thatI nathI. (jAti mAtrathI bhavyajIvo zuddhacittavALA thatA ja nathI.) te prakArathI- vaNikanI vRddhadAsInA dRSTAMtathI prasiddha prakArathI. (8) 31mA tIrthaMkaradezanA aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. IIrUra natha tAzittama mokSASTam | sAmAyikavizuddhAtmano ghAtikarmaNaH kSayAt kevalaM bhavatItyuktamatha sakalakarmakSayAdyatsyAttad darzayitumAha kRtsnakarmakSayAnmokSo, janmamRtyvAdivarjitaH / sarvabAdhAvinirmukta, ekAntasukhasaGgataH // 1 // vRttiH- kRtsnaM sakalaM karma jJAnAvaraNAdyaSTadhA, tasya kSayo'tyantavilayaH kRtsnakarmakSayastasmAt 'kRtsnakarmakSayAt,' mocanaM 'mokSo' apavargaH, kiMvidho'sAvityAha- 'janma' prAdurbhAvo 'mRtyuH' maraNaM tAvAdiryeSAM jarAdInAM te tathA taiH 'varjito' yaH sa tathA, bhavati hi "kAraNAbhAvAt kAryAbhAva' iti, tathA 'sarvabAdhAvinirmuktaH' niHzeSazArIramAnasapIDAvipramuktaH, tathA 'ekAntena' sarvathA, 'sukhasaGgata' Anandayukto yaH sa tatheti // 1 // saMkSepamAM vRddha dAsInuM daSTAMta-atilobhI vaNika, tevI ja tenI patnI. atyaMta vRddha ane kuza dAsI, kASTha mATe jaMgalamAM gamana, dhomadhakhatA madhyAhna Agamana. tRSA, sudhA, zrama, sveda AdithI vihuvala. annanI mAMgaNI. zeThANI: ATalA ja kema lAvI ? jA bIjA lAva. dAsI: vadheluM Apo bAda bIjA lAkaDA lai AvIza. zeThANIH lAvelA lAkaDAthI cAra gaNA bIjA lAkaDA lAvIza tyAre ja bhojana maLaze. pharI jaMgalamAM gamana. lAkaDA lai ghara tarapha AvatA samavasaraNa pAse Agamana. tyAM kAMTo kADhavA eka paga upADyo ane hAthane paganA taLiyAmAM kAMTA pAse rAkhyo. tevAmAM bhagavAnanI vANInuM zravaNa. saghaLA du:khone bhUlI jAya che. jANe amRtapAna maLyuM. AnaMdathI bhagavAnanI vANInuM zravaNa kare che. jo tenuM hajAro varSanuM AyuSya hoya, bhagavAna paNa hajAro varSa sudhI dezanA Ape to tevI ja sthitimAM rahelI vRddhadAsI bhagavAnanI vANInuM niraMtara zravaNa kare. te daramiyAna ekapaNa duHkha tene yAda na Ave. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 333 3ra-mokSa aSTaka batrIsamuM mokSa aSTaka (A aSTakamAM mokSasukhanuM svarUpa jaNAvIne mokSamAM viSayasukhanAM sAdhanono bhoga na hovA chatAM sukha kema che ? e praznanuM yuktithI samAdhAna karavAmAM AvyuM che.) sAmAyikathI vizuddha karAyela jIvane ghAtakarmanA kSayathI kevalajJAna thAya ema kahyuM. have saghaLAM karmonA kSayathI je thAya te jaNAvavAne mATe kahe che - zlokArtha- sarvakarmonA kSayathI janma-maraNa AdithI rahita, sarvapIDAthI vimukta ane ekAMte AnaMdathI yukta mokSa thAya che. (1) TIkArtha-- sarvakarmonA bhayathI- jJAnAvaraNa vagere ATha prakAranA karmonA (pharI na baMdhAya te rIte) atyaMta nAzathI. janma maraNa AdithI rahita- Adi zabdathI jarA vagerenuM grahaNa karavuM. kAraNa abhAvathI kAryano abhAva thAya ja che. (karmarUpa kAraNanA abhAvathI janma Adi rUpa kAryano abhAva thAya che.) sarvapIDAthI vimukta saghaLI zArIrika mAnasika pIDAthI vimukta. (1) mokSa evAnyaiH paramapadasaMjJayAbhihita iti paramapadasvarUpaM darzayannAhayanna duHkhena saMbhinnaM , na ca bhraSTamanantaram / abhilASApanItaM yat, tajJeyaM paramaM padam // 2 // vRtti - "ya' palama, "ra naiva, " suna kapura, mana , rA' naiva 4, 'paNuM' kSINam, 'anantaraM' utpattikSaNAnantaram, athavA 'anantaraM' avyavacchinnam, tathA abhilASebhyo vividhavA choDavanIta pati "mitrAkApautam', 'ya' pa5, "ta' ti tava, "re jJAtivya, 'parI' - ttamam, 'padaM' AspadaM, sarvaguNAnAmiti gamyam / mUlaTIkAkRtA tu nAyaM zloko vyAkhyAta iti // 2 // bIjAoe mokSane ja paramapada' evA nAmathI kahyo che. AthI paramapadanuM svarUpa jaNAvatA granthakAra kahe che- zlokArtha- je du:khathI mizrita nathI, je kSayathI yukta nathI, je anaMtara che, je icchAthI rahita che, te paramapada jANavuM. (2) TIkArtha- je anaMtara che- je AMtarAthI rahita che, arthAt satata rahe che. (je kSayathI yukta nathI eno artha e thayo ke sadA rahe che. koi vastu sadA rahe, paNa vacce aMtara paDe evuM bane. jemake sUrya sadA prakAze che. paNa vacce vacce vAdaLa AvavAthI prakAzathI rahita bane che. tema ahIM paramapada sadA rahe, paNa vacce vacce eno abhAva thato nathI e jaNAvavA "je anaMtara che" ema kahyuM che. "je kSayathI yukta nathI' ema kahIne sadA rahe che ema jaNAvyuM, ane "je anaMtara che'' ema kahIne satata rahe che ema jaNAvyuM. