Shrimali Vansh no Itihas ane Bhinmal Tirth Part 1 ane 2

Author(s): Vardhamansagar
Publisher: Mahavir Jain Aradhana Kendra Koba

Page 42

એક હજાર વર્ષ પહેલાં હાલના જેવા જ સ્વરૂપમાં ચાલતી હતી. એ જ્ઞાતિઓ તે કાળે પુર બહારમાં હતી. તેમને પોતાનું મહત્ત્વ બતાવવાની લાલસા તે કાળે થઈ હતી. તેમને પોતાનું મહત્ત્વ બતાવવાની લાલસા તે કાળે થઈ આવી નહોતી એમ માનવાને કંઈ કારણ નથી. એથી ઊલટું એવા પુરાવા મળે છે કે જ્ઞાતિનાં પુરાણોમાં જ્ઞાતિની ઉત્પત્તિને કાલ્પનિક ઈતિહાસ બતાવ્યો હોય છે તેવો જ ઈતિહાસ સંવત એક હજારની આસપાસ અને તેની પહેલાંના લેખોમાં પણ પ્રમાણભૂત માનીને તેનો ઉલ્લેખ કરેલો હોય છે. આ પ્રમાણે જોતાં જો જ્ઞાતિઓનાં પુરાણો સંવતું એક હજાર પહેલાં રચાયાં છે, તો તે જ્ઞાતિઓ એ પુરાણો રચાયાં તેના કરતાં બમેં પાંચસૅ વર્ષ જેટલી વધારે જૂની તો અવશ્ય હોવી જોઈએ. જ્ઞાતિઓનાં નામો જે ગામોનાં નામ ઉપરથી પડ઼યાં છે તે ગામોના ઈતિહાસ તરફ જોઈએ તો પણ નિર્વિવાદ સિદ્ધ થાય છે કે વિક્રમ સંવત ૨૦૦ પૂર્વ આ જ્ઞાતિઓ હતી.
જેમ કે શ્રીગૌડ, શ્રીમાળી, પુષ્કરણા, અગ્રવાલ, સારસ્વત, વગેરે. અત્યારના શોધકો પણ લગભગ એકમત થયા છે કે હાલની જ્ઞાતિઓ એ વિક્રમ સંવતુ પૂર્વે ચારસે પાંચસે પછીથી હયાતીમાં આવેલી છે. જ્ઞાતિઓની ઉત્પત્તિ સંબંધે આપણે જે જાણી શકીએ એવું છે તે ટૂંકામાં જોઈએ તો આ છે.
આપણે જોયું કે પહેલાં લગ્નને માટે બારે દરવાજા ખુલ્લા હોય એવી સ્થિતિ હતી. જ્ઞાતિબંધારણ અસ્તિત્વમાં આવ્યા પછી બારેબાર દરવાજા એકદમ બંધ થઈ ગયા છે. જ્ઞાતિ બંધાયા પછી લગ્નને માટે જે માર્ગ ખુલ્લો રહ્યો તે એ જ કે જ્ઞાતિની અંદર રહીને જે થાય તે કરવું. આપણે પાછળ જોયું કે કેવળ લગ્નના કારણથી જ વર્ણમાંથી વર્ણસંકર અને વર્ણસંકરમાંથી જ્ઞાતિઓનું બંધારણ જન્મ પામ્યું છે. તેથી જ્ઞાતિને અંગે જે કંઈ વિશેષતા છે તે એ છે કે એ સમૂહમાં કન્યાવ્યવહાર થઈ શકે છે. ખાવાપીવાનો વ્યવહાર તો અનેક જ્ઞાતિઓમાં અત્યારે પણ સેળભેળ ચાલે છે. માત્ર કન્યાવ્યવહાર જે-તે જ્ઞાતિના અંગમાં ઐતિહાસિક સંબંધ સિવાય બીજી કોઈ વિશેષતા રહેતી નથી. આપણને આગળ જે સમજવાનું છે તે બરાબર સમજાય એટલા માટે આ વાત બરાબર ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ કે જ્ઞાતિ એ લગ્ન સંબંધને માટે બંધાયેલો સમૂહ છે.