________________
દ્વારા જોડાયેલા શબ્દ દ્રવ્ય જે શ્રેણીમાં ગમન કરી રહેલ હોય તેનાથી ભિન્ન શ્રેણિમાં સ્થિત શ્રોતા કેવા પ્રકારના શબ્દોને સાંભળે છે? કેમકે વક્તા દ્વારા છોડાયેલા શબ્દ વિશ્રેણિમાં જઇ શકતા નથી પછી એ સાંભળે કેવી રીતે?
- આ શંકાનું સમાધાન ગાથાના ઉતરાર્ધમાં કરેલ છે. તેનું તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે – વિશ્રેણિમાં સ્થિત શ્રોતા ન તો વક્તા દ્વારા નિઃસૃષ્ટ શબ્દને સાંભળે કે ન તો મિશ્રિત શબ્દોને સાંભળે, તે વાસિત શબ્દોને જ સાંભળે છે. કારણ કે વક્તા દ્વારા નિઃસૃષ્ટ શબ્દ બીજા ભાષા દ્રવ્યને શબ્દ રૂપમાં વાસિત કરે છે અને એ વાસિત શબ્દ વિભિન્ન સમશ્રેણિમાં જઇને શ્રોતાના વિષયભૂત બને છે.
મતિજ્ઞાનના સાધનભૂત પાંચ ઇન્દ્રિયોની ઉત્કૃષ્ટ શક્તિ આ પ્રમાણે છેઃ શ્રોતેન્દ્રિયની ઉત્કૃષ્ટ શક્તિ બાર જોજનથી આવેલ શબ્દને સાંભળવાની છે. ગંધ, રસ અને સ્પર્શના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવાની ઉત્કૃષ્ટ શક્તિ ધ્રાણેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિયની નવ જોજનની છે. ચક્ષુરિન્દ્રિયની શક્તિ લાખ જોજનથી અધિક રૂપને ગ્રહણ કરવાની છે. આ કથન અભાસ્વર (અપ્રકાશક) દ્રવ્યની અપેક્ષાએ છે પરંતુ પ્રકાશક દ્રવ્યની અપેક્ષાએ લાખો જોજન દૂરથી દેખી શકે છે. જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ દરેક ઇન્દ્રિય પોતપોતાના વિષયને ગ્રહણ કરે છે.
જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પણ મતિજ્ઞાનનો જ એક પર્યાય છે. જાતિસ્મરણ જ્ઞાની ઉત્કૃષ્ટ સંજ્ઞીપણે કરેલા પોતાના નવસો ભવોને જાણી શકે છે.
૪૫