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32-mokSa aSTaka athavA anantaraM pahano bhraSTa pahanI sAthai anvaya urIne anantaraM na bhraSTaM= 4 utpattinI ksse| pachI turata kSaya pAmatuM nathI evo artha thAya. parabha=sarvottama. paha=sarvagugonuM sthAna. mUla TIkAkAre to A zlokanuM vyAkhyAna karyuM nathI. (2) ekAntasukhasaMgato mokSa ityuktaM tatra paravipratipattiM darzayannAha aSTaka prakaraNa 334 kazcidAhAnnapAnAdi-bhogAbhAvAdasaGgatam / sukhaM vai siddhinAthAnAM, praSTavyaH sa pumAnidam // 3 // vRttiH - 'kazcit ' ko'pyanirdiSTanAmA pAramArthikasukharUpAvagamavarjitaH, 'Aha' brUte, annamodanAdi, pAnaM drAkSApAnAdi, ete AdiryeSAM khAdyasrakcandanAGganAdInAM te tathA teSAM yo bhoga: sevA tasyAbhAvo 'annapAnAdibhogAbhAvaH' tasmAt, 'asaGgataM' ayuktam, kiM tadityAha- 'sukhaM' zarma, 'vai' iti vAkyAlaGkAre, keSAmityAha- 'siddhinAthAnAM' nirvRtisvAminAM, siddhAnAmityarthaH, "bhogasadbhAve hi sukhaM dRSTaM tadabhAve tadabhAva' iti paramatam, atrAcArya: samAdhAnadAnAyAha- 'praSTavyaH pracchanIya:, 'sa' iti siddhisukhAbhAvavAdI, 'pumAn' puruSaH, 'idaM' vakSyamANasvarUpamiti // 3 // mokSa ekAMte AnaMdathI yukta che ema kahyuM. te viSe bIjAnA vivAdane jaNAvatA granthakAra kahe che-- zlokArtha-- koika kahe che ke-anna-pAna AdinA bhogano abhAva hovAthI siddhonuM sukha ayukta che. te puruSane khA (havenA sobhAM hevAze te) pUchavaM bhedhaye. (3) TIkArtha-- koika-- jenA nAmano nirdeza karyo nathI ane je pAramArthika sukhanA svarUpanA jJAnathI rahita che tevo koika. annapAna AdinA bhogano abhAva-- Adi zabdathI khAjAM, puSpamALA, caMdana, strI vagere (viSayasujnaaN sAdhano)nuM grhe| 2. bhoganA sadbhAvamAM ja sukha jovAmAM AvyuM che, ethI bhoganA abhAvamAM sukhano abhAva hoya, evo parano mata che. (3) tadeva praSTavyamAha kimphalo'nAdisaMbhogo ?, bubhukSAdinivRttaye / tannivRtteH phalaM kiM syAt ?, svAsthyaM teSAM tu tat sadA // 4 // vRtti:- kiM phalaM - prayojanamasyeti 'kimphalaH', 'annAdisaMbhoga : ' azanapAnastrakcandanAGganAdipa Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 335 32-mokSa aSTaka ribhogaH?, evaM pRSTaH paraH kila vakSyati, 'vubhukSAdinivRttaye' kSutpipAsAratyAdiduHkhavinivartanAya, AcArya evaM paraM pRcchannAha- 'tannivRtteH' bubhukSAdiduHkhanivartanasya, 'phalaM' prayojanam, "kiM syAt' kiM bhavediti praznaH, atha paroktamuttaraM darzayannAha- svasmistiSThatIti svasthaH, tadbhAvaH 'svAsthyaM' anAbAdhatA, evaM pareNokte AcArya Aha- 'teSAM tu' siddhAnAM punaH, 'tat' svAsthyam, 'sadA' sarvakAlamasti, asvAsthyahetUnAM karmaNAmicchAdInAM vA'bhAvAt, ato'nnAdibhogAbhAve'pi sukhameva siddhAnAmiti // 4 // te puruSane je pUchavAnuM che tene ja kahe che - zo- (kimphalo'nnAdisaMbhogo=) prazna-mahino lonu 62vAnI ? (bubhukSAdinivRttaye=) uttara- kSudhA mAhinI nivRtti bhATe mahino lo| 2vAno che. (tannivRtteH phalaM kiM syAt=) - kSudhA mAhinA nivRtti 2 // bhATe 42vAnI cha ? (svAsthyaM=) ta2- svAsthya bhegA kSudhA mAhinA nivRtti 42vAnI 432 53 cha. (teSAM tu tat sadA=) siddhAne sahA svAsthya hoya che. (4) / TIkArtha- ajJAdi- e sthaLe Adi zabdathI azana-pAna-mALA-caMdana-strI vagere viSaya sukhanAM sAdhanal)nu ae| 2. sudhA Adi- e sthaLe Adi zabdathI pipAsA-arati vagere du:khonuM grahaNa karavuM. siddhone sadA vAcya hoya che kAraNa ke asvAthyanAM kAraNa karmo ke icchA vagereno siddhone abhAva hoya che. AthI annAdinA abhAvamAM paNa siddhone sukha ja hoya che. sArAMza- sudhAdi utpanna thatAM asvAthya utpanna thAya che. ethI sudhAdi dUra na thAya tyAM sudhI asvAthya dUra na thAya. AthI svAthya meLavavA sudhAdinI nivRtti karavAnI jarUra paDe che. eTale jene sudhAdi na hoya tene asvAthya na hoya svAthya ja hoya. ethI annAdi bhoganI jarUra na paDe. karmanA udayathI sudhAdi utpanna thAya che. sakalakarmothI mukta siddhone sudhAdi na hovAthI sadA svAthya ja hoya che. (4) amumevArthaM bhaGgayantareNAhaasvasthasyaiva bhaiSajyaM, svasthasya tu na dIyate / avAptasvAsthyakoTInAM, bhogo'nnAderapArthakaH // 5 // vRttiH- 'asvasthasyaiva' apaToreva, 'bhaiSajyaM' auSadhaM, dIyata iti yogaH, iha ca saMpradAnasyAvivakSitatvAtsambandhasya tu vivakSitatvAt tathAprayogadarzanAcca SaSTInirdezaH kRtaH, 'svasthasya tu' nirAtaGkasya punaH, 'na' naiva, 'dIyate' vitIryate, ayaM ca dRSTAntaH, atha dArTAntikArthapratipAdanAyAha- yata evaM tataH, avAptA-labdhA svAsthyakoTi:-anAbAdhatAprakarSaparyanto yaiste tathA teSAM 'avAptasvAsthyakoTInAm', siddhAnAmiti gamyam, 'bhogaH' sevA, 'annAdeH' azanAdeH, 'apArthakaH' nirarthakaH, sAdhyasya siddhatvAt iti // 5 // A ja arthane bIjI rIte kahe che - zlokArtha- asvasthane ja davA apAya che, svasthane nahi. jemaNe sarvocca prakAranuM svAcya prApta karI Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 336 32-mokSa aSTaka lIdhuM che tevA siddhone annAdino bhoga nirarthaka che. (5) TIkArtha- (jene ApavAnuM hoya tene vyAkaraNanA niyamathI cothI vibhakti Ave. paNa) ahIM saMpradAnanI vivakSA karI nathI, saMbaMdhanI vivaphA karI che. tethI ane tevA prakAranA prayogo jovAmAM AvatA hovAthI asvasthasya ityAdi sthaNe. 