________________
Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates
લોકાનુપ્રેક્ષા ]
| [૬૫ વળી ત્રેરાશિક છે, જેમાં એક પ્રમાણરાશિ, એક ફલરાશિ તથા એક ઇચ્છારાશિ; જેમ કે કોઈ વસ્તુ બે રૂપિયાની સોળ શેર આવે તો આઠ રૂપિયાની કેટલી આવે? અહીં પ્રમાણરાશિ બે છે, ફલરાશિ સોળ છે તથા ઇચ્છારાશિ આઠ છે. ત્યાં ફલરાશિને ઇચ્છારાશિ સાથે ગુણતાં એક સો અઠ્ઠાવીસ થાય, તેને પ્રમાણરાશિની બે સંખ્યાથી ભાગ આપતાં ચોસઠ શેર આવે-એમ જાણવું.
વળી ક્ષેત્રફલ-એટલે જ્યાં સમાન ખંડ (ભાગ) કરીએ તેને ક્ષેત્રફલ કહીએ છીએ; જેમ કે ખેતરમાં દોરી માપીએ ત્યારે કચવાંસી, વિસવાસી, વીઘા કરીએ છીએ તે ક્ષેત્રફલ કહેવાય છે; જેમ કે-એશી હાથની દોરી હોય, તેના વીસ ગુંઠા કરતાં ચાર હાથનો એક ગંઠો થાય. એ પ્રમાણે એક દોરી લાંબુ-પહોળું ખેતર હોય તેના ચાર ચાર હાથના લાંબા-પહોળા ખંડ કરીએ તો વીસ વીસે ગુણતાં ચારસો થાય, તેને કચવાસી કહે છે. તેની વીસ વિસવાસી થઈ, તેનો એક વીઘો થયો. એ પ્રમાણે ચોરસ, ત્રિકોણ વા ગોળ આદિ ખેતર હોય તેને સમાન ખંડથી માપી ક્ષેત્રફલ લાવવામાં આવે છે; એ જ પ્રમાણે લોકના ક્ષેત્રને યોજનાદિની સંખ્યા વડ જેવું ક્ષેત્ર હોય તેવા વિધાનથી ક્ષેત્રફલ લાવવાનું વિધાન ગણિતશાસ્ત્રથી જાણવું.
અહીં લોકના ક્ષેત્રમાં અને દ્રવ્યોની ગણનામાં અલૌકિક ગણિત એકવીસ છે, તથા ઉપમાગણિત આઠ છે. ત્યાં સંખ્યાતના ત્રણ ભેદ છે-જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ, અસંખ્યાતના નવ ભેદ છે-તેમાં જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એ ત્રણ પ્રકારે પરીતાસંખ્યાત; જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એ ત્રણ પ્રકારે યુક્તાસંખ્યાત; તથા જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એ ત્રણ પ્રકારે અસંખ્યાતાસંખ્યાત. એ પ્રમાણે અસંખ્યાતના નવ ભેદ થયા. વળી અનંતના પણ
Please inform us of any errors on Rajesh@ AtmaDharma.com
