________________
( ૧૭ ) ઇંદ્રિય અને અનિંદ્રિયનિમિત્તક છે તથા આત્માના સ્વભાવથી પરિણમે છે, ત્યારે શ્રુતજ્ઞાન તે મતિપૂવક છે અને આતે પુરૂષના ઉપદેશથી ઉત્પન્ન થાય છે. ११ विविधोऽवधिः ।
અવધિજ્ઞાન બે પ્રકારે છે. ૧ ભવપ્રત્યય અને ૨ પશમપ્રત્યય (નિમિત્તક). २५ नवप्रत्ययो नारकदेवानाम्। નારકી અને દેવતાઓને ભવપ્રત્યયિક (અવધિ) હોય છે.
ભવ છે હેતુ જેને તે ભવ પ્રત્યયિક. તેઓને દેવ કે નારકીના ભવની ઉત્પત્તિ એજ તે (અવધિજ્ઞાન) ને હેતુ છે. જેમકે પક્ષીઓને જન્મ આકાશની ગતિ (ઉડવું) નું કારણ છે પણ તે માટે શિક્ષા કે તપની જરૂર નથી તેમ દેવ કે નારકીમાં ઉત્પન્ન થયો તેને અવધિ થાય જ. २३ यथोक्तनिमित्तः षड्विकल्पः शेषाणाम् ।
બાકીના તિર્યંચ અને મનુષ્ય)ને ક્ષયપશમનિમિત્તક જ્ઞાન થાય છે તે છ વિકપ (ભેદ) વાળું છે.–૧ અનાનુગામિ ( સાથે નહિં આવવાવાળું), ૨ અનુગામિ (સાથે રહેવાવાળું), ૩ હીયમાન (ઘટતું), ૪ વમાન (વધતું), ૫ અનવસ્થિત (અનિયમિત -વધતું, ઘટતું જતું રહે, ઉત્પન્ન થાય) અને ૬ અવસ્થિત (નિશ્ચિત-જેટલા ક્ષેત્રમાં જે આકારે ઉત્પન્ન થયું હોય તેટલું કેવળજ્ઞાન પર્યત કાયમ રહે અથવા મરણપર્યત રહે અથવા અન્ય ભવમાં સાથે પણ જાય. તીર્થકરને મનુષ્યપણે ઉત્પન્ન થતી વખતે આ જ્ઞાન હોય છે.)