74ii vimatino na yo cha. siddhone sAdhya siddha thai gayuM hovAthI annAdino bhoga nirarthaka che. (5) yata evamata evaakiJcitkarakaM jJeyaM, mohAbhAvAd ratAdyapi / teSAM kaNDvAdyabhAvena, hanta kaNDUyanAdivat // 6 // vRttiH- akiJcitkaraM-aphalaM tadeva 'akiJcitkarakam,' pAThAntare 'tathA'kiJcitkaraM' iti vyaktaM ca, 'jJeyaM' jJAtavyam, kuto 'mohAbhAvAt' puMvedAdimohanIyAbhAvAt, 'kiM tadityAha- 'ratAdyapi' na kevalamannAdibhogo maithunAdyapi, AdizabdAdvilepanAdigrahaH, keSAmityAha- 'teSAM' siddhAnAM muktAnAm, atra dRSTAntamAha'kaNDvAdyabhAvena' khAdyabhAvena hetunA, AdizabdAt zItAdiparigrahaH, 'hanta' iti pratyavadhAraNArthaH komalAmantraNArtho vA, 'kaNDUyanAdivat' khajUkaraNAdikamiva, AdizabdAdanalasevanAdivaditi // 6 // jethI A pramANe che tethI ja zlokArtha- jema khujalI AdinA abhAvamAM khaNaja Adi nirarthaka che (=aNajanI jarUra na hoya), tema siddhone mohano abhAva hovAthI maithuna Adi paNa nirarthaka jANavuM. (6) TIkArtha- khujalI Adi- e sthaLe Adi zabdathI ThaMDI vagerenuM grahaNa karavuM. khaNAja Adi- e sthaLe Adi zabdathI agninuM sevana vagerenuM grahaNa karavuM. moDanA- puruSave6 mA bhouno. maithuna Adi paNa- e sthaLe Adi zabdathI vilepana vagerenuM grahaNa karavuM. paNa zabdano artha A pramANe che-kevaLa annAdino bhoga nirarthaka che ema nahi, kiMtu maithuna Adi paNa nirarthaka che. (6) siddhasukhaM svarUpata AhaaparAyattamautsukya-rahitaM niSpratikriyam / sukhaM svAbhAvikaM tatra, nityaM bhayavivarjitam // 7 // vRttiH- 'aparAyattaM' svAdhInaM, svatantratvAt siddhAnAm, sukhamiti yogaH, 'autsukyarahitaM' viSayAkAGkSAvarjitaM, rAgAbhAvAt, nirgataM pratikriyAyA duHkhapratIkArarUpAyA iti 'niSpratikriyam', idaM hi sAMsArikasukhavadvedanApratikArarUpaM na bhavati, 'sukhaM' saukhyam, svabhAve viSayAnapekSe AtmasvarUpe bhavaM Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32-mokSa aSTaka 'svAmAvirta' anantajJAnavarzanamuvIryapatnAvAtmanaH, 'taMtra' mokSe paramapale vA, 'nityaM' sAvjhi sAipryvsittvaat, ata eva 'bhayavivarjitaM ' pratipAtajanitabhItivirahitam, sAMsArikasukhaM tvetadviparItamiti // 7 // siddhonA sukhanuM svarUpa kahe che-- = zlokArtha-- mokSamAM svAdhIna, otsukacathI rahita, pratikArathI rahita, svAbhAvika, nitya ane bhayarahita sukha hoya che. (7) TIkArtha-- svAdhIna-- siddho svataMtra hovAthI svAdhInasukha hoya che. otsukacathI rahita-- viSayonI AkAMkSAthI rahita. kemake rAgano abhAva hoya che. pratIkArathI rahita-- duHkhanA pratIkArathI rahita. jevI rIte sAMsArika sukha duHkhanA pratikAra rUpa che tema mokSasukha du:khanA pratikArarUpa nathI. svAbhAvika-- svabhAvamAM thayeluM te svAbhAvika. svabhAvamAM eTale viSayonI apekSA vinA AtmasvarUpamAM. viSayonI apekSA vinA (nirmala) AtmasvarUpamAM je sukha anubhavAya te sukha svAbhAvika che. AtmA anaMta jJAna-anaMtadarzana-anaMtasukha-anaMtavIryarUpa hovAthI mokSamAM svAbhAvika sukha hoya che. nitya-- sadA rahenAruM. mokSasukha Adi anaMta hovAthI sadA rahenAruM che. aSTaka prakaraNa 688 bhayarahita-- mokSasukha sadA rahenAruM hovAthI ja nAzanA kAraNe utpanna thayelA bhayathI rahita hoya che, arthAt sukhanAzanA bhayathI rahita hoya che. sAMsArika sukha AnAthI viparIta (parAdhIna, otsukacathI sahita, pratIkArathI sahita, asvAbhAvika, anitya, ane bhayasahita) hoya che. (7) idaM ca paraiH paramAnanda ityabhihitametadevAha paramAnandarUpaM tad, gIyate'nyairvicakSaNaiH / itthaM sakalakalyANa- rUpatvAtsAmprataM hyadaH // 8 // vRtti:- 'paramAnanvarUpa' praSTAhAsvamAvam, 'tat' tti mokSapulam, 'nIyate' abhidhIyate, 'anya:' AdaMteyo':, 'vicakSaI:' uin, pasaMdananAha- 'E' anantarovantaprAreLa ''aparAyattamityaadinaa'', 'sakalakalyANarUpatvAt' nikhilazreyaH svabhAvatvAt hetoH, 'sAmprataM' yuktam, 'hi' zabdo'vadhAraNe tasya caivaM prayogaH, ada eva etadeva mokSasukhaM, na punaH sAMsArikamiti // 8 // mokSasukhane bIjAo 'paramAnaMda' e pramANe kahe che. A ja kahe che-- = zlokArtha-- anya paMDito mokSasukhane paramAnaMdarUpa kahe che. A pramANe sakalakalyANa svarUpa hovAthI mokSasukha ja yukta che=vAstavika sukha che. TIkArtha-- anya-- jainothI anya. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 aSTaka prakaraNa 32-mokSa aSTaka A pramANe- hamaNAM kahelA "mokSasukha svAdhIna che" ityAdi prakArathI. A pramANe- mokSasukha sakalakalyANa rUpa hovAthI mokSasukha ja vAstavika sukha che, nahi ke sAMsArika sukha. (8) atha keSAmidamavaseyamityata AhasaMvedyaM yoginAmeta-danyeSAM zrutigocaraH / upamA'bhAvato vyakta-mabhidhAtuM na zakyate // 9 // vRttiH- 'saMvedyaM' saMvedanArham, 'yoginAM' kevalinAm, 'etat' mokSasukham, anyeSAM kA vArtetyAha- 'anyeSAM' ayoginAm, 'zrutigocaraH' zravaNaviSaya eva, na saMvedanIyam, zrutigocaro'pi tadanyeSAM yathAvattayA na bhavati, tathAtvena tasya vaktumazakyatvAt, etadevAha- 'upamA'bhAvato' dRSTantAbhAvena, 'vyaktaM' sphuTam, vaktuM 'abhidhAtuM', 'na' naiva, 