Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
કર્તા ળિ અવસ્થામાં કર્મસંન્નક વિકલ્પ થાય છે. સૂત્રસમાસ - શિશ નમવત્ રૂતિ ભવવી, યોઃ I (ઈત..) વિવેચન :- પિમ્ – કૃત્ય નાનં પતિ = નોકરો રાજાને જુવે છે.
|િ – ર ાના મૃત્યાન મૃત્યંર્તા રાજા નોકરો પાસે પોતાના) દર્શન કરાવે છે. (રાજા એવી રીતે ઊભો રહે છે કે નોકરોથી દર્શન થઈ જ જાય.) * તય રાના મૃત્યાન અહીં ગળ અવસ્થાનું કર્મ તે જ પ્રેરકભેદમાં fણ અવસ્થામાં કર્તા થયો છે. જ્યારે કર્મ પોતે જ કર્તા બને છે ત્યારે મળી .. ૩-૩-૮૮ થી સ્મૃતિ અર્થ સિવાયના ધાતુને કર્તરિ પ્રયોગમાં આત્મપદ થાય છે. મન – શિષ્યો ગુરુમ્ ભવતિ = શિષ્ય ગુરૂનું અભિવાદન કરે છે. [િ – ખવાયતે ગુરુ શિષ્ય શિષ્યન વા = ગુરૂ શિષ્ય પાસે અભિવાદન કરાવે છે, અહીં નોકરોને તથા શિષ્યને પ્રેરક ભેદમાં કર્મસંન્ના વિકલ્પ થવાથી કર્મ થયું ત્યારે વર્ષ ૨-૨-૪૦ થી દ્વિતીયા થઈ. વિકલ્પ પક્ષે હેતુ
વાર... ૨-૨-૪૪ થી તૃતીયા વિભક્તિ થઈ. आत्मन इति किम् ?
- પતિ પત ક્ષમ્ = રૂપતર્ક (બહુરૂપી) રૂપને જુવે છે. ળિ – ચત્રો તતિ રુપતિ રુપમ્ = ચૈત્ર રૂપતર્કને રૂપ બતાવે છે. અહીં ળિ અવસ્થામાં કૂણ ધાતુને આત્મપદની પ્રાપ્તિ ન હોવાથી મળ અવસ્થામાં વિકલ્પ કર્મસંજ્ઞા થઈ નથી પરંતુ ૨-૨-પ થી નિત્ય કર્મસંજ્ઞા થઈ છે. દૂ ધાતુ = જોવું જોવું, એજ બોધ છે.) અર્થમાં બોધાર્થક હોવાથી અને
મ+qદ્ ધાતુ સ્તુતિ કરવી અર્થમાં શબ્દકર્મક હોવાથી ૨-૨-૫ થી કર્મસંજ્ઞા નિત્ય થતી હતી. તેમજ કૃશ ધાતુને તપાસવું, જાણવું વિ. અર્થમાં તેમજ મ+વત્ ધાતુને પ્રણામ કરવો અર્થમાં પ્રાપ્તિ જ ન હતી. તે બધાને અહીં વિકલ્પ કર્મ સંજ્ઞા કરી.
