Shrimali Vansh no Itihas ane Bhinmal Tirth Part 1 ane 2

Author(s): Vardhamansagar
Publisher: Mahavir Jain Aradhana Kendra Koba

Page 58

થઈ શકે પણ એ કાર્ય કરનારાઓને ઈશ્વ૨, દેવ કે અલૌકિક પુરુષ ઠરાવી દેવાનું પરિણામ એ થાય છે કે એવાં કાર્ય ફરી બીજા માણસોથી કરી શકાતાં નથી. અબ્રાહ્મણને બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિયને ક્ષત્રિય અને અવૈશ્યને વૈશ્ય બનાવવાનું કામ જ્ઞાતિબંધારણ બંધાયાના નજીકના સમયમાં જ બનેલું હોવા છતાં એ કામ આગળ ચાલતું રહ્યું નહીં અને જે થયું તે થયું ને રહ્યું તે રહ્યું એમ થઈ ગયું. તેનું કારણ આ જ છે. નવા બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિય કે વૈશ્ય બનાવનારે અથવા હલકી વર્ણની કન્યાઓ લેવાની છૂટ આપનારે જો કોઈ પણ અપવાદ કરાવીને એ નિયમ કાયમના નિયમ તરીકે સ્થાપિત કર્યો હોત તો બીજા લાખો લોકો ઊંચી પંક્તિપ૨ આવી શક્યા હોત; પણ તેમ થયું નહીં અને જ્ઞાતિભેદની જડતા સ્થિરસ્થાવર કાયમ રહી, એ પ્રાચીન બંધારણનો અનાદર ન થવાનું પરિણામ થયું.
વર્ણસંકર ભેદ આગળ વધતા અટકાવીને જ્ઞાતિઓનો સમૂહ મુકરર કર્યો તે વખતે જ્ઞાતિ બંધાઈ. જેન અને બૌદ્ધસંઘમાં ભળનાર બ્રાહ્મણ ક્ષત્રિય અને વૈશ્ય એ પણ એમના ધાર્મિક બંધારણને લીધે બ્રાહ્મણ અને ક્ષત્રિયના ધંધા છોડી દઈને વણિકોના ધંધામાં ભળી જતા હતા. અથવા વણિકના સમૂહ સાથે જોડાઈને વાણિયા થઈ જતા હતા. આ સંઘની સાથે સમાન દરજ્જો રહે એટલા માટે વેદધર્મી વાણિયાઓનો દરજ્જો ઊંચો ઠરાવ્યો. બ્રાહ્મણો વગેરે ખાવા ખવરાવવા અને કન્યા આપવા લેવા માટે પોતાની અનુકૂળતા પ્રમાણે જથા બાંધતા ગયા, તેમ વણિકોમાં પણ ગામ પ્રમાણે જથા બંધાવા લાગ્યા. આ કાળે શ્રીમાળનગ૨ મોટું પ્રસિદ્ધિ પામેલું, ધનધાન્યથી ભરપૂર અને રાજસત્તા ધરાવનારું શહેર હતું. સાધારણ રીતે શહેરના લોકો ગામડાના લોકો કરતાં પોતાને ચઢતા માને છે. ગામડાના લોકો પણ તેમના તેજથી અંજાય છે, તેથી શહેરીઓ ઊંચો દરજ્જો પામે છે. આમાં પણ જ્યારે શહેર એક જ પ્રકારના લોકોની બહોળી વસ્તીવાળું હોય, વ્યાપારધંધાથી ખીલેલું હોય અને વળી રાજરક્ષાથી રક્ષાયેલું હોય ત્યારે તે શહેરનું મહત્ત્વ બીજાં સાધારણ શહેરો કરતાં વધારે ગણાય અને તે શહેરના શહેરીઓ પોતાને માટે વધારે અભિમાન ધરાવતા થાય એ સ્વાભાવિક છે. ગુજરાતનું પાટણ તે વખતે વચ્ચું
૪૩