'zakyate' pAryate, muktisukhamiti prakramaH, yadAha-"jaha nAma koi miccho, nagaraguNe bahuvihe viyaannNto| na caei parikaheuM, uvamAe~ tahiM asaMtIe51 // 2 // " sAmAnyena punarabhidhIyate, tadyathA-"jaha savvakAmaguNiyaM, puriso bhottUNa bhoyaNaM koI / taNhAchuhAvimukko, acchijja jahA amiyatitto52 // 2 // " "iya savvakAlatittA, aulaM nivvANamuvagayA siddhA / sAsayamavvAbAhaM, ciTuMti suhI suhaM patta // 3 // ti" // 9 // dvAtriMzato'STakaprakaraNAnAM samAptisUcakaM zlokamAhaaSTakAkhyaM prakaraNaM, kRtvA yatpuNyamarjitam / virahAttena pApasya, bhavantu sukhino janAH // 10 // vRttiH- mUlaTIkAyAM nAstyevAyaM zlokaH, iha tu spaSTatvAnna vyAkhyAtaH, kevalaM virahazabdena haribhadrAcAryakRtatvaM prakaraNasyAveditam, virahAGkatvAddharibhadrasUreriti / // dvAtriMzattamASTakavivaraNaM samAptam // 32 // 51. yathA nAma kazcimleccho nagaraguNAn bahuvidhAn vijAnan / na zaknoti parikathayitumupamAyAM tatrAsatyAm // 1 // bhAvArthaH kathAnakagamyaH / mlecchaH ko'pi mahAraNye, vasati sma nirAkulaH / anyadA tatra bhUpAlo, duSTAdhena pravezitaH // 1 // mlecchenAsau nRpo dRSTaH, satkRtazca yathocitam / prApitazca nijaM dezaM, so'pi rAjJA nijaM puram // 2 // mamAyamupakArIti, to rAjJA'tigauravAt / viziSTabhogabhUtInAM, bhAjanaM janapUjitaH // 3 // tataH prAsAdazaGgeSu ramyeSu kAnaneSu ca / vRto vilAsinIsAthairbhuGkte bhogasukhAnyasau // 4 // anyadA prAvRSaH prAptI, meghADambaramaNDitam / vyoma dRSTvA dhvani zrutvA, meghAnAM sa manoharam // 5 // jAtotkaNTho dRDhaM jAto'raNyavAsagamaM prati / visarjitazca rAjJA'pi, prApto'raNyamasau tataH // 6 // pRcchantyaraNyavAsAstaM, nagaraM tAta kIdRzam ? / sa svabhAvAn puraH sarvAn, jAnAtyeva hi kevalam // 7 // na zazAkatamAM teSAM, gadituM sa kRtodyamaH / vane vanecarANAM hi nAsti siddhopamA tathA // 8 // 52. yathA sarvakAmaguNitaM puruSo bhuktvA bhojanaM kazcit / tRSNAkSudhAvimuktastiSThet yathA'mRtatRptaH / 53. iti sarvakAlatRptA atulaM nirvANamupagatA: siddhAH / zAzvatamavyAvAdhaM tiSThanti sukhinaH sukhaM prAptA iti / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 aSTaka prakaraNa 3ra-mokSa aSTaka have mokSasukhane koNa jANI zake ema koi pUche, tethI kahe che- lokArtha- yogIo mokSasukhane jANo che, bIjAo mAtra sAMbhaLI zake che. daSTAMta na hovAthI mokSasukha spaSTa kahI zakAtuM nathI. TIkArtha (mokSasukha svAdhIna che ityAdi mokSasukhanA svarUpane koNa jANI zake e praznanA uttaramAM ahIM kahe che ke-) yogIo=kevalIo kevalajJAnathI mokSasukhane jANe che. bIjAo to enA svarUpane sAMbhaLI zake che. pratyakSathI jANI zakatA nathI.) temAM paNa mokSasukhanuM jevuM svarUpa che tevA svarUpane saMpUrNapaNe sAMbhaLI zakatA nathI. kAraNa ke mokSasukhane kahevA dRSTAMta na hovAthI mokSasukhanuM spaSTa varNana karI zakAtuM ja nathI. kahyuM che ke-"jevI rIte pleccha nagaranA (sArA gharamAM vAsa vagere) aneka prakAranA guNone jANato hovA chatAM vanamAM upamA (nagaranA guNonI sAthe sarakhAvI zakAya tevI koi vastu) na hovAthI kahI zakato nathI, te rIte siddhonuM sukha anupama hovAthI saMpUrNapaNe vANIthI kahI zakAtuM nathI." (Ava. ni. 983) paNa sAmAnyathI kahI zakAya che. jemake sarva sauMdaryathI (=sArI vastuothI) saMskArita kareluM bhojana karIne tRSA-sudhAthI atyaMta rahita banelo koi puruSa athavA amRtathI tRpta banelo koi puruSa jevI rIte sukhano anubhava kare tevI rIte sadA tRpta, anupamamokSane pAmelA, zAzvata ane avyAbAdha sukhane pAmelA siddho sukhI rahe che. (Ava.ni. 985-986) (9). batrIsa aSTaka prakaraNonI samAptinA sUcaka zlokane kahe che - zlokArtha- aSTaka nAmanuM prakaraNa karIne meM je puNya prApta karyuM te puNyathI loko pApano abhAva karIne sukhI thAo. TIkArtha- mULaTIkAmAM A zloka nathI. spaSTa hovAthI ahIM A zlokanI vyAkhyA karI nathI. "viraha' zabdathI A prakaraNa zrI haribhadrasUrijIe kareluM che e jaNAvyuM che. kAraNa ke zrI haribhadrasUri viracita graMthonuM virahazabda cihna che. batrIsamA mokSa aSTakanuM vivaraNa pUrNa thayuM. vRttizatiH | jinezvarAnugrahato'STakAnAM, vivicya gambhIramapImamartham / avApya samyaktvamapetarekaM, sadaiva lokAzcaraNe yatadhvam // 1 // pU zrIvardhamAna, nisaMvavihArikA hAricAritrapAtrasya, zrIcandrakulabhUSiNaH // 2 // pAdAmbhojadvirepheNa, zrIjinezvarasUriNA / aSTakAnAM kRtA vRttiH, sattvAnugrahahetave // 3 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 340 32-mokSa aSTaka samAnAmadhike'zItyA, sahastre vikramAd gate / zrIjAvAlipure ramye, vRttireSA samApitA // 4 // nAstyasmAkaM vacanaracanAcAturI nApi tAdRg, bodha: zAstre na ca vivaraNaM nAS (vAS) sti paurANamasya / kintvabhyAso bhavatu bhaNitau sUditAyAmamuSmAt, saMkalpAnno vivaraNavidhAvatra jAtA pravRttiH // 5 // pratyakSaraM nirUpyAsyA, granthamAnaM vinizcitam / trayastriMzacchatAni