________________
( ૮ ) १४ तेजोवायू हीन्ज्यिादयश्च त्रसाः।
તેઉકાય, વાઉકાય એ બે અને બેઇંદ્રિય, ઇંદ્રિય, ચઉરિક્રિયા તથા પચેંદ્રિય એ ત્રસ જીવે છે. તેઉકાય વાઉકાય સ્વતંત્ર ગતિવાળા હેવાથી ગતિગ્રસ કહેવાય છે અને પ્રક્રિય વગેરે સુખદુ:ખની ઈચ્છાથી ગતિવાળા હેવાથી તેઓ લબ્ધિસ કહેવાય છે.
ઇંદ્રિો જણાવે છે – १५ पञ्चेन्ज्यिाणि।
સ્પર્શનાદિ ઇંદ્રિ પાંચ છે.
ઇંદ્ર એટલે આત્મા તેનું ચિન્હ તે ઇંદ્રિય અથવા જીવની આજ્ઞાને આધિન, જીવે ખેલ, જીવે રચેલ, જીવે સેવેલ તે દહિય જાણવી. १६ विविधानि।
તે બે પ્રકારે છે. १७ निर्वृत्त्युपकरणे व्येन्ध्यिम् ।
નિવૃત્તિ–આકાર ઇંદ્રિય અને ઉપકરણ દ્વારની માફક સાધનપણું ઇંદ્રિય એ બે ભેદે દ્રવ્યેક્રિય છે. અગોપાંગ નામકર્મના ઉદયથી દ્વિના અવયવ થાય છે અને નિર્માણ નામકર્મના ઉદયથી શરીરના પ્રદેશની રચના થાય છે. કન્દ્રિયની રચના અંગે પાંગ તથા નિર્માણકમને આધિન છે.
અંગોપાંગ અને નિર્માણ નામકર્મના ઉદયથી વિશિષ્ટ જે ઇન્દ્રિયને આકાર તેને નિર્ધ્વત્તિ ઇન્દ્રિય કહે છે, તેના બાહ્ય અને અત્યંતર એ બે ભેદ છે. બાહ્ય નિર્ઘત્તિ જાતિભેદથી અનેક પ્રકારની જેમકે મનુષ્યના કાન ભૂસરખાં નેત્રની બને બાજુએ છે અને
