________________
( ૨૩ )
કાર કરે છે, જેમ કે સમૃદ્ધિવાળા હાવાથી ઇન્દ્રે કહેવાય, પુર્ન વિદ્વારવાથી પુન્દર કહેવાય છે.
શબ્દાની પ્રવૃત્તિના કારણભૂત ક્રિયા સહિત અને વાચ્ય તરીકે સ્વીકાર કરનાર એવમ્ભુતનય છે. જેમકે જલધારાદિ ચેષ્ટા સહિત ઘટને તે કાળેજ ઘટ તરીકે માને છે, પરન્તુ જે વખતે ખાલી ઘટ પડ્યો હોય તે વખતે આ નય તેને ઘટ તરીકે સ્વીકાર કરતા નથી.
આમાંના આદિના ચારે નય ( પ્રાધાન્યથી ) અર્થનું પ્રતિપાદન કરતા હોવાથી અનય કહેવાય છે અને છેલ્લા ત્રણ નયના તેા ( મુખ્ય રીતે) શબ્દવાચ્યા વિષય હેાવાથી તેને શબ્દનય કહેવાય છે. બીજી પ્રકારે પણ નયાના ભેઢા છે, જેમ-વિશેષગ્રાહી જે નયા છે તે અપિ તનયા કહેવાય છે, સામાન્યગ્રાહી જે નયા છે તે અપિ તનય કહેવાય છે.
લાક પ્રસિદ્ધ અને ગ્રહણ કરનાર વ્યવહારનય કહેવાય છે અને તાત્ત્વિક અને સ્વીકાર કરનાર નિશ્ચયનય કહેવાય છે. જેમકે વ્યવહારનય પાંચ વના ભ્રમર છતાં શ્યામ ભ્રમર કહે છે અને તેને નિશ્ચયનય પચવણ ના ભ્રમર માને છે.
જ્ઞાનને મેાક્ષ સાધનપણે માનનાર જ્ઞાનનય અને ક્રિયાને તેવી રીતે સ્વીકાર કરનાર ક્રિયાનય કહેવાય છે.
હવે પ્રસંગ થકી નયાભાસનું સ્વરૂપ બતાવીએ છીએ. અનન્ત ધાત્મક વસ્તુમાં અભિપ્રેત ધર્મને ગ્રહણ કરનાર અને તેથી ઇતર ધમાના તિરસ્કાર કરનાર નયાભાસ કહેવાય છે.
દ્રવ્ય માત્રને ગ્રહણ કરનાર અને પર્યાયના તિરસ્કાર કરનાર દ્રવ્યાધિક નયાભાસ કહેવાય છે. અને પયાય માત્રને ગ્રહણ કરનાર અને દ્રવ્યના તિરસ્કાર કરનાર પાયાધિક નયાભાસ કહેવાય છે.