syuH, zlokAnAM saptatistathA // 1 // zrI candrakulAmvarabhAskarazrIjinezvarAcAryakRtA tacchiSyazrImadabhayadevasUripratisaMskRtA aSTakavRttiH samAptA // vRttikAranI prazasti jinezvaranA anugrahathI aSTakonA gaMbhIra paNa A arthanuM vivecana karIne zaMkArahita samyaktvane pAmIne loko sadA ja cAritramAM udyama karo. (1) anAsaktapaNe vihAra karanAra, manoha2 cAritranA pAtra, zrI caMdrakulane zobhAvanArA zrI vardhamAnasUrinA caraNa kamalamAM bhramara samAna zrI jinezvarasUrijIe jIvonA anugraha mATe aSTakanI vRtti karI che. (2-3) zrI vikramarAjA pachI 1083 varSa pasAra thaye chate manoha2 zrI jAvAlipuramAM A vRtti pUrNa karI. (4) amArAmAM vacanaracanAnuM cAturya nathI, zAstrasabaMdhI tevo bodha paNa nathI, tathA A aSTakanuM prAcIna vivaraNa paNa nathI. paNa sArI rIte kahevAyelI vANImAM abhyAsa thAo evA saMkalpathI A graMthanuM vivaraNa ka2vAmAM amArI pravRtti thai che. (5) dareka akSara tapAsIne (=gaNIne) A TIkAnuM granthapramANa 3370 (traNa hajAra traNaso ne sittera) zloka jeTaluM nizcita karyuM che. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 341 3ra-mokSa aSTaka bhAvAnuvAdakAranI prazasti zrI haribhadrasUri viracita ane zrI jinezvarasUrikRta TIkA sahita zrI aSTaka prakaraNa granthano siddhAMta mahodadhi sva. parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra paramagItArtha sva. paramapUjya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna vardhamAnataponidhi paramapUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya AcArya zrI rAjazekharasUrie karelo gujarAtI bhAvAnuvAda pUrNa thayo. * prAraMbha samaya * prAraMbha sthaLa vi.saM. 2060-poSa vada-2 AphrikAvALA bhagavAnajI bhAino baMgalo, harinivAsa, naupADA, thANA. * samApti samaya eka vi.saM. 2060, phA. va. 14 eka samApti sthaLa * nIlamanagara, muluMDa (i.), muMbai Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa akiJcitkarakaM jJeyaM-- akRto'kAritazcAnyai-- akSayopazamAttyAga-- aGgeSveva jarAM yAtu -- acintyapuNyasaMbhAra-- ata unnatimApnoti-- ata evAgamajJo'pi-- ataH prakarSasamprAptAd-- ataH sarvagatAbhAsa-- ataH sarvaprayatnena-- atyantamAninA sArdhaM atraivAsAvadoSazcennivRtti-- adAne'pi ca dInAde adoSakIrtanAdeva-- adhikArivazAcchAstre anyastvAhAsya rAjyAdi anyaistvasaGkhyamanyeSAM anyo'vimRzya zabdArtha -- apakAriNi sadbuddhi- aparAyattamautsukya apekSA cAvidhizcaivA apradAne hi rAjyasya abhavyeSu ca bhUtArthAabhAve'syA na yujyante - abhAve sarvathaitasyA aSTakAkhyaM prakaraNaMaSTapuSpI samAkhyAtA-- aSTApAyavinirmukta-- asambhavIdaM yadvastu -- 342 mUla zlokAnAM akArAdyanukramaNikA 32-6 asmAcchAsanamAlinyA Atau-- 6-1 asvasthasyaiva bhaiSajyaM 8-5 ahiMsA satyamasteyaM-- 21-6 ahiMsaiSA matA mukhyA31-5 AtmanastatsvabhAvatvA 23-8| AtmasthamAtmadharmatvAt-- 22-5 ArtadhyAnAkhyamekaM 25-1 iti sarvaprayatnenopaghAtaH 30-7 itthaM caitadihaiSTavya23- 5 itthaM janmaiva doSo'tra12-2 itthamAzayabhedena-- 18-6 idaM tu yasya nAstyeva7-5 imau zuzrUSamANasya - 20-5 iyaM ca niyamAjjJeyA2-5 iSTApUrta na mokSAMgaM-- 28-1 iSTetaraviyogAdi26-2 iSyate cetkriyApyasya18- 1 ucyate kalpa evA'sya29-7| udagravIryavirahAt - 32-7 udvegakRdviSAdADhya - 8-2 upanyAsazca zAstre'syAH28-2 RSINAmuttamaM-- 31-6 eko nityastathA'baddhaH15-8 etatttvaparijJAnA14-3 etadviparyayAd bhAva32-10 etasmin satataM yatnaH3-1 etAvanmAtrasAmyena-- 3-3 ebhirdevAdhidevAya - 29-5] evaM na kazcidasyArtha-- 23-6 evaM vijJAya tattyAga 32-5 evaM viruddhadAnAdau-- 3-6 evaM vivAhadharmAdau-- 16-5 evaM sadvRttayuktena 30-4 evaM sAmAyikAdanya 30-5 | evaM hyubhayathApyetad 10-1 evaM hyetatsamAdAnaM 23-7 evamAha sUtrArtha - 28-8 evambhUtAya zAntAya 18-4 aucityena pravRttasya - 27-6 kartavyA connatiH - 22-6 kartavyA connatiH satyAM 25-5 karmendhanaM samAzritya - 31-8 kazcidAhA'nnapAnAdi4-8 kazcidAhA'sya dAnena10-2 kazcidyaSistapastepe 14-8 kiM veha bahunoktena27-2 kiJcehA'dhikadoSebhya:8-6 kimphalo'nnAdisaMbhogo-- 10-3 kRtvedaM yo vidhAnena15-7 kRtsnakarmakSayAnmokSo-- 2-7 kva khalvetAni yujyante10-4 kSaNikajJAnasantAna-- 10-8 | gRhIto'bhigrahaH zreSTho-- 8-7 gRhItvA glAnabhaiSajya - 9-8 | gehAd gehAntaraM-- 17-6 gehAd gehAntaraM - 3-7 gehAd gehAntaraM-- 27-8 | gehAd gehAntaraM-- 10-7 21-7 28-5 1-5 29-8 7-8 21-4 26-4 1-8 22-8 23-7 23-8 4-1 32-3 27-1 19-4 19-2 28-6 32-4 2-3 32-1 13-3 15-1 21-3 21-2 24-1 24-2 24-3 24-4 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa citaratnamasaMkliSTa caurodAharaNAdevaM-- jagadgurormahAdAnaM-- jalena dehadezasya jinoktamiti sadbhaktyAjIvato gRhavAse'smin -- jJAne tapasi cAritre jJApakaM cAtra bhagavAn tataH sadupadezAdeH tataH sannItito'bhAvAtatazca bhraSTasAmarthya :tatazcAsyAH sadA sattAtatazcordhvagatirdharmA-- tato mahAnubhAvatvAttattathA