________________
( ૭૦ ) સ્વરૂપે ધર્મસ્તિકા ધ્રુવ છે. તેવી રીતે અધર્મસ્તિકામાં પણ જાણ લેવું. ભેદ એટલેજ કે તે સ્થિતિનું કારણ છે.
એકાન્તથી આત્માને નિત્યજ માનવામાં આવે તો તેના એક સ્વભાવને લીધે અવસ્થાને ભેદ ન થઈ શકે અને તેમ થાય તે સંસાર અને મોક્ષના અભાવને પ્રસંગે પ્રાપ્ત થાય. જે અવસ્થાના ભેદને કલ્પિત માનીએ તે વસ્તુની અવસ્થાને ભેદ તે વસ્તુને સ્વભાવ નહિ હેવાથી તે યથાર્થ જ્ઞાનને વિષય થઈ શકે નહિ, તેને વસ્તુને સ્વભાવજ માનવામાં આવે તે વસ્તુ અનિત્ય માન્યા વિના અવસ્થાન્તરની ઉત્પત્તિજ ન થઈ શકે, તેથી એકાન્ત નિત્યતાને અભાવ થાય. આ પ્રમાણે એકજ પદાર્થમાં ઉત્પાદ,
વ્યય, ધ્રૌવ્ય એ ત્રણે અંશને ન સ્વીકારવામાં આવે તે મનુષ્યાદિ તે દેવાદિ રૂપે ન થાય. તેમ ન થાય તે યમ નિયમાદિનું પાલન કરવું તે નિરર્થક થાય. એમ થવાથી આગમવચન વચનમાવજ થાય. આ સવ ઉત્પાદ, વ્યય વ્યવહારથકી બતાવેલ છે. નિશ્ચયથકી તે દરેક પદાર્થો દરેક ક્ષણે ઉત્પાદાદિ ચૂક્ત છે. તેમ માનવાથી જ ભેદની સિદ્ધિ થાય છે. કહ્યું છે કે દરેક વ્યક્તિમાં ક્ષણે ક્ષણે ભિન્નભિનપણું હોય છે, તેથી નરકાદિ ગતિનાં તેમજ સંસાર અને મોક્ષનાં ભેદ ઘટે છે. હિંસાદિ નરકાદિનું કારણ છે, સમ્યકત્વાદિ અપવર્ગનું કારણ છે, તે સવ ઉત્પાદાદિ યુક્ત વસ્તુને સ્વીકાર કરવાથી ઘટે છે; જે ઉત્પાદાધિરહિત વસ્તુને માનીએ તે યુક્તિથી આ સવ ઘટી શકે નહિ. ३० तद्भावाव्ययं नित्यम् ।
જે તે સ્વરૂપથી નાશ ન પામે તે નિત્ય છે.
३१ अर्पितानर्पितसिहः।
