________________
ઇષ્ટ આહાર આદિમાં પ્રવૃત્તિ કરે અને અનિષ્ટ આહાર આદિથી નિવૃત્તિ પામે તેને હેતુ ઉપદેશથી સંજ્ઞી કહે છે. તેનાથી વિપરીત હોય તેને અસંજ્ઞી કહે છે. આ દૃષ્ટિ એ ચાર ત્રસ સંજ્ઞી છે અને પાંચ સ્થાવર અસંજ્ઞી છે. માટે હેતોપદેશથી ત્રસ જીવોનું શ્રુત સંજ્ઞીશ્રુત છે અને સ્થાવર જીવોનું શ્રુત અસંજ્ઞીશ્રુત છે.
૩) દૃષ્ટિવાદોપદેશઃ દૃષ્ટિની અપેક્ષાએ વિચારણા. જે સમ્યગ્દષ્ટિ ક્ષયોપશમ જ્ઞાનથી યુક્ત હોય તે દૃષ્ટિવાદોપદેશથી સંજ્ઞી કહેવાય. વસ્તુતઃ યથાર્થ રૂપથી હિતાહિતમાં પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ સમ્યગ્દષ્ટિ વિના થઇ શકે નહિં. એનાથી વિપરીત જે મિથ્યાદૃષ્ટિ છે તેનું શ્રુત દૃષ્ટિવાદોપદેશની અપેક્ષાએ અસંજ્ઞીશ્રુત કહે છે.
૫) સભ્યશ્રુતઃ સમ્યક્દ્ભુત કોને કહે છે?
સભ્યશ્રુત, ઉત્પન્ન થયેલ કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનને ધારણ કરનાર, ત્રિલોકવર્તી જીવોએ આદર-સન્માન અને ભક્તિભાવથી જોયેલ, ઉત્કીર્તન કરેલ, ભાવયુક્ત નમસ્કાર કરેલ એવા અતીત, વર્તમાન, અને અવાગતને જાણનાર, સર્વજ્ઞ અને સર્વદર્શી તીર્થંકર ભગવંતો દ્વારા પ્રણીત-અર્થ-થી કથન કરાયેલ આ દ્વાદશાંગ રૂપ ગણિપિટક છે.
૧) આચારાંગ ૨) સૂત્રકૃતાંગ ૩) સ્થાનાંગ ૪) સમવાયાંગ ૫) વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિ ૬) જ્ઞાતાધર્મકથાંગ ૭) ઉપાસકદશાંગ ૮) અંતકૃતદશાંગ ૯) અનુત્તરોપપાતિક દશાંગ ૧૦) પ્રશ્નવ્યાકરણ ૧૧) વિપાક અને ૧૨) દૃષ્ટિવાદ, આ સમ્યક્ શ્રુત છે.
૨) આ દ્વાદશાંગ ગણિપિટક ચૌદ પૂર્વધારીનું સમ્યશ્રુત જ હોય છે. દશ પૂર્વમાં કંઇક ન્યુન અને નવ પૂર્વનું જ્ઞાન હોય તો વિકલ્પ છે અર્થાત્ સમ્યક્દ્ભુત હોય અને ન પણ હોય.
સભ્યશ્રુત વિષે અનેક પ્રશ્નો ઉપસ્થિત થાય છે. જેમ કેઃ ૧) સમ્યશ્રુતના પ્રણેતા કોણ? સભ્યશ્રુત કોને કહેવાય? ૩) ગણિપિટકનો અર્થ શું થાય? ૪) આપ્ત પુરુષ કોને કહેવાય?
સમ્યક્ શ્રુતના પ્રણેતા અરિહંત ભગવાન છે. અરિહંત શબ્દ ગુણવાચક છે. વ્યક્તિ વાચક નથી. ભવિષ્યમાં અરિહંત પદ પ્રાપ્ત કરનારા જીવો અથવા જે અરિહંતોએ સિદ્ધપદ પ્રાપ્ત કર્યુ છે એવા પરિત્યક્ત શરીર જે દ્રવ્ય નિક્ષેપની અંતર્ગત હોય છે તે પણ સમ્યક્શ્રુતના પ્રણેતા બની શકે નહિં. કેવળ ભાવનિક્ષેપથી જે અરિહંત છે તે જ સમ્યક્ શ્રુતના પ્રણેતા હોય છે. ભાવ અરિહંત માટે
૫૦