zobhanaM dRSTvA - tattyAgAyopazAntasya tatra pravRttihetutvAt-- tatra prANyaGgamapyekaM-- tatrAtmA nitya eveti -- tathAvidhapravRttyAdi tathotkRSTe ca satyasmin - tadevaM cintanaM nyAyAttayA saha kathaM saMkhyAtasmAcchAstraM ca lokaM catasmAttadupakArAya - tasmAdAsannabhavyasya tasmAd yathoditaM vastu-- tasyApi hiMsakatvena - dayA bhUteSu vairAgyaM-- dAtRRNAmapi caitAbhyaH-- 343 24-7 dIkSA mokSArthamAkhyAtA 23-6 duHkhAtmakaM tapaH 26-1 dRSTazcAbhyudaye bhAnoH2-2 dRSTA ceSTArthasaMsiddhau8-8 dRSTo'saMkalpitasyApi - 25-4 dezAdyapekSayA ceha30-2 | dehamAtre ca satyasmin -- 27-5 dravyato bhAvatazcaiva 16-4 dravyato bhAvatazcaiva -- 14-4 dravyAdibhedato jJeyo19-8 | dharmalAghavakRnmUDho - 15-3 dharmAGgakhyApanArthaM ca14-6 dharmArthaM putrakAmasya26-3 dharmArthaM yasya vittehA-- 23-4 dharmArthibhiH pramANAde10-5 dharmodyatAzca tadyogAt -- 20-6 dhyAnAmbhasA tu jIvasya17 - 3 na ca kSaNavizeSasya14- 1 na ca santAnabhedasya 9-5 na ca moho'pi -- 22-3 na caivaM sadgRhasthAnAM29-6 na mAMsabhakSaNe doSo-- 26-6 na mohodriktatA'bhAve17-7 nAgAde rakSaNaM yadvad28-4 | nAtiduSTApi cAmISA22- 7 nAdravyo'sti guNo'loke 13-8 nApavAdikakalpatvAnnaikA-- 15-6 nAzahetorayogena-- 24-8| niHsvAndhapaGgavo ye tu-- 5-8 nityAnitye tathA dehAd 4-2 nimittabhAvatastasya 11-1 nirapekSapravRttyAdi31-7 niravadyamidaM jJeya11-7 niSkriyo'sau tato hanti 6-8 nyAyyAdau zuddhavRttyAdi - 12-8 pazcaitAni pavitrANi-- 16-7 paramAnandarUpaM tad 2-1 paralokapradhAnena 8-1 pAtAdiparatantrasya 21-8 pApaM ca rAjyasampatsu - 5-5 pArivrAjyaM nivRttizced-- 27-3 | pitrudveganirAsAya20- 2 pIDAkartRtvayogena 4-6 pUjayA vipulaM rAjya 13-4 prakRtyA mArgagAmitvaM-- 26-8 prakSINatIvrasaMklezaM-- 2-6 pramANena vinizcitya15-5 pravrajyAM pratipanno 15-4 prazasto hyanayA 1- 2 prasiddhAni pramANAni 6- 3 prANinAM bAdhakaM-- 18- 2 prANyaGgatvena na ca no 22-4 prAyo na cAkampAvAM28-7 prArambhamaGgalaM hAsyA5-7 prokSitaM bhakSayenmAMsaM-- 30-8 baghnAtyapi tadevAlaM20- 3 bhakSaNIyaM satA mAMsaM - 15-2 bhakSyAbhakSyavyavastheha-- 5-6 bhavahetutvatazcA'yaM -- 16- 1 bhAvazuddhinimittatvAt 7-6 9-3 29-2 14-2 9-7 13-2 32-8 12-6 9-4 4-4 18.8 25-3 16-2 4-3 24-7 23-4 13-6 5-4 3-8 13-5 20-7 17-4 7-4 25-7 18-5 23-2 17-1 17-2 19-3 2-4 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 344 27-4 12-1 19-3 64 32-9 19-6 25-8 3-4 24.6 25-2 11-2 25-6 5.1 7-1 bhAvazuddhirapi jJeyAbhikSumAMsaniSedho'pibhuAnaM vIkSya dInAdibhUyAMso nAmino baddhAbhogAdhiSThAnaviSayemadyaM punaH pramAdAGgaMmadyaM prapadya tadbhogAnnaSTamanaindriyayogAnAmayyeva nipatatvetamahAtapasvinazcaivaMmahAdAnaM hi saMkhyAvadarthyamahAnubhAvatApyeSAmAM sa bhakSayitA'mutramalaM caitadadharmasyamokSAdhvasevayA caitAHyaH pUjyaH sarvadevAnAMyaH zAsanasya mAlinyeyacca candraprabhAdyatrayatirdhyAnAdiyukto yoyatpunaH kuzalaM cittaMyathAvidhi niyuktastuyathaivAvidhinA lokeyanna duHkhena saMbhinnaMyastUnnatau yathAzaktiyasya cArAdhanopAyaHyasya saMklezajananoyApi cAnazanAdibhyaHyA punarbhAvajaiH puSpaiHyAvatsatiSThate tasyayuktyAgamabahirbhUta 22-1| ye tu dAnaM prazaMsantI- 27-7 zubhAzayakaraM hyeta17-5yo na saMkalpitaH pUrva- 6.2 zuSkavAdo vivAdazca 7-2| yo vItarAgaH sarvajJo- 13 zrUyate ca RSirmadyAt10-6/ rAgAdeva niyogena- 20-1 saMkalpanaM vizeSeNa14-7| rAgo dveSazca mojhca 22-2 saMvedyaM yoginAmeta19-1 labdhikhyAtyarthinA tu syAd- 12-4 | sa evaM gaditastAbhi19-7labdhyAdyapekSayA hyeta- ___8-3| sa kRtajJaH pumAlloke11.5/laukikairapi caiSo'rtho- 20-5 saGkIrNaSA svarUpeNa29-4| vacanaM caikamapyasya- 31-4 | satyAM cAsyAM taduktyA kiM11.3/ varabodhita Arabhya- 31-2 sadAgamavizuddhena26-5| vicAryametat sadabuddhyA- 16-8 sadaucityapravRttizca26-7| vijaye'sya phalaM 12-7 | sarva eva ca duHkhyevaM18-3| vijaye'syAtipAtAdi- 12-3 | sarvapApanivRttiryat20-8 vijayo patra sannItyA- 12-5| sarvasampatkarI caikA4-7| vinayena samArAdhya 19.5 sarvArambhanivRttasya1-4| vinazyantyadhikaM 28-3 | sAmAnyenApi niyamAd23-1 vibhinna deyamAzritya- 6-6 sAmAyikaM ca mokSAGga30-6/ viziSTajJAnasaMvega- 11.8 sAmAyikavizuddhAtmA___5-2 vizuddhizcAsya tapasA- 4-5 suvaidyavacanAd yadvad29-3| viSakaNTakaratnAdau 9.2 sUkSmabuddhyA sadA jJeyo18-7| viSayapratibhAsaM 9.1 snAtvA'nena yathAyoga8-4| viSayo dharmavAdasya- 13-1 snAyAdeveti na tu yat32-2| viSayo vAsya vaktavyaH- 65 smaraNapratyabhijJAna23-3/ vItarAgo'pi sadvedya- 31-1 svarUpamAtmano hyetat1-6/ vRddhAdyarthamasaGgasya- 53 svasthavRtteH prazAntasya1-1|zarIreNApi sambandho- 34-5 svocite tu yadArambhe11-6/ zAstrArthazca prayatnena 7-7 hiMsyakarmavipAke'pi3-5zAstre cAptena 17-8 31-3/zuddhAgamairyathAlAbhaM 3.2 11.4| zubhAnubandhyataH puNyaM- 24-5 23.5 29-1 30-1 1-7 21-1 2.8 20-8 166 30-3 67 16-3 