________________
ધર્મશ્રવણઃ મનુષ્ય શરીરને પ્રાપ્ત કરવા છતાં સત્યધર્મનું શ્રવણ દુર્લભ છે. ધર્મના શ્રવણથી જીવ તપ, ક્ષમા, સહિષ્ણુતા અને અહિંસાનો સ્વીકાર કરે છે.
ધર્મ શ્રવણ મિથ્યા તિમિરનું વિનાશક, શ્રદ્ધારૂપી જયોતિનું પ્રકાશક, તત્ત્વઅતત્ત્વનો ભેદ દર્શાવનાર, અમૃતપાન સમાન અને એકાંત હિતકારક છે.
કદાચ ધર્મ શ્રવણ પ્રાપ્ત થઇ જાય તો પણ તેમાં શ્રદ્ધા થવી પરમ દુર્લભ છે. સંસાર સાગર પાર કરવા માટે ધર્મ પ્રત્યેની શ્રદ્ધા નૌકા સમાન છે. મિથ્યાત્વરૂપી અંધકારને દૂર કરવા માટે સૂર્ય સમાન છે.
સંયમમાં પુરુષાર્થઃ ધર્મશ્રવણ તેમજ શ્રદ્ધાયુક્ત હોવા છતાં પણ મોટા ભાગની વ્યક્તિઓ ચારિત્ર મોહનીય કર્મના ઉદયથી સંયમમાં પુરુષાર્થ કરી શકતી નથી. ચારિત્ર પાલનમાં પોતાની શક્તિ વાપરવી તે જ મહત્ત્વપૂર્ણ અંતિમ દુર્લભ અંગ છે. તે કર્મરૂપ વાદળાઓને હટાવવામાં પવન સમાન, કર્મમળને ધોવા માટે જળ સમાન, ભોગ ભુજંગના વિષનાં નિવારણ માટે મંત્ર સમાન છે. ચારિત્ર્યમાં તપ અને સંયમ બંન્નેનો સમાવેશ છે અને તે મોક્ષ પ્રાપ્તિ માટે કલ્પવૃક્ષ સમાન છે.
ચતુરંગ પ્રાપ્તિનું વર્તમાન ફળઃ ચારે ય અંગને પ્રાપ્ત કરનાર પ્રશસ્ત તપસ્વી નવા કર્મોના આગમનને રોકીને સંવૃત્ત બને છે તથા જુના કર્મોની નિર્જરા કરે છે. ચતુરંગ પ્રાપ્તિ પછી સરળતા અને સહજતાથી પરિપૂર્ણ થવાથી આત્માની શુદ્ધિ થાય છે. ધર્મમાં સ્થિરતા મેળવ્યા બાદ ઘીથી સિંચાયેલા અગ્નિની જેમ તપ, ત્યાગ અને ચારિત્રથી પરમ તેજસ્વિતાને મેળવી લે છે. તે આ શરીર છોડીને દેવગતિ કે મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે.
ચતુરંગ પ્રાપ્તિનું ભાવિ ફળઃ અનેક પ્રકારના આચારોના પાલનથી ઉત્તરોત્તર ઋદ્ધિસંપન્ન દેવ બને છે. તેઓ અતિશય ઉજજવલ પ્રતિભાવાળા અને દૈદિપ્યમાન શરીરવાળા હોય છે. તે સ્વર્ગમાંથી ચ્યવન થવાનું નથી એમ માનતા હોય છે અર્થાત્ અસંખ્ય વર્ષોનું આયુષ્ય પ્રાપ્ત કરે છે.
દિવ્ય સુખોને પામેલા તે દેવો વૈક્રિય શરીર ધારણ કરવા સમર્થ હોય છે. પહેલા દેવલોકથી બારમા દેવલોક સુધી સેંકડો પૂર્વ વર્ષ સુધી રહે છે. ત્યાં આયુષ્ય
૧૨
