________________
( રર ) છે. તેમાં નિગમ, સંગ્રહ અને વ્યવહાર એ ત્રણ નયને સમાવેશ ચાય છે. અને જે પર્યય માત્રનેજ ગ્રહણ કરે છે તે પર્યાયાર્થિક નય કહેવાય છે. તેમાં ઋજુસૂત્ર, સામ્પ્રત (શબ્દ), સમભિરૂઢ અને એવત એ ચાર નો સમાવેશ થાય છે.
સામાન્ય અને વિશેષાદિ અનેક ધમને જુદા જુદા ગ્રહણ કરનાર નિગમનય છે તેમાં સવ પરિક્ષેપી નિગમનય તે સામાન્ય ગ્રાહી છે અને દેશપરિક્ષેપી નૈગમનય તે વિશેષગ્રાહી છે.
સામાન્યમાત્રને ગ્રહણ કરનાર સંગ્રહનય છે, તે બે ભેદે છે-પરસંગ્રહ અને અપસંગ્રહ. જે સમસ્ત વિશેષ તરફ ઉદાસીન રહી, સત્તારૂપ સામાન્યને જ ગ્રહણ કરે તે પરસંગ્રહ કહેવાય છે અને જે દ્રવ્યવાદિ અવાસ્તર સામાન્યને ગ્રહણ કરે તે અપસંગ્રહ કહેવાય છે.
સંગ્રહનયે વિષયભૂત કરેલા પદાર્થોનું વિધાન કરીને તેઓને જ વિભાગ કરનાર જે અધ્યવસાય વિશેષ તે વ્યવહારનય કહેવાય છે, જેમ કે જે સત છે તે દ્રવ્ય અથવા પર્યાય સ્વરૂપ છે.
દ્રવ્ય તે છ પ્રકારે છે અને પર્યાય તે બે પ્રકારે છે.
ઋજુસૂત્ર-ત્રણ વતમાન ક્ષણમાં રહેલા પર્યાયમાત્રને મુખ્ય રીતે ગ્રહણ કરે તે જુસૂત્રનય છે, જેમ કે “હમણા સુખ છે. અહીં જુસૂત્રનય સુખરૂપ વર્તમાન પર્યાયમાત્રને ગ્રહણ કરે છે.
(કાળ, કારક, લિંગ, કાળાદિના સંખ્યા અને ઉપસર્ગના) ભેદથી શબ્દના ભિન્ન અર્થને સ્વીકાર કરનાર શબ્દનય છે, જેમ મેરૂપવત હતા, છે અને હશે; અહીં શબ્દનય અતીત, વર્તમાન અને ભવિષ્યકાળના ભેદથી મેરૂપવતને પણ ભિન્ન માને છે. પર્યાય સાદામાં વ્યુત્પત્તિના ભેદથી ભિન્ન અર્થને ગ્રહણ કરનાર સમભિરૂ૮ નવ છે. શબ્દનય તે પર્યાયને ભેદ છતાં અથને અભિન્ન માને છે, પણ સમભિરૂઠ નય તો પર્યાયના ભેદે કરી ભિન્ન અથને સ્વિ
