________________
મનઃ પર્યવ જ્ઞાન મન અને તેની પર્યાયને જ્ઞાન દ્વારા સાક્ષાત્ કરી લે છે, પરંતુ ચિંતનીયા પદાર્થને તે અનુમાન દ્વારા જ જાણે છે, પ્રત્યક્ષ નહિં.
જે જ્ઞાન ઉત્પન્ન થતાં પહેલાંના ક્ષયોપશમજન્ય જ્ઞાન તે એકમાં વિલિન થઇ જાય. અને કેવળ એક જ શેષ બચે તેને કેવળજ્ઞાન કહે છે.
ચાર ક્ષયોપથમિક જ્ઞાન શુદ્ધ બની શકે વિશુદ્ધ નહિં, વિશુદ્ધ એક કેવળજ્ઞાન જ હોય છે કેમ કે તે શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ છે.
ક્ષયોપથમિક જ્ઞાનમાં રાગ, દ્વેષ, ક્રોધ, લોભ તેમજ મોહ આદિનો અંશ વિદ્યમાન રહે છે પરંતુ કેવળજ્ઞાન એ સર્વથી સર્વથા રહિત છે.
ઉપરના પાંચ પ્રકારના જ્ઞાનમાં પહેલા બે જ્ઞાન પરોક્ષ છે અને અંતિમ ત્રણ જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ
૧૫