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa akasiNapakttagANaM ajjavi dhAvai nANaM ajJAnaM khalu bhoH ajJAnapAMzupihitaM-- anigUhiyabalavirio-- aNukaMpAdANaM puNa-- aNumitto vi na kassaiatthavaiNA nivaiNA-- anigUhaMto viriyaM-- anekAni sahasrANi - antarvedyAM tu yaddattaM-- andhAdInAM yadajJAna annAINaM suddhANaapakArapare'pi pare - apaDibujhamANe kahiMci-- apANipAdo hyamano aputrasya gatirnAsti-- apuvvanANagahaNe suyabhattIappAne vi ihaM abbhuTThANe viNaeabbhuvagameNa bhaNiyaM-- amUrtazcetano bhogI-- arihaMta siddha pavayaNaarihaMtesu ya rAgo-- arthakriyA vidhAyitvaM avisesiyA maI cciyaaSTavargAntakaM bIjaM - aSTAveNasya mAMsena asaNaM pANagaM vAvi 345 avAntarazlokAnAM akArAdyanukramaNikA 2-5 asaNaM pANagaM vAvi 30-5 asadAraMbhapavatto-- 9-3 asti vaktavyatA kAci 1-3 aharaharnayamAno ('pi) - 1-6 aha sattamaMmi mAse 27-3 ahiMsA satyavacana 7-6 aho jiNehiM asAvajjA12-8 AgneyaM bhasmanA snAna7-7 AgneyaM vAruNaM brAhyaM20-4 AgrahI bata ninISati yukti 4-8 ANoheNANatA 29-6 AtmanAM sarvathaikatve21-7 AtmAsti sa pariNAmI - 29-1 ApohiSTAmayaM bAhyaM25-6 AmAsu ya pakkAsu ya1- 3 AyA ceva ahiMsA20-2 AruggabohilA - 31-2 AhAravarjite deha 8- 1 icchA mUrchA rAgaH 16-4 iya savvakAlatittA 25-6 iya savveNavi sammaM 10-4 iSTApUrta manyamAnA variSThaM 31-2 utpadyate hi sAvasthA29-6 udayakkhayakkhaovasamo-- 10-4 upakArIti pUjya:9-3 uvagArAbhAvaMmi vi-- 1-5 uvasama saMvego vi ya 18-5 RtukAle vyatikrAnte-- 6-4 eeNa jaMpi kei 6-5 eeNa na bAhijjai saMbhavai 2-5 eka eva hi bhUtAtmA1-5 eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH 5-4 ekkaM ciya ittha vayaM25-3 | ekkammi vi pANivahammi-- 13-2 etadeva paraM tattvaM 5- 2 ete hATakarAzayaH pravitatAH2-1 etocciya niddosaM-- 2-1 evaM maraNAdiyogena-- 1-1 evaM saMkaDadhammANaM8-3 evamasya nivartante10-4 aurameNeha caturaH1-5 kaMcaNamottiyarayaNA2-1 kaH kAlaH kAni mitrANi17-4 kAmAnuSaktasya ripuprahAriNaH7-6 kAminIsannibhA nAsti29-6 kArya kAryAntarAjjAtaM-- 11-4 kAryakAraNabhUtAzca10-6 kiM eto kaTThayaraM-- 32-9 kuDyAdiniHsRtAnAM tu-- 7-6 kuNai jaha sannivAe-- 4-8 kUrmazazakamAMsena - 27-5 kulAni pAtayatyaSTau - 25-4 ko dukkhaM pAvijjA25-8 ko hi vyavasthitaH kartA1-6 kramAkramavirodhazca23-4 klezAyAsaparAH prAyaH 20-2 khaMtAisAhudhamme 11-1 khaDDA taDammi vasame-- 1-5 10-4 1-3 14-3 5-8 1-5 26-2 28-6 14-1 10-4 10-4 18-5 3-3 12-8 1-5 20-6 1-7 10-6 1-1 1-5 10-5 18-5 20-2 20-1 10-4 10-4 26-8 11-8 28-7 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa 346 1-3 30-1 10-4 3.6 25 167 14-6 10-4 10-4 17-8 4-7 20-1 3.6 giNati sayaMgahIyaM 8-2 jJAnayatnAdisambandhaH- 14-1/dezato nAzino bhAvAgihiNo veyAvaDiyaM na kujjA- 27-3/ jJAnino dharmatIrthasya- 13 | doSAvaraNayohAniguNapaccakkhattaNao- 10-6 NANaM payAsarya so 30-2 draNyANAM bhavatigurumUle suyadhammo- 21-7| NANAhiyassa NANaM pujjai- 29-1dravyAzrayaM ca nityatvaghaTaH kArya na piNDasya- 16-1|NAmaM ThavaNA davie 8-1/dharmajJo dharmakartA cacittamAtra bho jinaputra- 10-4 taM ca kahaM veijjai 31-3 dharmArtha yasya vittehAcoei ceiyANaM 2-5/ taM bhave bhattapANaM tu- 64 dharmeNa gamanamUrdhvachakkAyadayAvaMto vi- 7-1 taNasaMthAranisanno vi- 113 |dharmeNa gamanamUrdhvachakkAyadayAvaMto vi- 23-1 tatazcekpariNatau- 14-7 na cAvasthAvibhedenachajjIvakAyavahagA 11.8 tattha pahANo aMso- 28-7 naTTammi u (ya) chaumatthiechajjIvakAyasaMjamo- 25 tattha suiNA duhA vi hu- 2-5na nihANagayA bhaggAjaM iya imaM na dukkhaM- 11.8 tannAsya viSayatRSNA- 23.4|na prANyaGgasamutthaMjaMpi vatthaM va pAyaM vA- 3.6/ tappajjAyaviNAso- 16-2 na mAnamAgamAdanyatjaivi na AhAkamma- 3-3| tamhA savvANunA- 16 na vi kiMci aNunnAyaMjagatpriye surUpe ca- 26-7| tasmAnna badhyate nApi- 10.4 | na so pariggahI vRttojamiNaM asappakttiIi- 9-4 tasmin dhyAnasamApanne- 15 nikaSacchedatApebhyaH suvarNajamhA na mokkhamagge- 7-7| tA jaha na dehapIDA- 11.5 nikAyena viziSTAbhijaha nAma koi miccho- 32.9| tAlvAdijanmA nanu varNavargo- ___1.5 nityaM sattvamasattvaM vAjaha devANaM saMgI 1.5/tityayaro kiM kAraNaM- 313 | nityajJAnavivarto'yaMjaha leThyammi khitte- 10-4 tithiparvotsavAH sarve- 2-3 niyakayakammuvabhoge vijaha veha kaMcaNovala- 30.3 tinneva ya koDisayA- 26.1 nissakaDamanissakaDejaha savvakAmaguNiyaM- 32-9/ daMsaNa viNae Avassae- 31-2 pakSapAto na me vIrejA jayamANassa bhave- 16-3 dakhUNa pANinivahaM- 24.8 paJca vratAni paJcopavratAnijAvaMtiyamuddesa6-4 daTTaNa pANinivahaM 5.8 paJcaviMzatitattvajJojiNasAsaNe kusalayA- 23-4| dAnena bhogAnApnoti- 27-4 paDisiddhesu ya desejIvasarIrANaM pihu- 16.1 diho ya tIe nAgo- 28-7 paDhamilluyANa udaejIvAi bhAvavAo- 15 dIkkhAe ceva rAgo- 21-7| paramarahassamisINaMje udANaM pasaMsaMti- 27-6/ dukkarayaM aha eyaM 6.8 pararUpeNa