Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૧૧
f– ત્રિો વસ્તીવન મારું વાદતિ = મૈત્ર બળદો પાસે ભાર વહન કરાવે છે. प्रवेय इति किम् ? મામ્ – મૈત્રો મારું વહતિ - મૈત્ર ભાર લઈ જાય છે. fo - ચૈત્રો મૈત્રે બાર વહિતિ = ચૈત્ર મૈત્ર પાસે ભાર લેવરાવે છે. અહીં મૈત્ર એ પ્રવેયકર્તા નથી. તેથી તેમનું અવસ્થાનાં કર્તાને જુ અવસ્થામાં કર્મસંજ્ઞા ન થઈ. વ૬ ધાતુ “પ્રાપ્તિ અને પ્રાપણ' અર્થમાં ગત્યર્થક અને “વહેવું” અર્થમાં નિત્યઅકર્મક હોવાનાં કારણે ૨-૨-૫ થી તેમજ કર્મની વિવેક્ષા ન કરીએ ત્યારે અવિવક્ષિત કર્મક હોવાથી ૨-૨-૪ થી તે ધાતુના | અવસ્થાનાં કર્તાને ળ અવસ્થામાં કર્મસંજ્ઞા વિકલ્પ પ્રાપ્ત થવાની હતી પરંતુ આ સૂત્રથી નિયમ થયો કે પ્રવેય રૂપ કર્તા હોય તો જ પર અવસ્થાના કર્તાને | અવસ્થામાં કર્મસંજ્ઞા થાય છે. પ્રવેય ભિન્ન કર્તાને કર્મસંજ્ઞા હવે ૨-૨-૫ સૂત્રથી પણ નહીં થાય. પ્રવેય = બોજાવાળાં ગાડાં વિગેરેમાં ચાબુક વિગેરેનાં ભયથી જેનો કાર્યમાં ઉપયોગ કરાય. એવાં ભાર વહન કરવાનાં સ્વભાવવાળાં બળદો વિગેરે ને પ્રવેય કહેવાય. પ્રાપ્તિ = એક સ્થાનથી બીજા સ્થાનને પ્રાપ્ત કરવું. દા.ત. નવી વતિ | અહીં નદી સ્વયં એક સ્થાનેથી વહેતી બીજા સ્થાનને પ્રાપ્ત કરે છે. માટે અહીં વદ્ ધાતુ પ્રાપ્તિ અર્થમાં છે. પ્રાપણ = એક સ્થાનથી બીજા સ્થાનને પ્રાપ્ત કરાવવું. આ અર્થથી વ૬ ધાતુ ગત્યર્થકમાં આવી શકે છે. દા.ત. મા વતિ અહીં ભાર ને એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાનમાં લઈ જવાની ક્રિયા બીજી વ્યક્તિને કરવી પડે છે. ભાર સ્વયં ત્યાં જઈ શકતો નથી. માટે તે પ્રાપણ અર્થમાં વેલ્ ધાતુ કહેવાય.
-કોર્નવા ૨-૨-૮ અર્થ:- ૮ અને 3 ધાતુના ળિ અવસ્થાનાં કર્તાને અવસ્થામાં કર્મ સંજ્ઞા
વિકલ્પ થાય છે. *