cAsattvaje u taha vivajjatthA- 5-2 dubhigaMdhamalassAvi 3-3 pariNAmo hyarthAntaragamanaMjo u pamatto puriso- 16.3/ duSpratikArI mAtA 25-8 paryAyastvanityatvaMjo tullasAhaNANaM- 10.6 dRSTo rAgAdyasadbhAvaH- 1-2 pavvajjAe joggA 15 14.1 15-3 10-4 163 3-3 1.1 13-2 14-6 29-2 23-4 5.8 10-4 10-6 10-4 21-7 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTaka prakaraNa pANivahAIyANaM pAvayaNI dhammakahI piMDa asohayaMto pUyAe kAyavaho-- purANaM mAnavo dharma: puruSa evedaM gniM sarva puruSo'vikRtAtmaiva prakRtereva bandhazcettadA pracchannaM kila bhoktavyaM pratibimbodayanyAyA-- prAgAttAbhirviyogastu-- prANI prANijJAnaM bajjhANuTThANeNaM bAladhUlIgRhakrIDAbrahmA lUnazirA harirhazibhaNNai ettha vibhAsAbhAviyajiNavayaNANaM bhAsA asaccamosA bhinne u taebhUmIpehaNajalachANa bhUyANukaMpavayajoga-- majjaM visayakasAyA madIyenAtmanA yuktaM -- maNarahieNa ukAeNamahokSaM vA mahAjaM vAmiupiNDo davvaghaDo-- mUlameyamahamassa mokSamArgapravRttasya 347 1-5 yad brahmA caturAnanaH samabhavaddevo -- 1-2 23-3 | yo niranubandhadoSAt - 6-1 yo mAmapakarotyeSa 2-4 rasarudhiramAMsamedo 1-5 rAgaddosakasAyA 10-4 rAgadveSamahAmohaiH14-7 rAgo'GganAsaGgamanAnumeyo-- 10-4 vaMdaMti ceiyAiM-- 7-8 vatthusabhAvo eso-- 14-1 vApIkUpataDAgAni - 14-1 vikalpasyApyanekatve 1-5 viruddhadharmayogo'pi-- 1-5 visayapaDibhAsamittaM-- 9-5 vRSalIphenapItasya1-2 veyAvaccaM niccaM2-5 vairUpyaM vyAdhipiNDa:11-4 vaiSamyasamabhAvena29-6 zrRGgArAdirasAGgArai9-4 saMjogasiddhIi phalaM vayaMti-- 2-3 saMtharaNammi asuddhaM - 7-2 saMtharaNammi asuddhaM - 19-1 saMbhavai ya esovi hu14-5 saMviggo'NuvaesaM8-1 sai saMjAo bhAvo18-5 sajjJAnaM paramaM mitra8-1 sadvivAsasahassA20-8 sadasadavisesaNAo saMtassa sarUveNaM 5- 2 sapta snAnAni proktAni - 29-1 samai (ti) pavitti savvA3-6 samayammi davvasaddo1-5 samudgacchatyasau kopi-- 1-2 sammattammi u laddhe1-2 sammaddiTThissa pi avi-- 4-7 saddAiesa sAhU7-6 satAM pathA pravRttasya - yaH zAstravidhimRtyRjya-- yathA kumArI svapnAntare'smin -- 10-4 sattaNhaM payaDINaM yathAheH kuNDalAvasthA-- 10-4 satyAdInyapi tenaiva 2-5 sarva pazyatu vA mAvA1-6 sarvajJo'sAviti hyetat 4-8 sarvathA kSaNikaM vastu-- 10-4 sarvavyaktiSu niyataM-- 10-4 sarve santi daNDena 9-2 sarve dharmA nirAtmAna 20- 2 | savvatthAmeNa tahiM 5-3 sAmarthya varNanAyAM ca 19-1 sAlambaNI paDato vi 10-4 siTTA vi ya kei ihaM 1-2 siMghADagatiyacaukka-- 5-2 sIlavvayarahiyANaM5-8 suvvai duggainArI21-8 | suhumo asesavisao-- 6-8 sUkSmAntaritadUrArthA:27-8 sUryadRSTaM tu yad vRSTaM-- 8-6 so hu tavo kAyavvo26-7 snAnamudvartanAbhyaGgaM11-8 sthitaH sItAMzuvajjIvaH9-3 svargAdyatIndriyagatau vaca eva5-3 hayaM nANaM kriyAhINa 17-7 hiMsAsteyAnyathAkAma16-4 hiae jiNANa ANA 14-1 16-1 2-1 1-6 8-1 26-7 23-4 5-2 1-3 1-3 10-4 10-6 15-7 10-4 2-5 27-2 27-7 6-8 26-5 21-7 2-5 1-5 1-3 2-9 11-5 2-5 30-5 1-5 5-2 13-2 9-5/ Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMta marmajJa pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja Adi dvArA lekhita - saMpAdita - anuvAdita prApya pustako saMpUrNa TIkAnA bhAvAnuvAdavALA pustako | gujarAtI vivecanavALA pustako paMcasUtrA prabhubhakti dharmabiMdu zrAvakanA bAravrato. yogabiMdu jevIdaSTi tevI sRSTi pratimAzataka prabhubhakti muktinI dUtI. Atma prabodha zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM pAMDava caritra AhArazuddhithI Atmazuddhi vItarAga stotrA cittaprasannatAnI jaDIbuTIo zIlopadezamAlA svAdhIna rakSA-parAdhIna upekSA aSTaka prakaraNa tapa karIe bhavajala tarIe. yogadaSTi samuccaya paMcavastuka bhAga 1-2 (bAra prakAranA tapa upara vistArathI vivecana). bhavabhAvanA bhAga 1-2 AdhyAtmika pragatinAM pAMca pagathiyAM zrAvaka dharmavidhi prakaraNa bhAvanA bhava nAzinI (bAra bhAvanA) upadezamAlA (puSpamAlA) bhAga 1-2 eka zabda auSadha kare, eka zabda kare ghAva abhyAsI vargane upayogI pustako sUtronA anuvAdavALA pustako siddhahema zabdAnuzAsana caityavaMdana mahAbhASya (madhyamavRtti bhAga 1-2-3) yatilakSaNa samuccaya tattvArthAdhigama sUtra hIra prazna (mahesANA pAThazALA dvArA prakAzita) tattvArthAdhigama sUtra (pokeTa buka). saMskRta prAkRta prata-pustako vItarAga stotra (anvaya sahita zabdArtha-TIkArtha)| aSTAdazasahasrazIlAGgagrantha vItarAga stotra (anvaya sahita zabdArtha-bhAvArtha)| jJAnasAra (anvaya sahita zabdArtha-bhAvArtha) | sirisirivAlakahA aSTaka prakaraNa (anvaya sahita zabdArtha-bhAvArtha)| zrAdbhanitya saMskRta zabda rUpAvalI Atmaprabodha saMskRta dhAtu rUpAvalI * arihaMta ArAdhaka TrasTanA AgAmI prakAzano 4 upadezapada saTIka bhAvAnuvAda, zrAddhavidhi prakaraNa saTIka bhAvAnuvAda, prazamarati prakaraNa saTIka bhAvAnuvAda Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAJUL (c) 2514 9863, 2511 0056